Barbara Lubas
Barbara Lubas
Bilans płatniczy – zestawienie
(dochody – wpływy kontra wydatki –
płatności) wszystkich transakcji
dokonanych między rezydentami
(gospodarką krajową) a
nierezydentami (zagranicą) w
danym okresie. Jest on sporządzany
dla całej gospodarki narodowej.
Bilans płatniczy Polski (za poszczególne
miesiące, kwartały oraz lata) publikuje
Narodowy Bank Polski. Zestawieniem
komplementarnym dla bilansu
płatniczego jest międzynarodowa
pozycja inwestycyjna
Międzynarodowa pozycja inwestycyjna
- zestawienie należności i zobowiązań
między rezydentami i nierezydentami.
Jest to stan na dany moment.
Komplementarnym zestawieniem do
MPI jest bilans płatniczy.
Międzynarodową pozycję inwestycyjną
Polski publikuje corocznie Narodowy
Bank Polski. Międzynarodową pozycję
inwestycyjną strefy euro publikuje
Europejski Bank Centralny.
Kategorie MPI
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe
3. Pochodne instrumenty finansowe
4. Pozostałe inwestycje
5. Aktywa rezerwowe
Bilans płatniczy strefy euro publikuje
Europejski Bank Centralny, natomiast
bilans płatniczy Unii Europejskiej -
Eurostat.
Metodologia tworzenia bilansu
płatniczego różni się w zależności od
kraju, jednak co do zasady powinna być
zgodna z Balance of Payments Manual
(BPM) publikowanym przez MFW.
Ostatnia wersja BPM to wersja 6.
Kategorie bilansu płatniczego
1. Rachunek bieżący
1. Obroty towarowe
2. Usługi
3. Dochody
4. Transfery bieżące
2. Rachunek kapitałowy
3. Rachunek finansowy
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe
3. Pozostałe inwestycje
4. Pochodne instrumenty finansowe
4. Saldo błędów i opuszczeń
5. Oficjalne aktywa rezerwowe
1. Rachunek bieżący opisuje wartość
przychodów i wydatków całej
gospodarki Polski. Źródła
przychodów i wydatków podzielono
na cztery główne grupy: towary,
usługi, dochody oraz transfery.
Dochody z tytułu zagranicznej
sprzedaży towarów są określane jako
eksport, natomiast wartość wydatków
na dobra wyprodukowane poza
granicami Polski - import. Różnica
pomiędzy wartością eksportu i importu
jest równa saldu towarowemu.
Drugą pozycją rachunku bieżącego są
obroty usługami. W tej grupie
przedstawiane są dochody i wydatki
związane m.in. z usługami
transportowymi, ubezpieczeniowymi,
budowlanymi, pocztowymi,
telekomunikacyjnymi, finansowymi,
podróże, etc.
Następna pozycja opisuje przypływy
związane z dochodami z pracy oraz z
tytułu własności aktywów
zagranicznych. Innymi słowy, w saldzie
dochodów znajdują się informacje
dotyczące wynagrodzeń polskich
obywateli pracujących zagranicą,
płatności odsetkowych na rzecz
kredytodawców zagranicznych, wypłat
dywidend ze spółek krajowych na rzecz
inwestorów zagranicznych itd.
Ostatnia pozycja rachunku bieżącego,
tj. saldo transferów, opisuje dochody i
wydatki z tytułu darowizn, bezzwrotnej
pomocy, spadków, rent oraz podatków i
opłat na rzecz polskiego sektora
rządowego. W związku z wejściem do
Unii Europejskiej, Polska uzyskuje
wysokie wpływy z tytułu transferów
środków unijnych, co jest
odzwierciedlone w nadwyżce na saldzie
transferów
Suma sald: towarowego, usług,
dochodów i transferów jest równa saldu
na rachunku obrotów bieżących.
2. Rachunek kapitałowy opisuje
wartość transferów kapitałowych,
takich jak nieodpłatne przekazanie
środków inwestycyjnych, umorzenie
długu, zakup/sprzedaż praw
własności patentów, praw
autorskich, znaków handlowych itp.
3. Rachunek finansowy przedstawia
sposób finansowania deficytu (lub w
jaki została ulokowana nadwyżka)
na rachunku obrotów bieżących i
kapitałowych. Wyróżnia się cztery
pozycje rachunku finansowego.
Inwestycja bezpośrednia (Foreign Direct
Investment, FDI) jest to inwestycja
dokonana przez podmiot zagraniczny w
krajowe przedsiębiorstwo, przy założeniu,
że inwestor ten posiada co najmniej 10%
udział w danym przedsiębiorstwie.
Inwestycja bezpośrednia może dotyczyć
nabycia istniejącego już przedsiębiorstwa
(brownfield FDI) lub budowę nowego
obiektu (greenfield FDI). Napływ kapitału z
tytułu inwestycji bezpośrednich jest
postrzegany jako bardzo bezpieczny sposób
finansowania deficytu na rachunku
obrotów bieżących.
Inwestycje portfelowe dotyczą
transakcji papierami wartościowymi
pomiędzy podmiotami krajowymi i
zagranicznymi. Transakcje te mogą
dotyczyć papierów dłużnych, czyli
obligacji, lub udziałowych, czyli akcji.
Przykładowo, jeżeli inwestor
zagraniczny nabywa obligacje
wyemitowane przez polski rząd, mamy
do czynienia z napływem kapitału
portfelowego.
Pozostałe inwestycje opisują przepływy
kapitału wynikającego głównie z tytułu
zaciągniętych kredytów oraz
udzielonych pożyczek, jak również
transakcji na rachunkach bieżących.
Ostatecznie, do rachunku finansowego
zalicza się saldo finansowych instrumentów
pochodnych. Opisuje ono transakcje
wszelkimi instrumentami finansowymi,
których cena bezpośrednio lub pośrednio
pochodzi od ceny instrumentu
podstawowego, takiego jak akcja,
obligacja, indeks giełdowy, kurs walutowy,
cena surowca, poziom stopy procentowej
itp. Przykładowymi instrumentami
pochodnymi są opcje, czy kontrakty
terminowe typu futures oraz swap.
4. Aktywa rezerwowe Deficyt obrotów
bieżących może być finansowany przez
napływ netto kapitału zagranicznego
lub poprzez spadek poziomu rezerw
walutowych, które są utrzymywane
przez Narodowy Bank Polski.
Ponieważ NBP aktualnie prowadzi
politykę płynnego kursu walutowego
oznacza to, że nie interweniuje on na
rynku walutowym. Aktywa rezerwowe,
jednakże, czasami zmieniają się, m.in.
w związku z operacjami pomiędzy NBP
i Skarbem Państwa.
W bilansie płatniczym można wyróżnić
dwa rodzaje transakcji: autonomiczne i
wyrównawcze.
Autonomiczne to takie, które powstają
w wyniku potrzeby osiągnięcia zysku,
np. import jakiegoś dobra lub eksport w
celu uzyskania nadwyżki (zysku).
Wyrównawcze to takie transakcje, które
mają za zadanie skorygowanie stanu
bilansu płatniczego np. na rynku
walutowym Forex, gdzie podstawowym
prawem obowiązującym na tym rynku
jest prawo popytu i podaży, które
kształtuje cenę danej waluty wobec
innej. W przypadku reżimu stałego
kursu walutowego, państwo w ramach
transakcji wyrównawczej bilansu
płatniczego uwalnia rezerwy walutowe,
po to, żeby relacja innych walut do
własnej waluty pozostawała względnie
na danym poziomie.
Gdy eksport jest większy od importu to
bilans handlowy jest dodatni. Wtedy
eksporterzy otrzymują waluty obce za
wyeksportowane towary i sprzedają je
w kraju za złote, przy czym sprzedaje
się ich więcej niż potrzeba na import.
Taka sytuacja prowadzi do wzmocnienia
waluty krajowej i osłabienia waluty
obcej
Gdy sytuacja jest odwrotna i import jest
większy od eksportu to bilans handlowy
jest ujemny. Wówczas więcej kupuje się
waluty obcej za złote na importowane
towary niż sprzedaje waluty obce
pochodzące z eksportu za złote. Taka
sytuacja prowadzi do umocnienia
waluty obcej i osłabienia waluty
krajowej.