Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku miedzy danym krajem a resztą świata.
Głównymi elementami bilansu są:
• bilans obrotów bieżących,
• bilans obrotów kapitałowych,
• saldo bilansu.
Bilans obrotów bieżących obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, a ściślej biorąc: saldo bilansu handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z zagranicy.
Bilans obrotów kapitałowych obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą, tzn.:
• salda kredytów średnio- i długookresowych
• sumę zobowiązań kredytowych umorzonych i zrestrukturyzowanych,
• rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą kursów walut.
• aktywa za granicą (odpływ kapitału).
• zagraniczne aktywa (napływ kapitału).
Trzecią częścią składową bilansu płatniczego jest saldo rezerw dewizowych.
Bilans obrotów bieżących może być dodatni lub ujemny.
Nadwyżka bilansu obrotów bieżących stanowi kwotę wyrażoną w dolarach, o którą wpływy przekraczają wydatki danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. Deficyt bilansu obrotów bieżących stanowi dolarową kwotę, o którą łączne wydatki przekraczają wpływy danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów.
Podobnie jak w bilansie handlowym różnica może być dodatnia (mówimy o nadwyżce bilansu obrotów kapitałowych) lub ujemna (mówimy o deficycie bilansu w obrotach kapitałowych).
Zarówno w obrotach bieżących, jak i w obrotach kapitałowych każda z wymienionych pozycji może wystąpić ze znakiem dodatnim lub ujemnym. Łączna suma tych sald (dodatnich i ujemnych) wyznacza sytuację płatniczą kraju.
Pozycją korygującą w każdym bilansie płatniczym jest saldo błędów i opuszczeń, które odzwierciedla trudności, jakie napotykamy, próbując uchwycić wszystkie transakcje w oficjalnych statystykach. Saldo błędów i opuszczeń wynosiłoby zero, gdyby wszystkie wielkości występujące w poszczególnych pozycjach były prawidłowo zmierzone. Dodając do siebie bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych oraz saldo błędów i opuszczeń, (które koryguje oba wymienione bilanse) otrzymujemy saldo ogólnego bilansu płatniczego danego kraju. To saldo zmienia nam stan rezerw dewizowych w kraju.
Rezerwy dewizowe to zasób walut obcych przechowywanych przez bank centralny i nagromadzonych w minionych latach w wyniku dodatniego salda bilansu płatniczego.
W przypadku, gdy występuje przewaga ujemnych wartości sald nad saldami dodatnimi, wówczas w celu zrównoważenia bilansu płatniczego zapisuje się tę ujemną różnicę ze znakiem dodatnim. Informuje ona, o ile zmniejszył się w kraju stan rezerw dewizowych w danym roku.
W przypadku, gdy występuje przewaga dodatnich wartości sald nad saldami ujemnymi, wówczas po stronie „saldo rezerw dewizowych” zapisuje się tę dodatnią różnicę tych sald ze znakiem ujemnym. Oznacza to, że o takie saldo ogólne zwiększył się stan rezerw dewizowych w danym roku. Zmiany rezerw dewizowych mają zawsze tę samą wartość bezwzględną i przeciwny znak niż łączna suma sald bilansu płatniczego tak, że suma wszystkich zapisów jest zawsze równa zeru.
Nadwyżce bilansu obrotów bieżących musi zawsze towarzyszyć deficyt obrotów kapitałowych bądź wzrost poziomu rezerw dewizowych. W przypadku deficytu bilansu obrotów bieżących występuje nadwyżka obrotów kapitałowych bądź spadek poziomu rezerw dewizowych w danym kraju. Wyrównywanie sald obrotów bieżących i obrotów kapitałowych dokonuje się w rozwiniętych systemach pieniężno-wa1utowych za pośrednictwem operacji wyrównawczych.
Operacje wyrównawcze są miarą wielkości transakcji, jakie musi przeprowadzić rząd w celu wyrównania sald wszystkich innych transakcji.
Saldo bilansu handlowego wiąże się ściśle z rynkiem towarowym i jako część składowa popytu globalnego wpływa na poziom wytwarzanego dochodu narodowego.
Bilans obrotów bieżących oraz obrotów kapitałowych kształtuje równowagę zewnętrzną.
Wahania cykliczne?
Kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit.
Inflacja?
Stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność.
Inflacja - formy?
Otwarta, czyli jawna (zwaną też inflacją ciągnioną przez popyt); nacisk inflacyjny przejawia się pod postacią wzrostu cen; Stłumiona, czyli ukryta (zwaną też inflacją pchaną przez koszty); wzrost cen jest sztucznie hamowany, presja inflacyjna przejawia się w formie nie zaspokojonego popytu.
Inflacja - rodzaje?
Pełzając, krocząca, galopująca, hiperinflacja.
Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danym krajem a resztą świata.
Głównymi elementami bilansu są:
- bilans obrotów bieżących - obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, a ściślej biorąc: saldo bilansu handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z zagranicy.
- bilans obrotów kapitałowych — obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą, tzn.
• salda kredytów średnio- i długookresowych (różnica między sumą kredytów otrzymanych i udzielonych),,
• sumę zobowiązań kredytowych umorzonych i zrestrukturyzowanych (po uwzględnieniu nowych warunków i terminów płatności)
• rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą kursów walut,
• aktywa za granicą (odpływ kapitału)
• zagraniczne aktywa (napływ kapitału).
- saldo rezerw dewizowych — nadwyżka bilansu obrotów bieżących stanowi kwotę; wyrażoną w dolarach, o którą wpływy przekraczają wydatki danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. Deficyt bilansu obrotów bieżących stanowi dolarową kwotę, o którą łączne wydatki przekraczają wpływy danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów.
Aby rząd w imieniu państwa realizował swoje cele, niezbędne jest posiadanie odpowiednich środków finansowych. W tym celu tworzony jest budżet państwa. Jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki rządowe związane z realizacją przyjętej polityki społecznej i gospodarczej. Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego rezlizację, czyli gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków.
Za najważniejsze funkcje budżetu uznaje się zazwyczaj: funkcję fiskalną, która polega na gromadzeniu dochodów (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań; funkcję redystrybucyjną, umożliwiająca dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak zmniejszanie nadmiernych różnic w wysokości dochodów różnych grup społecznych czy tworzenie warunków bezpieczeństwa społecznego dla grup najuboższych; realizację tej funkcji umożliwia system podatkowy(progresywne opodatkowanie dochodów ludności, ulgi i zwolnienia podatkowe, zróżnicowanie stawek podatków pośrednich nakładanych na dobra konsumpcyjne itp. ) oraz wydatki budżetowe głównie w postaci tzw. transferów, czyli świadczeń społecznych zwiększających dochody ludności bez potrzeby świadczenia w zamian żadnych usług (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe) ; funkcję stymulującą, polegającą na oddziaływanu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.
Najważniejsze źródło dochodu budżetu państwa stanowią podatki. Podatek jest to urególowane prawem podstawowe świadczenie na rzecz państwa.
Wśród różnych podziałów podatków, często stosowany jest podział na podatki: dochodowe, majątkowe, konsumpcyjne i przychodowe.
Podatki dochodowe to podatki płacone od dochodu osiągniętego przez płatnika. Mogą one występować w postaci podatku od dochodu ogólnego podatnika, obejmującego całość jego dochodów z różnych źródeł albo w postaci podatków od dochodów cząstkowych (ceduł) , czyli odrębnego opodatkowania każdego źródła dochodu. Istnieje też możliwość łączenia obu postaci tego podatku. Do tego typu podatków należą m. in. podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych, podatek od gier.
Podatki majątkowe (od kapitału) są wymierzane od majątku rzeczowego bądź od praw majątkowych podatnika, od stanu faktycznego bądź od przyrostu majątku.Stosuje się stawki procentowe. Podatki majątkowe mogą występować w postaci: ogólnego podatku od wartości majątku (kapitału trwałego lub obrotowego) bądź od jego przyrostu, przekazywania majątku w postaci spadku, selektywnego podatku od posiadania lub przeniesenia praw do majątku (np. podatek od nieruchomości) .
Podatki konsumpcyjne (od wydatków) są to podatki płacone przez konsumenta w cenie towaru lub usług (ogólnie VAT, akcyza) . Stanowią jedną z głównych form sterowania przez państwo strukturą spożycia, np. w odniesieniu do artykułów uznanych za szkodliwe dla zdrowia (alkohol, tytoń) , uciążliwe dla środowiska ( benzyna ołowiowa) , czy też artykułów luksusowych.
Podatki przychodowe są pobierane od przychodów ze sprzedaży. Ich wielkość nie zależy od poziomu kosztów własnych ani od wielkości dochodów podatnika. Stosuje się tutaj stawki procentowe, kwotowe bądź różnicowe.
Innym podziałem podatków jest podział na podatki bezbośrednie i pośrednie.
Podatki bezpośrednie to świadczenia wymierzone bezpośrednio w stosunku do źródła przychodu, a więc obciążają wielkość osiąganych dochodów podatnika - podmiotu mającego prawny obowiązek płacenia podatków. W ten sposób mają one istotny wpływ na przebieg strumienia pieniężnego od producentów do konsumentów w całej gospodarce, kształtując wielkość rozporządzalnych dochodów osobistych.
Podatki pośrednie to świadczenia wymierzone od tzw. przejawu istnienia dochodu, bowiem pobierane są od dokonywanego wydatku podatnika, np. zakupu danego produktu, z którym związana jest określona kwota podatku.
Głównym źródłem wpływów budżetowych są podatki bezpośrednie płacone od dochodów przedsiębiorstw, indywidualnych dochodów ludności oraz podatki pośrednie płacone za pośrednictwem cen przy nabywaniu dóbr i usług.
Podatek od dochodów przedsiębiorstw ma charakter liniowy tzn. stopa podatku dochodowego płaconego od zysku brutto jest jednakowa dla wszystkich producentów niezależnie od poziomu osiąganego dochodu.Progresywe opodatkowanie zysku zniechęcałoby do zwiekszania produkcji i obniżania kosztów wytwarzania, gdyż przy większym poziomie zysku obowiązywałaby wyższa stopa podatku dochodowego.
Podatek bezpośredni od dochodów indywidualnych zbudowany jest na zasadzie progresji podatkowej.Najniższa stopa podatku płacona od najniższych dochodów stopniowo wzrasta aż osiągnie górną granicę.W Polsce w 1997 roku obowiązują 3 stawki podatku dochodowego od osób fizycznych: 20%, 32%, 44%. Progresywna stopa podatkowa zmniejsza rozpiętości występujące między dochodami. Powszechny charakter podatku od dochodu uświadamia obywatelowi konieczność świadczenia usług czyli przekazywania części zarabianego dochodu na cele publiczne.
Podatki bezpośrednie uszczuplają możliwość ponoszenia wydatków na cele konsumpcyjne i inwestycyjne.Zwiększają jednak dochody i możliwości wydatków budżetu państwa.
W lipcu 1993 roku wprowadzono podatek od wartości dodanej zwany podatkiem VAT. Opodatkowaniu podlegają wszystkie ogniwa produkcji i obrotu. Podatek ten obejmuje również importowane i eksportowane towary i usługi. W Polsce podstawowa stawka podatku VAT wynosi 22%, natomiast stawki preferencyjne 7% i 0%. Jest również grupa towarów zwolniona z podatku VAT.
Za podstawową zaletę tego podatku uchodzi sposób jego poboru. Polega on na podwójnym ujmowaniu wysokości podatku tj. sprzedawca dolicza sobie od wartości sprzedawanych przez siebie wyrobów tzw. podatek VAT należny. Jednocześnie kupując usługi i towary płaci tzw. VAT naliczony. Różnica pomiędzy kwotą podatku należnego i naliczonego stanowi podstawę opodatkowania i odprowadzona jest do budżetu.
Ten system opodatkowania jest korzystny dla budżetu państwa. Zapewnia on szybszy i bardziej systematyczny napływ dochodów do budżetu, gdyż nie trzeba czekać, aż zostanie wytworzony i sprzedany produkt finalny.
Podatki wywierają duży wpływ na funkcjonowanie gospodarki. Refinansowe oddziaływanie państwa na procesy ekonomiczne zachodzące w gospodarce przez zmniejszanie za pośrednictwem podatków efektów wytwórczych podmiotów rynkowych i w części przekazywanie ich na realizację zadań wynikających z przyjętej polityki gospodarczej, znajduje swoje odzwierciedlenie w realnej wielkości osiąganego dochodu narodowego.
Podatek jest narzędziem regulowania dochodów społeczeństwa i podziału dochodu narodowego. Ponadto przez odpowiednie oddziaływanie za pomocą stopy podatkowej można w pewnym stopniu wpływać na strukturę gospodarki narodowej, przyśpieszając lub hamując inwestycje w określonych gałęziach produkcji. Udzielanie ulg podatkowych może sprzyjać lokalizacji inwestycji na obszarach wymagających aktywizacji gospodarczej.
Globalnie natomiast polityka podatkowa jest narzędziem kształtowania rozmiarów akumulacji i konsumpcji. W warunkach spadku tempa wzrostu gospodarczego ulgi podatkowe polegające np. na obniżeniu lub zwolnieniu od podatku z zysku przeznaczonego na inwestycje stanowią środek aktywizujący koniunkturę i zwiększające rozmiary akumulacji społecznej. Stosując zaś progresywną stopę podatkową od wysokich zysków i dochodów można zgromadzić więcej środków w budżecie państwa, aby z kolei dokonywać wyższych transferów pieniężnych na rzecz ludności o najniższych dochodach, zwiększając tym samym konsumpcję.
Celem zwiększenia popytu konsumpcyjnego można obniżyć podatki pośrednie (konsumpcyjne) nakładane na towary konsumpcyjne. Obniżanie podatków zwiększa popyt, natomiast wzrost podatków obniża wielkość popytu. W warunkach " przegrzewania się koniunktury" niepożadany jest dalszy wzrost popytu i wówczas , dążąc do zahamowania tempa wzrostu popytu, rząd może podnieść stopę podatkową zarówno od zysków, jak i od dochodów ludności.
Istnieją pewne granice pozyskiwania dochodów bez wzrostu sektora publicznego. Granice te trudno jest sklasyfikwać, niemniej jednak przekroczenie ich wywołuje reakcje obronne ze strony społeczeństwa. Do zagadnienia granic opodatkowania oraz zależności między uzyskiwanymi wpływami podatkowymi a stopami opodatkowania odnosi się krzywa Laffera.
Krzywa Laffera przedstawia całkowite wpływy podatkowe jako funcję stóp opodatkowania.
Konstrukcja tej krzywej oparta została na przeświadczeniu o antymotywacyjnym działaniu podatków, tzn. im są one wyższe (niższe) tym mniejsza (większa) jest skłonność podmiotów rynkowych do podejmowania działań wytwórczych, odkładania w czasie decyzji dotyczących zakupów konsumpcyjnych, czyli oszczędności i podejmowania inwestycji. Wzrost stopy podatkowej z t1 do poziomu t2 na ogół wywoła wzrost wielkości wpływów podatkowych do budżetu z Pbp1 do Pbp2. Tendencja ta będzie utrzymywana aż do określonego poziomu stopy procentowej- t3, który zagwarantuje maksymalną wielkość wpływów-Pbp3 max. Dalszy wzrost stopy procentowej z t3 do t4 spowoduje jedynie obniżenie wielkości wpływów podatkowych z Pbp3 max do Pbp4.
W sytuacji, kiedy stopy podatkowe w gospodarce wynosiłyby 0% i 100%, wielkość wpływów do budżetu z tytułu podatków byłaby jednakowa- równa zero.
Problemem pozostaje tutaj dokładne określenie, w którym miejscu na krzywej Laffera znajdują się aktualnie obowiązujące w gospodarce wielkości stóp podatkowych i tym samym, czy istnieją jeszcze możliwości ich zwiększania bez zakłócenia prawidłowości przebiegu procesów ekonomicznych.
Nadmiar ciężarów podatkowych przejawić się może falą strajków oraz powstawaniem i narastaniem zjawisk patologicznych tj. unikanie opodatkowania, ucieczka kapitału za granicę. Natomiast nadmierny wzrost opłat, np. za usługi spowodować może spadek popytu, a więc zmniejszanie się dochodów z tego tytułu.
Wydatki budżetu państwa możemy podzielić na dwie kategorie:
1. wydatki państwa na dobra i usługi konsumpcyjne oraz inwestycje publiczne(G)
2. budżetowe transfery- emerytury, renty, zasiłki, subwencje itp. (Bt)
Wydatki państwa na zakup dóbr i usług tworzą bezpośredni popyt konsumpcyjny i inwestycyjny w sektorze publicznym i tym samym wpływają na poziom dochodu narodowego oraz na stan zatrudnienia w gospodarce narodowej. Pozostała część wydatków, stanowiących budżetowe transfery, nie powiększa bezpośrednio globalnego popytu, lecz zwiększa rozporządzalny dochód ludności.
Wydatki budżetowe zwiększają globalny popyt i wpływają na wzrost dochodu narodowego, zaś podatki netto obniżają poziom wydatków na konsumpcję indywidualną. Zmniejszenie wydatków na konsumpcję nie kompensuje jednak w całości dodatniego efektu wzrostu globalnego popytu z tytułu wydatków rządowych.
Fakt stałego istnienia wydatków rządowych działa jak automatyczny stabilizator, podtrzymujący aktywność gospodarczą przedsiębiorstw, powoduje, że poziom dochodu narodowego oraz zatrudnienia jest wyższy w porównaniu z poziomem możliwym do osiągnięcia bez wydatków rządowych.
Polityka fiskalna prowadzona obecnie w większości krajów rozwinętych gospodarczo wiąże się z wysokimi wydatkami publicznymi, często przewyższającymi bieżące dochody budżetowe. Mamy wtedy do czynienia z deficytem budżetowym.W ostatnich kilku dekadach w wielu krajach deficyt budżetowy rośnie. Prowadzi to do wzrostu zadłużenia publicznego. Dług państwowy jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie.
Biorąc pod uwagę źródła zaciągania kredytu można mówić o długu publicznyn krajowym i zagranicznym. Krajowymi wierzycielami długu publicznego mogą być osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa, w tym banki, firmy ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe. Część dochodów budżetowych państwa jest przeznaczona na "obsługę długu publicznego".
Efekty, jakie społeczeństwo uzyskuje z tytułu zadłużenia zagranicznego zależą w poważnym stopniu od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeżeli pożyczki są przeznaczone na opłacalne inwestycje, wówczas umożliwiają wzrost dochodu narodowego oraz efektywny eksport. Jeżeli pożyczki zostaną wykorzystane na nieefektywne programy inwestycyjne lub na cele konsumpcyjne, ciężar długu publicznego ponoszą przyszłe pokolenia.
Można więc powiedzieć, że polityka budżetowa opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Instrumenty te mogą być wykorzystane w różny sposób. Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu decyzji dotyczących zmian dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te niejako samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowanych, reagują na zmianę koniunktury. Określa się je więc jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjoniźmie wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, tj. zwiększenie lub zmniejszenie wydatków budżetowych na konkretne cele, zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określenia sposobu, zakresu, terminu, w jakim instrumenty te zostały wykorzystane.
Rząd zawsze może prowadzić dyskrecjonalną politykę fiskalną wyrażającą się w preferowaniu określonej stopy podatkowej i określonego rodzaju wydatków w tym celu, aby uzyskać możliwie najwyższy efekt w postaci wzrostu dochodu narodowego i wzrostu zatrudnienia, co jest głównyn celem polityki gospodarczej państwa.
.
INFLACJA - jest to wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce. Wiąże się ze spadkiem wartości pieniądza co według teorii monetarneji inflacji wynika z rozbieżności pomiędzy, ilością pieniądza w obiegu a wartością towaru na rynku. Inflacja przynosi zarówno korzyści jak i straty. Inflację mierzy się stopą inflacji i zgodnie z tym o ile procent w skali roku wzrosną ceny w porównaniu z okresem poprzednim możemy inflację podzielić na
1) pełzającą
- jest jednocyfrowa od 0%÷9,9%
- wartość nominalna i realna pieniądza jest taka sama
- podmioty gospodarcze nie mają trudności w ocenie bieżących kosztów i korzyści, i porównaniu ich z przyszłymi korzyściami i kosztami
- podmioty nie zmieniają decyzji w zakresie oszczędności, konsumpcji i inwestycji
2) krocząca
- dwucyfrowa 10%÷50%
- wartość pieniądza nominalna nie równa się cenie realnej
- stopa inflacji jest brana pod uwagę we wszystkich kontraktach
- podmioty gospodarcze zaczynają mieć trudność w porównywaniu kosztów i korzyści bierzących i przyszłych. Często też nie w pełni ufają podawanym danym o stopie inflacji
- ten typ inflacji ma tendencje do nakręcania i szybkiego przechodzenia w inflację galopującą
3) galopująca
- dwucyfrowa 50%÷99,9%
- zmiany cen następują szybko i pieniądz dosyć szybko traci na wartości
- podmioty gospodarcze zaczynają bać się rozliczania tranzakcji w tym pieniądzu i wolą używać twardej waluty
- pojawiają się problemy ze spadkiem oszczędnośći
- zaczyna wzrastać konsumpcja
4) hiperinflacja
- trzycyfrowa, przynajmniej 100%
- w gospodarce zaczyna panować haos
- nie ma żadnej możliwości oceniania i porównywania kosztów i korzyści
- spada produkcja co jeszcze pogłębia braki towarowe na rynku
- zanikają zupełnie oszczędności i inwestycje
- ludzie przestają się posługiwać pieniądzem podlegającym inflacji i przechodzą na system towar za towar lub ewentualnie na wymianę kruszców, dzieł sztuki itp
- jedynym rozwiązaniem w takiej inflacji jest wymiana pieniędzy
Do zwalczania inflacji wykorzystywane są narzędzia polityki monetarnej oraz płacowo-cenowej.
BEZROBOCIE - jest to taka sytuacja ekonomiczna w której na rynku pracy pewna grupa osób mogąca i chcąca pracować ne może znaleźć zatrudnienia z różnych przyczyn i jest zarejestrowana w Urzędzie Pracy. Bezrobocie mierzy się stopą bezrobocia która zmienia się na niekorzyść w czasie recesji gdy znacznie spada produkcja a maleje wtedy gdy gospodarka się ożywia lub przerzywa BooM Gospodarczy. Bezrobocie może być wywoływane przez różne przyczyny i z tego powodu wyróżnia się bezrobocie:
1) frykcyjne
- krótkotrwałe, kilkutygodniowe
- wynika z faktu że gospodarka jest ciągle poddawana dynamicznym zmianom i rynek pracy musi się elastycznie do niego przystosowywać, oznacza to że ulega zmianie struktura, rozmieszczenie, kwalifikacje itp. zatrudnienia.
2) naturalne
- obejmuje sobą bezrobocie frykcyjne i bezrobocie dobrowolne wynikające z faktu że niektóre osoby nie chcą pracować za stawkę płacy obowiązującą na rynku pracy
3) strukturalne
- wynika ze zmiany strultury gospodarki, likwidacji lub marginalizacji znaczenia niektórych branż przy jednoczesnym powstawaniu nowych gałęzi i dziedzin gospodarki
- w przypadku gdy nastąpiła restrukturyzacja uspołecznionego gospodarstwa, takich branż jak górnictwo, hutnictwo, przemysł ciężki zbrojeniowy, na rynek pracy zostały uwolnione duże rzesze ludzi o niskich kwalifikacjach, często z niskim poziomem wykształcenia,z chorobami zawodowymi. Zaistniały nawet możliwości przekwalifikowania tej siły roboczej do nowego zawodu, jednak były one nieefektywne a pracodawcy nie byli skłonni brać pod uwagę „socjalistycznego pracownika”. Nowe branże wymagają innych kwalifikacji i umiejątności. Więc nie można liczyć na wchłonięcie osób zestrukturylizowanych osób.
4) technologiczne
- wynika z wprowadzania postępu technologicznego i eliminowania siły roboczej siłą maszyn
5) koniunkturalne
- wynika z wachań koniunkturalnych w gospodarce i niedostatku popytu globalnego
6) klasyczne
- wynika z występowania na rynku pracy stawki płacy wyższej niż stawka równowagi
- jest to skutek polityki rządu lub związków zawodowych które wymuszają podwyżki płac
7) sezonowe
- wynika z wahań w zapotrzebowaniu na siłę roboczą ze względu na porę roku w różnych branżach lub na różnych obszarach
Do zwalczania bezrobocia służą narzędzia polityki podażowej.
się 3 rodzaje wahań cyklicznych :
cykle Kitchina trwające ok. 3,5 roku,
cykle Juglara trwające 8-10 lat,
cykle Kondratiewa trwające 50-60 lat.
Nazywamy je inaczej:
cyklami krótkimi (1) (cyklami zapasów)
średnimi (2)
długimi (3).
Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w określonej relacji.
Krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego. Faza wzrostowa (spadkowa) cyklu dłuższego przedłuża fazy wzrostu (spadku) w cyklu krótszym.
Teorie wahań cyklicznych.
Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako przyczynę generującą cykliczny charakter cyklu wzrostu gospodarczego, natomiast różne są wskazania dotyczące przyczyn fluktuacji zmian popytu inwestycyjnego.
Teorie NEOKLASYCZNE
Neoklasyczne spojrzenie na system gospodarczy zakłada, że jest on stabilny, tzn. po każdym zakłóceniu wraca do stanu równowagi. Czynniki zakłócające równowagę mają charakter egzogeniczny w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Zachwianie równowagi uruchamia mechanizmy endogeniczne (tkwiące wewnątrz systemu), które przywracają stan równowagi, a ściśle mówiąc prowadzą gospodarkę w kierunku równowagi. Czynniki zewnętrzne pochodzą spoza ekonomicznego otoczenia systemu gospodarczego. Można tu wymienić : wojny, rewolucje oraz inne wydarzenia polityczne, odkrycia nowych złóż złota i innych zasobów, zmiany demograficzne, innowacje techniczne i zjawiska przyrodnicze. Zatem według ekonomistów neoklasycznych cykl gospodarczy jest zjawiskiem naturalnym, ponieważ wszelkie procesy gospodarcze przebiegają poza ekonomicznym otoczeniem i polityka gospodarcza rządu nie może tego zmienić.
Teoria plam na słońcu Jevonsa - jest to jedna z pierwszych teorii cyklu koniunkturalnego. Według ówczesnej wiedzy agrotechnicznej okresowe pojawianie się większej liczby plam na słońcu powoduje okresy nieurodzaju. Te okresowe zmiany w produkcji rolnej powodują także zmiany w produkcji przemysłowej. W wyniku oddziaływań zewnętrznych, w stosunku do procesów gospodarczych, praw przyrody gospodarka wykazuje rytmiczne wahania aktywności.
Teoria innowacji Schumpetera - przyczynę występowania cykli widzi w pojawianiu się innowacji organizacyjno-technicznych. Według Schumpetera istnieje ciągły strumień możliwości innowacji, który jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym rozwoju gospodarczego. Musi się pojawić przedsiębiorca (innowator), który pierwszy zastosuje tę możliwość produkcji. Zysk jaki osiągnie dzięki nowym metodom skłania innych do podążania za pionierem. Następuje rozpowszechnienie innowacji, fala wzmożonych inwestycji, a zatem wzrostu produkcji. Często zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, co powoduje obniżkę cen i spadek stopy zysku. Maleje popyt inwestycyjny i gospodarka wchodzi w fazę kryzysu. Schumpeter wyróżnia innowacje, których skutki powodują cykle średnie, a więc cykle Juglara oraz tzw. innowacje epokowe warunkujące długie cykle Kondratiewa. Każdy długi cykl cechują pewne historyczne właściwości spowodowane określonym rodzajem innowacji.
3) Teoria cyklu politycznego
Teorie KEYNESISTOWSKIE
Będące opozycją do teorii neoklasycznych, wyjaśniają rozwój cykliczny uwarunkowaniami wyłącznie związanymi z systemem gospodarczym. Czynniki zewnętrzne według tych koncepcji mogą jedynie zakłócić endogeniczne proces, nie naruszają jednak długookresowej logiki wewnętrznej procesów gospodarczych. Przyczyny cyklicznych wahań wynikają z reguł gry gospodarki rynkowej. Ekspansja w cyklu kończy się, ponieważ konsumpcja nie rośnie równie szybko jak dochód narodowy, natomiast faza spadkowa osiąga kres gdyż konsumpcja nie spada równie szybko ja dochód narodowy. Cykliczne zmiany takich wielkości jak inwestycje, konsumpcja, dochód narodowy są wynikiem wewnętrznej logiki procesów gospodarczych i kształtowanej przez reguły gry systemu gospodarczego.