Bakterie atypowe
Riketsje
Bakterie spiralne

dr n. med. Monika Bigos

Bakterie atypowe
Chlamydiae sp.

• Gram-ujemne, pleomorficzne (coccus-like)
• Ściana komórkowa: peptydoglikan (-), LPS (+)
• Bezwzględne pasożyty wewnątrzkomórkowe

(rosną wyłącznie w hodowlach tkankowych i na zarodkach kurzych)

• Ubogie metabolicznie
• Złożony cykl namnażania

(barwienie met. Giemsy)

:

ciałka elementarne/podstawowe – purpurowe

ciałka ciałka retikularne/siateczkowate – niebieskie

Cechy wirusów u Chlamydia sp.

• Niewielkie rozmiary rzędu 0,2-1,5µm
• Wyłącznie wewnątrzkomórkowy cykl rozwojowy
• Brak możliwości wytwarzania energii metabolicznej
• Tworzenie wtrętów cytoplazmatycznych

Bakterie atypowe
Chlamydiae sp.

Czynniki zjadliwości

• Wewnątrzkomórkowe pasożytowanie
• Hamowanie powstawania fagolizosomów

Istotne gatunki

• Ch. pneumoniae (droga kropelkowa – infekcje dróg

oddechowych)

• Ch. psittaci (zoonoza – papuzica)
• Ch. trachomatis (droga kontaktów seksualnych – jaglica,

ziarniniak weneryczny, niegonokokowe zapalenie cewki moczowej,

zapalenie szyjki macicy, zapalenie najądrzy i jajników, zapalenie

spojówek z utratą wzroku – u noworodków);

!!! świadomość dróg transmisji; tetracykliny i makrolidy (4 tyg.)

Chlamydia

trachomatis

 A, B, C – trachoma, keratoma
 D-K – cervicitis, endometritis, epididymitis, conjunctivitis, infant

pneumonia, nongonococcal urethritis, proctitis, salpingitis

 L1-L3 – lymphogranuloma venerum

Bakterie atypowe
Chlamydiae sp. – diagnostyka

Ch. trachomatis: wymaz z cewki mocz., szyjki macicy, jamy nos.-gardł.

(dzieci), spojówek i odbytu (dzieci);

Ch. pneumoniae: wymaz z gardła, jamy nos.-gardł., plwocina

Hodowle kom. (McCoya, Hep-2, Hela229) – wtręty cytoplazmatyczne
Barwienie met. Giemsy
Zakaża się 2-3 hodowle szybko! (nie przechowywać w 4ºC)

Serologia!!!

Ag rodzajowo-specyficzny: LPS,

Ag gatunkowo-swoisty: białka błony MOMP

• OWD

• IF bezpośr.

• EIA, ELISA
W ostrych zakażeniach serologii nie stosuje się
Zawsze podwójne surowice! (bo infekcje są powszechne, a IgG pozostają przez

wiele lat)

Biologia molekularna (amplifikacja, hybrydyzacja)

Met. barwienia
Giemsy/Romanowskiego

• Wysuszony preparat utrwala się w alko holu metylowym

70% lub absolutnym przez 2min.

• Barwi się następnie barwnikiem Giemsy rozcieńczonym w

proporcji 2 krople barwnika na 1 ml buforu fosforanowego o
pH 7,0-7,2 lub destylowaną H

2

O przez 30min.

Bakterie atypowe
Mycoplasma sp.

• Bakterie pleomorficzne (ziarniako-pałeczki, kształt butelkowaty;

150-250nm)

• Ściana kom. (-), trójwarstwowa błona cytoplazmatyczna

• Oporne na beta-laktamy

• Podłoża ze sterolami (kolonie w kształcie sadzonego jaja)

Istotne gatunki

• M. pneumoniae

• M. hominis

• U. urealyticum

Czynniki zjadliwości

• Adhezyjne białka błony zewnętrznej (P1)

• Wbudowywanie Ag bakteryjnych w błony kom.

(reakcje autoagresji)

• Wydzielanie rodników tlenowych

M. pneumoniae (transmisja kropelkowa)

•Inkubacja ok. 20 dni, zapalenie płuc, oskrzeli, ucha środkowego,

tchawicy (powikłania: OUN, stawy i nerki, niedokrwistość

hemolityczna, odczyny skórne – bo powstają kompleksy

immunologiczne)

M. hominis, U. urealyticum

•Ureazo(+)

•Transmisja poprzez kontakt seksualny

•Kolonizują drogi moczowo-płciowe

•Gorączka połogowa, nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej,

ostre zapalenie nerek

Leczenie i zapobieganie

•Świadomość dróg transmisji

•Makrolidy i tetracykliny

Bakterie atypowe
Mycoplasma sp.

Bakterie atypowe
Mycoplasma sp. – diagnostyka

• Plwocina, wymaz/popłuczyny z j. nos.-gardł./drzewa oskrz./dróg mocz.-płc.

• Otrzymany płyn przesącz się przez filtry 220-450nm

• Podłoża wzbogacone surowicą końską i wyciągiem drożdżowym (PPLO, agar SP

z glc, Mycoplasma Agar Base

(wzrost 7-28dni)

+ zwierzęta lab.

(szczury bawełniane,

chomiki syryjskie – po 2tyg. odoskrzelowe zapalenie płuc)

• Test biochemiczne

 M. pneumoniae: glc(+), ksyl(+), man(+), mal(+), dkst(+), lac(-); hemoliza

beta;

 Ureaplasma sp.: man(-), arg(-), tetrazolium(-), ure(+))

• Serologia!!!

(hodowla to za mało) – niestety serologia obarczona dużymi

błędami!

 Test zahamowania wzrostu przez Ab homologiczne

 Immunoblotting z Ab monoklonalnymi

 Immunofluorescencja kolonii na agarze

 OWD! (w Polsce)

 EIA, ELISA

 Szybkie testy lateksowe

 Zawsze parzyste surowice w 2-tygodniowych odstępach

(w 2. tyg. pneumonitis miano Ab najwyższe)

• PCR

Rickettsiaceae

• Pleomorficzne pałeczko-ziarniaki (0,5-2,0µm)
• W ścianie komórkowej LPS i peptydoglikan
• Obligatoryjne patogeny wewnotrzkomórkowe
• Przenoszone przez

pchły i kleszcze

(Rickettsia sp. i Ehrlichia sp.)

lub

drogą kropelkową

– Coxiella sp.

Patogeneza riketsjoz:

namnażanie w śródbłonku naczyń w miejscu wniknięcia (1 tydz.);
drogą krwi trafiają do węzłów chłonnych, namnażają się w
makrofagach (1-2 tyg.);
rozsiew w całym organizmie (zapalenie naczyń krwionośnych,
wysypki/wybroczyny podskórne z martwicą tkanek
okołonaczyniowych, zakrzepicą i obrzękiem;
wstrząs endotoksyczny i hipowolemiczny)

Riketsjozy = choroby wysypkowe zwykle z wysoką gorączką

R. prowazeki – dur plamisty epidemiczny
R. rickettsi – gorączka plamista Gór Skalistych
R. typhi – dur plamisty endemiczny
R. tsutsugamushi – dur zaroślowy
C. burnettii – gorączka Q (objawy grypopodobne/zapalenie

płuc)

E. chaffeensis – erlichioza (z leukopenią, trombocytopenią)

Rickettsiaceae

• Krew/surowica
• Hodowla i izolacja – rzadko (na worku żółtkowym jaja kurzego,

hodowle kom.)

• Barwienie met. Giemsy

(

riketsje – czerwone

,

komórki zakażone – niebieskie

)

Serologia!!!

• IF bezpośr. i pośr. (Ag pochodzą z poszczególnych gatunków riketsji)
• Odczyn Weil-Felixa (Ag z Proteus sp.)
• Odczyn Weigla (Ag to żywe riketsje)
• ELISA, EIA
• PCR

Zapobieganie i leczenie
• Profilaktyka nieswoista (kontrola zakażeń wśród wektorów)
• Szczepienia
• Tetracykliny i chloramfenikol

Rickettsiaceae –
diagnostyka

Antibodies against:

Weil-Felix test

Agglutination with
Proteus vulgaris OX19

strain

Agglutination with
Proteus vulgaris OX2

strain

Agglutination with
Proteus vulgaris

OXK strain

Rickettsia prowazekii

++

±

-

Rickettsia typhi

++

-

-

Rickettsia tsutsugamushi

-

-

++

Rickettsia rickettsii

+

+

-

Rickettsia conorii

+

+

-

Rickettsia australis

+

+

-

Rickettsia sibirica

+

+

-

Rickettsia akari

-

-

-

Coxiella burnetii

-

-

-

• Spirochaetaceae (Treponema sp., Borrelia sp.)

Leptospiraceae (Leptospira sp.)

• Spiralne, Gram-ujemne (0,2x50µm)
• Bardzo ruchliwe
• Hodowla często trudna
• Tlenowe/wzgl. beztlenowe/ścisłe beztlenowce
• Skręty bardziej lub mniej ścisłe

Bakterie spiralne

Istotne gatunki
T. pallidum – kiła (brak możliwości namnażania)
T. pertenue – malinica (brak możliwości namnażania)
T. carateum – pinta (brak możliwości namnażania)

T. orale, T. denticola, T. vincenti – bytują w jamie ustnej

Czynniki zjadliwości
• Adhezyny (w tym fibronektyna), ruch
• Antygeny słabo immunogenne
• Po połączeniu z komórkami endotelialnymi naczyń

krwionośnych rozwija się stan zapalny

Treponema sp.

Transmisja: kontakt bezpośredni (kontakty seksualne), łożysko

• Kiła I-rzędowa (wrzód twardy – ulcus durum)

• Kiła II-rzędowa:

osutka kiłowa (skórna: exanthema i błon śluzowych:
enanthema); kłykciny płaskie (condyloma lata), łysienie
plackowate/kiłowe

• Kiła III-rzędowa (kilaki – gummata; zmiany degeneracyjne w

układzie nerwowym i mięśniowo-stawowym)

T. pallidum

Triada Hutchinsona!!!

T. pallidum – diagnostyka

• W I etapie kiły wczesnej brak Ab więc:

wymaz z głębszych warstw wrzodu twardego i barwienie bezpośr.:

 Ciemne pole

 Mikroskopia kontrastowo-fazowa

 Tusz chińskie (barwienie negatywowe)

 IF

• Później serologia!!!

(II etap kiły wczesnej, kiła późna, wrodzona,

utajona: wykrywanie antyfosfolipidowych Ab IgG i IgM indukowanych

przez T. pallidum i reagujących krzyżowo z kardiolipiną serca wołu

(odczyt na ciemnym tle,

bad. jakościowo-ilościowe))

 Nieswoiste/niekrętkowe testy

• Kłaczkujące/flokulacyjne (VDRL i RPR)

• Odczyn Wassermana (OWD)

 Swoiste/krętkowe testy (aby wykluczyć wyniki fałszywie (+) i

(-))

• FTA-ABS – bad. jakościowe (IF w wersji absorpcyjnej)

• FTA – bad. ilościowe

• MHA-TP (mikrohemaglutynacja)

• TPI (odczyn unieruchamiania krętków (rzadko)

• PCR

VDRL test

Patient’s
serum 0,6ml
Ag:
cardiolipi
n

positive

I step

II step

Cardiolipi

n antigen

+

serum

dilutions

1:2 1:4 1:8 1:16 1:32 1:64
1:128

TEST TITRE

Zapobieganie i leczenie
•Świadomość dróg transmisji
•Leczenie jak najwcześniejszej fazy zakażenia
•Penicylina (kilka dawek)

T. pallidum

Borrelia sp.

• Rosną na specjalnych podłożach wzbogaconych

lub w błonie kosmówkowo-omoczniowej zarodka kurzego

• Bardzo zmienne antygenowo
• Gryzonie jako rezerwuar
• Przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes
• Zdolność ruchu rotacyjnego (7-10 rzęsek)
• Trzy genogatunki (Europa, Ameryka Płn., Japonia)

Czynniki zjadliwości

• LPS (toksyczny)
• Białka powierzchniowe
• Zmienność antygenowa

B. burgdorferi – borelioza z Lyme
• Wektor – kleszcze z gatunku Ixodes dammini
• Zapadalność: późna wiosna do wczesnej jesieni
• Powinowactwo do mięśnia sercowego, stawów, śródbłonka

naczyń, ścięgien, nerek i wątroby

• Inkubacja – do 1 m-ca
• Borelioza z Lyme – rumień wędrujący (erythema migrans),

bakteriemia, zapalenie mięśnia sercowego, stawów, objawy
neurolog.

B. reccurentis – dur powrotny

(bakteriemia z gorączką – wielokrotne nawroty)

Rezerwuar – gryzonie; wektory – kleszcze i wszy

Borrelia sp.

Zapobieganie i leczenie
• Profilaktyka nieswoista (odpowiednie ubrania, repelenty)
• Szczepienia
• Tetracykliny, amoksycylina, makrolidy, penicyliny (ok. 3

tyg.)

Borrelia sp.

B. reccurrentis –
diagnostyka

Barwienie świeżej krwi z okresu gorączkowego

(met. Giemsy lub ciemne pole)

Serologia – dużo reakcji falszywie (+) lub (-) – tylko jako

potwierdzenie rozpoznania klinicznego i mikrobiologicznego!

• Aglutynacja z żywymi bakteriami
• IF pośr., EIA, ELISA
• OWD z Ag z hodowli

PCR

Hodowla trudna i rzadko podejmowana (podłoże wg. Noguchiego z

wysiękowym płynem ludzkim, kawałkiem świeżej jałowej nerki

królika, świeżą ludzką krwią i cytrynianem sodu – pod parafiną)

B. burgdorferi –
diagnostyka

• Badanie kliniczne!
• Wymaz ze zmiany skórnej, PMR, maź stawowa
• Preparat bezpośredni (ciemne pole, met. Giemsy, met.

Grama)

Serologia!!!

• ELISA
• Western-blot (do potwierdzenia)
• Stosowane Ag: rekombinanty, sonikaty komórek B.

burgdorferi, izolowane frakcje białkowe B. burgdorferi

• Hodowla i izolacja: bez znaczenia

(trudna i często zakończona niepowodzeniem)

L. interrogans

• Rezerwuar – zwierzęta (psy, koty, szczury – mocz);

woda (długo zachowują żywotność), gleba

• Wnikanie przez mikrouszkodzenia skóry i błon śluzowych i

drogą krwi rozsiewają się po całym organizmie

• Leptospiroza (zoonoza)
• Zakażenie bezobjawowe

• Leptospiroza bezżółtaczkowa

(objawy grypopodobne, powiększenie wątroby i śledziony)

• Leptospiroza z żółtaczką

(uszkodzenie śródbłonka

naczyń krwionośnych, powiększenie wątroby)

Zapobieganie i leczenie
Profilaktyka nieswoista (odzież ochronna, deratyzacja)
Szczepionki z inaktywowanych bakterii
Penicylina, streptomycyna, tetracykliny, erytromycyna

L. interrogans

L. interrogans –
diagnostyka

• Bezpośrednie badanie świeżego moczu (ciemne pole) lub rozmaz z

odwirowanego osadu moczu (IF: badanie jakościowe „jest/nie ma”

oraz rozpoznanie typu serolog.)

• 5 dni od zakażenia – rozmaz z krwi (met. Giemsy lub ciemne pole),

przy czym we krwi i PMR mało bakterii, dlatego namnażanie:

 Płynne podłoże Korthofa (sól i surowica)/Stuarta/Fletchera (2m-

ce)

 Podłoże półstałe (27-30st.C/5-6 dni): kolonie 1-3µm

• Met. zalecana przez WHO (b. czuła!):

oznaczanie Ab antyleptospirowych w reakcji z żywymi lub

formalinowanymi Ag

 Aglutynacja mikroskopowa w ciemnym polu (pow. 200-300x)

 OWD

 Testy lateksowe

• PCR