Reakcja na ciężki stres

Reakcja na ciężki stres

Adam Wysokiński

Adam Wysokiński

Stres wg Hansa Selye’go

Stres wg Hansa Selye’go

Stres

Stres

jest nieswoistą reakcją

jest nieswoistą reakcją

organizmu na wszelkie stawiane mu

organizmu na wszelkie stawiane mu

„żądania” – czyli

„żądania” – czyli

stresory

stresory

.

.

Stresory nie muszą być nieprzyjemne –

Stresory nie muszą być nieprzyjemne –

ważna jest intensywność „żądania”

ważna jest intensywność „żądania”

przystosowania do nowej sytuacji,

przystosowania do nowej sytuacji,

jakie stawia organizmowi.

jakie stawia organizmowi.

Rodzaje stresu

Rodzaje stresu

Według teorii Selye’go wszystkie czynniki, na

Według teorii Selye’go wszystkie czynniki, na

które jesteśmy wystawieni powodują

które jesteśmy wystawieni powodują

swoiste działanie i nieswoisty wzrost

swoiste działanie i nieswoisty wzrost

potrzeby spełnienia funkcji

potrzeby spełnienia funkcji

przystosowawczych i powrotu do stanu

przystosowawczych i powrotu do stanu

normalnego. Selye dzielił stres na dwa

normalnego. Selye dzielił stres na dwa

rodzaje:

rodzaje:



dystres

dystres

– przykry, powodujący uszkodzenia,

– przykry, powodujący uszkodzenia,



eustres

eustres

– mobilizujący pozytywnie do działania.

– mobilizujący pozytywnie do działania.

Walter Cannon

Walter Cannon



Opisał reakcję typu „

Opisał reakcję typu „

fight or flight

fight or flight

”

”

(walcz lub uciekaj). W reakcji tego

(walcz lub uciekaj). W reakcji tego

typu wyróżnił 3 fizjologiczne

typu wyróżnił 3 fizjologiczne

składowe:

składowe:



przeżywanie,

przeżywanie,



unikanie,

unikanie,



pobudzenie.

pobudzenie.

Fenomenologiczno-poznawcze

Fenomenologiczno-poznawcze

ujęcie wg Richarda Lazarusa

ujęcie wg Richarda Lazarusa

i Susan Folkman

i Susan Folkman



Stresem

Stresem

jest określona relacja

jest określona relacja

między osobą a otoczeniem, która

między osobą a otoczeniem, która

oceniana jest przez osobę jako

oceniana jest przez osobę jako

obciążająca lub przekraczająca jej

obciążająca lub przekraczająca jej

zasoby i zagrażająca jej

zasoby i zagrażająca jej

dobrostanowi.

dobrostanowi.

Kategorie stresorów

Kategorie stresorów

1.

1.

dramatyczne

wydarzenia

o

dramatyczne

wydarzenia

o

rozmiarach katastrof, obejmujące

rozmiarach katastrof, obejmujące

całe grupy

całe grupy

2.

2.

poważne wyzwania i zagrożenia

poważne wyzwania i zagrożenia

dotyczące jednostek lub kilku osób

dotyczące jednostek lub kilku osób

3.

3.

drobne, codzienne utrapienia

drobne, codzienne utrapienia

Ogólny zespół adaptacyjny

Ogólny zespół adaptacyjny



GAS

GAS

jest to wzorzec reakcji na stres,

jest to wzorzec reakcji na stres,

który stanowi pierwszą linię obrony

który stanowi pierwszą linię obrony

organizmu przed potencjalnie

organizmu przed potencjalnie

szkodliwymi czynnikami. Występuje,

szkodliwymi czynnikami. Występuje,

gdy organizm styka się z każdym

gdy organizm styka się z każdym

stresorem.

stresorem.

Fazy GAS

Fazy GAS

1.

1.

stadium reakcji alarmowej

stadium reakcji alarmowej

2.

2.

stadium odporności

stadium odporności

3.

3.

stadium wyczerpania

stadium wyczerpania

Radzenie sobie ze stresem

Radzenie sobie ze stresem



Jest to stale zmieniające się poznawcze

Jest to stale zmieniające się poznawcze

i behawioralne wysiłki, mające na celu

i behawioralne wysiłki, mające na celu

opanowanie określonych zewnętrznych

opanowanie określonych zewnętrznych

i wewnętrznych wymagań, ocenianych

i wewnętrznych wymagań, ocenianych

przez osobę jako obciążające lub

przez osobę jako obciążające lub

przekraczające jej zasoby.

przekraczające jej zasoby.

Zasoby, style i strategie

Zasoby, style i strategie



Zasoby

Zasoby

: te rzeczy, którymi dysponujemy,

: te rzeczy, którymi dysponujemy,

a które są przydatne przy radzeniu sobie z

a które są przydatne przy radzeniu sobie z

trudnymi sytuacjami.

trudnymi sytuacjami.



Style radzenia sobie

Style radzenia sobie

: posiadany przez

: posiadany przez

jednostkę, charakterystyczny dla niej

jednostkę, charakterystyczny dla niej

repertuar strategii radzenia sobie z

repertuar strategii radzenia sobie z

sytuacjami trudnymi.

sytuacjami trudnymi.



Strategie radzenia sobie

Strategie radzenia sobie

: poznawcze

: poznawcze

i behawioralne wysiłki oraz mechanizmy

i behawioralne wysiłki oraz mechanizmy

obronne, jakie jednostka stosuje w konkretnej

obronne, jakie jednostka stosuje w konkretnej

sytuacji stresowej.

sytuacji stresowej.

Style radzenia sobie ze

Style radzenia sobie ze

stresem

stresem

1.

1.

skoncentrowane na problemie

skoncentrowane na problemie

-

-

opanowanie stresora

opanowanie stresora

2.

2.

skoncentrowane na emocjach

skoncentrowane na emocjach

-

-

opanowanie reakcji emocjonalnej

opanowanie reakcji emocjonalnej

Rys historyczny

Rys historyczny



Antonii Kępiński i Adam Szymusik –

Antonii Kępiński i Adam Szymusik –

badania nad byłymi więźniami

badania nad byłymi więźniami

obozów koncentracyjnych

obozów koncentracyjnych



badania prowadzone nad weteranami

badania prowadzone nad weteranami

wojny w Korei i Wietnamie

wojny w Korei i Wietnamie

Zespół obozu

Zespół obozu

koncentracyjnego

koncentracyjnego

Badani byli więźniowie prezentowali:

Badani byli więźniowie prezentowali:



objawy lęku

objawy lęku



reakcje fobijne

reakcje fobijne



nadmierną pobudliwość

nadmierną pobudliwość



zaburzenia snu

zaburzenia snu



koszmary senne

koszmary senne



niepokój ruchowy

niepokój ruchowy



nieustanne wspominanie doświadczeń

nieustanne wspominanie doświadczeń

związanych

związanych

z prześladowaniem

z prześladowaniem

W zakresie odległych następstw pobytu w

W zakresie odległych następstw pobytu w

obozie najsilniej zaznaczone były zmiany

obozie najsilniej zaznaczone były zmiany

cech osobowości.

cech osobowości.

Swoiste następstwa stresu

Swoiste następstwa stresu

Późniejsze badania prowadzone nad weteranami wojny

Późniejsze badania prowadzone nad weteranami wojny

w Korei i Wietnamie – obecność cech wspólnych

w Korei i Wietnamie – obecność cech wspólnych

i odmiennych.

i odmiennych.

Było to bodźcem do poszukiwania

Było to bodźcem do poszukiwania

swoistych

swoistych

następstw ciężkiego stresu. W zakresie tych

następstw ciężkiego stresu. W zakresie tych

następstw wyróżniono:

następstw wyróżniono:



depresję

depresję



lęk

lęk



utratę inicjatywy

utratę inicjatywy



utratę napędu życiowego

utratę napędu życiowego



poczucie winy za doznane przeżycie

poczucie winy za doznane przeżycie

Koncepcja Horowitza

Koncepcja Horowitza



W 1976 Horowitz zaproponował

W 1976 Horowitz zaproponował

koncepcję, według której ekstremalny

koncepcję, według której ekstremalny

uraz psychiczny powoduje ogromną

uraz psychiczny powoduje ogromną

liczbę wewnętrznych i zewnętrznych

liczbę wewnętrznych i zewnętrznych

reakcji, które nie mieszcząc się w

reakcji, które nie mieszcząc się w

skali normalnego doświadczenia

skali normalnego doświadczenia

jednostki, nie mogą zostać

jednostki, nie mogą zostać

właściwie

właściwie

przetworzone

przetworzone

przez tę jednostkę.

przez tę jednostkę.

Koncepcja Horowitza

Koncepcja Horowitza



Te nieprzetworzone informacje nie od

Te nieprzetworzone informacje nie od

początku działają destrukcyjnie. W fazie

początku działają destrukcyjnie. W fazie

wstępnej ochronnie działają mechanizmy

wstępnej ochronnie działają mechanizmy

obronne –

obronne –

zaprzeczania

zaprzeczania

i

i

odrętwienia

odrętwienia

.

.

Stopniowo następuje przejście informacji

Stopniowo następuje przejście informacji

traumatycznej na poziom świadomości.

traumatycznej na poziom świadomości.

Zjawisko to określa się jako

Zjawisko to określa się jako

intruzję

intruzję

(wdzieranie się).

(wdzieranie się).

Fazy reakcji stresowej

Fazy reakcji stresowej

5 faz reakcji stresowej:

5 faz reakcji stresowej:

1.

1.

faza krzyku

faza krzyku

2.

2.

faza zaprzeczania

faza zaprzeczania

3.

3.

faza intruzji

faza intruzji

4.

4.

faza przepracowania

faza przepracowania

5.

5.

faza zakończenia

faza zakończenia

Reakcje emocjonalne

Reakcje emocjonalne

1.

1.

faza krzyku – złość, strach, lęk

faza krzyku – złość, strach, lęk

2.

2.

faza zaprzeczania – wypieranie,

faza zaprzeczania – wypieranie,

odrętwienie

odrętwienie

3.

3.

faza intruzji – nadmierna czujność,

faza intruzji – nadmierna czujność,

agresja

agresja

4.

4.

faza przepracowania – odbudowa

faza przepracowania – odbudowa

wewnętrznej równowagi

wewnętrznej równowagi

5.

5.

faza zakończenia – względna

faza zakończenia – względna

Stresor ekstremalny

Stresor ekstremalny



Jako

Jako

stresor ekstremalny

stresor ekstremalny

określa się

określa się

czynnik stresujący (sytuacja lub

czynnik stresujący (sytuacja lub

zdarzenie), które wywołałoby skrajnie

zdarzenie), które wywołałoby skrajnie

przerażające przeżycie u prawie każdego

przerażające przeżycie u prawie każdego

zdrowego człowieka, np. poważne

zdrowego człowieka, np. poważne

zagrożenie utraty życia, katastrofa,

zagrożenie utraty życia, katastrofa,

wypadek, gwałt, torturowanie, terroryzm,

wypadek, gwałt, torturowanie, terroryzm,

bycie świadkiem czyjejś śmierci.

bycie świadkiem czyjejś śmierci.

Stresory ekstremalne

Stresory ekstremalne



poważny wypadek lub katastrofa

poważny wypadek lub katastrofa

żywiołowa

żywiołowa



gwałt, napad

gwałt, napad



przemocy seksualnej lub fizycznej

przemocy seksualnej lub fizycznej

w dzieciństwie

w dzieciństwie



tortury

tortury



przymusowe przesiedlenie

przymusowe przesiedlenie



uwięzienie

uwięzienie



bycie świadkiem urazowego wydarzenia

bycie świadkiem urazowego wydarzenia



nagła śmierć kochanej osoby

nagła śmierć kochanej osoby

Klasyfikacja

Klasyfikacja

2 kategorie reakcji na ciężki stres:

2 kategorie reakcji na ciężki stres:



zaburzenie stresowe pourazowe

zaburzenie stresowe pourazowe

(PTSD,

(PTSD,

post-traumatic stress

post-traumatic stress

disorder

disorder

),

),



ostra reakcja na stres

ostra reakcja na stres

(ASR,

(ASR,

acute

acute

stress reaction

stress reaction

)

)

Klasyfikacja

Klasyfikacja



Wyróżnia się ponadto

Wyróżnia się ponadto

zaburzenia

zaburzenia

adaptacyjne

adaptacyjne

będące reakcją na

będące reakcją na

stresory o mniejszym nasileniu i

stresory o mniejszym nasileniu i

trwałe zmiany osobowości po

trwałe zmiany osobowości po

przeżyciu sytuacji ekstremalnej

przeżyciu sytuacji ekstremalnej

,

,

rozpoznawane

rozpoznawane

w przypadku wieloletniego

w przypadku wieloletniego

utrzymywania się objawów.

utrzymywania się objawów.

Epidemiologia

Epidemiologia



1/3 ludzi doświadcza ciężkiego urazu

1/3 ludzi doświadcza ciężkiego urazu

psychicznego

psychicznego



w populacji narażonej na stresory –

w populacji narażonej na stresory –

częstość PTSD od 3 do 75%

częstość PTSD od 3 do 75%



PTSD u 83-85% byłych więźniów obozów

PTSD u 83-85% byłych więźniów obozów

koncentracyjnych

koncentracyjnych



1-2% ma objawy PTSD w 10 lat po urazie

1-2% ma objawy PTSD w 10 lat po urazie



gwałt: ASD niemal 100%, PTSD 70-90%,

gwałt: ASD niemal 100%, PTSD 70-90%,

szacunkowo ~35% PTSD

szacunkowo ~35% PTSD

Etiopatogeneza

Etiopatogeneza



Przyczyna bezpośrednia: obecność

Przyczyna bezpośrednia: obecność

stresora ekstremalnego.

stresora ekstremalnego.



Około 10% pacjentów spełnia kryteria

Około 10% pacjentów spełnia kryteria

PTSD

PTSD

bez spełnionego kryterium

bez spełnionego kryterium

stresora

stresora

.

.



Skutki ASD wynikają z cech stresora.

Skutki ASD wynikają z cech stresora.



Skutki PTSD i zaburzenia adaptacyjnego

Skutki PTSD i zaburzenia adaptacyjnego

wynikają z właściwości indywidualnych.

wynikają z właściwości indywidualnych.

Cechy stresora

Cechy stresora



Nie wiadomo, dlaczego nawet najbardziej

Nie wiadomo, dlaczego nawet najbardziej

ekstremalny stresor nie powoduje w 100%

ekstremalny stresor nie powoduje w 100%

PTSD.

PTSD.



Bardziej urazowe są stresory związane z

Bardziej urazowe są stresory związane z

agresją i przemocą

agresją i przemocą

, niż katastrofy naturalne

, niż katastrofy naturalne

(są one traktowane jako nieuniknione).

(są one traktowane jako nieuniknione).



Większe ryzyko przy współistniejącym

Większe ryzyko przy współistniejącym

wyczerpaniu fizycznym i czynnikach

wyczerpaniu fizycznym i czynnikach

organicznych (wiek).

organicznych (wiek).



Indywidualna wrażliwość sprawia, że nie

Indywidualna wrażliwość sprawia, że nie

każdy narażony na działanie stresora ulega

każdy narażony na działanie stresora ulega

tym zaburzeniom.

tym zaburzeniom.

Czynniki predysponujące

Czynniki predysponujące



wiek – PTSD częściej występuje u

wiek – PTSD częściej występuje u

ludzi młodych

ludzi młodych

(niewykształcone w pełni mechanizmy obronne)

(niewykształcone w pełni mechanizmy obronne)



płeć – PTSD częściej występuje u

płeć – PTSD częściej występuje u

kobiet

kobiet



podatność genetyczna

podatność genetyczna



wcześniejsze urazy (w tym w dzieciństwie)

wcześniejsze urazy (w tym w dzieciństwie)



niedoskonały system oparcia społecznego

niedoskonały system oparcia społecznego



niedawne używanie alkoholu i narkotyków

niedawne używanie alkoholu i narkotyków



poczucie braku kontroli nad sytuacjami stresującymi

poczucie braku kontroli nad sytuacjami stresującymi



zaburzenia osobowości

zaburzenia osobowości



czynniki socjokulturowe – udowodniono jedynie

czynniki socjokulturowe – udowodniono jedynie

ubóstwo rodziców jako czynnik istotnie zwiększający

ubóstwo rodziców jako czynnik istotnie zwiększający

ryzyko PTSD

ryzyko PTSD

Współchorobowość

Współchorobowość



Ponad ¾ pacjentów z PTSD ma inne

Ponad ¾ pacjentów z PTSD ma inne

zaburzenia psychiatryczne, m.in.:

zaburzenia psychiatryczne, m.in.:



Zaburzenia nastroju

Zaburzenia nastroju



Zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia nerwicowe



Zaburzenia pozorowane

Zaburzenia pozorowane

Neurobiologia

Neurobiologia



W PTSD – wzmożona reaktywność:

W PTSD – wzmożona reaktywność:



wolniejsze przewodnictwo skórne

wolniejsze przewodnictwo skórne



nadreaktywność na bodźce akustyczne

nadreaktywność na bodźce akustyczne



sen:

sen:



dłuższa latencja

dłuższa latencja



większa liczba wybudzeń

większa liczba wybudzeń



krótszy czas trwania

krótszy czas trwania



niższa skuteczność

niższa skuteczność



brak skrócenia latencji REM i wydłużenia REM

brak skrócenia latencji REM i wydłużenia REM

Neurobiologia

Neurobiologia



MRI

MRI

: mniejsza objętość hipokampa

: mniejsza objętość hipokampa

(zwłaszcza lewego).

(zwłaszcza lewego).



PET

PET

:

:



aktywacja jądra migdałowatego

aktywacja jądra migdałowatego

(automatyczne przetwarzanie bodźców

(automatyczne przetwarzanie bodźców

związanych z zagrożeniem), okolic

związanych z zagrożeniem), okolic

paralimbicznych

paralimbicznych



dezaktywacja obszaru Broca

dezaktywacja obszaru Broca

Neuroprzekaźnictwo

Neuroprzekaźnictwo



↑

↑

wydzielania NA i A → dysregulacja

wydzielania NA i A → dysregulacja

osi HPA → ↓ wydzielania kortyzolu

osi HPA → ↓ wydzielania kortyzolu



niższe stężenie kortyzolu po stresie

niższe stężenie kortyzolu po stresie

= ↑ ryzyka PTSD

= ↑ ryzyka PTSD

Neuroprzekaźnictwo

Neuroprzekaźnictwo



stresory

ekstremalne

→

↑

stresory

ekstremalne

→

↑

wydzielania endogennych opioidów →

wydzielania endogennych opioidów →

analgezja

analgezja



aktywność

układu

5HT

→

aktywność

układu

5HT

→

wybuchowość,

agresja,

wahania

wybuchowość,

agresja,

wahania

nastroju, upośledzenie samokontroli

nastroju, upośledzenie samokontroli

Oś HPA

Oś HPA

Depresja

Depresja

PTSD

PTSD

Poziom

Poziom

kortyzolu

kortyzolu

Wysoki

Wysoki

Niski

Niski

Liczba GC

Liczba GC

Niska

Niska

Wysoka

Wysoka

Aktywność osi

Aktywność osi

HPA

HPA

Zmniejszona

Zmniejszona

Zwiększona

Zwiększona

ICD-10

ICD-10



F43 Reakcja na ciężki stres i

F43 Reakcja na ciężki stres i

zaburzenia adaptacyjne

zaburzenia adaptacyjne



F43.0 Ostra reakcja na stres (ASR/ASD)

F43.0 Ostra reakcja na stres (ASR/ASD)



F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe

F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe

(PTSD)

(PTSD)



F43.2 Zaburzenia adaptacyjne

F43.2 Zaburzenia adaptacyjne



F62.0 Trwałe zmiany osobowości po

F62.0 Trwałe zmiany osobowości po

przeżyciu sytuacji ekstremalnej

przeżyciu sytuacji ekstremalnej

ASR

ASR



Kryterium czasowe ASR: 1 – 8 – 48

Kryterium czasowe ASR: 1 – 8 – 48



1 – objawy pojawiają się w ciągu 1

1 – objawy pojawiają się w ciągu 1

godziny

godziny



8 – po 8 godzinach objawy zaczynają

8 – po 8 godzinach objawy zaczynają

ustępować jeśli stresor został

ustępować jeśli stresor został

wyeliminowany

wyeliminowany



48 – po 48 godzinach objawy zaczynają

48 – po 48 godzinach objawy zaczynają

ustępować jeśli stresor przedłuża się

ustępować jeśli stresor przedłuża się

ASD

ASD



Kryterium czasowe ASD:

Kryterium czasowe ASD:



początek: podczas trwania urazu lub

początek: podczas trwania urazu lub

bezpośrednio po urazie

bezpośrednio po urazie



koniec: do 4 tygodni po urazie

koniec: do 4 tygodni po urazie



czas trwania: ≥2 dni

czas trwania: ≥2 dni

ASR – postać typowa

ASR – postać typowa



początkowo oszołomienie

początkowo oszołomienie



zwężenie pola świadomości i zawężenie uwagi

zwężenie pola świadomości i zawężenie uwagi



niemożność zrozumienia sytuacji

niemożność zrozumienia sytuacji



zaburzenia orientacji

zaburzenia orientacji



stopniowo oszołomienie może przejść w:

stopniowo oszołomienie może przejść w:



wyłączenie się z otaczającej sytuacji (w skrajnej

wyłączenie się z otaczającej sytuacji (w skrajnej

postaci: stupor dysocjacyjny)

postaci: stupor dysocjacyjny)



pobudzenie, nadmierna aktywność (ucieczka,

pobudzenie, nadmierna aktywność (ucieczka,

fuga)

fuga)



autonomiczne objawy lęku

autonomiczne objawy lęku



częściowa lub całkowita niepamięć

częściowa lub całkowita niepamięć

ASR

ASR



Osoby z ASD/ASR

Osoby z ASD/ASR



mają poczucie braku kontaktu z otoczeniem, świat

mają poczucie braku kontaktu z otoczeniem, świat

postrzegają jako nierealny, podobny do snu

postrzegają jako nierealny, podobny do snu



są bezradne

są bezradne



mają poczucie winy

mają poczucie winy



mogą zachowywać się impulsywnie lub

mogą zachowywać się impulsywnie lub

ryzykowanie

ryzykowanie



Należy wykluczyć, że objawy te nie są

Należy wykluczyć, że objawy te nie są

następstwem działania substancji

następstwem działania substancji

psychoaktywnych lub stanu somatycznego.

psychoaktywnych lub stanu somatycznego.

ASR - progresja zmian

ASR - progresja zmian



30% - remisja

30% - remisja



40% - utrzymywanie się łagodnych

40% - utrzymywanie się łagodnych

objawów

objawów



20% - utrzymywanie się

20% - utrzymywanie się

umiarkowanych objawów

umiarkowanych objawów



10% - brak zmiany lub pogorszenie

10% - brak zmiany lub pogorszenie

ASR

ASR



Nie jest ASD/ASR zaostrzenie

Nie jest ASD/ASR zaostrzenie

objawów u osoby z wcześniej

objawów u osoby z wcześniej

stwierdzonym zaburzeniem

stwierdzonym zaburzeniem

psychicznym, z wyjątkiem zaburzeń

psychicznym, z wyjątkiem zaburzeń

osobowości.

osobowości.

PTSD

PTSD



Termin PTSD został zdefiniowany po

Termin PTSD został zdefiniowany po

raz pierwszy w 1980 r. w klasyfikacji

raz pierwszy w 1980 r. w klasyfikacji

DSM-III.

DSM-III.



Cechą wspólną PTSD i ASR jest

Cechą wspólną PTSD i ASR jest

obecność

obecność

znanej przyczyny

znanej przyczyny

, którą

, którą

jest zdarzenie urazowe lub stresor

jest zdarzenie urazowe lub stresor

ekstremalny, bez którego PTSD/ASR

ekstremalny, bez którego PTSD/ASR

nie mogłoby zaistnieć

nie mogłoby zaistnieć

.

.

PTSD – typowe objawy

PTSD – typowe objawy



przeżywanie na nowo stresora (natrętne wspomnienia lub

przeżywanie na nowo stresora (natrętne wspomnienia lub

sny o tematyce dotyczącej stresora)

sny o tematyce dotyczącej stresora)



poczucie „odrętwienia” i otępienia uczuciowego

poczucie „odrętwienia” i otępienia uczuciowego



odizolowanie się od innych ludzi

odizolowanie się od innych ludzi



niereagowanie na otoczenie

niereagowanie na otoczenie



anhedonia

anhedonia



unikanie działań i sytuacji, które mogą przypominać stresor

unikanie działań i sytuacji, które mogą przypominać stresor



ostre wybuchy strachu, paniki, agresji

ostre wybuchy strachu, paniki, agresji



pobudzenie układu autonomicznego

pobudzenie układu autonomicznego



wzmożenie stanu czuwania

wzmożenie stanu czuwania



bezsenność

bezsenność



myśli suicydalne

myśli suicydalne



lęk

lęk



depresja

depresja



nadużywanie substancji psychoaktywnych

nadużywanie substancji psychoaktywnych

PTSD – kryteria czasowe

PTSD – kryteria czasowe



Kryterium czasowe:

Kryterium czasowe:



początek – do 6 miesięcy od zaistnienia stresora

początek – do 6 miesięcy od zaistnienia stresora



jeśli początek po 6 miesiącach, a objawy są

jeśli początek po 6 miesiącach, a objawy są

typowe i nie można rozpoznać innego zaburzenia,

typowe i nie można rozpoznać innego zaburzenia,

to stawiane jest rozpoznanie prawdopodobne

to stawiane jest rozpoznanie prawdopodobne



Czas trwania – zwykle do 6 miesięcy. W razie

Czas trwania – zwykle do 6 miesięcy. W razie

utrzymujących się dłużej objawów

utrzymujących się dłużej objawów

rozpoznanie można zmienić na

rozpoznanie można zmienić na

trwałą

trwałą

zmianę osobowości (F62)

zmianę osobowości (F62)

.

.

PTSD – kryteria

PTSD – kryteria

diagnostyczne

diagnostyczne



narażenie na stresor ekstremalny

narażenie na stresor ekstremalny



uporczywe przeżywanie stresora – wspomnienia,

uporczywe przeżywanie stresora – wspomnienia,

„

„

flashbacks

flashbacks

”, gorsze samopoczucie w zetknięciu

”, gorsze samopoczucie w zetknięciu

z okolicznościami przypominającymi stresor

z okolicznościami przypominającymi stresor



unikanie okoliczności przypominających stresor

unikanie okoliczności przypominających stresor



niezdolność do odtworzenia pewnych ważnych

niezdolność do odtworzenia pewnych ważnych

okoliczności zetknięcia ze stresorem

okoliczności zetknięcia ze stresorem



zaburzenia snu

zaburzenia snu



drażliwość, wybuchowość

drażliwość, wybuchowość



zaburzenia koncentracji

zaburzenia koncentracji



nadmierna czujność

nadmierna czujność



wzmożona reakcja zaskoczenia

wzmożona reakcja zaskoczenia



Wzmożona reakcja zaskoczenia

Wzmożona reakcja zaskoczenia

(

(

startle response

startle response

) – reakcja

) – reakcja

przejawiająca się mało celowymi

przejawiająca się mało celowymi

ruchami (wzdrygnięcia, zmiana

ruchami (wzdrygnięcia, zmiana

pozycji) w odpowiedzi na nagły,

pozycji) w odpowiedzi na nagły,

nieoczekiwany bodziec.

nieoczekiwany bodziec.

PTSD – progresja zmian

PTSD – progresja zmian



po 10 latach 1/3 ofiar ma nadal

po 10 latach 1/3 ofiar ma nadal

objawy PTSD

objawy PTSD



30% - remisja

30% - remisja



60% - brak zmiany

60% - brak zmiany



10% - nasilenie objawów

10% - nasilenie objawów

PTSD

PTSD



PTSD w kinie: Born on the Fourth of

PTSD w kinie: Born on the Fourth of

July, Deerhunter.

July, Deerhunter.



W klasyfikacji ICD-10 poważna

W klasyfikacji ICD-10 poważna

choroba somatyczne

choroba somatyczne

nie jest

nie jest

przyczyną PTSD, ale zaburzenia

przyczyną PTSD, ale zaburzenia

adaptacyjnego.

adaptacyjnego.

Postacie PTSD (DSM-IV)

Postacie PTSD (DSM-IV)

ASD

Ostry

PTSD

Przewlekły PTSD

PTSD o opóźnionym

początku

URAZ

0

1 m-c

3 m-c

6 m-c

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne



Definicja

Definicja

: reakcja na stresor nie

: reakcja na stresor nie

mający cech ekstremalnych.

mający cech ekstremalnych.



Kryterium czasowe:

Kryterium czasowe:



DSM-IV – objawy do 3 miesięcy po

DSM-IV – objawy do 3 miesięcy po

zadziałaniu bodźca

zadziałaniu bodźca



ICD-10 – objawy do 1 miesiąca po

ICD-10 – objawy do 1 miesiąca po

zadziałaniu bodźca

zadziałaniu bodźca

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne



Czas trwania:

Czas trwania:



ICD-10 – do 6 miesięcy

ICD-10 – do 6 miesięcy



DSM-IV

DSM-IV



do 6 miesięcy –

do 6 miesięcy –

postać ostra

postać ostra



>6 miesięcy –

>6 miesięcy –

postać przewlekła

postać przewlekła

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne



Czynnikiem wyzwalającym jest stresor

Czynnikiem wyzwalającym jest stresor

o nasileniu mniejszym niż stresor

o nasileniu mniejszym niż stresor

ekstremalny (zmiana życiowa, stresujące

ekstremalny (zmiana życiowa, stresujące

wydarzenia życiowe, np. osierocenie,

wydarzenia życiowe, np. osierocenie,

separacja, emigracja), bez zaistnienia

separacja, emigracja), bez zaistnienia

którego nie wystąpiłoby dane zaburzenie.

którego nie wystąpiłoby dane zaburzenie.



Indywidualne predyspozycje odgrywają

Indywidualne predyspozycje odgrywają

większą rolę niż w przypadku ASR i PTSD.

większą rolę niż w przypadku ASR i PTSD.

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne

-

-

objawy

objawy



depresja

depresja



lęk

lęk



poczucie niemożności poradzenia sobie

poczucie niemożności poradzenia sobie



ograniczona zdolność do skutecznego

ograniczona zdolność do skutecznego

wykonywania codziennych czynności

wykonywania codziennych czynności



zaburzenia zachowania

zaburzenia zachowania



u dzieci – mogą wystąpić objawy

u dzieci – mogą wystąpić objawy

regresyjne: moczenie nocne, ssanie palca

regresyjne: moczenie nocne, ssanie palca

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne

-

-

postacie

postacie



F43.20 Krótka reakcja depresyjna

F43.20 Krótka reakcja depresyjna



F43.21 Reakcja depresyjna przedłużona

F43.21 Reakcja depresyjna przedłużona



F43.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna

F43.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna



F43.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji

F43.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji



F43.24 Głównie z zaburzeniami zachowania

F43.24 Głównie z zaburzeniami zachowania



F43.25 Z mieszanymi zaburzeniami

F43.25 Z mieszanymi zaburzeniami

zachowania

zachowania

i emocji

i emocji



F43.28 Z innymi określonymi objawami

F43.28 Z innymi określonymi objawami

dominującymi

dominującymi



F43.8 Inne reakcje na ciężki stres

F43.8 Inne reakcje na ciężki stres



F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

Trwałe zmiany osobowości po

Trwałe zmiany osobowości po

przeżyciu sytuacji ekstremalnej

przeżyciu sytuacji ekstremalnej



Warunek konieczny

Warunek konieczny

: obecność

: obecność

stresora ekstremalnego.

stresora ekstremalnego.



Kryterium czasowe

Kryterium czasowe

: zmiana

: zmiana

osobowości potwierdzona przez

osobowości potwierdzona przez

niezależnego obserwatora trwająca

niezależnego obserwatora trwająca

≥2 lata.

≥2 lata.

Trwałe zmiany osobowości po

Trwałe zmiany osobowości po

przeżyciu sytuacji ekstremalnej

przeżyciu sytuacji ekstremalnej



Objawy:

Objawy:



wroga postawa wobec świata

wroga postawa wobec świata



wycofanie społeczne

wycofanie społeczne



uczucie pustki lub beznadziejności

uczucie pustki lub beznadziejności



uczucie bycia w ciągłym zagrożeniu bez

uczucie bycia w ciągłym zagrożeniu bez

zewnętrznej przyczyny

zewnętrznej przyczyny



poczucie wyobcowania

poczucie wyobcowania

Leczenie

Leczenie



Podejście prewencyjne:

Podejście prewencyjne:



wzmocnienie odporności jednostki lub

wzmocnienie odporności jednostki lub

grupy

grupy



metody psychoterapii tam, gdzie możliwe

metody psychoterapii tam, gdzie możliwe

jest narażenie na stresory ekstremalne

jest narażenie na stresory ekstremalne

(wojsko, policja, straż pożarna,

(wojsko, policja, straż pożarna,

ratownictwo)

ratownictwo)



Leczenie: farmakoterapia +

Leczenie: farmakoterapia +

psychoterapia.

psychoterapia.

Leczenie ASD

Leczenie ASD



natychmiastowa interwencja

natychmiastowa interwencja



anksjolityki: benzodiazepiny, buspiron,

anksjolityki: benzodiazepiny, buspiron,

propranolol

propranolol



objawy dysocjacyjne z depersonalizacją i

objawy dysocjacyjne z depersonalizacją i

napadami paniki: neuroleptyki w małych dawkach

napadami paniki: neuroleptyki w małych dawkach



doraźna pomoc psychologiczna:

doraźna pomoc psychologiczna:



dyskusja o wydarzeniu

dyskusja o wydarzeniu



„

„

wyrzucenie” z siebie emocji

wyrzucenie” z siebie emocji



edukacja – sposoby radzenia sobie ze stresem

edukacja – sposoby radzenia sobie ze stresem



cel: obniżenie lęku, zablokowanie mechanizmów

cel: obniżenie lęku, zablokowanie mechanizmów

autodestrukcyjnych, wzmocnienie mechanizmów

autodestrukcyjnych, wzmocnienie mechanizmów

obronnych

obronnych

Leczenie PTSD

Leczenie PTSD



psychoterapia: poznawczo-

psychoterapia: poznawczo-

behawioralna

behawioralna



farmakoterapia:

farmakoterapia:



dominujące objawy reminiscencji, czujności,

dominujące objawy reminiscencji, czujności,

wrogości, impulsywności, natłoku myśli

wrogości, impulsywności, natłoku myśli



dominujący lęk

dominujący lęk



dominująca depresja

dominująca depresja



dominujące objawy psychotyczne

dominujące objawy psychotyczne



dominujące zaburzenia snu

dominujące zaburzenia snu

Formy psychoterapii

Formy psychoterapii



terapia radzenia sobie z lękiem: trening

terapia radzenia sobie z lękiem: trening

relaksu, trening oddychania, pozytywne

relaksu, trening oddychania, pozytywne

myślenie, trening asertywności, blokowanie

myślenie, trening asertywności, blokowanie

myśli

myśli



terapia kognitywna

terapia kognitywna



terapia ekspozycyjna: ekspozycja

terapia ekspozycyjna: ekspozycja

wyobrażeniowa, ekspozycja

wyobrażeniowa, ekspozycja

in vivo

in vivo



terapia zabawą

terapia zabawą



psychoedukacja

psychoedukacja

Jak długo kontynuować terapię

Jak długo kontynuować terapię

przy jej efektywności?

przy jej efektywności?



Psychoterapia:

Psychoterapia:



Ostry PTSD >3 m-ce

Ostry PTSD >3 m-ce



Przewlekły PTSD >6 m-cy

Przewlekły PTSD >6 m-cy



Leki:

Leki:



Ostry PTSD: 6-12 m-cy

Ostry PTSD: 6-12 m-cy



Przewlekły PTSD:12-24 m-cy

Przewlekły PTSD:12-24 m-cy



Znane są liczne przypadki osób,

Znane są liczne przypadki osób,

które opisały pozytywne skutki urazu

które opisały pozytywne skutki urazu

– świadomość, że potrafią one

– świadomość, że potrafią one

poradzić sobie w kryzysie, że dzięki

poradzić sobie w kryzysie, że dzięki

urazowi stały się bogatsze w

urazowi stały się bogatsze w

przeżycie jakiegoś wyzwania losu.

przeżycie jakiegoś wyzwania losu.