Rola czynników

sytuacyjnych w genezie

przestępczości

nieprzystosowania

społecznego

TEORIE SPOSOBNOŚCI

PRZESTĘPCZYCH, CZYLI

OKAZJA CZYNI ZŁODZIEJA

Katarzyna Pawełek 2012

Cele



Czynniki sytuacyjne



Teorie sposobności przestępczych



Perspektywa działań rutynowych (routine
activity approach)



Teoria modelu przestępczości (crime pattern
theory)



Perspektywa racjonalnego wyboru (rational
choice perspective)



Sposobności i przestępczość: 10 zasad

Katarzyna Pawełek 2012

Czynniki sytuacyjne



Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter
sytuacji ciągłej i/lub bezpośrednio
poprzedzać zachowania przestępcze



Sytuacja trudna- zostaje naruszona
równowaga między potrzebami,
działaniem i warunkami działania



Sytuacje obiektywnie i subiektywnie trudne

Katarzyna Pawełek 2012

Czynniki sytuacyjne



Sytuacje trudne i kryminogenne



Deprywacja potrzeb biologicznych i
psychologicznych



Przeciążenia



Utrudnienia



Zagrożenia



Sytuacje „bolesne”



Sytuacje nowe



Sytuacja konfliktowa

Katarzyna Pawełek 2012



Większość teorii kryminologicznych zwraca uwagę przede

wszystkim na osobę, „pytając, dlaczego pewni ludzie

mają większe bądź mniejsze skłonności do popełniania

przestępstw?” (M. Felson & Clarke, 1998), czy inaczej,

poprzez wyjaśnienie zachowania w kategoriach

dyspozycji



Perspektywa sytuacyjna wysuwa na plan pierwszy

zewnętrzne determinanty zachowania



Teorie sposobności przestępczych koncentrują się na roli

okazji czy czynników sytuacyjnych, tkwiących w

otoczeniu (środowisku) jednostki, które mogą sprzyjać

podejmowaniu przez nią zachowań przestępczych

Katarzyna Pawełek 2012

Dlaczego (

jakie są przyczyny?

) i po co (

jaki jest

cel?

) podejmowane są zachowania ryzykowne?

P. G. Zimbardo



PODEJŚCIE
DYSPOZYCYJNE



Geny



Cechy osobowości



Zmienne o charakterze
organicznym



PODEJŚCIE
SYTUACYJNE



Zewnętrzne
determinanty
zachowania

Katarzyna Pawełek 2012

Teorie sposobności
przestępczych



Okazje do popełnienia przestępstwa traktowane
są jako punkt generujący czyny niezgodne z
prawem



Można uporządkować w zależności od tego, na co
zwracają największą uwagę i tak:



Perspektywa działań rutynowych koncentruje się
na społeczeństwie



Teoria modelu przestępczości na terenach
lokalnych



Perspektywa racjonalnego wyboru na poziomie
jednostkowym

Katarzyna Pawełek 2012

Teorie sposobności

przestępczych

Wszystkie mówią o tym, że

społeczeństwo

i społeczności mogą wpływać na

sposobności przestępcze

. Sytuacyjne

zapobieganie przestępczości jest

praktycznym wykorzystaniem tego

założenia

Katarzyna Pawełek 2012

Perspektywa działań
rutynowych



Zajmuje się wyjaśnianiem przede
wszystkim przestępstw rozbójniczych



Założenie: dla wystąpienia przestępstwa
musi wystąpić zbieżność w czasie i
przestrzeni minimalnie trzech elementów:



możliwego sprawcy



odpowiedniego celu



nieobecności osoby gotowej zareagować

Katarzyna Pawełek 2012

Perspektywa działań
rutynowych

Tym, co decyduje o rozmiarach

przestępczości jest podaż okazji

przestępczych, która nigdy nie jest

wartością stałą, tzn. ulega zmianom w

zależności od różnych okoliczności

Katarzyna Pawełek 2012

Perspektywa działań
rutynowych



Cztery główne elementy

decydują o staniu się

celem przestępczego ataku

i są brane pod uwagę

przez sprawców (VIVA)

1.

Wartość (Value) sprawcy

interesują się tylko tymi

rzeczami, które mają

wartość

2.

Bezwładność (Inertia) to

waga (ciężar) różnych

towarów

3.

Widoczność (Visibility) to

wystawienie przedmiotów

czy sprawienie, żeby były

bardziej zauważalne

4.

Dostęp (Access) to wzory

ulic, położenie

przedmiotów blisko drzwi

bądź innych miejsc, z

których potencjalni

złodzieje mogą je zabrać

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria modelu

przestępczości



Bierze pod uwagę to, jak ludzie i przedmioty
wikłają się w przestępczość przemieszczając się w
czasie i przestrzeni

„Lokalne wzory przestępczości mówią nam,

jak ludzie i środowisko fizyczne

oddziałują wzajemnie na siebie,

generując więcej lub mniej okazji przestępczych”

Felson i Clarke (1998, s. 6)

Katarzyna Pawełek 2012

Teoria modelu

przestępczości

TRZY GŁÓWNE POJĘCIA



Punkty węzłowe (nodes)



Ścieżki (paths)



Krawędzie/brzegi

(edges)

1.

termin, który odnosi się do

tego, skąd i dokąd ludzie

podróżują (szkoła, dom,

centra rozrywki i handlu)

2.

każdy przestępca szuka

celów swoich działań w

pobliżu osobistych punktów

węzłowych (dom, szkoła,

centra rozrywki) i dróg

(ścieżek) do nich

prowadzących

3.

granice terenów, gdzie

ludzie mieszkają, pracują,

robią zakupy, poszukują

rozrywki

Katarzyna Pawełek 2012

Perspektywa racjonalnego

wyboru



Koncentruje się na podejmowaniu decyzji
przez sprawców



Przestępczość jest celowym zachowaniem,
które przynosi korzyści sprawcom



Sprawcy mają cel, kiedy popełniają swoje
czyny, nawet jeśli cele są słabo widoczne,
ponadto biorą pod uwagę zyski i ryzyko
występujące w danym momencie

Katarzyna Pawełek 2012

Perspektywa racjonalnego
wyboru



Jaka jest sytuacyjna siła sprawcza
zaangażowana w podjęcie decyzji o
popełnieniu lub nie przestępczości?

Katarzyna Pawełek 2012

Sposobności i przestępczość:

10 zasad

1.

Okazje odgrywają rolę w

powodowaniu wszystkich

przestępstw

2.

Sposobności przestępcze są

wysoce specyficzne dla

każdego przestępstwa i

przestępcy

3.

Sposobności przestępcze są

skoncentrowane w czasie i

przestrzeni

4.

Sposobności przestępcze

zależą od codziennego

ruchu, aktywności

5.

Jedno przestępstwo stwarza

sposobność dla następnego

6.

Niektóre produkty (towary)

stwarzają więcej kuszących

okazji przestępczych

7.

Zmiany społeczne i

technologiczne pociągają za

sobą nowe sposobności

przestępcze

8.

Okazje dla popełniania

przestępstw mogą być

redukowane

9.

Ograniczenie sposobności nie

zawsze powoduje

przemieszczenie przestępstw

10.

Skoncentrowanie się na

ograniczeniu sposobności

może prowadzić do zanikania

w szerszym stopniu

przestępczości

Katarzyna Pawełek 2012

Podsumowanie



Podstawowe zasady teorii sposobności
przestępczych są bliskie realnemu światu, łatwe
do wytłumaczenia i nauczenia oraz gotowe do
wprowadzenia w praktykę, dlatego- zdaniem ich
zwolenników- mogą i powinny pomagać w
zapobieganiu przestępczości

Katarzyna Pawełek 2012

Podsumowanie



Wszystkie, tj. teoria działań rutynowych,
modelu przestępczości i racjonalnego
wyboru opierają się na starym
powiedzeniu, zgodnie z którym to „okazja
czyni złodzieja”



Podważają one mit, który M. Felson określa
jako: „to nie ja”