ROLA SPORTU W REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE

UNIWERSYTET RZESZOWSKI

Wydział Wychowania Fizycznego

Kierunek Wychowanie Fizyczne

Temat: ROLA SPORTU W REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE

Rzeszów 2014

1. Toporowska Kinga

2.Owsiany Maciej

3. Zieliński Michał

4. Łebko Norbert

5. Dyakun Oleh

6. Roszniowski-Bury Piotr

7. Sroka Mateusz

8. Moskwa Patryk

9. Trzeciak Adam

10. Lasek Bartłomiej

Wstęp

W pracy pod tytułem rola sportu w reintegracji osób niedostosowanych społecznie autorzy chcą przybliżyć znaczenie aktywności fizycznej w powrocie osób wykluczonych społecznie do społeczeństwa. W poszczególnych rozdziałach autorzy przybliżają etapy reintegracji społecznej , dyskutują na temat plusów i minusów jakie niesie za sobą uprawianie aktywności fizycznej. Celem całej pracy było uświadomienie jak ważne jest uprawianie aktywności fizycznej nie tylko dla osób wykluczonych społecznie ,ale tajże dla osób mogących być w grupie ryzyka wykluczeniem. W kolejnych rozdziałach praca ukazuje jak bardzo aktywność fizyczna wpływa na zachowanie zdrowia. Na zakończenie autorzy pokazują jak należy promować aktywny i zdrowy tryb życia.

1.Pojęcie niedostosowania społecznego

Niedostosowanie społeczne jest pojęciem, zjawiskiem, znanym od zarania dziejów ludzkich. W miarę postępu rozwoju społecznego to negatywne zjawisko należy do tych, których obecność odczuwa się coraz dotkliwiej. Najczęsciej dotyka to ludzi, którzy nie przekroczyli dwudziestego pierwszego roku życia. To właśnie takie dziedziny jak pedagogika, psychologia, socjologia, kryminologia, psychiatria zajmują się tym złożonym problemem od wielu lat.

U osób, które są społecznie niedostosowane można zaobserwować takie zachowania jak nieharmonijny rozwój uczuć, zmienność nastrojów, trudności w koncentracji uwagi, osłabione czynniki wolicjonalne, brak zainteresowań, niechęć do wysiłku fizycznego jak również ograniczoną zdolność do przejawiania uczuć opiekuńczych, wdzięczności, przyjaźni oraz przywiązania.

Niedostosowaniem określa się stan, który spowodowany jest tym, że w toku interakcji jednostki z otaczającym ją środowiskiem, jej potrzeby zostają niezaspokojone. To nie powstaje nagle, lecz przychodzi z czasem i stopniowo narasta. Na początku dziecko zachowuje się normalnie, lecz anormalne jest jego środowisko, które przyczynia się do stopniowych zakłóceń procesów wewnętrznej regulacji. Pojawiają się coraz głębsze zaburzenia emocjonalne oraz konflikty z otoczeniem. Dzieci niedostosowane społecznie sprawiają trudności wychowawcze w rodzinie, w szkole. Postępowanie według jasno określonych norm i zasad jest im obojętne. W ogóle się do nich nie stosują.

Tak więc funkcjonowanie uczniów niedostosowanych społecznie głównie motywowane jest:

  1. kierowaniem się zasadą przyjemności,

  2. destruktywnymi postawami wobec otoczenia

  3. zaspokajaniem własnych potrzeb, typowo egoistyczne podejście1.

Ten stan nie trwa przez chwilę. Przyczynia się to do utworzenia uogólnionej postawy, którą cechuje negacja autorytetów i społecznie aprobowanych wartości. Takie dziecko nie wyraża chęci bądź ma trudności z nawiązywaniem kontaktów z innymi ludźmi.

Pojęcie, o którym mowa w niniejszej pracy, na polski grunt wprowadziła w 1959 roku Maria Grzegorzewska – polska pedagog, profesor, twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce. Problematyką tą zajmowali się także:

Zdefiniowali niedostosowanie społeczne jako „wszelkie formy wadliwego stosunku do innych ludzi wypływające z różnego rodzaju zaburzeń emocjonalnych, schorzeń nerwicowych,różnego rodzaju psychopatie oraz defektów w tym zakresie".

AleksanderMakowski wyłonił 4 cechy niedostosowania społecznego, wspólne dla wszystkich teorii:

  1. Społeczne niedostosowanie wyraża się w negatywnym stosunku do norm społecznych.

  2. Jest wyrazem trudnej wewnętrznej sytuacji jednostki społecznie niedosto­sowanej.

  3. Trudności wychowawcze wynikające ze społecznego niedostosowania ce­chuje znaczna trwałość postaw aspołecznych.

  4. Jest ogólną postacią (syndromem) zachowania negatywnego wobec norm społecznych2.

Terminem zaburzenia zachowania określa się specyficzną formę nieprzystosowania, która przejawia się w sferze procesów poznawczych i w zachowaniu w poszczególnych elementach składowych jak również we wzajemnych relacjach, z tymże w mniejszej lub większej mierze dotyczy osobowości. Ujawniają się one zazwyczaj specyficznymi objawami, które są typowe dla danego rodzaju zaburzeń, a ich zaawansowanie określa stopień naruszenia danej funkcji i rozmiar konsekwencji tego naruszenia dla funkcjonowania jednostki.

Pojęcia „zaburzenia zachowania” czy „zaburzenia emocjonalne” bytują głównie w znaczeniu psychologicznym i socjologicznym. Odnoszą się do zachowań uczniów, który chzachowanie jest niepożądane i uciążliwie dla nauczycieli, znajomych, ale również i dla ucznia przejawiającego zaburzenia zachowania3.

Termin „niedostosowanie społeczne" opracowany przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą nie jest pojęciem określanym jednoznacznie. Różnie jest ono interpretowane w zależności od odmiennych stanowisk i poglądów dotyczących społecznego niedostosowania. W związku z tym terminologia nie jest zgodnie stosowana. Zamiast terminu „społeczne niedostosowanie”, używa się określenia typu: zaniedbany, zaburzony w zachowaniu się, trudny pod względem wychowawczym.

Lesław Pytka – współczesny pedagog resocjalizacyjny - podkreśla również, iż "nieprzystosowanie społeczne" bywa zastępowany innymi określeniami, takimi jak: "niedostosowanie", "wykolejenie", "demoralizacja". We wszystkich przypadkach zakres pojęciowy jest podobny4.

W poglądach Lidii Mościckiej niedostosowanie społeczne „rozumiane bywa jako proces bądź jako stan działań, zmierzających do zaspokajania istotnych potrzeb dla jednostki, społecznie nieakceptowany, zakazany przez kodeks prawny, obyczajowy bądź etyczny5. Według L. Pytki niedostosowanie społeczne można interpretować na trzech płaszczyznach:

  1. Behawioralnej - charakterystyka występujących form zachowania,

  2. Psychologicznej - charakter postaw i motywacji jednostki,

  3. Etiologicznej - charakterystyka psychospołecznych uwarunkowań6.

M. Grzegorzewska wskazuje na dwie grupy przyczyn, które prowadzą do niedostosowania społecznego. W grupie pierwszej znajdują się warunki ekonomiczno-gospodarcze, takie jak nędza, głód, brak opieki wychowawczej, bezdomność, sieroctwo, złe wpływy, alkoholizm w środoswisku domowym, itp. Do tego zbioru zalicza również wpływ negatywnych metod wychowawczych stosowanych w domu, jak i poza nim, występowanie sytuacji konfliktowych w rodzinie, szkole, otoczeniu, spory między pokoleniami, brak autorytetu społecznego. Do drugiej grupy natomiast zalicza schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopatie i charakteropatie, a także padaczkowe stany pomroczne. Tego rodzaju dewiacje rzutują ujemnie na postawę niedostosowanych społecznie, ich zachowanie i stosunek7.

Maria Przetacznik – polska psycholog, zajmująca się problemami psychologii rozwojowej i pedagogicznej, psycholingwistyki i socjoloingwistyki - i Maria Susułowska – polska lekarz-psycholog kliniczny - określają niedostosowanie społeczne jako zaburzenie w zachowaniu — występujące w stopniu silnym i głębokim — które utrudnia lub uniemożliwia osobnikowi normalne obcowanie z innymi ludźmi8.Natomiast te lżejsze formy zaburzeń w zachowaniu o cechach nietrwałych i nie obejmujących całej osobowości określają terminem „nieprzystosowania społecznego", w którym kontakty jednostki ze środowiskiem nie są całkowicie zakłócone. Niedostosowanie jest bardziej nasiloną fazą tych zaburzeń, która charakteryzuje się mocniejszym i trwalszym zaburzeniem relacji interpersonalnych jednostki. Wynika to z nieprzestrzegania norm moralnych i społecznych, które obowiązują w danym środowisku.

Za najbardziej charakterystyczne dla niedostosowania społecznego uważa się duże trudności lub całkowita nieumiejętność nawiązywania kontaktów uczuciowych z innymi ludźmi. U dziecka, które jest niedostosowane przeważają pierwotne emocje, takie jak: gniew, strach, elementarne uczucia związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych. Natomiast uczucia wyższe (np. moralne, etyczne, społeczne, intelektualne) nie są wykształcone. Takie jednostki nie są więc zdolne do przeżywania pozytywnych uczuć społecznych, nie wykazują uczuć nawet wobec bliskich osób, ich kontakty z otoczeniem są zaburzone9. Taki stan powoduje zaniedbania wychowawcze, wychowanie w ciężkich warunkach oraz problemy z osiąganiem celów wychowawczych.

Według J. Konopnickiego przytoczone wyżej definicje niedostosowania społecznego oraz jego przesłanki, wskazują również na etiologię tego zjawiska10, na które składają się dwojakie przyczyny:

• biologiczne (wewnętrzne), psychiczne, uwarunkowane przede wszystkim czynnikami dziedziczności i obejmujące sferę emocjonalną i wolicjonalną w zakresie popędu, co powoduje zmiany psychopatyczne,

• środowiskowe, m. in.: wadliwa struktura rodzin, zaniedbania środowiska wychowującego, błędy w wychowaniu przez rodzinę, szkołę, wpływ środków masowego przekazu na kształtowanie postawy społeczno-moralnej dzieci i młodzieży dorastającej, czy wreszcie zaburzenia rozwojowe oraz czynniki ekonomiczno-gospodarcze i przyrodniczo-ekologiczne11.

Rozmiar niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia, jednak wyraźnie widać, iż posiada dwa aspekty:

  1. Społeczny, w którym stosunek jednostki niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony oraz zagraża porządkowi społecznemu,

  2. Indywidualny, w którym wewnętrzna, psychiczna sytuacja takiej jednostki jest trudna, także na skutek utrudnionych kontaktów ze środowiskiem, mających najczęściej charakter aspołeczny, niezgodny z powszechnie uznawanymi normami etyczno-moralnymi, społecznymi, kulturalnymi i innymi.

D. H. Stott wyróżnia następujące rodzaje niedostosowania:

  1. 1. Zachowanie wrogie–jest typem zachowania agresywnego, które ukształtowane jest głównie pod wpływem niekorzystnych czynników środowiskowych, np. rodziny, rówieśników, szkoły. Ten rodzaj zachowania odcina podstawowe potrzeby psychofizyczne dziecka. Zachowanie wrogie kształtowane jest przez cały okres rozwojowy dziecka, a przede wszystkim w okresie wczesnego dzieciństwa i początkowej fazie okresu dorastania. Wrogość należy rozumieć jako względnie stałe nastawienie oraz pełną gotowość do negatywnego ustosunkowania się do osób i rzeczy, z którymi dziecko spotyka się na co dzień w różnych sytuacjach. Wrogie nastawienie aktywizuje się pod wpływem okoliczności, które je wyzwala i przejawia się w szkodliwym dla otoczenia zachowaniu. Częstotliwość występowania wrogości stanowi kryterium kwalifikujące jednostkę jako społecznie niedostosowaną. Wrogość to przeciwstawianie się normom społeczno-moralnym, które nie zostały zinternalizowane. Niekiedy wrogie zachowania są swoistą formą rekompensaty niezaspokojonych potrzeb, instrumentem do pozyskania otoczenia.

  2. Zahamowanie - ten rodzaj występuje rzadziej i ma z reguły inne podłoże etiologiczne od tego, które widnieje w przypadku zachowań wrogich. Zahamowanie jako forma zachowania kształtuje się w procesie działania różnych czynników, a takimi pierwotnymi i zasadniczymi są te, które uszkadzają lub osłabiają centralny system nerwowy.

  1. Aspołeczność - rzadko spotykany rodzaj niedostosowania. Charakterystyczną jego cechą jest wyjątkowe, celowe, uporczywe dążenie do szkodzenia innym, mściwość , a nawet i okrucieństwo. Nie ma dla nich barier, nie istnieją żadne normy społeczno-moralne. Klasyczna aspołeczność jest przejawem wrodzonych tendencji, jednak w wielu przypadkach stanowi etap rozwoju zachowania wrogiego.

  2. Niekonsekwentne niedostosowania. „Niekonsekwencja" może być wyrażana w sferze poznawczej, werbalnej i w ustosunkowaniu się do otoczenia społecznego. Zachowanie niekonsekwentne wiąże się z etiologią organiczną. Dziecko, które identyfikuje się z tym rodzajem niedostosowania jest nadpobudliwe, ponieważ na skutek osłabienia systemu nerwowego nie może powstrzymać swojej reakcji w momencie zadziałania bodźca. W takiej sytuacji reakcje natychmiastowe są najczęściej nieprzemyślane, niedostosowane do sytuacji, co powoduje naruszenie norm społecznych. Dziecko nie bierze pod uwagę konsekwencji swoich działań. Niekonsekwencja objawia się brakiem koncentracji uwagi, dużej ruchliwości psychofizycznej, narażeniem się na nieszczęśliwe wypadki, którym towarzyszą często symptomy nerwicowe i fizjologiczne.

  3. Wrogość z tendencją do aspołeczności- jest syndromem mieszanym, powstałym przez skrzyżowanie pewnych symptomów wrogości z symptomami aspołeczności12.

Inny podział zastosował J. Konopnicki. Wyróżnia on pięć rodzajów niedostosowania społecznego, którym przypisał określone przejawy13:

  1. Zachowanie demonstracyjno - wrogie:

  1. Zachowanie zahamowane:

  1. Zachowanie niekonsekwentne:

  1. Zachowanie aspołeczne:

  1. Wrogość z tendencją do aspołeczności - jest syndromem mieszanym, powstałym przez skrzyżowanie niektórych symptomów wrogości z symptomami aspołeczności.

Kolejni autorzy zajmujący się problematyką niedostosowania społecznego wymieniają inne przejawy świadczące o tym złożonym problemie. L. Pytka wymienia następujące przejawy14

Inną typologię objawów niedostosowania społecznego podaje O. Lipkowski15:

Pomimo licznych podziałów wyraźnie widać, że wszystkie łączą się w jedną całość, są ze sobą zgodne i nie odbiegają od siebie. Różnią się jedynie sformuowaniem.

Problem niedostosowania społecznego młodzieży jest poważny. Świadczy o tym nie tylko wielość czynników, ale również duża ilość symptomów tego zjawiska. Szkoły często spotykają się z tym problemem, ale tylko z niektórymi jego symptomami. Najczęstszym przejawem są: wagary, kłamstwa, alkoholizm, nikotynizm, bójki, konflikty z nauczycielami czy innymi uczniami.

2.Przyczyny niedostosowania społecznego

Niektóre formy zachowania się dziecka są skutkiem zarówno określonych bodźców środowiskowych, jak i tego, co się z nim działo w okresie życia płodowego, następnie w momencie narodzin i we wczesnym dzieciństwie. Jan Konopnicki podkreśla, iż w aktualnych czasach nie wystarczy już dawny sposób patrzenia na dziecko tylko w jego obecne lub dawne środowisko. Ważne jest zbieranie i analizowanie wszelkich elementów, które mogą pomóc w ustaleniu ważnych aspektów, wpływających na rózne zachowania dziecka. Warto również dowiedzieć się kiedy zaszły zmiany w tym zachowaniu.

Powyższe uwagi pozwalają na dokonanie głównego podziału przyczyn niedostosowania społecznego. Można tu wyodrębnić16:

  1. Przyczyny biologiczne, wśród których J. Konopnicki wyróżnia czynniki wrodzone, czyli te, które przyczyniają się bądź nawet decydują o formach zachowania się dziecka. Autor podkreśla, iż zagrożenie może wystąpić już w okresie ciąży bądź przy narodzeniu, co powoduje tzw. porodowy uraz mózgu. Takie urazy są niebezpieczne, ponieważ zdarza się, że są one przyczyną problemów związanych z osobowością danej jednostki na całe życie. Może się to objawiać zaburzeniami charakteru, czy też ciężkimi zespołami psychopatycznymi. Po przebytym uszkodzeniu mózgu dużo trudniej jest dostosować się dzieciom do otaczającego je środowiska, na skutek czego popadają z nim w konflikty, co prowadzi do ich podatności na bodźce nerwicotwórcze. Zdarza się, że lżejsze formy zaburzeń mogą samoczynnie się cofnąć, a zwłaszcza w okresie dojrzewania pod wpływem tendencji organizmu do spontanicznej poprawy. Dlatego nie należy oceniać dziecko od razu, trzeba poczekać z osądem do momentu zakończenia jego okresu dojrzewania. Dzieci z wyraźnymi objawami powinny być pod specjalną opieką oraz unikać stresu m. in. w domu, szkole.

  2. Przyczyny środowiskowe (zewnętrzne)Rozwój psychiczny dziecka uwarunkowany jest zadatkami organicznymi i własną działalnością, ale zależy także od środowiska zewnętrznego. Wszystkie te czynniki łączą się ze sobą i są od siebie uzależnione, jednak największe znaczenie przypisuje się środowisku społecznemu, ponieważ to ono odgrywa znaczącą rolęw kształtowaniu psychiki ludzkiej. Nabyte doświadczenia, które tworzą się w toku interakcji dziecka z otoczeniem, stanowią potem podstawę jego społecznej działalności. W ten właśnie sposób rozwija się socjalizacja, czyli „proces kształtowania osobowości dziecka i przystosowania go do życia w zbiorowości, polegający na uczeniu go i wprowadzaniu do kultury, umożliwiający mu porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach17.” Zewnętrzne przyczyny niedostosowania społecznego mogą występować wszędzie – w rodzinie, szkole, czy środowisku społecznym.Każde z nich może odegrać rolę wychowawczo-pozytywną lub negatywną.

W zależności od zaistniałej sytuacji w jakiej znajduje się dana jednostka dominującym czynnikiem najczęściej jest środowisko rodzinne.To właśnie z tym środowiskiem dziecko nawiązuje pierwsze kontakty. Pierwsze przeżycia stają się dla nich modelem, wzorem dla kolejnych.

Według M. Bąkowskiej „Nikt nie rodzi się jako osoba niedostosowana, wykazująca zaburzenia w zachowaniu, ale żyjąc w określonym środowisku, w warunkach niekorzystnych dla jej prawidłowego rozwoju, taką jednostką się staje. Rodzina, która stanowi dla dziecka pierwsze, a zarazem najważniejsze środowisko wychowawcze, wywierające jakże istotny wpływ na całe jego życie, przy nieprawidłowym funkcjonowaniu doprowadza do powstania zaburzeń w jego zachowaniu.18”

J. Konopnicki w środowisku domowym uwzględnia:

M. Ziemska podkreśla w swych pracach jak wielkie znaczenie w rozwoju biopsychicznym i psychospołecznym ma środowisko rodzinne. Osobowość rodziców, ich życie emocjonalne, wzajemny stosunek ma ogromny wpływ na kształtowanie osobowości dziecka oraz nawiązywanie wzajemnych, pozytywnych kontaktów, czego wbrew pozorom dziecko również bardzo potrzebuje20.

Zaspokajając podstawowe potrzeby dziecka,dają mu również poczucie bezpieczeństwa. Przekazują także wartości wychowawcze, opiekuńcze i społeczne, które odgrywają istotną rolę w dalszym rozwoju osobowości. Tu wyróżnić można 3 sfery, które odnoszą się do tego rozwoju:

  1. Życia emocjonalnego,

  2. Wolincjonalną,

  3. Życia w aspekcie przesłanek charakterologicznych.

Pozytywne cechy osobowości kształtują się w odpowiednim klimacie i atmosferze w domu rodzinnym. Najlepiej ujmuje to A. Tarnowska: „Atmosfera panująca w domu ma istotne znaczenie dla kształtowania się osobowości małego człowieka i w wielu przypadkach rzutuje ona w decydującym stopniu na całe jego życie.”21

Jeżeli chodzi o jednostki niedostosowane społecznie to wpływ rodziny na ich rozwój biopsychiczny i psychospołeczny jest nieadekwatny do potrzeb dziecka. Najczęściej dorastają w warunkach, nie sprzyjających właściwemu rozwojowi i socjalizacji. Na powstawanie braków w wychowawaniuma wpływ patologia osobowości rodziców, jednego bądź obojga. W przypadku, kiedy rodzice są osobami skłóconymi ze społeczeństwem, sytuacja dziecka jest wyjątkowo niekorzystna. Wiąże się to z nerwicogenną atmosferą panującą w domu, a co za tym idzie pozbawieniem dziecka opieki, bezpieczeństwa, uznania, poszanowania godności oraz stabilizacji życiowej22.

Dzieci z rodzin, w których występuje problem z alkoholem, doświadczają więcej napięć, lęku, samotności i dezorientacji, co sprzyja tworzeniu się obronnej postawy życiowej. Dziecko z taką postawą żyje w stałym pogotowiu emocjonalnym, koncentruje się na tym, by nie stracić tego, co ma, na pewno z większą trudnością podejmuje ryzyko zmiany i ryzyko rozwoju. Takie zachowania wiążą się z tzw. urazami ostrymi lub rozmytymi. Urazy ostre to pojedyncze lub powtarzające się doświadczenia w postaci bólu, upokorzenia, przemocy. Dzieci stają się ofiarami i świadkami agresji, są przerażenie, martwią się o życie swoje lub najbliższych. To wyzwala w nich postawę buntownika. Natomiast uraz rozmyty występuje, gdy nieodłącznym towarzyszem życia rodzinnego staje się chaos, stan niepokoju. Wszystko zależy od nastroju ojca czy matki. Rodziny borykające się z problemem alkoholowym nie są w stanie spełnić odpowiednio swej funkcji psychohigienicznej i socjalizującej23.

Kolejnym czynnikiem, wpływającym na prawidłowe funkcjonowanie rodziny i spełnianie przez nią określonych zadań jest zmiana w jej strukturze. Rozbicie rodziny przez śmierć, rozwód czy separację jest ogromnym ciosem dla najmłodszych jej członków. Dzieje się tak, ponieważ tylko stałość składu osobowego zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa, pozwala zachować równowagę emocjonalną. Rozłąłka może stać się przyczyną depresji, lęku, zaburzeń zachowania, itp.

W przypadku rozbicia rodziny nakładają się na siebie dwojakiego typu sytuacje traumatyzujące. Pierwsza – poprzedzająca rozwód. Dziecko bierze udział w procesie rozpadu rodziny, przebywa w napietej atmosferze, cierpi z powodu braku naturalnych kontaktów i pozytywnych stosunków między rodzicami. W takiej sytuacji dziecko może biernie uczestniczyć i obserwować rozwijającą się sytuację lub może być w nią wciągnięte przez rodziców i wykorzystywane w ich rozgrywkach względem siebie. Sama więc sytuacja jest bardzo niekorzystna dla jego rozwoju i nie pojmującdokładnie sytuacji w jakiej się znalazło staje się bardziej zdenerwowane, zalęknione, obwinia się za to co się dzieje, czuje się odrzucone. Chcąc rozładować wewnętrzne napięcie może dążyć do różnych form zachowań społecznie nieakceptowanych24.

Druga sytuacja powiązana jest z wychowywaniem w rodzinie niepełnej, gdzie istnieje brak wzoru osobowego matki czy ojca. Istnieją również i takie rodziny, w których rozpad życia wewnętrznego nastąpił bez rozpadu formalnego. Życie w ciągłej niezgodzie, wśród ciągłych konfliktów prowadzi do zaburzeń emocjonalnych. Dzieci wychowywane w takim nastroju mają skłonność do wszczynania konfliktów z otoczeniem. Mogą kształtować się u nich postawy i zachowania z symptomami neurotyczności, ekstrawersji i wzmożonej perseweracji sytuacyjnej25.

Anna Kwak zwraca uwagę na zagrożenia dla rodziny, które niesie współczesna rzeczywistość. Jednym z nich jest migracja zarobkowa jednego z rodziców. „Powroty wymagają zawsze ponownego wejścia w rolę męża i ojca /żony oraz matki/. Stwarzają podłoże dla wielu sytuacji stresowych, których konsekwencją stają się konflikty małżeńskie, trudności w nawiązywaniu kontaktów z dzieckiem.”26 W takim przypadku z uwagi na sposób funkcjonowania rodziny te przypominają rodziny niepełne.

Ze względu na sytuację społeczno – ekonomiczną, praca zarobkowa coraz bardziej pochłania rodziców, a co za tym idzie coraz mniej czasu poświęcają swym dzieciom, które szczególnie w wieku dorastania potrzebują większej kontroli.

Powodem dla którego rodzice, bądź jedno z nich wyjeżdża w sprawach zarobkowych jest nic innego jak problem bezrobocia w Polsce.Pierwszym odczuwalnym jego skutkiem są konsekwencje ekonomiczne dla rodziny, gdzie obniża się standard życia, a w skrajnych wypadkach rodziny stają na skraju nędzy. Bezrobocie przynosi również inne konsekwencje, takie jak:

Taka sytuacja trwająca przez dłuższą chwilę może prowadzić nawet do rozbicia rodziny27.

Poziom kultury osobistej i kultury życia rodzinnego odgrywa jedną z najważniejszych ról w wychowaniu społeczno – moralnym i obyczajowym. Kultura języka, zwyczaje i obyczaje w rodzinie, stosunki między domownikami, sąsiadami oraz stosunki społeczne mogą dodatnio wpływać na klimat psychiczny i harmonię życia wewnętrznego rodziny, a zwłaszcza dla danej jednostki28.

Środowisko szkolne, zaraz po rodzinnym odgrywa znaczącą rolę w rozwoju dziecka. K. Pospiszyl uważa szkołę za główny, obok rodziny, czynnik kształtowania osobowości jednostki, bowiem szkoła wprowadza dziecko w rzeczowe stosunki między ludźmi, zapoznaje je z pracą i odpowiedzialnością. Jednakże bywa i tak, że staje się najsłabszym ogniwem, które prowadzi do patologizacji, jest miejscem porażek i niepowodzeń29.

Niepowodzenia szkolne negatywnie wpływaja na rozwój psycho-fizyczny dzieci i młodzieży. Prowadzą do perwersji i niedostosowania społecznego. Uwarunkowane najczęściej są:

W dużej mierze należy zwrócić uwagę na problemy w nauce wynikające z negatywnych czynników środowiskowych lub z niedostatecznie wspieranego rozwoju dziecka we wczesnym okresie jego życia. Najczęsciej ztakimi sytuacjami mają do czynienia pracownicy pedagogiczni świetlicy socjoterapeutycznej. Dzieci zaniedbane przez rodziców wykazują braki rozwojowe, psychofizyczne i intelektualne (umysłowe), ukazują niedojrzałość szkolną oraz opóźnienia w rozwoju, w wyniku czego mają trudniejszy start w szkole i kłopoty w nauce.

Podsumowując, można wyróżnić 3grupy przyczyn niepowodzeń szkolnych:

  1. Przyczyny psychofizyczne, które wynikają z zaburzeń rozwojowych ucznia; a te w sposób dewiacyjny rzutują na jego temperament, cechy charakteru, zainteresowania i ogólny stan zdrowia, stanowią zatem istotną przyczynę zaburzeń w socjalizacji.

  2. Przyczyny dydaktyczne, które wynikają z określonych treści nauczania, organizacji procesu dydaktycznego i sposobu realizacji założeń programowych przez różniących się osobowościowo i pod względem przygotowania zawodowego nauczycieli, od których przede wszystkim zależą wyniki nauczania.

  3. Przyczyny społeczno – środowiskowe – uwzględniające warunki pracy ucznia, nauczyciela, stosunki w układzie: uczeń – uczeń, uczeń – nauczyciel, a także relacje rodzice – szkoła.

Tak więc niepowodzenia szkolne dziecka zależą od wielu powiązanych ze sobą czynników społecznych, psychologicznych, pedagogicznych. W niekorzystnych warunkach stanowią one źródło problemów wychowawczych, a w kosekwencji sprzyjają powstawaniu niedostosowania społecznego młodzieży.

Środowisko społeczne może być miejscem, ośrodkiem wszelkich form aspołecznej działalności nieformalnych grup przestępczych. Zwłaszcza osamotnione i pozbawione opieki rodzicielskiej jednostki są podatne na wpływ takich grup, które potrafią wciągnąć lub przygarnąć – szczególnie dorastającą młodzież. Można tam znaleźć uczniów, którzydoznają ciągłych niepowodzeń szkolnych, bądź mających problemy w życiu rodzinnym, a także i takich, którzy są znudzeni codziennością i chcą stać się poszukiwaczami przygód.

Przestępcza działalność w środowisku społecznym jest szczególnie niebezpieczna dla tej młodzieży, która cieszy się życiem. Dlategoteż często z czystej złośliwości narusza wszelkie formy i normy ładu oraz współżycia społecznego. Młodzi ludzie chętnie przystępują – świadomie bądź nieświadomie - do przestępczej działalności w nieoficjalnych grupach o charakterze aspołecznym. Zjawisko to można zaobserwować szczególnie w większych ośrodkach miejskich, wśród dużych skupisk ludności o zróżnicowanym poziomie życia kulturalnego, moralnego i społecznego30.

O. Lipkowski podkreśla, iż rozmiar niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia. „Jest on zmienny i zależy od wielu czynników; od warunków ekonomicznych i kulturowych, przejawów innych zjawisk dewiacji społecznej (np. alkoholizmu) itp. Na ocenę społecznego niedostosowania z punktu widzenia jego rozmiaru mają wpływ także stosowane kryteria. Chodzi bowiem o to, czy za społeczne niedostosowanie uznaje się tylko jaskrawe przejawy działania społecznie destrukcyjnego, czy także działanie o mniejszej szkodliwości społecznej.”31

Bez większych problemów można stwierdzić, że niedostosowanie społeczne ma dwa aspekty:

Bardzo ważne jest, aby dziecko otrzymało pomoc w odpowiednim czasie, co podkreśla O. Lipkowski : „Jeżeli dziecko nie otrzyma pomocy zawczasu, to grozi mu to, że wejdzie do społeczności z bagażem trudnym z niechęcią, nienawiścią, mściwością, agresywne lub bojaźliwe, stroniące od innych, zamykające się w sobie. Nie znajdzie ono pozytywnego kontaktu ze środowiskiem [...]. W porę podana pomocna dłoń uchroni je przed sankcją karną, a społeczeństwo przed koniecznością organizowania i utrzymywania zakładów wychowawczych, poprawczych, a może i psychiatrycznych.”32

3. Skutki niedostosowania społecznego dla jednostki

Istnieje wiele opisów przejawów niedostosowania społecznego, do których zalicza się: nagminne wagary, ucieczki z domu, włóczęgostwo, sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu, odurzanie się, bójki, przywłaszczanie cudzego mienia, kradzieże, udział w grupach negatywnych oraz usiłowanie i dokonanie samobójstwa.

O. Lipkowski wśród symptomów społecznego niedostosowania wymienia: nieposłuszeństwo, kłamstwo, lenistwo, zaburzenia koncentracji, wykroczenia przeciw mieniu, agresywność, wagary i ucieczki, lękliwość, nadużywanie środków odurzających i podniecających.[Lipkowski 1980 s:100-179]

Zwraca uwagę na fakt, iż rozmiar niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia. Chodzi bowiem o to, czy za społeczne niedostosowanie uznaje się tylko jaskrawe przejawy działania społecznie destrukcyjnego, czy także działanie o mniejszej szkodliwości społecznej.”[Lipkowski 1981:107]

Niemniej jednak można stwierdzić, że niedostosowanie społeczne ma dwa aspekty :

-społeczny – stosunek jednostki społecznie niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony, zagraża on porządkowi społecznemu

-indywidualny – wewnętrzna – psychiczna sytuacja takiej jednostki jest trudna, także na skutek utrudnionych kontaktów ze środowiskiem; kontakty te mają najczęściej charakter aspołeczny, niezgodny z powszechnie przyjętymi normami etyczno moralnymi, społecznymi
i innymi. [Lipkowski 1981:5]

Według typologii J. Konopnickiego, wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje niedostosowania społecznego :

-         niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania jednostki w środowisku;

-         niedostosowanie społeczne manifestowane postawą demonstracyjno – bojową jednostki w środowisku;

-         niedostosowanie społeczne manifestowane skrajną aspołecznością.

W niedostosowaniu społecznym manifestowanym w postaci zahamowania można wyodrębnić cztery podrodzaje :

a) Brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji. Ten syndrom obejmuje symptomy osłabienia naturalnej pewności siebie. Dzieci takie rzadko są dokuczliwe dla innych; jeżeli ich nadmierna ostrożność nie jest zaawansowana, to może zostać niezauważona.Ten rodzaj zahamowania występuje często u dzieci z tzw. dobrych domów, bądź u dzieci, które napotykają na trudności w nauce szkolnej. Nie starają się one w ogóle osiągnąć większej skuteczności swego działania czy doskonałości w jakiejś pracy; pragną, aby je do tej pracy zmuszano.

b) Depresja w swych łagodniejszych formach objawia się jako różnorodność
i zmienność poziomu reakcji (z dnia na dzień), a także brak energii fizycznej. Faza ostrzejsza wyraża się utrzymującym się stanem apatii, a poza tym tendencją do niepokoju lub frustracji. Najostrzejsza faza objawia się apatią. Dziecko jest „bez życia” i chętnie kryje się w samotności. Nie dąży do osiągania sukcesów, a w krańcowych przypadkach unika kontaktów społecznych.

c) Wycofanie się dotyczy niechęci jednostki do nawiązywania kontaktów społecznych i przypadków izolacji, wyobcowania w środowisku.

Wycofanie może być uwarunkowane doświadczeniem, to znaczy niepowodzeniami
w kontaktach z ludźmi. Może także przybrać postać „autyzmu”, wyrażającego się brakiem potrzeby kontaktów z innymi.

d) Niekonsekwentne postępowanie jest formą zachowania się jednostki, która działa „pod przemożnym wpływem bodźca, który w danej chwili jest najsilniejszy. Dziecko takie odznacza się tendencją do zaspokajania swych potrzeb bez względu na konsekwencje. Nie uznaje ani przeszłości, ani przyszłości, a tylko chwilę bieżącą. Pociąga to za sobą wiele dla niego przykrości, daje się bowiem łatwo użyć do wszelkiego rodzaju złośliwości i bezsensownych kawałów.”[Konopnicki 1971:170-171]

 

Jednostki o zachowaniu demonstracyjno – bojowym odznaczają się znacznie silniejszą i gwałtowniejszą reakcją emocjonalną, niż wymaga tego zdarzenie czy sytuacja.

W zachowaniu demonstracyjno – bojowym J. Konopnicki wyróżnia cztery podstawowe typy:

-         wrogość w stosunku do dorosłych,

-         otwarta wrogość,

-         wrogość w stosunku do dzieci,

-         łagodniejsze formy aspołecznego zachowania.

 

Wrogość w stosunku do dorosłych wiąże się ze sferą rozwoju życia uczuciowego dziecka, które w wieku starszym, między 16 rokiem życia, wg E.H. Hurlock, przechodzi podokres zwany wczesną adolescencją. W rodzinie dziecko musi mieć zaspokojoną w tym okresie potrzebę bezpieczeństwa, uznania i szacunku. W przeciwnym razie, będzie kompensować tę potrzebę poza domem, najczęściej w szkole. Z początku poprzez zwracanie na siebie uwagi – najczęściej nauczyciela. W przypadku braku aprobaty u starszych, dziecko w dalszej fazie destrukcji zacznie stosować postawę wrogości w stosunku do dorosłych – czyli osób, które wcześniej były obiektem adoracji i uwielbienia. Zdarzają się także jednostki z uszkodzeniem systemu nerwowego, do których nie dociera fakt, że nie są małymi dziećmi. Nie potrafią dostosować się do dyscypliny szkolnej i do zwyczajów swych rówieśników. Domagają się uwagi dorosłego nawet wtedy, gdy ten zajęty jest czymś innym i nie rozumieją jego irytacji.

Otwarta wrogość dziecka może występować w domu rodzinnym, a także
w szkole i w szerszym środowisku np. sąsiedzkim.Zdarzają się przypadki odrzucenia dziecka przez jedno z rodziców. Wówczas wrogość przejawia się zwykle względem głównego winowajcy, np. ojca. By naprawić sytuację, dziecko stara się być pomocne – w tym wypadku matce. Natomiast odrzucenie przez oboje rodziców może doprowadzić do beznadziejnej sytuacji.Do nieodosobnionych przypadków należą anomalie typu sadystycznego, przejawiane względem jednego lub obojga rodziców, rodzeństwa i innych domowników, w tym osób starszych. Takie zachowanie dziecka z czasem wywołuje wrogość do niego wszystkich członków rodziny.W miarę pogłębiania się zaburzeń w socjalizacji stopień wrogości i krąg znienawidzonych osób powiększa się, powodując ucieczkę w samotność bądź poszukiwanie w środowisku podobnych sobie jednostek antyspołecznych.

W szkole natomiast i w środowisku, dziecko przejawiające otwartą wrogość będzie cechowało się bierną postawą, nieufnością, niechęcią do współdziałania, prowokującym zachowaniem, upatrywaniem sprzymierzeńców wśród rówieśników bądź starszych kolegów o cechach aspołecznych. Na upomnienia nauczycieli będzie reagować złośliwością połączoną z cynizmem, agresją, wrogim usposobieniem itp.

  Wrogość w stosunku do dzieci jest przeważnie odbiciem stosunku dziecka do dorosłych. „Wrogość do innych dzieci ma jednak napięcie znacznie słabsze. Dzieci wrogie szybko reagują, toteż łatwo wdają się w bójki i łatwo ulegają prowokacjom, jeżeli je ktoś zaczepia lub dokucza im. Trzeba tutaj jednak odróżnić ten rodzaj zachowania się od niekontrolowanej reakcji wściekłości u dzieci z uszkodzonym systemem nerwowym.”[Konopnicki 1971:184]

Do łagodniejszych form, poniekąd poprzedzających wrogość, należy tzw. pokazanie się. Istotą tego syndromu jest, z jednej strony, element obawy o przyjęcie przez inne dzieci. Taka obawa dotyczy jednostek o wyraźnym braku poczucia bezpieczeństwa. Próbują one zastąpić niepewnych w swym mniemaniu rodziców przez rówieśnika lub starszego kolegę. Jeżeli im się to pomimo wysiłków nie udaje, reagują wrogością, także i w stosunku do tych, na których się zawiodły.Drugą charakterystyczną cechą tego syndromu jest manifestacja. Dziecko może popełniać rozmaite akty aspołeczne. Przyczyną takiego zachowania się jest niewłaściwy układ stosunków rodzice – dziecko.

  Z niedostosowaniem społecznym manifestowanym w postaci skrajnej aspołeczności mamy do czynienia wówczas, gdy dziecko nie jest zainteresowane tym, czy dorośli aprobują jego zachowanie, czy nie, a zachowanie to przyjmuje często charakter zdecydowanie antyspołeczny. Dziecko z niedostosowaniem społecznym manifestowanym w postaci skrajnej aspołeczności nie szuka sympatii innych i ma bardzo mało skrupułów w wyrządzaniu komuś krzywdy. W poszukiwaniu skuteczności działania nie jest ono skrępowane żadnymi normami społecznymi. W diagnozowaniu skrajnej aspołeczności należy być niezwykle ostrożnym, bowiem zdarza się, że chłopiec, który lekceważy świat dorosłych i jego wartości zabiega o uznanie kolegów.

Zatem, niedostosowanie społeczne należy widzieć jako :

-         problem społeczny – bowiem uniemożliwia ono konstruktywną socjalizację jednostki w środowisku, czego skutki bezpośrednio lub pośrednio odczuwają różne warstwy społeczne;

-         problem psychologiczny – w wyniku zaburzeń osobowości charakteropatycznych bądź psychopatycznych występują defekty w sferze kontaktu, aktywności i harmonii życia wewnętrznego jednostki;

-         problem pedagogiczny – z powodu dewiacji osobowościowych utrudnia ono adaptację, edukację i wychowanie.[Makowski 1994 s:50-51]

Formułując objawy społecznego niedostosowania należy wskazać 10 podstawowych jego symptomów: 

Nieposłuszeństwo 
Dziecko nie słucha poleceń i nakazów, nie reaguje na to co się do niego mówi. W takiej sytuacji mamy do czynienia z nieposłuszeństwem, które jest przejawem postępowania dziecka sprawiającym rodzicom i wychowawcy szczególną przykrość, gdyż traktowane jest jako wyraz utraty pozycji autorytetu wobec dziecka i wpływu na kształtowanie jego postawy. Jeśli takie postępowanie dziecka zdarza się sporadycznie nie możemy mówić o niedostosowaniu społecznym.

Konflikty w kontaktach społecznych 

W relacjach międzyludzkich konflikty zdarzają się bardzo często i uznawane są za zjawisko normalne, stanowiące nieodłączny atrybut wszelkich zmian i postępu. Konflikt pokoleń we współczesnym świecie był i jest rzeczą naturalną. Należy jednak podkreślić, że nowe pokolenie jest na ogół wychowywane w szacunku do tradycji i dorobku pokolenia dorosłych.

Lenistwo
Lenistwo jest jednym z charakterystyczniejszych objawów społecznego niedostosowania. Jest to stronienie od wykonywania obowiązków. Wraz z lenistwem występują na ogół inne negatywne cechy takie jak:

Kłamstwo 
Kłamstwo obserwuje się niemal u wszystkich dzieci. Nasuwa się więc pytanie, czy kłamstwo można uznać za przejaw społecznego niedostosowania, skoro niemal powszechnie występuje u dzieci i młodzieży, których postawa oceniana jest jako normalna. Problem kłamstwa u młodzieży niedostosowanej społecznie występuje jednak znacznie ostrzej niż wśród innych dzieci.

Zaburzenia koncentracji
Często zaburzenia koncentracji traktowane są jako zaburzenia uwagi. Mówi się, że dziecko ma uwagę chwiejną, mimowolną. Zdolność koncentracji jest zależnaod rozwoju i stopnia dojrzałości jednostki ludzkiej, a ukierunkowanie koncentracji zależy od treści zainteresowań, od zdobytej wiedzy, umiejętności i sprawności. Już w pierwszych dniach dzieci w szkole można zaobserwować różnice siły i natężenia koncentracji. Jedne dzieci wykonują zadania pomimo gwaru i ruchu, a inne natomiast bezradne wobec bodźców zewnętrznych nawet nie próbują zabrać się do pracy. Zaburzenia koncentracji wywierają znaczny wpływ na przebieg nauki szkolnej, pomniejszają możliwość uczenia się i osiągania dobrych wyników w nauce.
Wykroczenia przeciwko mieniu 
Kradzież może być wyrazem protestu w stosunku do odczuwanego braku materialnego lub poczucia zaniedbania i poniżenia. Nie można jednak nazwać złodziejem dziecko, które ukradło raz, bo skłoniła go do tego silnie odczuwana doraźna potrzeba lub pragnienie, nawet jeśli to był przedmiot o niebłahej wartości. Złodziejem jest ten, kto nawet drobne i małej wartości rzeczy kradnie z przyzwyczajenia, a wiec czyni to wielokrotnie, żeby zwiększyć swój stan posiadania tj.: kradnie

Agresywność
Agresywność dzieci traktowana jest przez nauczycieli i wychowawców jako cecha społecznie niedostosowanych najdotkliwsza i sprawiająca najwięcej kłopotów. Agresywność objawia się różnie. Jest ona cechą charakterystyczną jednostek impulsywnych, nieopanowanych, bezczelnych - ale zdarzają się również "napady" agresywności u jednostek spokojnych, lękliwych, zamkniętych w sobie. Przedmiotem agresji młodocianego są zwykle osoby, które stają się świadomie i celowo lub mimo woli partnerami w sytuacji konfliktowej, ale również osoby, które pozornie nie są w żadnym powiązaniu ze sprawami i sytuacją agresora, mogą być celem jego agresywnego działania. Swoistym przejawem agresji jest ukierunkowanie aktywności nie na zewnątrz, ale w stosunku do własnej osoby, tzw. autoagresja.

Wagary i ucieczki 

Wagary ściśle związane ze szkołą to wagary szkolne. Ten rodzaj wagarów zdarza się najczęściej. Unikanie pracy to też pewien rodzaj wagarowania. Możemy wyróżnić dwa zasadnicze zespoły motywów wagarowania :

Zjawisko groźniejsze dla moralno-społecznego rozwoju dziecka stanowią ucieczki :

Lękliwość
Lękliwość jest cechą dość często obserwowana u dzieci. Najczęściej przejawy lęku występują u dzieci, których rodzice nie przejawiają należytej o nie troski. Jest to zewnętrzny objaw utraty zaufania. Silny lęk nazywamy strachem. dzieci lękliwe to dzieci zwykle słabsze psychicznie i fizycznie i zazwyczaj pochodzące ze środowisk, gdzie nie znalazły wsparcia psychicznego. Lękliwość może doprowadzić do przejawów skrajnych tj. nadmiernej uległości, nawet do niewolniczej zależności od dorosłych jak również do niepohamowanej agresywności. [Lipkowski 1980 s:100-179]

Bibliografia

  1. Konopnicki J.,1971, Niedostosowanie społeczne, PWN, Warszawa

  2. Lipkowski O.,1981 Pedagogika Specjalna Zarys, WSiP, Warszawa

  3. Lipkowski O., 1980 Resocjalizacja, WSiP, Warszawa

  4. Makowski A., 1994 Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, PWN, Warszawa

4.Skutki niedostosowania społecznego dla społeczeństwa

1. Niedostosowanie społeczne młodzieży

Biorąc pod uwagę definicję MEN, niedostosowanie społeczne to dzieci oraz młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych, a także niekorzystnych warunków środowiskowych występują typowe zaburzenia w zachowaniu.

Ze względów metodologicznych definicję tą należy udoskonalić. Niedostosowanie społeczne jest to zaburzenie charakterologiczne o dość niejednolitych objawach, które spowodowane są niekorzystnymi zewnętrznymi bądź wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażają się wzmożonym oraz długotrwałym problemem w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych oraz w realizacji zadań życiowych danej grupy.

2. Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania jednostki w środowisku

W występujących objawach osób niedostosowanych społecznie nie sposób mówić o ograniczonych od siebie formach zachowania. Natomiast można je określić w zależności od faktu, który z syndromów patologicznych w opinii osób wychowujących przeważa.

Należy wyróżnić w niedostosowaniu społecznym objawiającym się w postaci zahamowania cztery podrodzaje:

  1. Brak zaufania do ludzi, sytuacji oraz nowych rzeczy.

Sytuacja ta obejmuje symptomy osłabienia naturalnej pewności siebie. Dzieci bardzo rzadko są dokuczliwe dla innych osób, jeżeli ich nadmierna ostrożność nie jest w stadium zaawansowanym, może często także być po prostu nie zauważona. Taki rodzaj zachowania bardzo często występuje u dzieci z tzw. dobrych domów, a także dzieci, które posiadają trudności w nauce szkolnej. Bowiem, nie starają się one, żeby osiągnąć jeszcze większą skuteczność swojego działania czy też doskonałości w jakiejś pracy, a wręcz pragną tego, żeby były do niej zmuszane. Głównymi przyczynami takiego zachowania są również:

  1. Depresja objawiająca się w stanie łagodnym jako różnorodność oraz zmienność poziomu relacji (zmiana relacji z dnia na dzień), a także braku energii fizycznej. Ostrzejszy wymiar depresji objawia się utrzymującym się stanem apatii, a poza tym tendencją niepokoju oraz frustracji. Najgorsza faza objawia się utrzymującym się stanem apatii. Dziecko wówczas jest „bez życia” oraz lubi przebywać samotnie. Nie dąży ono do osiągania celów oraz sukcesów, a w ostatniej fazie unika kontaktów interpersonalnych. Opisane stany spowodowane depresją mogą również prowadzić do załamania plany życiowego. W poglądach A. Markowskiego załamany plan życiowy jest osobniczym stanem psychospołecznym, który spowodowany jest konfliktami wewnętrznymi oraz urazami psychospołecznymi bądź też negatywnymi czynnikami zewnętrznymi, które znajdują się w szkole, rodzinie, grupach rówieśniczych i w innych środowiskach. Takie postepowanie prowadzi jednostkę do niedostosowania społecznego, zaburzeń w socjalizacji oraz braku wiary we własne siły, w możliwość zrealizowania zadań życiowych w danym zakresie.

  2. Wycofanie się dotyczące niechęci jednostki do nawiązywania kontaktów społecznych oraz izolacji czy wyobcowania w środowisku.

Omawiane wycofanie się może być również uwarunkowane doświadczeniem, czyli inaczej mówiąc niepowodzeniem w kontaktach z innymi ludźmi. Takie zachowanie może również przybrać postać „autyzmu”, które wyraża się brakiem potrzeby kontaktów z innymi ludźmi. Bardzo trudno jest odróżnić od siebie obronne „wycofanie się” oraz „autyzmu”. Często występuje pogląd, że autyzm spowodowany jest defektem umysłowym, który powstał w wyniku uszkodzenia kory mózgowej. Wynika to z prostej sytuacji, że dzieci z chorobą autyzmu można spotkać w rodzinach o bardzo dobrej reputacji społecznej. Stott uważa, że całkowite lekceważenie kontaktów osobistych przez dziecko może być wynikiem uszkodzenia tych właśnie struktur mózgowych, które mają za zadanie wyrabianie społecznych postaw u dziecka. Jak słusznie zauważył Jan Konopnicki: „Nie mamy jeszcze żadnych wyraźnych dowodów na to, że tak jest istotnie. Nie pozostaje nam więc nic innego, jak skrzętnie gromadzić materiał dowodowy i dopiero na jego podstawie próbować wyprowadzić jakieś wnioski. Na razie musimy się zadowolić stwierdzeniem, że spotykamy często przejawy całkowitego zahamowania w zachowaniu się dzieci i że w każdym środowisku dziecięcym są takie dzieci, które do tej grupy moglibyśmy zaliczyć.”

  1. Brak konsekwencji w postępowaniu jest formą zachowania się jednostki, która to działa „pod przemożnym wpływem bodźca, który to w danej chwili jest najsilniejszy[...] Dziecko takie odznacza się tendencją do zaspokajania swych potrzeb bez względu na konsekwencje.[...] Dziecko takie nie uznaje ani przeszłości, ani przyszłości, a tylko chwilę bieżącą. Pociąga to za sobą wiele dla niego przykrości, daje się bowiem łatwo użyć do wszelkiego rodzaju złośliwości i bezsensownych kawałów.” Czytając dalej Konopnicki zauważa również, że wszystkie kary oraz upomnienia nie mają na dziecko żadnego wpływu. Bowiem nie może ono wyrobić w sobie żalu z powodu nieodpowiednich czynów, będąc odporne na uwarunkowanie, ale tym samym nie może także reagować wrogością na brak poczucia bezpieczeństwa. Z pozoru jest ono podobne do dziecka, które określane jest jako „skrajnie aspołeczne”, ponieważ dziecko „niekonsekwentne” może być przyjemne dla otoczenia. Jego złośliwe zachowanie nie ma charakteru celowych aspołecznych posunięć. Jednak dziecko „niekonsekwentne” może również być wykorzystywane przez prawdziwych a społeczników, gdyż jest ono podatne na demoralizację. W obecnych czasach coraz częściej sądzi się, że przejawy niekonsekwentnego zachowania się posiadają genezę w napięciu oraz stresie matki podczas ciąży.

2. Niedostosowanie społeczne manifestowane postawą demonstracyjno – bojową jednostki w środowisku

Jednostki o zachowaniu demonstracyjno – bojowym cechują się znacznie silniejszą oraz gwałtowniejszą reakcją emocjonalną niż tego wymaga otoczenie. W zachowaniu demontracyjno – bojowym Konopnicki wyróżnia takie typy jak:

  1. Wrogość w stosunku do dorosłych

  2. Otwarta wrogość

  3. Wrogość w stosunku do dzieci

  4. Łagodniejsze formy aspołecznego zachowania

Wrogość w stosunku do osób dorosłych wiąże się również ze sferą rozwoju życia uczuciowego dziecka, które jest w wieku starszym tj. między 13, a 16 rokiem życia. Według E.H. Hurlocka przechodzi wówczas podokres zwany wczesną adolescencją. W tym okresie dziecko powinno mieć zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa, uznania orazszacunku. Winnym wypadku będzie kompensować tą potrzebę poza domem. Najczęściej będzie to robiło w szkole. Z początku również poprzez zwracanie na siebie uwagi – nauczyciela. W przypadku braku aprobaty u starszych kolegów, dziecko w dalszej fazie stosuje postawę wrogości w stosunku do osób dorosłych – czyli tych, których wcześniej byli obiektem adoracji oraz uwielbienia. Jeżeli występuje sytuacja niepokoju o uczucie dorosłego na zmianę z fazami wrogości należy z dużym prawdopodobieństwem twierdzić, że dziecko jest pozbawione uczucia bezpieczeństwa w rodzinie. W takiej sytuacji to właśnie dom jest odpowiedzialny za niedostosowanie społeczne dziecka. Jednak jak dalej zaznacza Konopnicki, zdarzają się także jednostki z uszkodzeniem systemu nerwowego, do których nie dociera fakt, że nie są już małymi dziećmi. Nie potrafią wówczas dostosować się do dyscypliny szkolnej,a także swoich rówieśników. Domagają się tylko uwagi osób dorosłych nawet w sytuacjach, gdy jest on zajęty czymś innym. Takie dziecko jest z pewnością uciążliwe, a swoim zachowaniem utrudnia pracę dydaktyczno – wychowawczą. Należy jednak podkreślić, że wymaga ono specjalnego traktowania przez nauczyciela – wychowawcę, równocześnie uwzględniając przy tym okazanie życzliwości, a nawet pełnej tolerancji. W przeciwnym razie przeżycia dziecka będą bolesne oraz mogą z znaczny sposób zaważyć na efektach rozwoju oraz pracy takiego ucznia.

Wrogość dziecka może także występować w rodzinnym domu, a także w szkole oraz w sąsiedztwie. Zdarzają się także przypadki, kiedy to dziecko jest odrzucone przez jednego z rodziców. Wówczas wrogość ta przejawia się zwykle względem głównego winowajcy. By zrekompensować tą sytuację dziecko stara się być pomocne drugiemu z rodziców. Jednak sytuacja kiedy dziecko jest odrzucone przez oboje rodziców prowadzi do sytuacji beznadziejnej. Do nieodosobnionych przypadków zalicza się anomalie typu sadystycznego, przejawianie względem jednego bądź obojga rodziców, rodzeństwa czy innych domowników, a także osób starszych. Tak opisane zachowanie z czasem wywołuje wrogość do niego wszystkich członków rodziny. Z inną sytuacją mamy również do czynienia w przypadku dziecka, które posiada uszkodzony centralny system nerwowy bądź ze stanami frustracji. Wtedy wspomniana wrogość w stosunku do rodziców dziecko wyraża poprzez aspołecznego zachowanie, którym to świadomie chce przynieść im wstyd oraz spowodować z tego powodu zmartwienie: np. ucieczka z domu. W miarę pogłębiania się zaburzeń w socjalizacji stopień wrogości oraz krąg znienawidzonych osób powiększa się powodując tym samym ucieczkę w samotność bądź też poszukiwanie w środowisku podobnych jednostek antyspołecznych. System nagan oraz kran nie mają zupełnie żadnego znaczenia dla takiego dziecka, co najwyżej potwierdzając jego przypuszczenie, ze nie jest w ogóle kochane, a z kolei ta sytuacja prowadzi do mnożenia się wrogich aktów oraz do całkowitej utraty rodziców. Wrogość ta jest w pewnym sensie mechanizmem, który niszczy uczucia tak długo, jak długo dziecko przestało całkowicie kochać swoich rodziców. Jeżeli dziecko przekona się do dorosłych (będzie uważało, że są lojalni wobec siebie) może wówczas przy odrobinie poczucia bezpieczeństwa zupełnie się poprawić. W szkole oraz w środowisku, dziecko które przejawia otwartą wrogość będzie cechowało się bierną postawą, nieufnością oraz niechęcią do współdziałania, prowokując swoim zachowaniem, wypatrywaniem sprzymierzeńców wśród rówieśników, albo starszych kolegów o cechach aspołecznych. Na nagany nauczycieli będzie reagować złośliwością oraz cynizmem, agresją z wrogim usposobieniem.

Podstawowe przyczyny otwartej wrogości to :

Wrogość w stosunku do dzieci jest odbiciem stosunku dziecka do dorosłych. Natomiast wrogość do innych dzieci posiada znaczenie dużo słabsze. Wrogie dzieci szybko reagują, łatwo wdają się w bójki oraz łatwo ulegają prowokacjom, jeżeli je ktoś zaczepi lub dokucza im. Ponadto trzeba również odróżnić ten rodzaj zachowania od niekontrolowanej reakcji wściekłości u dzieci z uszkodzonym systemem nerwowym. Do łagodnych form zalicza się również tak zwane pokazanie się. Istotą tego syndromu jest element obawy o przyjęcie przez inne dzieci. Taka obawa dotyczy jedynie jednostek o wyraźnym braku poczucia bezpieczeństwa. W ten sposób próbują one zastąpić niepewnych w swym mniemaniu rodziców poprzez rówieśników lub starszych kolegów. Jeżeli pomimo wysiłków się im to nie udaje, reagują wrogością także w stosunku osób które je zawiodły. Inną cechą charakterystyczną tego syndromu jest manifestacja. Dziecko może bowiem popełniać rozmaite akty aspołeczne. Przyczyna leży tutaj bowiem niewłaściwy układ stosunków rodzice – dziecko.

Łagodniejsze formy aspołecznego zachowania się. Do łagodniejszych form społecznego zachowania się należą następujące symptomy:brak pragnienia, by zadowolić dorosłych, pewna forma okazywania niezależności czy też obojętności w kontakcie z nimi, łagodniejsze formy „autyzmu”, nieznacznie wykraczające poza normę. Powyższe formy zachowania nie należą do jaskrawo dostrzeganych w środowisku. W przypadku konstruktywnej socjalizacji i przy odpowiedniej postawie nauczyciela – wychowawcy i jego oddziaływaniach terapeutycznych na dziecko, mogą ulec zanikowi. Wychowanek niedostosowany społecznie może dojść do normy.

3.Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci „skrajnej aspołeczności”

Z niedostosowaniem społecznym manifestowanym w postaci skrajnej społeczności mamy o czynienia, gdy dziecko nie jest zainteresowane tym, czy dorośli aprobują jego zachowanie czy też nie, a zachowanie to przyjmuje często charakter zdecydowanie antyspołeczny. Wrażliwość dziecka jest uzależniona od istnienia dobrych stosunków z dorosłymi oraz uzyskania aprobaty swojego zachowania się. Wiedza ta opiera się na instynkcie oraz doświadczeniu. Dziecko z niedostosowaniem społecznym w postaci skrajnej aspołeczności nie szuka sympatii innych, a także bardzo mało posiada skrupułów w wyrządzaniu komuś krzywdy. W poszukiwaniu skuteczności działania nie jest ok uzależnione od żadnych norm społecznych. Pozornie dziecko także wygląda normalnie, nie posiada żadnych stanów frustrujących. Przez rówieśników jest ono traktowane w sposób nieufny, jako objaw nie koleżeństwa, a tym samym nie jest lubiane. Mając na uwadze diagnozę skrajnej aspołeczności należy być bardzo ostrożnym, ponieważ zdarza się tak, że chłopiec lekceważy świat dorosłych oraz jego wartości, a także zapobiega o uznanie kolegów. Omówiony rodzaj niedostosowania społecznego w pewnym sensie jest czymś więcej niż tylko niedostosowaniem Nie jest on trudny do usunięcia, ale prawdopodobnie nieusuwalny.

Podstawowe przyczyny skrajnej aspołeczności to :

Uogólniając, można stwierdzić, iż niedostosowanie społeczne należy widzieć jako :

W literaturze odnajdujemy opisy przejawów niedostosowanie społecznego, do których zalicza się: nagminne wagary, ucieczki, włóczęgostwo, picie alkoholu, odurzanie się, bójki, udział w negatywnych grupach oraz usiłowanie bądź też dokonanie samobójstwa. O. Lipkowski wśród symptomów społecznego niedostosowanie wymienia: kłamstwo, lenistwo, zaburzenia koncentracji, wykroczenia przeciw mieniu, agresywność, wagary i ucieczki, lękliwość, nadużywanie środków odurzających i podniecających. L. Pytka podaje następującą definicję przejawów społecznego niedostosowania: „Negatywne i nieadekwatne reakcje na nakazy i wymagania zawarte w przypisanych jednostce rolach społecznych są przejawem niedostosowania społecznego.

Bibliografia

1. L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000.

2. J.M. Stanik: Psychologia ,,Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka”, Katowice 2000.

3. F. Kozaczuk: Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003.

4. J. Elliott, M. Place: Dzieci i młodzież w kłopocie, Warszawa 2000.

5. J. Santorski: Miłość i praca. Źródła siły rodziny i firmy. Trwałe relacje w biznesie i szczęście w życiu osobistym. Wydawnictwo Biznesowe Nowy Projekt Chiltern - Santorski, Warszawa 2002.

6. S. Bandora , B. Czeredecka, D. Marzec : Rodzina i formy jej wspomagania, Katowice 2001.

7. M. Sałasiński, B.Badziukiewicz : Vademecum pedagoga szkolnego, Warszawa 2003.

8. P. Gindrich. Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów dyslektycznych. UMCS Lublin 2000.

9. Urban B .Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży. UJ. Kraków 2000

5. Sposoby reintegracji osób niedostosowanych społecznie

Niedostosowanie społeczne jest problemem złożonym, którym zajmuje się pedagogika, psychologia, socjologia, kryminologia, psychiatria. Dotyczy to młodych ludzi, którzy nie przekroczyli dwudziestego pierwsze roku życia. U społecznie niedostosowanych dostrzega się osłabione czynniki wolicjonalne, nieharmonijny rozwój uczuć, zmienność nastrojów trudności w koncentracji uwagi, brak zainteresowań, niechęć do wysiłku a także ograniczoną zdolność do przejawiania uczuć opiekuńczych, wdzięczności, przyjaźni oraz przywiązania.

W przypadku niedostosowania w spotęgo­wanym wymiarze sprawdza się teza o unikatowości jednostki ludzkiej, co konkretnie oznacza, że nie można mówić o jednym wzorze niedostosowania i że każda jednostka jest „inaczej niedostosowana". Mimo to istniejewiele dowodów na to, że w tym niezwykłym zróżnicowaniu można wyróżnić pewne zbliżone zespoły zachowań powtarzające się w większym zbiorze jednostek, różniące się zasadniczo od innych zespołów zachowań.

Pojęcie niedostosowania społecznego wprowadziła na grunt nauki polskiej Maria Grzegorzewska w 1959 r. Problematyką tą zajmowali się rów­nież H.Spionek (1965), O. Lipkowskii (1971), J. Konopnicki (1971), K.Pospiszyl i E. Żabczyńska(1981).)określili niedostosowanie społeczne jako „wszelkie formy wadliwego stosunku do innych ludzi wypływające z różnego ro­dzaju zaburzeń emocjonalnych, schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopych oraz defektów w tym zakresie".

  1. Makowski dokonał przeglądu różnych teorii niedostosowania społeczne­go i wyłonił 4 cechy niedostosowania, wspólne dla wszystkich teorii:

1.Społeczne niedostosowanie wyraża się w negatywnym stosunku do norm społecznych.

2.Jest wyrazem trudnej wewnętrznej sytuacji jednostki społecznie niedosto­sowanej.

3.Trudności wychowawcze wynikające ze społecznego niedostosowaniace­chuje znaczna trwałość postaw aspołecznych.

4. Jest ogólną postacią (syndromem) zachowania negatywnego wobec norm społecznych.33

Za najbardziej charakterystyczne dla niedostosowania społecznego uważa się znaczne trud­ności lub całkowity brak umiejętności w nawiązywaniu kontaktu uczuciowego z innymi ludźmi. U dziecka niedostosowanego domi­nują pierwotne emocje, takie jak: gniew, strach, elementarne uczuciazwiązane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych. Uczucia wyższe (np. moralne, etyczne, społeczne, intelektualne) nie są wykształco­ne. Jednostki takie nie są więc zdolne do przeżywania pozytywnych uczuć społecznych, do przywiązywania się do innych ludzi, nie wykazują uczuć nawet wobec bliskich osób, ich kontakty z otoczeniem są zaburzone.34Niedostosowanie społeczne powoduje zaniedbania wychowawcze, wychowanie w niesprzyjających warunkach oraz nie osiąganie celów wychowawczych.

Rozmiar niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia, niemniej jednak jest rzeczą bezsporną iż posiada dwa wyraźne aspekty:

1. Społeczny gdzie stosunek jednostki niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony, zagraża on porządkowi społecznemu,

2. Indywidualny gdzie wewnętrzna, psychiczna sytuacja takiej jednostki jest trudna, także na skutek utrudnionych kontaktów ze środowiskiem, które najczęściej mają charakter aspołeczny, nie­zgodny z powszechnie uznawanymi normami etyczno-moralnymi, społecznymi, kulturalnymi i innymi.

W przypadku niedostosowania najbardziej przydatnym podziałem jest typologiasłużąca z jednej strony głębszemu poznaniu zjawiska, a z drugiej - praktycznym celom profilaktycz­nym i terapeutyczno-resocjalizacyjnym. Badacze niedostosowania najczę­ściej stosują typologie kategorialne, chociaż znane są próby podziałów dymensjonalnych (np. opartych na teorii Eysencka). Przedstawiona wcześniej koncepcja Stotta - Konopnickiego zawiera kategorialną typologię wyróżnia­jącą cztery typy niedostosowania:

1.Zachowanie wrogie to typ zachowania agresywnego ukształtowa­nego głównie i pod wpływem nieko­rzystnych czynników środowisko­wych (rodziny, grupy rówieśniczej, szkoły), które frustrują i deprywują podstawowe potrzeby psychofi­zyczne dziecka. Zachowanie wrogie kształtuje się .przez cały okres roz­wojowy dziecka, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa i począt­kowej fazie okresu dorastania. Wro­gość rozumieć należy jako względnie stałe nastawienie i gotowość do negatywnego ustosunkowania, się do osób i rzeczy, z jakimi dziecko spo­tyka się w różnych sytuacjach. Nastawienie wrogie aktywizuje się pod wpływem okoliczności wyzwalających i przejawia się w szkodli­wych dla otoczenia aktach zachowa­nia (w bójkach, niesubordynacji). Częstotliwość występowania wro­gości, stanowi kryterium kwalifikujące jako jednostkę jako społecznie nie­dostosowaną. Wrogość to przeciw­stawienie się społeczno-moralnym normom, które nie zostały zinternalizowane. Niekiedy zachowania wrogie są swoistą formą rekompensatyniezaspokojonych potrzeb (miłości, bezpieczeństwa, sukcesu), instru­mentem pozyskania otoczenia.

2. Zahamowanie - ten rodzaj niedo­stosowania występuje rzadziej i ma z reguły inne niż w przypadku wrogości podłoże etiologiczne. Za­hamowanie jako forma zachowania kształtuje się w procesie działania różnych czynników, a pierwotnymi i zasadniczymi są te, które uszkadzają lub osłabiają centralny system nerwowy (prenatalne, działające w czasie porodu i postnatalne).

W objawach zewnętrznych zachowanie wyraża się w uległości dziecka wo­bec innych osób i otoczenia. Dziec­ko zahamowane uczy się poniżej swoich możliwości, nie lubi ryzyko­wać, boi się nowych rzeczy i sytua­cji, jest nieśmiałe, często niedo­strzegane przez innych.. Brak mu inicjatywy, nie dąży do powodze­nia, jego reakcje są powolne. W sy­tuacjach trudnych dzieci mogą prze­jawiać gwałtowność i wybuchowość. Ponieważ ogólnie nie sprawia­ją jednak większych kłopotów wy­chowawczych, nie są identyfikowa­ne przez nauczycieli jako społecz­nie niedostosowane.

3. Aspołeczność - jest to rzadko spotykany rodzaj niedostosowania. Charakterystyczną cechą zachowania jest wyjątkowe dążenie do szkodzenia innym, mściwość , a często i okrucieństwo. Nie istnieją dla nich żadne normy społeczno moralne. Klasyczna aspołeczność jest przejawem wrodzonych tendencji, ale w wielu przypadkach stanowi etap rozwoju zachowania wrogiego.

4.Zachowania niekonsekwentne niedostosowania. „Niekonsekwen­cja" może się wyrażać w sferze po­znawczej, werbalnej i w ustosunko­waniu się do otoczenia społecznego. Zachowacie niekonsekwentne wiąże się z etiologią organiczną. Dziecko niekonsekwentne jest nadpobudliwe ponieważ (na skutek osłabienia sy­stemu nerwowego) nie może się wstrzymać z reakcją w chwili za­działania bodźca. Reakcje natych­miastowe są najczęściej nieprzemy­ślane, niedostosowane do sytuacji, co powoduje naruszenie norm spo­łecznych. Dziecko nie bierze pod rozwagę konsekwencji swoich za­chowań. Niekonsekwencja objawia się w braku koncentracji uwagi, dużej ruchliwości psychofizycznej, w narażeniu się na nieszczęśliwe wy­padki, którym towarzyszą często symptomy nerwicowe i fizjologicz­ne.

5.Wrogość z tendencją do aspołeczności jest syndromem mieszanym, powstałym przez skrzyżowanie niektórych symptomów wrogości (agresywności) z symptomami aspołeczności.35

Według szacunku MEN ok. 140-150 tys. dzieci i młodzieży w wieku szkolnym (2% populacji) jest społecznie niedostosowana, zaś około 1 milion (10-15% populacji uczniów) jest zagrożonych nieprzy­stosowaniem.

Niezwykle ważnym czynnikiem rzutującym na poziom patologii spo­łecznych jest niski poziom uczestnictwa dzieci i młodzieży w sporcie, rekreacji ruchowej i turystyce. Ich niewątpliwym walorem jest atrakcyjność. Znajdują one, jak żadna inna dziedzina kultury akceptację szerokich rzesz dzieci i młodzieży.36Sport i rekreacja są kluczowymi elementami życia społecznego. Dając zdrowie, radość i rozrywkę równocześnie pozwalają walczyć z zagrożeniami dzisiejszej cywilizacji - alkoholem, narkomanią, przemocą.

Przechodząc do istoty reintegracyjnej roli sportu dla osób społecznie nie dostosowanych chciałabym  ująć definicję nie tylko jako ludzką formę poszukiwania przez człowieka własnej istoty, oraz sposobów, jak to się często powiada „sprawdzenia” czy „przekroczenia samego siebie”, ale także, jako czynnik sprzyjający rozwojowi i popularyzacji idei, służących przede wszystkim człowiekowi. 

Bardziej klasyczną definicją jest ta, mówiąca, że sport to rozmaite formy aktywności fizycznej i umysłowej, podejmowane dla przyjemności lub współzawodnictwa. Od zwykłej rekreacji sport różni się tym, ze uprawianie go jest związane z przestrzeganiem szeregu reguł obowiązujących w danej dyscyplinie, jednak praktycznie granica między sportem a rekreacją jest dosyć płynna. 

Mówiąc o reintegracyjnej roli sportu, trze określić co rozumie się pod pojęciem reintegracji. Reintegracje można rozumieć na wiele sposobów, ale nas będzie interesować reintegracja społeczna. Reintegracja społeczna - to działanie mające na celu odbudować oraz wzmocnić u osób z różnymi problemami, a w naszym przypadku osób społeczne nie dostosowanych, umiejętności uczestnictwa w życiu społecznym oraz pełnić role społeczne.

W teorii i metodyce wychowania fizycznego uważa się, że emocjonalny stosunek wychowanka do aktywności ruchowej przesadza o skuteczności przebiegu procesu wychowania przez i do kultury fizycznej. Identyczna sytuacja odnosi się do osób z różnorodnymi zaburzeniami.37 Sport w procesie reintegracji ma za zadanie prowadzenie do personalizacji, czyli stawania się osobą, oznacza to rozwijanie podmiotowości ucznia. Podmiotowość jest to umiejętność i możliwość kierowania sobą, ciągłe tworzenie siebie związane z głęboką świadomością odpowiedzialności za siebie, za własne życie i zdrowie, za rozwój, za każdy swój czyn. 

Skoro celem nadrzędnym jest wykształcenie postawy na przyszłość – dbania o sprawność fizyczną po zakończeniu edukacji to jest on również priorytetem w odniesieniu do osób niedostosowanych społecznie. Jednak jego osiągnięcie jest zdecydowanie trudniejsze niż w wypadku uczniów sprawnych. Wiąże się to głównie z obniżona motywacja do działania osób z dysfunkcjami, a także z nieumiejętnością racjonalnego zorganizowania przez nich czasu wolnego. Aby zaszczepić w nich pasję do różnych form aktywności ruchowej i aktywnego spędzania czasu wolnego trener musi wykazać się wielką pasją i zaangażowaniem, a także umiejętnością doboru odpowiednich form, metod i środków dydaktycznych. Młodzież z deficytami musi mieć możliwość doskonalenia umiejętności ruchowych. 

Sport odgrywa ogromną role dla osób społecznie nie dostosowanych. Wyzwala nadmiar energii wychowanków, rozładowuje napięcia emocjonalne, co jest bardzo dobre dla osób z przejawami wrogiego nastawienia. Rozładowuje napięcie psychiczne, ruchowe, redukuje lęk, wzmacnia mechanizmy kontroli, co pozwala lepiej przewidzieć konsekwencje swoich czynów, przyczyniają się do wzrosty uspołecznienia przez zdobywanie indywidualnych i zbiorowych sukcesów.

Ruch jako środek wychowawczy pobudza dynamikę rozwojową, kształtuje osobowość. Poprzez rozszerzanie form i czynności ruchowych oraz nabieranie wprawy, wychowanek lepiej adoptuje się do życia, zdobywa więcej wiary we swoje możliwości, pokonuje obawy i wewnętrzne opory, cieszy się osiągnięciami. W kontaktach z rówieśnikami uczy się oceniać własne siły, przystosowywać do życia społecznego. Wyżycie się ruchowe przynosi emocje i radość. Rola sportu i rekreacji jako czynnika wychowawczego jest duża, zważywszy, że tryb życia dzieci i młodzieży jest zły, a poziom świadomości niewystarczający.

Nawet niewielkie efekty sportowe dając zadowolenie oraz satysfakcje i mogą doprowadzi do wiary w możliwości uzyskania lepszych wyników także w innych dziedzinach życia. Ćwiczenia porządkowe służą wyrabianiu karności i dyscypliny. Gry zespołowe mają wykształci umiejętności działania kolektywnego, zdolności podporządkowania osobistych ambicji interesowi grupy. W czasie treningów wychowankowie zrzucają maskę, stają się bardziej naturalni, a przez to łatwiej ich poznać, dotrzeć do zakamuflowanych cech osobowości. Stanowi to punkt wyjścia do terapii psychologicznej. 

Aktywność ruchowa (AR) oddziaływująca na rozwój fizyczny, spraw­ność fizyczną i cechy umysłowe stanowi jeden z czynników przygoto­wania do życia społecznego. AR wydaje się być związana z określonym systemem wartości, a nie tylko wąsko rozumianym upra­wianiem ćwiczeń fizycznych.38 Wszystkie badania potwierdzają funkcją socjalizacyjną uczestnictwa w kulturze fizycznej. Aktyw­ność sportowa jest zajęciem o silnym wpływie społeczno ­wychowawczym umożliwiającym w sposób pożyteczny spędzenie czasu wolnego i jednym z elementów, które powinny być brane pod uwagę przez środowisko wychowawcze w miejscu zamieszkania. Ist­nieje więc konieczność by we właściwym czasie odpowiednio wykorzy­stać walory wychowawcze sportu.39 Przynależność do zespołu sportowego i wiązanie własnych dążeń z jego celami ułatwia przy tym wejście w pozarodzinne układy społeczne i oprócz kształcenia umiejęt­ności współżycia z grupą urzeczywistnia występujące w okresie dojrze­wania potrzeby identyfikacji z czymś nowym, wykraczającym poza dom rodzinny. Może to pomóc w dostrzeżeniu własnych perspektywicznych planów życiowych, nieraz uchronić przed niekorzystnym wpływem grup lub osób, a z całą pewnością poszerzyć zbiór wzorców osobowych i autorytetów.

Można mówić, że osoby niedostosowane traktująsport bardziej jako rehabilitację, dla tego trze wyjaśnić czym jest owo pojęcie. Rehabilitacja - która to w pedagogice oznacza oddziaływanie mające na celu przystosowanie do życia społecznego osób, które pod wpływem wrodzonych lub nabytych wad rozwojowych doznały utraty zdrowia i zdolności do pracy.40

Poznając potrzeby osób niedostosowanych okazuje się, że nie są dla nich najważniejsze dobre ośrodki, leczenie na wysokim poziomie, praca czy mieszkanie. Jak wszyscy inni maja oni potrzeby wyższego rzędu np. wyjście poza własne środowisko, integracja ze społeczeństwem. Moim zdaniem sport powinien być ważnym czynnikiem terapeutycznym i profilaktycznym. Trening powinien być stworzony dla takich osób poprzez dobór odpowiednich dyscyplin, ma zwiększać także aktywność ruchową. Psycholodzy twierdzą, że sport pomaga w przezwyciężaniu barier psychicznych, lęków.

Jednym z takich ciekawych sportów jest balet konny. Jest to idea artystyczno-terapeutyczna, mająca na celu ukazać piękno człowieka w harmonii ze zwierzęciem. Koń jako synonim wolności jest doskonałym terapeutą. Praca z nim, nauka jazdy maja ogromne znaczenie dla osób niedostosowanych społecznie. Wyzwala się w nich łagodność, troska, przywiązanie, znika agresja i napięcia. To wszystko w połączeniu z muzyką wpływa kojąco na zmysły, wzbogacając w ogromnym stopniu umysł człowieka doświadczonego przez los. To osoby z zaburzeniami muszą obdarzyć najpierw konia miłością, aby potem czerpać całokształt dobrodziejstw jakimi zwierzę to potrafi obdarzy. Osoby biorące udział w sesjach uczą się ruchu w grupie.

Inną formą aktywności ruchowej uprawianej przez osoby niedostosowane społecznie jest chodzenie po górach. Góry uczą partnerstwa, przyjaźni i zaufania. Pomagają pokonać słabości i odzyskać wiarę w siebie. Osoby niedostosowane uczą się tutaj pokory. Wspinaczka daje im wyjątkową moc, samospełnienie i radość. Bardzo często okazuje się bowiem, że w obliczu gór wszyscy są równi. Oczywiście nie może to by przypadkowe wędrowanie, należy dobrać teren, szlaki, zadbać o bezpieczeństwo. Muszą by osoby asekurujące, ale dzięki nim każdy może zdobyć swój własny Everest.

Podsumowując można stwierdzić , że ruch jest elementem życia a jego przejawy są obecne w codziennym funkcjonowaniu człowieka. Jest środkiem przekazu treści, porozumiewania się, a ponadto wyraża świat wewnętrzny człowieka, jakim by ten człowiek nie był. Tak samo dzieje się w wypadku osób zdrowych, niepełnosprawnych, niedostosowanych. 

6.Zdrowotne znaczenie aktywności fizycznej

Aktywność fizyczna , zachowanie zdrowia

Zdrowie to wartość nieoceniona, niezastąpiona i dlatego trzeba o nią dbać i zabiegać przez całe życie. Składając komuś życzenia z okazji urodzin, imienin czy innej sposobności, prawie zawsze na pierwszym miejscu wypowiadamy te jakże znamienite słowa: (…)Życzę Ci dużo zdrowia… Słowa te wypowiadamy często nieświadomie, tak po prostu z przyzwyczajenia. Ale bardzo dobrze, że takie słowa padają z naszych ust i to dobrze, że już na samym początku składania życzeń wyrażamy troskę o zdrowie drugiego człowieka. Żadna z innych uznanych przez człowieka wartości nie ma takiego odzwierciedlenia w mowie potocznej – pisze o zdrowiu Zbigniew Cendrowski.[ Z. Cendrowski, Będę żył 107 lat (zdrowie społeczne), Warszawa 1996, s 18] Ale same słowa nie wystarczą, aby ot tak, na zawołanie, nasze zdrowie było zachowane i utrzymywane na zadowalającym nas poziomie. Potrzeba tutaj czegoś więcej. Jednym z nieocenionych czynników zachowania zdrowia jest aktywność fizyczna. Wszechstronna aktywności fizyczna jest najskuteczniejsza, gdy ruch jest realizowany w odpowiedniej częstotliwości, intensywności i objętości. Najłatwiej zmierzyć intensywność. Optymalny wzór aktywności fizycznej tj. 3 X 30 X 130, który oznacza, że „Każdy człowiek, a szczególnie niepracujący fizycznie, powinien ćwiczyć co najmniej 3 razy dziennie w tygodniu, a co najmniej 30 minut każdego treningu powinno być tak intensywne, by tętno wynosiło 130.”[ Z. Cendrowski, Będę żył 107 lat (zdrowie społeczne), Warszawa 1996, s 18]

Aktywność fizyczna, jaką podejmujemy powinna mieć różnorodny charakter, bo przecież nic nie jest w stanie zastąpić nawet najprostszej formy ruchu. W literaturze tego tematu spotykamy się bardzo często z dwoma przeciwnymi terminami: hipokinezja i hiperkinezja. Najprościej ujmując, hipokinezja to brak ruchu, który pogarsza adaptację organizmu do pracy ze strony układu oddechowego przez obniżenie pułapu tlenowego i zmniejszenie zdolności wiązania tlenu przez tkanki. Pogarsza się też wentylacja płuc. [J. Bielski, Życie jest ruchem, Poradnik dla nauczycieli wychowanie fizycznego, Warszawa 1996, s 13] Hiperkinezja to znowu nadmiar ruchu mający podobne skutki, co hipokinezja. Oba zjawiska wpływają także na metabolizm człowieka zmieniając jego parametry, a także mogą być przyczyną niekorzystnych stresowych zaburzeń hormonalnych, ze wszystkimi konsekwencjami w odniesieniu do pozostałych układów organizmu. [J. Bielski, Życie jest ruchem, Poradnik dla nauczycieli wychowanie fizycznego, Warszawa 1996, s 13]

Ruch znany był już od zarania dziejów. Pierwsi ludzie wykorzystywali go w szeroko rozumianych pracach domowych, podczas walki o byt a nade wszystko w znalezieniu pożywienia. Ruch jest przecież biologiczną potrzebą organizmu ludzkiego, a człowiek tworząc współczesną cywilizację jakby zapomniał o tej fundamentalnej zasadzie. [W. Starosta, Znaczenia aktywności fizycznej w zachowaniu i polepszeniu zdrowia człowieka, „Lider” 1997 nr 4]A ruchu nie jest w stanie nic zastąpić. Rozwój cywilizacji niesie za sobą wiele zagrożeń i ujemnych skutków. Bo przecież zamiast iść do sklepu pieszo, wsiadamy w samochód i jedziemy. Zamiast iść na basen czy pobiegać, kładziemy się wygodnie na łóżku i oglądamy telewizję. To jest niepokojące, zwłaszcza, że zagrożone jest przede wszystkim najmłodsze społeczeństwo, które „dociera” swoje komputery ile się tylko da. A zatroskani o swoje pociechy rodzice cieszą się, że ich dzieciom nie dzieje się krzywda i że w domu, przed komputerem się nie zmęczą i nie spocą! Przecież ruch i aktywny tryb życia, przede wszystkim u dzieci jest niezastąpionym czynnikiem i napędem w osiągnięciu zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Regularna aktywność ruchowa może uchronić nas od wielu problemów zdrowotnych. Ale należy pamiętać, że służy ona zdrowiu wtedy, gdy realizowana jest w odpowiedniej objętości, intensywności i częstości, tj. przy odpowiednim obciążeniu. Najwięcej korzyści dla zdrowia niesie aktywność o obciążeniu średnim. Dla każdego człowieka istnieje indywidualny poziom tego obciążenia, mający optymalny wpływ na zdolność do obrony organizmu przed chorobą.[W. Starosta, Znaczenia aktywności fizycznej w zachowaniu i polepszeniu zdrowia człowieka, „Lider” 1997 nr 4]

Ostatnimi czasy w naszym kraju otwieranych jest coraz więcej klubów fitness, siłowni, saun czy klubów aerobik. To bardzo ważne, aby stwarzać warunki do prowadzenia aktywnego trybu życia. Chociaż wiadomo nie od dziś, że ruch na świeżym powietrzu ma wręcz zbawienny wpływ dla naszego organizmu, przede wszystkim pomaga dotlenić mózg i w efekcie ułatwia koncentrację i zdolność zapamiętywania41. Po nawet krótkim spacerze czy joggingu czujemy się wypoczęci i odprężeni i to jest najważniejsze. Przede wszystkim należy uzmysłowić sobie, że odpoczynek wcale nie musi polegać na leżeniu przed telewizorem albo czytaniu książki. Oczywiście czasami można sobie pozwolić na bierny relaks, jednak znacznie bardziej wskazany jest tzw. aktywny wypoczynek. Badania sondażowe prowadzone przez AWF Warszawa wskazują, że zaledwie co dziesiąty Polak systematycznie uprawia jakieś formy wysiłków fizycznych wliczając do nich narciarstwo, tenis, jogging, aerobik, kulturystykę kolarstwo – pisze Zbigniew Borysiuk.[ Z. Borysiuk, Zdrowie a wysiłek fizyczny (koncepcja health releted fitness) „Wiadomości Uczelniane” nr 1 wrzesień 2003]

Dlaczego sport i aktywny tryb życia są tak ważne i uważane za jedną z dróg do zdrowia? Sport to przecież najtańszy i najłatwiejszy sposób na zachowanie zdrowia. Zdrowia nie tylko fizycznego, ale co jest również ważne, zdrowia psychicznego. Sport i aktywny tryb życia dają zadowolenie, dają możliwość odreagowanie po trudnym dniu, odprężenia i chociaż na krótki czas pozwalają zapomnieć o wszystkich problemach i obowiązkach. A ile można zaoszczędzić pieniędzy na wizyty u lekarza i na kosztach związanych z zakupem leków? Bardzo ważną rzeczą jest tutaj ukształtowanie w młodym pokoleniu potrzeb aktywnego uczestnictwa w kulturze fizycznej, bo przecież każda potrzeba, starannie ukształtowana z czasem zamienia się w nawyk, który owocuje w okresie późniejszym, a nawet w okresie starości.[K. Skibińska, Aktywność ruchowa młodzieży licealnej, „Lider” nr 5, 2002]Tutaj duże pole do działania mają przede wszystkim rodzice i nauczyciele, nie tylko nauczyciele wychowania fizycznego. Ale to, czy rodzice przekażą swym dzieciom nawyki aktywnego stylu życia, czy pokażą swym pociechom, że ruch wpływa korzystnie na organizm zależy także od tego, czy w ich psychice i zachowaniu zawarte są takie nawyki. Mimo wszystko nauczyciele powinni wpajać swym podopiecznym, że ćwicząc, sprawiamy, że nasze życie staje się lepsze, bo lepszy staje się nasz organizm.[K. Skibińska, Aktywność ruchowa młodzieży licealnej, „Lider” nr 5, 2002]

Bardzo ciekawie i ujmująco przedstawia znaczenie aktywności fizycznej w zachowaniu i polepszeniu zdrowia człowieka Włodzimierz Starosta, który zestawia i porównuje ze sobą dwie drogi: spiralę śmierci i spiralę życia. [Starosta, Znaczenia aktywności fizycznej w zachowaniu i polepszeniu zdrowia człowieka, „Lider” 1997 nr 4]

Myślę, że każdy z nas powinien dokładnie przeanalizować obie spirale i choć przez chwilę zastanowić się, czy prowadzony przez niego tryb życia to spirala śmierci, spirala życie, a może coś, co wiąże obie te drogi.

Według M. Demela ruch – rekcja fizyczna to nie sfera dowolności człowieka a powinność. Powinność wynikająca nie tylko z założeń socjopedagogicznych polecających kształtowanie określonego stylu – trybu życia, ale przede wszystkim surowych nakazów higieny somatycznej i psychicznej. Współczesna fizjologia traktuj ruch – pracę i ćwiczenia fizyczne jako bezwarunkowy obowiązek człowieka, ochronę jego zdrowia. Ćwiczenia fizyczne mają wg H. Kuńskiego (1981):

  1. kreować i rekreować zdrowie przez poprawę zdolności wysiłkowej, poprawę zdolności fizycznej, zwiększanie siły mięśniowej, poprawianie stabilizacji stawów i funkcjonowania kręgosłupa, zwiększanie dodatnich wpływów bodźców psychicznych wynikających ze sprawniejszego posługiwania się własnym ciałem.

  2. zapobiegać powstawaniu chorób cywilizacyjnych poprzez poprawę sprawności narządów krążenia, zmniejszanie nasilenia negatywnego stresu psychicznego, skłanianie do racjonalizacji diety (głównie poprzez ograniczenie konsumowanych pokarmów), skłanianie do zmniejszenia nasilenia nałogów,

  3. leczyć i rehabilitować choroby – narządów ruchu, krążenia, oddechowego i nerwic.

Świadoma, celowa aktywność ruchowa człowieka to recepta na pseudoatrybuty cywilizacji – słabość woli i ciała. Recepta tym pewniejsza im bardziej realizowana w kontakcie z przyrodą.

Pasywność fizyczna jest powszechnym elementem stylu życia człowiek w dzisiejszym świecie coraz bardziej przyzwyczaja się do pasywnego stylu życia ,spowodowane to jest wieloma czynnikami takimi jak siedzący tryb pracy (praca za biurkiem) ,czy statut bezrobotnego który z powodów materialnych uniemożliwia nam uczestniczenie wielu dyscyplinach sportowych . Człowiek często przyzwyczaja się do swojego stylu życia nie chcąc go zmieniać , zapomina że wcześniejsze przyzwyczajenia muszą ulegać zmiana pogniewasz ciało ulega starzeniu i to co mogliśmy robić kiedyś nie koniecznie możemy zrobić obecnie. Najczęstszym problemem jest zła dieta w polaczeniu z pasywnym trybem życia daje nam bardzo złe skutki w postaci otyłości i chorób. Dlatego ważne jest abyśmy potrafili wraz z wiekiem zmieniać swoje przyzwyczajenia

Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na zdrowie psychiczne

Aktywność fizyczna ma duży wpływ na zdrowie psychiczne, podczas każdego wysiłku w naszym organizmie sa produkowane hormony szczęścia, które powodują że czujemy się lepiej jesteśmy zmotywowani do pracy, działania. Oprócz hormonów szczęścia wydzielane są substancje odpornościowe 
i neuroprzekaźniki. Najbardziej interesujące jest jej oddziaływanie na przemianę serotoniny, owego przekaźnika, który w dużym stopniu jest odpowiedzialny za nastrój i powstawanie depresji. Uprawianie sportu podnosi mianowicie poziom substancji niezbędnej do wytwarzania serotoniny – tryptofanu, a nawet, choć w mniejszym stopniu, samej serotoniny. Nawet gdy nieznany jest w pełni dokładny przebieg tych procesów, uprawianie sportu wydaje się prowadzić do takich reakcji w mózgu, które zapewniają lepszą możliwość wykorzystania serotoniny w szczelinie synaptycznej. W dotychczasowych badaniach obserwowano korzystny wpływ umiarkowanego wysiłku fizycznego na zdrowie psychiczne. W czasie trwania wysiłku fizycznego rozładowywane są nadmierne obciążenia psychoemocjonalne osoby poddającej się treningowi. Badania psychologiczne, prowadzone na wielu osobach wykazały zmniejszenie poziomu lęku. U osób, u których stwierdzono stany depresyjne obserwowano obniżenie ich głębokości. Gdy wysiłki fizyczne podejmowane są zgodnie z przygotowaniem czynnościowym organizmu obserwuje się poprawę snu i łatwiejsze zasypianie. Warunkiem jest tu odpowiednia godzina podejmowania wysiłku, mianowicie nie później niż o godzinie 16.00-17.00 i trening nie może doprowadzić do nadmiernego przeciążenia organizmu. U osób, które poddają się systematycznemu treningowi obserwuje się również wyższą subiektywną ocenę własnego samopoczucia. Porównywanie własnej wydolności fizycznej z wydolnością osób tej samej płci w podobnym przedziale wiekowym a nie trenujących, powoduje dopływ bardzo korzystnych bodźców dających wyższe poczucie własnej wartości.

Rola aktywności fizycznej jako czynnika uspołecznienia oraz integracji społecznej

Właściwy układ stosunków międzyludzkich w zespole wspólnie działających osób, stanowi nie tylko niezbędny warunek prawidłowego przebiegu danej działalności, lecz jest również jednym z podstawowych czynników, które zapewniają osiągnięcie celu oraz indywidualnej i zespołowej satysfakcji społecznej. Dotyczy to z reguły wszystkich rodzajów działania ludzkiego, jak praca zawodowa czy społeczna, działalność kulturowa itp. Występujący w toku rekreacyjnej działalności ruchowej swoisty charakter współdziałania oraz współzawodnictwa, konieczności uznawania społecznie wypracowanych i akceptowanych form i reguł postępowania, zwłaszcza zasady „ fair play”, współzależność zachodząca między układem stosunków międzyludzkich w zespole wspólnie działających osób i efektami ich działania, konieczność podporządkowania indywidualnych dążeń i aspiracji celom i interesom zespołu jako całości – oto niektóre tylko przykłady wskazujące na rolę rekreacji ruchowej w procesie kształtowania osobowości, w szczególności zaś postaw prospołecznych. Omawiając rolę rekreacji ruchowej w procesie uspołecznienia człowieka współczesnego podkreślić należy jej znaczenie dla tych ludzi, którzy w działalności rekreacyjnej szukają możliwości wzbogacenia swoich kontaktów z innymi bądź wyrównywania braku tego rodzaju kontaktów w innych dziedzinach swojej egzystencji. Kwestia rozwoju i kształtowania więzi społecznej w zespole osób wspólnie uprawiających różne formy aktywności fizycznej stanowi jedno z istotnych zagadnień natury dydaktycznej, wychowawczej oraz organizacyjnej w pracy instruktora. Zintegrowany społecznie, spoisty zespół wspólnie uprawiających dana dyscyplinę sportowa osób może sprostać znacznie wyższym wymaganiom, niż grupa zdezintegrowana, rozbita czy nawet skłócona wewnętrznie. Wspólna działalność ruchowa łączy, lecz zarazem dzieli członków zespołu. Z jednej, bowiem strony częstokroć z samej istoty zespołowości danej formy rekreacji gry zespołowe, gry drużynowe, stałe zespoły wspólnie ćwiczące karate itp. – wynika koniczność współdziałania między poszczególnymi uczestnikami zajęć, oraz ze słabości kontaktów rozwija się w mniejszym lub większym stopni swego rodzaju wspólnota interesów. Łączy ich, bowiem rzeczowa więź uczestnictwa w zbiorowym wysiłku fizycznym, we wspólnym przeżywaniu sukcesów i porażek, łączą wspólne cele im doświadczenia. Jednocześnie jednak osoby te częstokroć współzawodniczą ze sobą zarówno w wykonywaniu rekreacyjnych czynności ruchowych, jak i w zakresie innych walorów bądź faktów społecznych. Na tle wspomnianego uprzednio rzeczowego uczestnictwa w sportowej działalności powstają i rozwijają się między członkami zespołu obok więzi rzeczowej, również i kontakty o charakterze osobistym, bardziej intymnym, będące wyrazem potrzeby przyjaźni czy koleżeństwa. W konsekwencji krystalizuje się więź osobista, której wartość wszyscy znamy i bardzo sobie cenimy. Szczególnie cenne i przydatne są tego rodzaju więzi osobiste w sytuacjach zagrożenia, trudności bądź konfliktów, tak często występujących w życiu współczesnego człowieka.

Podsumowując, aktywność ruchowa jest biologiczną potrzebą człowieka, zapewniającą mu zachowanie zdrowia. Stąd stanowić winna niezbędną składową jego stylu życia. Aktywność ruchowa towarzyszyć winna człowiekowi niezależnie od jego: wieku, płci zawodu. Nawet krótkotrwałe jej ograniczenie powodować może niekorzystne zmiany w stanie jego zdrowia. Wielkość wysiłku fizycznego winna być dostosowana do konkretnego osobnika, uwzględniając jego: wiek, stan zdrowia, sprawność motoryczną, doświadczenia ruchowe, zainteresowania, samopoczucie. Poprzez rodzaj aktywności ruchowej, a szczególnie jakości wykonywanych ruchów, ocenić można poziom koordynacji ruchowej człowieka. Aktywność ruchowa, odpowiednia do możliwości człowieka, polepsza jego zdrowie. Codziennym ruchom człowieka, a szczególnie ćwiczeniom fizycznym, towarzyszyć winien odpowiedni do charakteru ćwiczeń i ich intensywności sposób oddychania. Nieracjonalnie oddycha większość ludzi, co wpływa niekorzystnie na ich zdrowie. Stąd sztuka racjonalnego oddychania w ogóle, a szczególnie podczas wykonywania ćwiczeń, winna być przedmiotem ukierunkowanego procesu nauczania. Rodzaj i intensywność aktywności ruchowej uzależnione są od wieku i stanu zdrowia. Wzmożona aktywność ruchowa w starszym wieku może biologicznie „odmładzać” człowieka, nawet o kilkanaście lat. Rodzaj aktywności ruchowej uzależniony jest też od systemu, czy modelu edukacji motorycznej oraz tradycji upowszechnianych w danym kraju. Wzorem dla Europejczyków może być ranga ćwiczeń fizycznych w kulturze krajów Dalekiego Wschodu, a także stosowane tam środki i upowszechniany styl życia. Racjonalny ich wybór i adaptacja do naszego stylu życia może sprzyjać polepszeniu zdrowia i wydłużeniu życia.

Piśmiennictwo:

1. Wit B.: Układ odpornościowy człowieka a wysiłek fizyczny. Sport Wyczynowy

1994, 3-4, 351-352.

2. Barankiewicz J.: Poradnik nauczyciela wychowania fizycznego , WOM Kalisz 1992

3. Winiarski R., Przewęda R., Wit B., Jegier A.: Sport dla wszystkich, TKKF Warszawa

4.Demel M. (1980), Pedagogika zdrowia. Warszawa, WSiP

5Z. Borysiuk, Zdrowie a wysiłek fizyczny (koncepcja health releted fitness) „Wiadomości Uczelniane” nr 1 wrzesień 2003

6 . J. Bielski, Życie jest ruchem, Poradnik dla nauczycieli wychowanie fizycznego, Warszawa 1996, s 13

7.Sport a życie społeczne

Celem pracy jest zaprezentowanie roli sportu w życiu społecznym. Najpierw przedstawiono związek między sportem a społeczeństwem oraz zainteresowanie światowych instytucji międzynarodowych znaczeniem sportu w funkcjonowanie społeczeństwa. Następnie zaprezentowano społeczne funkcje sportu np. odgrywanie roli integracyjnej społeczeństwa. W pracy zwrócono uwagę na dewiacje społeczne, których źródłem jest rywalizacja sportowa, oraz wpływ sportu na dyskryminację rasową. Ostatnim tematem poruszanym w pracy jest omówienie roli sportu amatorskiego w życiu społecznym oraz jego wpływ na rozwój dzieci i młodzieży.

Wprowadzenie – sport i społeczeństwo

Ludzie od zarania dziejów tworzyli zbiorowości, które określa się mianem społeczności. Dzięki nim człowiek może zaspokajać swoje potrzeby i współpracować ze zróżnicowanymi osobowościami, żeby realizować wspólne cele.

Sport jest związany z wieloma dziedzinami m.in. psychologią, kulturą, ekonomią, polityką i socjologią. Według W. Lipińskiego sport jest nie jest doceniany, a nawet poniżany42. Sport nie jest traktowany jako szeroko pojmowana dziedzina nauki, ponieważ jest sprowadzany jedynie do współzawodnictwa oraz rywalizacji. Według Patrycji Cedro powodem niedocenienia sportu jest traktowanie go jako dziedziny apolitycznej43. Jest to zaskakujące, ponieważ skutki wydarzeń sportowych miały duże znaczenie na procesy państwowe, relacje między ludźmi, a także na ład gospodarczy. Ponadto wydarzenia sportowe były wykorzystywane przez władze państwowe i elity polityczne do zaprezentowania swoich wolnościowych jak i antysystemowych wartości. Przykładem tego są zorganizowane w 1936 roku Igrzyska Olimpijskie, których celem było przedstawienie potęgi Niemiec oraz powiązania ideologii nazizmu z antykiem. Współcześnie polityczne zainteresowanie sportem próbuje się odłożyć na drugi plan propagując w ten sposób jego neutralność. Próba odpolitycznienia sportu prowadzi do jego internacjonalizacji np. zatrudnianie zagranicznych szkoleniowców. Dzięki temu zespół może być lepiej stymulowany i zarządzany przy wykorzystaniu doświadczenia i wiedzy zagranicznych piłkarzy, czy szkoleniowców.

Sport jest również wiązany z ekonomią. Otóż, komercjalizacja sportu prowadzi do coraz częstszego wiązania go z handlem. Aktualnie świat sportowy stanowi 3%światowego obrotu handlu. Niestety nie jest to pozytywny sygnał dla realizacji społecznych funkcji sportu, ponieważ amatorzy muszą liczyć się z wyższymi kosztami korzystania z infrastruktury i sprzętu sportowego.

Według Rady Europy sport to „wszelkie formy aktywności fizycznej, które poprzez uczestnictwo doraźne lub zorganizowane, stawiają sobie za cel wypracowania lub poprawienia kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na wszelkich poziomach”44 W Karcie Europejskiej, w której zostało sformułowane pojęcie sportu można znaleźć wiele odwołań do idei antycznych, które opierają się na rozwijaniu u człowieka tożsamości narodowej oraz obywatelskiej i więzi społecznych, co jest przedmiotem niniejszej pracy. Społeczne ramy sportu przezwyciężają polityczne i kulturowe aspekty sportu, ale nadal uwzględniają poszanowanie narodowego charakteru określonych regionów.

Instytucje światowe wobec społecznej roli sportu

Sport stał się jedną z ważnych kwestii do uregulowania przez organizacje międzynarodowe, ponieważ odgrywa ważna rolę w życiu społecznym oraz ma duży wpływ na ograniczanie zjawisk patologicznych, poprawy zdrowia, podniesienie poziomu integracji społecznej itd. Sport odgrywa rolę pedagogiczną, czyli wychowawczą. UE widzi w rozwoju sportu możliwość zbliżenia krajów UE. O zainteresowaniu UE sportem świadczą przyjęte dokumenty o::

Powyższe dokumenty wyznaczały kierunki rozwoju sportu, które miały na celu:

Pomimo tego, że instytucje europejskie zajmowały się już od 1991 roku kwestią sportu w życiu człowieka to dopiero od wejścia Traktatu Lizbońskiego stała się dziedziną kompetencją UE. Warte podkreślenia jest treść artykułu 165 TUE, w którym zaznaczono, że wspieranie przedsięwzięć sportowych powinno uwzględniać realizację funkcji społecznej i edukacyjnej.

Nie tylko instytucje europejskie traktują sport jako ważną część życia społecznego człowieka, którą należy uregulować i w ten sposób wspierać. Również dla OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) oraz ONZ. Inną grupą podmiotów zajmujących się problematyką społeczną w sporcie są instytucje akademickie oraz organizacje pozarządowe (NGO). Każda instytucja zajmująca się sportem traktuje go jako ważny instrument pozytywnego oddziaływania na relacje międzyludzkie.

Sport jako czynnik integrujący społeczeństwo

Sport jest dziedziną, która pozwala wyjaśnić wiele złożonych zjawisk politycznych i społecznych. Sport wpływa na różne kultury, religie oraz społeczeństwa45. Panfil podkreśla, że sport posiada specyficzne własności zacierania różnic narodowościowych oraz rasowych46. Ponadto w sposób bezkonfliktowy umożliwia kultywowanie własnej przynależności narodowej. Sport przyczynia się również do propagowania takich wartości jak solidarność i tolerancja, które kreują obywatelskie postawy. Jest to zauważalne na płaszczyźnie wyznaczanej przez sport i społeczeństwo.

Aktualnie rozgrywane są Światowe Mistrzostwa w Piłce Nożnej w Brazylii znajdującej się w Ameryce Łacińskiej, w której futbol jest podstawowym elementem integracyjnym społeczeństwo47. Dzięki piłce nożnej republiki z Ameryki Środkowej i Południowej wzmacniają niezależność oraz odrębność48. Właśnie w amerykańskich państwach piłka nożna jest silnie powiązana z głębokimi uczuciami takimi jak oddanie i namiętność. Dlatego dla wielu amerykańskich krajów (poza USA i Kanady) piłka nożna stanowi symbol sukcesu narodowego. Oznacza to, że mieszkańcy traktują zwycięstwo sportowe jako zwycięstwo narodowe. Futbol w wielu krajach odgrywa rolę czynnika stabilizującego sytuację wewnętrzną krajów i decyduje o społecznej jedności, co jest niezbędne do tworzenia elit rządzących49.

Piłka nożna w krajach Ameryki Łacińskiej ma duże znaczenie dla wyodrębnienia się homogenicznego obszaru cywilizacyjnego, które zachowuje swoją niezależność pomimo procesów globalizacji. Ponadto sport podnosi poziom dyscypliny członków społeczeństwa, która niezbędna jest do osiągnięcia zwycięstwa w rywalizacji sportowej. Warto tu zastanowić się, czy niniejsza rywalizacja rozgrywana jest na zasadach apolityczności? Zdaniem Cedro rywalizacja w sporcie przebiega w świetle mitu politycznej neutralność. Głównym czynnikiem interesowania się nim jest międzynarodowej rywalizacji. Każdy członek „kibicuje” danej drużynie związanej z określoną społecznością, ponieważ to ona jest swego rodzaju emisariuszem za granicą. Zwycięstwo „własnej” drużyny oznaczało zwycięstwo określonej społeczności. Można nawet postawić odważną tezę, że rywalizacja sportowa zastępuje rywalizację militarną między narodami. Zatem sport przybiera rodzaju instrumentu, opierającego się na pokojowym istnieniu, który pozwala podkreślić dumę z waleczności zawodników i drużyn z określonej społeczności.

Sport posiada duży wpływ na społeczeństwo nie tylko na arenie międzynarodowej, ale również wewnątrz kraju. Przykładem są dyscypliny sportu uprawianych w USA takie jak baseball, czy koszykówka. W Japonii można wyróżnić sumo, a w Kanadzie hokej. Sport zatem może być odpowiednim obszarem, modułem umożliwiającym osiągnięcie porozumienia społecznego50.

Porządek społeczny jest częściowo zapewniony poprzez kibicowanie hokeistom w wielokulturowym społeczeństwie kanadyjskim. Hokej integruje emigrantów, którzy posiadają różne systemy wartości. Według badań wymienionych przez Cedro zainteresowanie emigrantów sportem wynika z woli potwierdzenia, że utożsamiają się ze społeczeństwem kanadyjskim51. Zatem powyższą dyscyplinę sportu stanowią czynniki integrujące wielokulturową społeczność, bazującą na zasadach solidarności i jedności.

  1. Dezintegracyjna rola sportu

Na podstawie wcześniejszych rozważań na temat roli sportu w społeczeństwie można uznać, że odgrywa rolę jednoczącą obywateli kraju, nawet gdy są oni silnie zróżnicowani pod wieloma względami. Okazuje się, że sport może być również źródłem procesów dezintegracyjnych społeczeństwa. Najlepszym przykładem jest piłka nożna w Anglii w latach 60. XX wieku, w której nasiliło się zjawisko określane mianem „hooliganism”. Piłka nożna w tym kraju była przedmiotem społecznej dewiacji. Żeby jednoznacznie stwierdzić, czy sport odgrywa rolę dezintegrującą należy przeanalizować agresję, która kryje się pod zjawiskiem „hooliganism”. Ten rodzaj agresji związany był z określonymi rozgrywkami, a celem pseudokibiców było zajmowanie sektorów przeciwnika na stadionie. Początkowo wandalizm ten był spontaniczny, ale później przybierał formę zorganizowaną. Skutkiem tego było ustalanie tzw. „ustawek”, w których kibice obu drużynwalczyli między sobą. Warte podkreślenia jest to, że „ustawki” nie były organizowane na podstawie zaawansowania rozgrywek. Zjawisko rozpowszechniło się do innych krajów52. Eskalacja chuligaństwa na stadionach doprowadził do wielu patologii społecznych. Przykładem jest śmierć 39 kibiców w wyniku starć między pseudokibicami FC Liverpool oraz Juventus Turyn (1985). Innym przykładem dewiacji społecznych na punkcie sportowym była walka podczas meczu półfinałowego o Puchar Anglii w 1989 roku, w której śmierć poniosło 96 kibiców oraz 770 zostało rannych.

Chuligaństwo na stadionach najbardziej eskalowało w Europie, w szczególności Anglii, w której społeczeństwo wiązało futbol z agresywną działalnością kibiców. Pseudokibice dążyli do uwypuklenia różnic między lokalnymi grupami społecznymi. Natomiast rywalizacja międzynarodowa jednoczyła zwaśnionych kibiców w celu podkreślenia piłkarskiej potęgi Anglii. Celem rozgrywek międzynarodowych dla angielskich pseudokibiców jest przypomnienie światu o utraconym brytyjskim imperium. Skutkowało to poszerzeniem się problemu chuligaństwa na rozgrywkach międzynarodowych.

Innymi negatywnymi skutkami sportu są protesty wobec nieuznania gola w meczu pomiędzy Argentyną a Peru. W wyniku protestów zginęły 364 osoby oraz 1000 osób zostało rannych (w Limie w 1964 roku). Wówczas wprowadzono stan wyjątkowy w celu zdławienia protestów, jednakże po ich zakończeniu nie wprowadzonych żadnych zmian w prawie, co stanowiło swego rodzaju przyzwolenie do emocjonalnej walki kibiców. W kolejnych latach miały miejsca podobne katastrofy sportowe. Również w dzisiejszych czasach dochodzi do incydentów między pseudokibicami, w szczególności w krajach rozwijających się.

Przedstawione wyżej antagonizmy między kibicami drużyn sportowych nie mogą być pominięte, ponieważ potwierdzają, że sport, a właściwiej rywalizacja sportowa ma również silny efekt dezintegracyjny. Można w pewnym stopniu zgodzić się z osobami, które podważają integracyjną rolę sportu. Warto zwrócić uwagę, że częściej na meczach piłki nożnej dochodzi do incydentów, natomiast w piłce siatkowej już mniej, chociaż kibice z Bułgarii traktują rozgrywki jako miejsce do rywalizacji z innymi kibicami. Możliwe, że wynika to z konfrontacyjnego charakteru piłki nożnej, ale jest to wątpliwe, ponieważ futbol amerykański opiera się na bezpośrednim kontakcie między zawodnikami z dwóch drużyn, ale kibice na rozgrywkach nie poddają się emocjom.

Kolejnym tematem, który warto poruszyć wraz z chuligaństwem jest brak tolerancji dla różnorodności etnicznej. Okazuje się, że sport miał duży wpływ na zmniejszenie poziomu dyskryminacji rasowej. Przykładem tego jest RPA, której apartheid był przedmiotem żywej dyskusji na sportowej arenie międzynarodowej. Niestety z dyskusji nie wyciągano żadnych konkretnych wniosków. Ponadto światowe organizacje sportu nie były zdecydowane na podjęcie skutecznych działań wobec dyskryminacyjnej np. wykluczeniem RPA z rozgrywek. Niestety działania mające na celu przeciwdziałanie jakiejkolwiek dyskryminacji nie pozwalają na całkowite jej wykorzenieni ze świadomości obywateli53.

Niestety w republikach amerykańskich dążono do wykluczenia ludności czarnoskórej i biednej w rozgrywkach piłkarskich. Jednakże można uznać, że sport odgrywa ważną rolę w zwalczaniu dyskryminacji rasowej. Otóż, kibice sympatyzują ze zwycięzcami, którzy zdobyli międzynarodowy lub lokalny sukces. Społeczność wówczas zmieniała swój stosunek do odmiennych ras, której przedstawiciele odnosili zwycięstwa. Świadczy to o ważnej roli integrującej sportu w społeczności zróżnicowanej etnicznie. Przykładem jest zwycięstwo drużyny Vasco da Gama w stanie Rio de Janeiro. Drużna składało się z większości mulatów i czarnych osób, a ich zwycięstwo spowodowało ograniczało dyskryminację. Zatem obostrzenia wobec udziału czarnoskórych zawodników w rozgrywkach sportowych nie miały racji bytu i ulegały przewartościowaniu. Jednakże pojawiły się dwa problemy. Okazuje się, że uprzedzenia, pomimo sukcesów czarnoskórych sportowców, nadal są zakorzenione w świadomości ludzi. W sytuacji, gdy odnosili sukcesy to byli doceniani, ale po porażkach byli krytykowani. Jest to specyficzny rodzaj tolerancji i akceptacji. Przejawy postaw rasistowskich podobnych do krajów z ameryki Łacińskiej były podobne do innych państw. Nawet w dzisiejszych czasach widoczne są problemy związane z rasizmem. Najlepszym przykładem jest rzucenie bananem w Daniego Alvesa, który podniósł i skonsumował banana. Rzucenie bananem w danego zawodnika ma na celu porównanie go z małpą lub danie do zrozumienia, że jego miejsce znajduje się w dżungli. Jednakże gest zawodnika Barcelony przysporzył mu wielu zwolenników m.in. R. Lewandowski został sfotografowany na zdjęciu jedząc banana. Zdaniem socjologów akcja nie zmieni percepcji ludzi o rasistowskich poglądach.

Sport amatorski

W niniejszej części pracy odwoływano się do sportu zawodowego, który odgrywa ważną rolę w integrowaniu społeczeństwa. Jednakże sport amatorski odgrywa dużą rolę w życiu społecznym. Badanie roli sportu w społeczeństwie należy do nauk społecznych, które zajmują się kulturową, estetyczną, symboliczną i etyczną percepcją wysiłku sportowego54. W kontekście społecznym wyróżnia się następujące obszary zainteresowania nauk społecznych

Przede wszystkim można tu wymienić:

Sport to aktywność społeczna, która powinna być powszechnie dostępna oraz umożliwiać zaspokajanie zróżnicowanych potrzeb. Właśnie dobre funkcjonowanie lokalnej społeczności zależy od uczestnictwa w sporcie. Zatem jest on obszarem, w którego warto inwestować, ponieważ społeczeństwo będzie zdrowsze, a zarazem skuteczniejsze w realizacji swoich celów. Według badań Projektu Społecznego sport nie tylko wspiera człowieka w poprawie jego zdrowia, lecz również i przede wszystkim wzmacnia relacje międzyludzkie, które mają znaczenie dla rozwoju więzi społecznych55. Celem państwa powinno być zapewnienie dostępności do infrastruktury sportowej. Wcześniej był zarezerwowany tylko dla mężczyzn, młodych ludzi. Ogólna dostępność do sportu zapewnia różnym grupom osób na korzystanie z niego, co doprowadzi do zintensyfikowania kontaktów między młodymi a starszymi osobami.

Ważną rolę odgrywa sport wśród młodych ludzi. Obecna młodzież nie ma motywacji do uczestniczenia w różnych zajęciach domowych i szkolny, ale interesuje się sportem. Zatem sport jest jedną z możliwości angażowania młodych ludzi w kreowaniu więzi społecznych. W sporcie młodzież musi współpracować w celu osiągnięcia wspólnego celu jakim jest zwycięstwo. Żeby współpracować to najpierw muszą nauczyć się określonych zasad społecznych. Niestety jednym miejscem uprawiania młodzieżowego sportu są zajęcia WF-u, ponieważ pozostała aktywność związana jest z ponoszeniem wysokich kosztów finansowych. Sytuacja ta wynika z biznesowego charakteru sportu, zatem zakup odpowiedniego wyposażenia jest kosztowny w szczególności dla młodzieży pochodzącej z ubogiej warstwy społeczeństwa56.

  1. Podsumowanie:

W niniejszej pracy została przedstawiona problematyka sportu w życiu społecznym człowieka. Sport jest dziedziną interdyscyplinarną. W jej ramach podejmowane są rozważania politologiczne, psychologiczne, zdrowotne, socjologiczne, ekonomiczne itd. W pracy przedstawiono rolę sportu jako czynnika integrującego społeczeństwo oraz determinanta tworzenia więzi społecznych. Niestety jest również źródłem różnych dewiacji społecznych wynikających z rywalizacji sportowej np. chuligaństwo. W niniejszej pracy zaprezentowano istotną rolę sportu w kształtowaniu współczesnych społeczeństw.

Literatura

  1. Cedro P., Społeczna rola sportu, [w:] Rozprawy Społeczne, nr 2 (VII), 2013, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2013.

  2. Gawrycka I., Fenomen futbolu latynoamerykańskiego, [w:] Dzieje kultury latynoamerykańskiej, M. F. Gawrycki (red.), PWN, Warszawa 2009.

  3. Gołdys A., Derlatka I., Ślifirska O., K. Tadeusiak-Jeznach, Sport dla wszystkich, sport dla każdego, Ludowe Zespoły Sportowe, Warszawa 2012.

  4. Kosiewicz J., Sport w perspektywie nauk przyrodniczych i społecznych, [w:], Jerzy Kosiewicz, Tomasz Michaluk, Krzysztof Pezdek, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2013.

  5. Lipoński W., Sport w społeczeństwie, [w:] Polska na tle procesów rozwojowych Europy XX wieku, UAM, Poznań 2002.

  6. Panfil Ł, Seweryniak T., Wybrane czynniki umiędzynaradawiania kadr organizacji sportowych, AWF Wrocław, Wrocław 2009.

  7. Sochacka J., Chuligaństwo stadionowe jako samodzielne zjawisko społeczne i przedmiot regulacji prawnych. Zarys problematyki, Polska Akademia Nauk, Instytut Nauk Prawnych, Zakład Kryminologii, tom XXXII/2010 2010.

8. Wychowawcze znaczenie sportu.

Ruch postrzegany jako jeden z przejawów aktywności człowieka, w którym uwidacznia się cała różnorodność jego osobowości. Od prostych ruchów behawioralnych aż po niezwykle złożone czynności ruchowe wybitnego sportowca. Ruch może służyć rozrywce własnej lub innych, ma podnosić poziom sprawności fizycznej, wpływać na osiągnięcie specjalizacji sportowej oraz emocji współzawodnictwa. Ruch jest podstawowym czynnikiem kształtującym sprawność fizyczną. Stymulacja ruchem wpływa na rozwój anatomiczny mięśni, stawów i kości, na pobudzaniu dojrzewania ośrodków w mózgu i ośrodki nerwowe. Ruch wpływa także na wzrost wydolności i wzrost cech motorycznych. Poprzez stymulację ruch jest napędem w kształtowaniu sprawności fizycznej57.

Pojęcie wychowania może być rozumiane w znaczeniu szerszym bądź węższym. Szersze rozumienie terminu może odnosić się do procesu wychowania skoncentrowanego. Zarówno na rozwoju umysłowym, fizycznym i uczuciowym człowieka, jak i na sferze jego motywacji i konkretnych działań58. Obejmuje ono zarówno nauczanie, jak i wychowanie w jego węższym znaczeniu.

Przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest ogół procesów i właściwości psychicznych człowieka, zarówno intelektualnych, emocjonalnych i wolicjonalnych, motywacyjnych, łączenie z działaniem59. Węższe rozumienie wychowania odnosi się do kształtowania postaw, nastawień, motywacji. Sprzyja głównie przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i postawom społecznie i moralne pożądanym. Istnieje bardzo wiele poglądów na wychowanie i jego definicji60.

Wychowanie fizyczne i sport zmierzają głownie do aktywności, która stanowi szansę rozwijania zdrowia i sprawności fizycznej. Szkolne wychowanie fizyczne w dużym stopniu kształtuje społecznie akceptowane cechy psychiczne. Ostatnio zauważa się jednak, iż oddziaływania wychowawcze schodzą na dalszy plan, co wynika z nieodpowiedniego procesu kształcenia nauczycieli61. „Oddziaływania wychowawcze zmierzają do wywołania w psychice ludzkiej względnie trwałych zmian ukierunkowanych progresywnie tj. przyczyniających się do indywidualnego i społecznego rozwoju jednostki, tak, aby przebiegał zgodnie z określonymi celami wychowania. Zależnie od rodzaju wychowania, oddziaływania te maja charakter mniej lub bardziej intencjonalny, świadomy, planowy i zorganizowany”62.

Sport kształtuje systemy wartości sportowca. Spełnia on ważną rolę w kształtowaniu postaw prozdrowotnych wśród dzieci i młodzieży. Sport jest procesem obejmującym świadomą i dobrowolną aktywność fizyczną człowieka, zarówno spontaniczną, jak też zinstytucjonalizowaną, indywidualną i zespołową, podejmowaną w celu zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu, zabawy, a także sprawdzenia się, poznania możliwości własnego organizmu, porównania osiągnięć własnych z innymi przy zachowaniu określonych norm

i przepisów regulujących przebieg walki sportowej i sposób dążenia do sukcesu sportowego, finansowego, patriotycznego; Wyraża się także w różnych formach działalności człowieka, służących doskonaleniu własnych cech fizycznych i umysłowych, podejmowanych dla zachowania zdrowia oraz rozwoju cech osobowości takich jak wytrwałość, silna wola, zdecydowanie, poczucie solidarności i koleżeństwo. Omawiając sport w aspekcie wychowania jest niezbędnie wymienić sport szkolny, czyli sport dzieci i młodzieży. Obejmuje on obowiązkowe dla uczniów ćwiczenia fizyczne, jest elementem wychowania fizycznego, a jednocześnie służy zaspokajaniu ambicji szkół w zdobywaniu wszelkich splendorów wyrażanych m.in. medalami, pucharami, dyplomami i punktami we współzawodnictwie między szkołami. Sport szkolny jest również wstępnym elementem procesu szkolenia sportowego na poziomie wysokiego wyczynu.

Rosnąca rola sportu we współczesnym społeczeństwie wpływa na przenikanie wzorów osobowych sportowca do świadomości ludzi młodych - uczniów. Jednocześnie systematyczne obniżanie się wieku młodzieży rozpoczynającej wyczynowe uprawianie sportu spowodowało jego „wejście” do szkoły. Okazało się oczywiste, iż szkoła stała się naturalnym fundamentem całego systemu sportu wyczynowego. To właśnie szkoła rozbudza u dziecka zainteresowania sportem, w niej też kształtują się pierwsze umiejętności sportowe, w niej także ujawniają się talenty oraz nierzadko rozpoczyna się kariera wielu sportowców.

Specyfika pracy sportowej z dziećmi i młodzieżą polega przede wszystkim na fakcie, iż podmiotem oddziaływania szkoleniowego jest niedojrzały ale ciągle rozwijający się organizm. Z powyższego faktu wynika pedagogiczny obowiązek dostosowania form, metod

i środków dydaktycznych nade wszystko wymogów zdrowotnych do pełnego wielokierunkowego rozwoju osobowości wychowanka. O prawidłowym przebiegu procesu szkolenia sportowego dzieci i młodzieży decyduje integralność programowa: dydaktyczna, wychowawcza, społeczna i środowiskowa.

Pomimo dość powszechnego przypisywania sportowi funkcji wychowawczej kwestia ta budzi wiele kontrowersji wśród przedstawicieli humanistycznych nauk o sporcie. Utrzymywaniu się tych kontrowersji sprzyja nikłe wsparcie empiryczne dla większości twierdzeń o oddziaływaniu sportu na osobowość człowieka – zwłaszcza tych jego dyspozycji, których rozwijanie ma przybliżać go do ideału wychowawczego. Nie bez znaczenia jest tu fakt, że znaczna część wiedzy na omawiany temat ma źródło w spontanicznie dokonywanych obserwacjach lub wynika jedynie z refleksji teoretycznej. Wysuwanie kategorycznych stwierdzeń na podstawie tego dorobku obarczone jest dużym ryzykiem popełnienia błędu. Wprawdzie w ostatnich dziesięcioleciach podjęto bardziej systematyczne badania nad niektórymi zagadnieniami dotyczącymi wychowania poprzez sport, ale ich liczba wciąż jest zbyt mała w stosunku do wagi problemu. Ponadto uzyskane do tej pory dane ukazały bardzo złożony obraz, daleki od prostoty popularnego stwierdzenia, że „sport kształtuje charakter”.

Współcześni badacze rozpatrują trojaki charakter związków między uprawianiem sportu a wychowaniem: neutralny, pozytywny oraz negatywny63.

Wpływ klubów sportowych na wychowanie.

Kształtując postawę moralną wychowanków trener, czy instruktor powinien przekazywać im pożądany system ocen, uwrażliwiać na różne sytuacje wychowawcze, wdrażać do postępowania zgodnego z normami przyjętymi w grupie społecznej i wżyciu. Sport sprzyja kształtowaniu takich cech charakteru jak: wytrwałość, odwaga, umiejętność, współpracy w zespole, pokonywanie własnych słabości, samodyscyplina, uczciwość, umiejętność godzenia się z porażką, pracowitość, organizacyjność itp. Skuteczność efektów wychowania przez sport jest większa niż w innych dziedzinach, wpływa na to wiele kwestii, przede wszystkim znaczna ilość czasu jaką spędzają zawodnicy pod opieką trenera czy instruktora – treningi, obozy sportowe, zawody. Sport jest często traktowany jako wzór dla współzawodnictwa o wyższą rangę osiągnięć w innych sferach działalności. Wylansowane zostały również twierdzenia i hasła uzasadniające korzystny wpływ wyczynu sportowego nie tylko na kulturę fizyczną ale i na inne dziedziny ludzkiej działalności. Potwierdzeniem słuszności przedstawionych tez jest angażowanie się kościoła w działalność sportową – rozgrywki parafialne, ligi, zajęcia prowadzone przez księży, organizacje salezjańskie. Sport stwarza możliwość szerokiego wpływu na kształtowanie postaw ludzkich, należy go tylko umiejętnie wykorzystać. Sport w klubach sportowych jest źródłem samorealizacji ucznia, kształtuje umiejętność pracy w grupie czy też stanowi źródło silnych przeżyć emocjonalnych i radości, rozwija obowiązkowość, dyscyplinę64.

Sport wyczynowy - forma działalności człowieka, podejmowana dobrowolnie, w drodze rywalizacji, dla uzyskania maksymalnych wyników sportowych, w tym również uprawianie dyscyplin sportowych w ramach sekcji lub klubów sportowych, polegające na regularnym uczestnictwie w treningach i zawodach sportowych. Wyróżniamy 4 funkcje sportu wyczynowego:

  1. Funkcja zdrowotna- ingeruje w rozwój układów mięśniowych, poprawia rozwój ruchowy człowieka, pomaga w wyładowaniu stresów.

  2. Funkcja wychowawcza- rozwija intuicję, wyobraźnię i odpowiedzialność.

  3. Funkcja integralno- społeczna- budowanie relacji, nawiązywanie kontaktów.

  4. Funkcja widowiskowo-ekonomiczna- dostarcza emocji, wrażeń, rozrywki65.

Rola trenera, instruktora w wychowaniu.

Każdy nauczyciel, tak samo jak instruktor lub trener dysponują tymi samymi środkami i sposobami. Wyrabianie pozytywnych nawyków i przyzwyczajeń, zachęcanie własnym przykładem, dobrą organizacją pracy i konsekwencją w wymaganiach, wytwarzanie właściwego klimatu - to wszystko są metody, którymi powinien posługiwać się trener klasy sportowej.

Aby osiągnąć cel, którym jest pożądana osobowość wychowanka, potrzeba wielkiej wytrwałości i systematyczności, trudu i odporności, samozaparcia.

Wzór osobowy trenera we wszystkich pracach jest identyfikowany z ideałem pedagoga.

Wg S. Wołoszyna zawód ten jest służbą społeczną i wychowawczą, gdyż kształtuje pożądaną osobowość, postawę etyczną i moralną. Z. Żukowska w badaniach opinii zawodników na temat cech dobrego trenera wyodrębniła następujące: wysokie kwalifikacje = mistrzostwo w zawodzie, właściwości charakteru: wzbudzanie zaufania, szczerość, życzliwość, wyrozumiałość; postawę moralną, inteligencję, a spośród walorów pedagogicznych zawodnicy cenią głównie umiejętność nauczania i sposób przekazywania wiedzy fachowej66.

Wszystkie te cechy osobowości trenera wpływają na zmaksymalizowanie procesu wychowawczego podczas treningu sportowego.

Aby zmniejszyć oddźwięk konfliktów trener powinien swoją bogatą osobowością

i doskonałą wiedzą teoretyczną ukształtować charakter zawodnika w pełni świadomego celów, do których dąży67. Także to stwierdzenie potwierdzają badania przeprowadzone przez autorów niniejszego opracowania, gdyż uczniowie - zawodnicy mają świadomość współudziału w procesie treningowo - wychowawczym.

Wychowanie jest zawsze kształtowaniem i pielęgnacją cech, funkcji i postaw pozytywnych oraz zwalczaniem przejawów negatywnych. W wypowiedziach ankietowanych zawodników na temat tego, co zawdzięczają trenerowi pojawiały się stwierdzenia: "kształtuje cechy mojej osobowości tj.: waleczność, moralność, zdyscyplinowanie, odpowiedzialność, pewność siebie, samodzielność, zdolność radzenia sobie z problemami, odwagę, i co bardzo ważne - ratują przed zejściem na zła drogę".

W rozpatrywanym przypadku wychowanie jest interakcją między zawodnikiem,

a wychowawcą = trenerem. Dorosły powinien swoją postawą moralną, wiedzą i autorytetem stanowić przykład do naśladowania dla dorastającej młodzieży. Aby wszystkie te elementy połączyć w pracy wychowawczej w sporcie, trener powinien odznaczać się (poza już wymienionymi) wiedzą teoretyczną, ale przede wszystkim, co chyba jest najtrudniejsze, wyczulonym "sumieniem moralnym" i wyostrzoną "świadomością etyczną". To one powinny mu wskazywać właściwe drogi postępowania wychowawczego68.

Podstawową tezą jaką wysunięto jest ta, iż rola trenera klasy sportowej stwarza zdecydowanie większe możliwości oddziaływania na sferę umysłową, psychiczną i fizyczną dzieci i młodzieży.

Metody oddziaływania wychowawczego w edukacji fizycznej

Metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego)

Warunkiem stosowania przez nauczyciela tej metody jest posiadanie władzy, jaką daje mu jego sytuacja w szkole i uległość ucznia wobec wymagań nauczyciela.

Nagradzając uczniów z właściwe zachowania musimy pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad:

  1. należy wzmacniać nagrodą tylko przejawy zachowań pożądanych,

  2. nagradzać bezpośrednio po zachowaniu ucznia, a nie po upływie dłuższego czasu,

  3. wzmacniać za każdym razem,

  4. wzmacniać w sposób przerywany, dzięki czemu zachowania uczniów będą na coraz to wyższym poziomie,

  5. jeśli wystąpi nagroda materialna to nagradzać łącznie z pochwałą.

Metoda karania (wzmacniania negatywnego)

Są nauczyciele, którzy dość powszechnie stosują tę metodę w procesie wychowania. Jest to zachowanie typowe dla nauczyciela o autorytatywnym (autokratycznym) sposobie oddziaływania wychowawczego.

Przy stosowaniu tej metody musimy również pamiętać o pewnych zasadach, oto one:

  1. karanie jest tylko pozornie skuteczne,

  2. kary fizyczne lub znieważanie ucznia naruszają jego godność,

  3. kary należy stosować dyskretnie.

  4. nie należy nadmiernie stosować tej metody, zalecana jest wstrzemięźliwość w karaniu,

  5. zwracać uwagę w przypadku karania, aby było ono w miarę sprawiedliwe,

  6. stosujący karę nauczyciel musi wykazywać pozytywny stosunek do karanego ucznia, akceptować go.

Metoda perswazji

Polega na uświadomieniu dzieciom i młodzieży obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, wobec innych ludzi, kolegów, rodziców i samych siebie oraz na przypomnieniu o przysługujących im prawach. Metoda ta stanowi rodzaj słownego oddziaływania na świadomość moralną i społeczną wychowanków. Polega na nadawaniu znaczenia wartościom. W przypadku wychowania fizycznego – wartościom witalnym, społecznym, etycznym, estetycznym69.Uczeń identyfikuje się z poglądami nauczyciela, a nauczyciel musi być wiarygodny w tym, co mówi uczniowi.

Dzięki perswazji młodzież i dzieci uczą się odróżniać dobro od zła, wartości od antywartości. Poznają podstawowe zasady i normy moralne, właściwe standardy zachowań wobec kolegów i ludzi starszych.

Metoda modelowania

Metodę tę nazywa się też „metodą przykładu”, „metodą działania własnym przykładem” lub „metodą dawania dobrego przykładu”. Jej skuteczność w procesie wychowawczym potwierdza fakt, że „słowa uczą, a przykłady pociągają”.

Dużą skłonność do naśladowania najbliższych osób przejawiają dzieci w młodszym wieku szkolnym. Dlatego rodzice i nauczycielki bywają dla nich najlepszym przykładem czy wzorem do naśladowania. Pedagodzy zajmujący się tym okresem rozwojowym mówią

o upodobnianiu się do zachowań modela (wychowawczyni) w wyniku uczenia się poprzez naśladownictwo i uczenia się poprzez modelowanie. Dzięki metodzie dawania dobrego przykładu wychowanie może być najbardziej skuteczne.

Wnikliwe obserwacje procesu wychowawczego pozwalają zauważyć, że model (wychowawca) wywiera tym większy wpływ na wychowanka im w wyższym stopniu wychowanek postrzega jego kompetencje pedagogiczne70 i prestiż, jakim cieszy się jego nauczyciel w swoim otoczeniu; im szerszy jest zakres znaczenia modela i możliwość zapewnienia duchowego lub materialnego wsparcia; im w większym stopniu uczeń dostrzega w swoim nauczycielu podobieństwo do własnych zainteresowań, umiejętności i uzdolnień; im więcej entuzjazmu przejawia nauczyciel dla swych zachowań zawodowych i altruistycznych.

Za pomocą modelowania możemy łagodnie i niepostrzeżenie wprowadzić ucznia

w świat społecznych norm i wartości71. Oddziaływanie przez dobry przykład nie wywołuje

w uczniach odruchów buntu czy skłonności do robienia komuś na złość – jak to się może zdarzyć w przypadku metody perswazji, moralizowania czy stosowania kar w postaci wystawiania złych i niesprawiedliwych ocen.

Metoda zadaniowa

Metoda ta polega na powierzaniu uczniom konkretnych zadań w różnych sytuacjach pedagogicznych, na lekcji, na zawodach sportowych, na wycieczkach i obozach wędrownych, których wykonanie – jak się zakłada – prowadzi do konstruktywnych zmian w ich zachowaniach i postawach, pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacenia ich wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie działalności. Mówiąc inaczej, metoda ta polega na uruchomieniu i ukierunkowaniu aktywności ucznia za pomocą stawianych mu zadań. Chodzi tu o działalność społeczną i działalność związaną z kulturą fizyczną.

Skuteczność powierzanych uczniom zadań zależy od kilku warunków, a mianowicie:

  1. aby uczniowie podejmowali zadania („podejmowali się służby”) z własnego wyboru, w sposób świadomy i byli tą działalnością zainteresowani;

  2. byli przekonani o potrzebie realizacji tych zadań, aby dobrze znali cel swoich poczynań;

  3. aby wykonywali te zadania na miarę swoich możliwości;

  4. aby świadcząc rozmaite usługi, mieli sposobność nabywania wielostronnych doświadczeń w czynnym wspomaganiu innych;

Metody oddziaływań grupowych

Polegają na aktywizowaniu dzieci i młodzieży w działalności zespołowej.

W organizowaniu z ich pomocą różnego rodzaju zajęć. Spodziewany efekt uzyskuje się tu dzięki odpowiednio zorganizowanej działalności uczniów, jak i poprzez umożliwienie im czynnego udziału w decydowaniu i organizowaniu tych zajęć.

Metody kształtowania odniesienia porównawczego

W tych metodach nauczyciel rezygnuje z bezpośredniego oddziaływania na wychowanka, starając się tak ukształtować jego otoczenie społeczne, a przede wszystkim jego klasę lub grup rówieśniczą, aby poprzez wpływ tej grupy doprowadzić do pożądanych zmian w samym wychowanku. Pod wpływem grupy uczeń może: kształtować pojęcie samego siebie, czyli postrzegać swój status społeczny i swoje możliwości, definiować bieżącą sytuację zewnętrzną i wewnętrzną, określać swój wewnętrzny stan, korzystając z informacji innych uczniów znajdujących się w podobnej sytuacji zewnętrznej72.

8. Metoda nacisku grupowego

Metoda ta różni się od wcześniej omówionej metody karania i nagradzania tym, że biorą w nim udział aktywnie lub w formie milczącego poparcia pozostali członkowie grupy.

Metody kształtowania systemu ról i norm grupowych

Na wstępie przypomnijmy, że rolą społeczną nazywamy ogólnie podzielany wzorzec postępowania. Za pośrednictwem systemu ról, czyli wzajemnych oczekiwań, partnerzy kontrolują swoje zachowania. Stosując tę metodę można spowodować u uczniów zmianę myślenia i działania człowieka.

Metody kształtowania grupowych wzorów życia

Przyjęcie przez ucznia pewnego wzoru zachowań powoduje „uodpornienie” go na inne, niepożądane wpływy.

Wszystkie wyżej zaprezentowane grupowe metody wychowania opierają się na założeniu, że źródłem zmian psychicznych u ucznia może być nie tylko działalność wychowawcza nauczyciela, lecz także zachowania się innych uczniów i innych ludzi spoza środowiska szkolnego. W metodach tych nauczyciel nie oddziałuje bezpośrednio na wychowanka, stara się natomiast ukształtować jego otoczenie, a przede wszystkim jego grupę lub klasę w taki sposób, aby ich zachowania i wpływy prowadziły do pożądanych zmian

w samym uczniu. Nauczyciel musi zdawać sobie sprawę z tego, jak tworzyć taką grupę

i sytuację, jakie mechanizmy mogą zadziałać na ucznia i jak modyfikować wpływ grupy73.

Wychowawcze znaczenie sportu w reintegracji społecznej osób niedostosowanych społecznie

Przejawami niedostosowania społecznego są negatywne i nieadekwatnereakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych jednostce rolachspołecznych. Do symptomów niedostosowania społecznego zalicza się:„alkoholizm i nadużywanie alkoholu, uzależnienia lekowe i toksykomania,samobójstwa i zamachy samobójcze, prostytucja nieletnich

i młodzieży,pasożytnictwo społeczne”74.

Symptomy te często występują wśród dzieci i młodzieży przebywającej wplacówkach opiekuńczych i wychowawczych. Stanowią one istotną grupęproblemów z którymi przychodzi zmierzyć się wychowawcom.Dla powodzenia oddziaływań wychowawczych bardzo istotny jest autorytetwychowawcy prowadzącego zajęcia sportowe. Wychowawca prowadzącyzajęcia sportowe z młodzieżą niedostosowaną społecznie może mieć ogromnywpływ na wychowanków. Sprzyja temu bezpośrednie obcowanie z nim, opartena bliskich, wzajemnych i serdecznych stosunkach. Powinien on dążyć dopoznawania wychowanka, wykorzystując wszystkie nadarzające się okazje(zawody sportowe, wycieczki, obozy). Musi troszczyć się o właściwy klimatzajęć, wyjątkowo sprzyjający skutecznemu wychowaniu. Duże znaczenie maosobisty przykład wychowawcy.Wychowanie fizyczne może i powinno uczyć kultury czynnego wypoczynku,bowiem umiejętność ta działa profilaktycznie również na zaburzeniapsychiczne. Wychowanie fizyczne wyrabia cechy niezbędna dla zdrowia

psychicznego, takie jak: odporność psychiczna, umiejętność ponoszenia klęskczy niepowodzeń. W czasie zajęć sportowych można uczyć pożądanychzachowań.

Wychowanie fizyczne jest powiązane z innymi zajęciami w grupie.Wychowawca prowadzący program sportowy powinien troszczyć się również oto, by uczeń wyrażał się poprawnie pod względem gramatycznym,stylistycznym, miał dobrą dykcję i tempo, aby unikał wulgaryzmów.Zajęcia wychowania fizycznego powinny uczyć sztuki życia i zasad

skutecznego działania. O powodzeniu działań człowieka i o nim samymdecyduje zarówno zdrowe, sprawne ciało, jak też wiedza i umiejętności. Ćwiczenia ruchowe trzeba uprawiać przez całe życie. Ten nawyk i zrozumieniejego sensu powinno się wpajać wychowanką. Musi on iść w parze z pewnąświadomą dyscypliną, umiejętnością czynnego wypoczynku i relaksu. Podczaszajęć sportowych można np. nauczyć wychowanków podstawowych zasadpostępowania przy podnoszeniu cięższych przedmiotów (zapobieganiedyskopatią i kontuzją), sposobów skutecznej asekuracji przy upadkach, elementów samoobrony.

Wychowawca ucząc zasad skutecznego działania i umiejętnego wypoczynku,musi wyjaśniać związki zachodzące między pracą a relaksem, rozluźnieniem inapięciem mięśni, zdolnością koncentracji i wiedzą a efektywnym działaniem. Zadając różne ćwiczenia, trzeba mieć na uwadze nie tylko doraźne korzyści,lecz także cele perspektywiczne, ważne w przyszłym samodzielnym życiuwychowanka.

Rozpatrując rolę wychowania fizycznego z punktu widzenia zaspokojeniapotrzeb jednostki nieprzystosowanej społecznie trzeba stwierdzić, że uprawianiesportu dostarcza jej przeżyć związanych z dobrym samopoczuciemspowodowanym: „ a) wzmożonym tempem dynamiki ustrojowej; b) wrażeniaminatury intelektualnej i estetycznej, jakie daje kontakt z przyrodą; c) przeżyciami emocjonalnymi, wynikającymi ze współżycia, współdziałania

iwspółzawodnictwa; d) poczuciem bezpieczeństwa i bezpośredniości zadania; e)świadomości rosnącej własnej mocy i zaradności życiowej; f) jasno zarysowującymi się celami działania”75.

Relacje zachodzące między wychowaniem, sportem i olimpizmem wyznaczają liczne zjawiska pedagogiczne. Sport w wychowaniu może być traktowany jako cel. W tym przypadku rola wychowania sprowadza się do intencjonalnych działań nacelowanych na przygotowanie jednostki ludzkiej do uczestnictwa w sporcie, we wszelkich jego przejawach. Mamy wówczas do czynienia z wychowaniem do sportu. Zjawisko to daje się traktować jako system zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych oddziaływań na osobowość wychowanka w celu tworzenia warunków do wyboru systemu wartości, poznawania i przeżywania norm funkcjonujących w sporcie i uznawanych za pożądane społecznie. Istotą wychowania do sportu jest tworzenie warunków do rozwoju pozytywnych postaw stosownie do warunków uczestnictwa w sporcie, a więc zgodnie z normami uznawanymi w społeczeństwie. Rozwój pełnej osobowości uczestnika sportu odbywa się wówczas przez: zdobywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności, nawyków i sprawności, potrzeb, uczuć i przekonań, zgodnie z wiekiem rozwojowym dziecka w duchu swobody i radości.

Jeśli w procesie wychowania sport traktowany jest jako środek realizacji celów wychowawczych – mamy do czynienia z wychowaniem przez sport. Zjawisko to polega na wprowadzaniu młodego pokolenia w świat wartości, wzorów i norm kultury sportu. Ten zamierzony proces zajmuje dziś szczególne miejsce w systemie dydaktyczno-wychowawczym szkół. Dotyczy to zwłaszcza edukacji olimpijskiej, która obejmuje ogół procesów mających na celu zmienianie osobowości człowieka – wychowanka głównie za pomocą sportu i olimpizmu – odpowiednio do rozwoju jednostki i określonych w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowania.

Bibliografia:

1. Cendrowski Z.: Ruch nade wszystko (w:) Będę żył 107 lat. Agencja Promo-Lider, Warszawa 1996.

2.Łobocki M., ABC wychowania, Kraków, 2003.

3.Sośnicki K., Istota i cele wychowania, Warszawa 1964.

4.Bielski J., Podstawowe problemy teorii wychowania fizycznego, Oficyna wydawcznicza „Impuls”, Kraków 2012.

5.Gracz J., Sankowski T., Psychologia sportu, Poznań 2000.

6.Przetacznik-Gierowska M., Psychologia wychowawcza, PWN Warszawa.

7. Sas- Nowosielski K., Wychowanie poprzez sport- między nadzieją, a zwątpieniem. Sport wyczynowy, 2004.

8.Zieliński J., Wybrane aspekty wychowania do aktywności fizycznej, Wydawnictwo AMELIA, Rzeszów 2013.

9.S. Wołoszyn "O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie" Warszawa 1988

10.R. Żukowski "Zawód i praca trenera" Warszawa 1989

11.S. Woloszyn "O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie" Materiały szkoleniowe dla trenerów nr 1 Warszawa 1988.

12..Bielski J., Podstawowe problemy teorii wychowania fizycznego, Oficyna wydawcznicza „Impuls”, Kraków 2012.

13. J. Bielski,Teoretyczne i metodyczne podstawy efektywności pracy nauczyciela wychowania fizycznego. Piotrków Trybunalski 2000.

14. K. Konarzewski,Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, wyd. 2. Warszawa 1987.

15. T.E. Dąbrowska, B. Wojciechowska-Charlak,Między praktyką a teorią wychowania. Lublin 1997.

16.Bielski J., Podstawowe problemy teorii wychowania fizycznego, Oficyna wydawcznicza „Impuls”, Kraków 2012.

17. Lipka M.: Zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży. PWN, Warszawa, 1997.

18. Gilewicz Z.: Teoria wychowania fizycznego. PWN, Warszawa 1954

9.SPOSOBY REINTEGRACJI OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE

Cele reintegracji:

Trzy zasady wychowania resocjalizującego wg Czapówa i Jedlewskiego:

Zasady dotyczące procedury wychowania resocjalizującego:

Otton Lipkowski zaproponował 6 podstawowych zasad oddziaływania młodzieży niedostosowanej społecznie:

PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY REINTEGRACJI

Reintegracja polega nie na „zahamowaniu tej energii, lecz na skierowaniu jej na właściwe tory ”

Psychoanaliza – zakładająca konieczność rozwiązywania problemów wewnętrznych, najczęściej podświadomych konfliktów i kompleksów dynamizujących patologiczne formy zachowania

Należy pamiętać, że oddziaływania psychodynamiczne mają szerszy zakres niż psychoanaliza – zawierają się tu również oddziaływania psychoanalityczne.80

Behawioryzm – zasadzający pracę wychowawczą (resocjalizacyjną) na podstawie tworzenia odpowiednich nawyków i przyzwyczajeń

Zadania reintegracji

Przystosowanie się jednostki do bezkonfliktowego funkcjonowania w zakładzie karnym nie jest celem wychowania resocjalizacyjnego i nie może być uznane za pozytywny wynik resocjalizacji.81

KIERUNKI LIKWIDOWANIA PRZYCZYN IMPULSYWNOŚCI – jej przyczyną jest przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem:

LIKWIDOWANIE PRZYCZYN DYSSOCJALNOŚCI

Kierunki likwidowania przyczyn dyssocjalności:

LIKWIDOWANIE PRZYCZYN ANTYSOCJALNOŚCI

Kierunki likwidowania przyczyn antysocjalności:

LIKWIDOWANIE PRZYCZYN MOTYWACYJNYCH:

Niezadowolenie z własnej roli życiowej – kierunki działań:

Metody reintegracji

Metoda wpływu osobistego

Przykład własny

Doradzanie wychowawcze

Przekonywanie

Oddziaływania sytuacyjne

Do oddziaływań sytuacyjnych zaliczamy

Organizowanie doświadczeń uczących

Metody nagradzania i karania

Metoda uświadamiania skutków zachowań

Przekonanie należy zacząć od uświadomieni

10.Sposoby promowania aktywności fizycznej wśród ludzi społecznie niedostosowanych

Przestępczość dzieci i młodzieży stanowi jeden z najistotniejszych problemów społecznych obecnej cywilizacji. Przestępstwa są wynikiem złożonego procesu, który można nazwać wykolejeniem, a w dalszych jego etapach- deprawacją czyli niedostosowaniem społecznym. Aby osiągnąć progres w promowaniu aktywności fizycznej wśród tego typu ludzi musimy zaczerpnąć informacji dotyczących terminu „niedostosowanie społeczne”. W pracy z młodzieżą, nauczyciele spotykają się z zachowaniami, które budzą zastrzeżenia. Tego typu zachowania nazywa się terminem niedostosowania społecznego. 85Pojęcie to wywodzi się z literatury anglosaskiej, pierwszy raz spotykamy się z nim
w połowie XX wieku. W Polsce po raz pierwszy terminu tego użyła Maria Grzegorzewska. Terminem tym objęła „zespół wszystkich nieletnich wymagających specjalnych metod wychowawczych”.
Badania nad przestępczością nieletnich wykazują, że dominujące są dwa zespoły przyczyn
a mianowicie czynniki środowiskowe i pochorobowe zaburzenia centralnego układu nerwowego. Nie są to jednak czynniki zależne od człowieka. Jest więc sprawa oczywistą,
że problem nie może być rozpatrywany tylko z punktu widzenia winy
i kary, ale przede wszystkim jako zagadnienie opieki wychowawczej, psychoterapii
i pedagogicznej resocjalizacji. Według wielu pedagogów, najprostszą metodą zwalczania przestępczości nieletnich jest akcja profilaktyczna. Łatwiej jest bowiem zapobiegać wykolejeniu młodzieży, niż zwalczać ją. Dlatego tak istotną rolę w tym względzie
ma do spełnienia szkoła, do której uczęszczają prawie wszystkie dzieci. Tutaj obserwowane
są w większości wypadków pierwsze objawy niedostosowania społecznego dziecka
i tu powinno mieć miejsce przezwyciężenie jego pierwszych niepowodzeń i trudności.

W procesie resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie ważną rolę odgrywa
kultura fizyczna a zwłaszcza wychowanie fizyczne i sport, dlatego tak ważne jest jej promowanie. Nauczyciel wychowania fizycznego poprzez bliski kontakt z wychowankiem ma duże możliwości oddziaływań wychowawczych przez co w efektywny sposób może on promowaćsport i kulturę fizyczną w jego życiu. Rola sportu w resocjalizacji jest ogromna. Wychowanie fizyczne wyzwala nadmiar energii wychowanków, rozładowuje napięcie emocjonalne. W sporcie młodzież widzi drogę do sławy, aprobaty i uznania
w społeczeństwie. Nawet niewielkie efekty sportowe dają zadowolenie oraz satysfakcję
i mogą doprowadzić do wiary w możliwości uzyskania lepszych wyników także w innej dziedzinie życia, jak np. nauce, pracy zawodowej itp. Wychowanie fizyczne jest nieodzownym czynnikiem wszechstronnego rozwoju dziecka, wywiera korzystny wpływ
na równowagę psychiczną, regeneruje siły fizyczne a tym samym przyczynia się
do zwiększenia wydajności pracy umysłowej. Nauczyciel czy opiekun powinien stale podkreślać urok sportowej sławy, motywować do pracy poprzez pochwałę.
Jest to często bodźcem do wytężonejpracy w wybranej dziedzinie sportu.
Wyjątkowa pozycja wychowawcza tego przedmiotu polega na jego specyficznych treściach
i charakterze. Ćwiczenia porządkowe służą wyrabianiu karności i dyscypliny.
Trudne ćwiczenia na przyrządach mają na celu kształtowanie cech wolicjonalnych, takich jak odwaga czy zdecydowanie. Natomiast współzawodnictwo zespołowe w grach i zabawach sportowych ma na celu wykształcenie umiejętności działania kolektywnego,
zdolności podporządkowania osobistych ambicji interesowi grupy.

86Wychowankowi należy pozostawić swobodę w zakresie treści i sposobu spędzania wolnego czasu. Dowolność spędzania wolnego czasu ogranicza się do wypoczynku, rozrywki
i zaspokajania własnych zainteresowań. W zakładach wychowawczych powinna obowiązywać ważna reguła metodyczna czyli możliwość wyboru zajęć fizycznych
przez wychowanka. Wachlarz proponowanych mu zajęć powinien być różnorodny, by wychowanek mógł wybrać coś co szczególnie go zainteresuje. Kolejną ważną zasadą promowania sportu jest możliwość uczestniczenia osoby nieprzystosowanej społecznie
w dwóch bądź trzech rodzajach zajęć. Wyżycie się ruchowe przynosi emocje i radość. Rola sportu jako czynnika wychowawczego jest duża, zważywszy, że tryb życia dzieci i młodzieży jest zły, a poziom świadomości niewystarczający. Na styl życia składają się zachowania: prozdrowotne aktywność ruchowa, prawidłowe żywienie, właściwe proporcje czasu pracy
i wypoczynki, higiena osobista i otoczenia, warunki bezpieczeństwa i anty zdrowotny, nieregularny tryb życia, uzależnienia. Utrata autorytetów rodziców, nauczycieli jest  sprzyjającym warunkiem wykolejenia się głównie jednostek wpływowych i słabych.
Ujemne zjawiska są bardziej atrakcyjne dla dorastającej młodzieży od zakazów i nakazów.
Na zmianę tego stanu rzeczy, ze względu na specyfikę zajęć i możliwości ma wychowanie fizyczne.
87Główną role odgrywa nauczyciel i wychowawca. Na autorytet wychowawcy prowadzącego zajęcia sportowe wpływa wiele czynników. Ważna jest osobowość nauczyciela, która pozwala na podniesienie prestiżu przedmiotu, ważne jest w jaki sposób oddziałuje na młodzież i z jakich środków i form  korzysta w swojej pracy. Wychowawca prowadzący zajęcia z młodzieżą niedostosowaną społecznie ma ogromny wpływ na wychowanków, sprzyja temu bezpośrednie kontaktowanie się, poznanie wychowanka, właściwy klimat zajęć, wspólne wykonywanie ćwiczeń. Bardzo ważna sprawa to pozytywna postawa do życia, opanowanie w sytuacjach trudnych, zamiłowanie do porządku, dbałość o czystość sali i higienę osobistą dzieci oraz estetyczny wygląd. Dobra atmosfera wokół wychowania fizycznego może mieć ogromny wpływ na kształtowanie właściwego klimatu pedagogicznego, a co i za tym idzie na osiągnięcia wychowawcze.Współdziałanie z wychowankiem zależy w dużej mierze od wiadomości wychowanka o celach wychowania fizycznego i sportu. Na wiedzę wychowanka winny składać się wiadomości: o organizmie ludzkim i jego potrzebach,  higienie ogólnej i osobistej, żywienia i dietetyki. Ważną sprawą jest zapoznanie wychowanków z różnymi formami aktywności ruchowej, regulaminami imprez sportowych .Wychowawca powinien zaprezentować postawę uczestnika zawodów, a także obecnie bardzo ważną postawę  prawdziwego kibica.Pobyt w placówce wychowawczej to odpowiedni rozkład dnia , zachowanie proporcji między pracą fizyczną a umysłową, wdrażanie do racjonalnego wypoczynku i rytmu pracy, dostarczanie wiedzy o zdrowiu oraz kształtowanie nawyków zdrowotnych. Wynik w sporcie to nie tylko  rezultat pracy mięśni, to udział świadomości , sprawności umysłowej i twórczego myślenia. Nauczyciel wychowania fizycznego to nauczyciel zdrowia w sensie fizycznym i psychicznym.

Wychowanie fizyczne winno uczyć kultury czynnego wypoczynku, umiejętność ta działa  profilaktycznie również na zaburzenia psychiczne. Niezbędne dla zdrowia psychicznego cechy wyrabiane przez wychowanie fizyczne to: odporność psychiczna, umiejętność ponoszenia klęsk, niepowodzeń.  Wychowanie fizyczne jest powiązane z innymi zajęciami prowadzonymi w grupie, zatem wychowawca prowadzący zajęcia sportowe powinien troszczyć się o poprawne wysławianie się wychowanków, o wzbogacanie ich słownictwa oraz naśladowanie pozytywnych bohaterów przeczytanych lektur. Zajęcia wychowania fizycznego powinny uczyć sztuki życia i zasad skutecznego działania. O powodzeniu działań człowieka
i o nim samym decyduje zarówno zdrowe sprawne ciało, jak też wiedza i umiejętność dostosowania się do przyrodniczych i społecznych praw życia. Ćwiczenia ruchowe trzeba uprawiać przez całe życie. Ten nawyk i zrozumienie jego sensu powinno się wpajać wychowankom. Musi on iść w parze z pewną świadomą dyscypliną, umiejętnością czynnego wypoczynku i relaksu. Zajęcia sportowe powinny uczyć, że między trybem życia, zachowaniem właściwej, wyprostowanej i jednocześnie rozluźnionej wyprostowanej postawy fizycznej , prawidłowym oddechem a zdrowiem fizycznym i psychicznym istnieją ścisłe zależności. Człowiek może opanować niepożądane emocje przez różnego typu ćwiczenia oddechowe, relaksujące. Wychowankowie muszą się przekonać, że ważna jest nie tylko obserwacja i kontrola swojego otoczenia, ale i samego siebie. Umiejętność samoobserwacji
i samokontroli jest koniecznym elementem  współżycia z innymi ludźmi, warunkiem obiektywizmu w myśleniu, działaniu i postawie moralnej. 88Należy pamiętać, że samo włączenie wychowanków niedostosowanych społecznie do zajęć sportowych nie wystarczy. Istnieje konieczność indywidualnego kontaktu. Jak długo trwa stan egocentrycznego zaabsorbowania własną osobą, obawa przed kompromitacją w gronie kolegów, niewiara
we własne siły wychowawca powinien stosować technikę podtrzymywania i doradzania. Musi on uświadomić sobie przyczyny własnych porażek i sukcesów, bo intelektualizacja stanów lękowych stanowi ważny moment resocjalizacji. Zajęcia te poprzez swój charakter narzucają wychowawcom dyscyplinę sportową, która w sposób naturalny, nie budzący sprzeciwów podporządkowuje ich pewnym przepisom i regułom, kształtuje w nich poczucie systematyczności, uczy koleżeństwa i odpowiedzialności zbiorowej. W czasie treningu wychowankowie zrzucają z siebie maskę, stają się naturalni, a przez to łatwiej ich poznać, dotrzeć do najgłębszych, nieraz zakamuflowanych cech osobowości. 89Jest to bardzo istotne
w procesie resocjalizacji, gdyż poznanie psychiki dziecka umożliwia zastosowanie odpowiednich metod i środków wychowawczych.Systematyczne zajęcia sportowe
odciągają młodzież niedostosowaną społecznie od zajęć i zachowań destruktywnych, wykraczających poza przyjęte normy społeczno-moralne. 90Dostarczają natomiast właściwych form spędzania wolnego czasu i wprowadzają w nowe środowisko koleżeńskie. Prowadzenie zajęć rekreacyjnych w formie gier sportowych, zwłaszcza uproszczonych, pozwala
na maksymalne rozszerzenie ich zasięgu, na uniezależnienie od sprawności fizycznej uczestników. Sport uczy hamowania emocjonalnych impulsów, przyczynia się wręcz
do zmiany stylu życia specyficznego dla osób nadpobudliwych. Dyscypliny te zapewniają rozwój ruchowy, ważną ich cechą jest zespołowość, która obniża egocentryzm charakterystyczny dla neurotycznych wychowanków. Istotny jest też stały indywidualny kontakt z wychowankami, który, nawet w formie instruktażu sportowego,
jest często oddziaływaniem terapeutycznym ułatwiającym niwelację stanów lękowych poprzez ich intelektualizację.91Doskonałym przykładem efektywnego sposobu promowania aktywności fizycznej wśród ludzi społecznie niedostosowanych jest zakład karny
w Bielsku-Białej, resocjalizujący poprzez MMA. Wyżej wymieniony zakład zorganizował spotkanie więźniów z zawodnikami Ultimate Fighting Championshipczyli największej
i najbardziej prestiżowej amerykańskiej organizacji MMA. Jeden z najlepszych graczy NBA– Charles Barkley powiedział, że gdyby nie był koszykarzem zapewne został by
kryminalistą natomiast Cassius Clay, George Foreman, Joe Frazier czy Larry Holmes zapytani, co by robili gdyby nie uprawiali boksu odpowiedzieli zgodnie, że albo
by już nie żyli albo skończyli by na przysłowiowym „śmietniku”. Wszyscy sportowcy wymienieni wyżej zgodnie podkreślają, że wszystko to za sprawą osób, które w umiejętny sposób zaszczepiły w nich ducha sportu i ukazały, że sport to nie tylko wyżycie się fizyczne ale także pomoc w radzeniu sobie z problemami życia codziennego. Kolejnym przykładem efektywnego promowania sportu jest schronisko dla nieletnich w Dominowie. Trafiają
do niego młodzi ludzie w wieku od 13 do 21 lat. Kieruje ich tam sąd na maksymalnie trzy miesiące (okres ten potem może ulec wydłużeniu). Wśród wychowanków są sprawcy kradzieży, ale także zabójstw czy gwałtów. Schronisko w tej chwili ma ok. 50 pensjonariuszy. Trzy korty i trybuny zbudowali sami. Najbardziej cenią grę na korcie przeznaczonym z reguły dla wychowanków sprawiających największe kłopoty. Jest on wewnątrz kompleksu i stąd dostęp do niego jest niemal całodobowy.Wśród ostatnich sukcesów tego typu promocji sportu wymienia się Mariusza (15 lat). Chłopak, pochodzący z lubelskiego Czechowa, trafił do Dominowa za rozboje. Kipiał agresją. Po czasie spędzonym w Dominowie zrozumiał,
że to sport może mu pomóc, a jego koledzy z ławki wręcz przeciwnie. Kiedy wyjeżdżał
do Zakładu Poprawczego w Barczewie, był już innym człowiekiem.92Dzięki wyżej wymienionym przykładom możemy wywnioskować iż jedną z najważniejszych zasad osiągnięcia efektu i właściwej promocji aktywności sportowej są rozwiązania praktyczne
a nie sucha teoria. Dużym zainteresowaniem cieszy się tzw. pedagogika przygody, zwana edukacją przygodową, pedagogiką ryzyka. Jest ona formą aktywności w naturalnym środowisku, a jednocześnie nacisk nie jest położony na wygrywanie lub przegrywanie, lecz na stawianie czoła wyzwaniom naturalnego środowiska. Należałoby przeprowadzić więcej badań czy „terapia przygodowa” ma dostateczne znaczenie wychowawcze w Polsce, w odniesieniu do młodzieży społecznie niedostosowanej.

93Zajęcia przygodowe dla niedostosowanych społecznie są źródłem nowych doświadczeń, pobudzają formy aktywności a przede wszystkim świetną promocją aktywności fizycznej. Do młodzieży docieramy poprzez głowę, serce i ręce. Jest to sprawdzanie siebie
w sytuacjach ekstremalnych. Korzyści płynące z przygodowych form aktywności prowadzonych w naturalnym środowisku sprowadzają się do grup:

Aktywność przygodowa kształci umiejętności współpracy, rozwija poczucia własnej wartości, uczy zrozumienia oraz satysfakcji z życia. Moc ciała i potęga jego funkcji nabyta w trakcie ćwiczeń ma wpływ na wydolność wychowanków w różnych dziedzinach ich działalności
a także w osiąganiu wytyczonych przez nich celów.

Podsumowując, właściwy dobór metod resocjalizacji uwarunkowany jest różnymi czynnikami. W przypadku młodych ludzi niedostosowanych społecznie, sport odgrywa bardzo istotną rolę, nie tylko hartuje charakter i uczy przestrzegania reguł życia społecznego, ale przede wszystkim uczy współpracy grupowej. Natomiast w przypadku dziewcząt istotną rolę odegrać mogą metody oparte na muzykoterapii, plastyko-terapii czy terapii przez teatr, ale także 94promowanie sportu jako „biletu” do idealnej sylwetki i samozadowolenia
z własnej osoby a także zdobycia pewności siebie. Wszystkie wyżej zawarte czynniki tworzą osobę odporną na rozboje , kradzieże czy agresje. Pojęcie resocjalizacji poprzez sport było
już niejednokrotnie poruszane w fachowej literaturze. Trzeba się zgodzić ze zdaniem
J. Bonikowskiego, że „sport bezdyskusyjnie jest metodą resocjalizacji, a znaczenie tej metody zależy głównie od sposobów promowania go wśród ludzi niedostosowanych społecznie.”

Bibliografia

Pozycje zawarte:

  1. Bandura M., Self-efficacy. The exercise of control, San Francisco 1997

  2. Dobrzeniecki J., Kultura fizyczna i jej uwarunkowania w resocjalizacji więźniów, Gdańsk 1998.

  3. IInicka R.M., Środowiskowy kontekst niedostosowania społecznego młodzieży, Toruń 2008.

  4. Skoczylas W., Sport w profilaktyce resocjalizacyjnej, Warszawa 1992.

  5. Stanik J.M., Urban B., Resocjalizacja,Warszawa 2007.

  6. ZiemilskaA.,Sport dzieci i młodzieży-uwarunkowania i konsekwencje, Warszawa 1987.

Wykaz Stron www:

  1. http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20140520/PODLASKA/140519522

Dyskusja

Pracy zostały poruszone wszystkie kwestie związane z niedostosowaniem społecznym. Autorzy przekazali treści dotyczące promowania zdrowia, promowania aktywności fizycznej na rzecz zdrowia i osób wykluczonych społecznie , Myślę że w pracy zostały zawarte wszystkie treści dotyczące powrotu osoby wykluczonej społecznie do normalnego społeczeństwa poprzez uprawianie aktywności fizycznej. W pracy był kładziony nacisk na promocje aktywności fizycznej i sportowej w celu zachęcenia osób do chętnego zaangażowania w swoje życie sportowo ,rekreacyjno fizyczne.

Bibliografia

  1. Czeredecka B., Analiza pedagogiczna zaburzeń w zachowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, Rzeszów 1994.

  2. Krawczonek M., Edukacja i dialog 2002/nr 4

  3. Konopnicki J., Niedostosowanie społeczne. Warszawa 1971.

  4. Lipkowski O., Pedagogika specjalna, 1977.

  5. Makowski A., Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszaw 1994.

  6. Przetacznikowa M., Psychologia kliniczna, pod red. A. Lewickiego, Warszawa 1959.

  7. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1993.

  8. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2000.

  9. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, PWN Warszawa 2000.

  10. Stanika J. M., Psychologia. Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka, Katowice 2000.

  11. Urban B., Diagnoza i selekcja dzieci społecznie niedostosowanych, Problemy opiekuńczo wychowawcze nr10/1985.

  12. Wójcik D., Nieprzystosowanie społeczne młodzieży, Wrocław 1984.

  13. Bąkowska M., Przemoc w rodzinie a zaburzenia zachowania dziecka. „Edukacja”, nr 2, 1998.

  14. Konopczyński M., Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży, MEN 1996.

  15. Konopnicki J., Niedostosowanie społeczne.

  16. Kwak A., Niepewność rodziny jako wyznacznik stosunków wewnątrz rodzinnych, [w:] Rodzina jako system interakcji, Lublin 1988.

  17. Lipkowski O., Pedagogika specjalna, 1977.

  18. Makowski A., Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja.

  19. Pospiszyl K., Żabczyńska E., Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie.

  20. Tarnawska A, Skąd tylu młodocianych przestępców?[w:] „Edukacja i dialog”, nr 8, 1999

  21. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972

  22. Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973.

  23. Konopnicki J.,1971, Niedostosowanie społeczne, PWN, Warszawa

  24. Lipkowski O.,1981 Pedagogika Specjalna Zarys, WSiP, Warszawa

  25. Lipkowski O., 1980 Resocjalizacja, WSiP, Warszawa

  26. Makowski A., 1994 Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, PWN, Warszawa

  27. L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000.

  28. J.M. Stanik: Psychologia ,,Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka”, Katowice 2000.

  29. F. Kozaczuk: Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003.

  30. J. Elliott, M. Place: Dzieci i młodzież w kłopocie, Warszawa 2000.

  31. J. Santorski: Miłość i praca. Źródła siły rodziny i firmy. Trwałe relacje w biznesie i szczęście w życiu osobistym. Wydawnictwo Biznesowe Nowy Projekt Chiltern - Santorski, Warszawa 2002.

  32. S. Bandora , B. Czeredecka, D. Marzec : Rodzina i formy jej wspomagania, Katowice 2001.

  33. M. Sałasiński, B.Badziukiewicz : Vademecum pedagoga szkolnego, Warszawa 2003.

  34. P. Gindrich. Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów dyslektycznych. UMCS Lublin 2000.

  35. Urban B .Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży. UJ. Kraków 2000

  36. Wit B.: Układ odpornościowy człowieka a wysiłek fizyczny. Sport Wyczynowy

  37. 1994, 3-4, 351-352.

. Barankiewicz J.: Poradnik nauczyciela wychowania fizycznego , WOM Kalisz 1992

  1. Winiarski R., Przewęda R., Wit B., Jegier A.: Sport dla wszystkich, TKKF Warszawa

  2. Demel M. (1980), Pedagogika zdrowia. Warszawa, WSiP

  3. Z. Borysiuk, Zdrowie a wysiłek fizyczny (koncepcja health releted fitness) „Wiadomości Uczelniane” nr 1 wrzesień 2003

  4. J. Bielski, Życie jest ruchem, Poradnik dla nauczycieli wychowanie fizycznego, Warszawa 1996, s 13

  5. Cedro P., Społeczna rola sportu, [w:] Rozprawy Społeczne, nr 2 (VII), 2013, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2013.

  6. Gawrycka I., Fenomen futbolu latynoamerykańskiego, [w:] Dzieje kultury latynoamerykańskiej, M. F. Gawrycki (red.), PWN, Warszawa 2009.

  7. Gołdys A., Derlatka I., Ślifirska O., K. Tadeusiak-Jeznach, Sport dla wszystkich, sport dla każdego, Ludowe Zespoły Sportowe, Warszawa 2012.

  8. Kosiewicz J., Sport w perspektywie nauk przyrodniczych i społecznych, [w:], Jerzy Kosiewicz, Tomasz Michaluk, Krzysztof Pezdek, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2013.

  9. Lipoński W., Sport w społeczeństwie, [w:] Polska na tle procesów rozwojowych Europy XX wieku, UAM, Poznań 2002.

  10. Panfil Ł, Seweryniak T., Wybrane czynniki umiędzynaradawiania kadr organizacji sportowych, AWF Wrocław, Wrocław 2009.

  11. Sochacka J., Chuligaństwo stadionowe jako samodzielne zjawisko społeczne i przedmiot regulacji prawnych. Zarys problematyki, Polska Akademia Nauk, Instytut Nauk Prawnych, Zakład Kryminologii, tom XXXII/2010 2010.

  1. M. Krawczonek, Edukacja i dialog 2002/nr4, s 10↩

  2. J.M. Stanika, Psychologia. Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka, Katowice 2000, s.78 ↩

  3. B.Czeredecka, Analiza pedagogiczna zaburzeń w zachowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, Rzeszów 1994, s.14↩

  4. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa1993, s. 18-19↩

  5. O.Lipkowski, Pedagogika specjalna, 1977, s.106↩

  6. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2000, s.78↩

  7. A.Makowski, Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszaw 1994,s.20↩

  8. M. Przetacznikowa, Psychologia kliniczna, pod red. A. Lewickiego, Warszawa 1959,s.252↩

  9. D. Wójcik, Nieprzystosowanie społeczne młodzieży, Wrocław 1984,s. 17↩

  10. J. Konopnicki, Niedostosowanie społeczne. Warszawa 1971, s. 18↩

  11. A.Makowski, Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszawa 1994, s.27↩

  12. B. Urban, Diagnoza i selekcja dzieci społecznie niedostosowanych, Problemy opiekuńczo wychowawcze nr10/1985,s.455-456↩

  13. J. Konopnicki, Niedostosowanie społeczne, PWN Warszawa 1971, s. 87-89↩

  14. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne,

    PWN Warszawa 2000, s. 50↩

  15. O. Lipkowski, Pedagogika specjalna, 1977, s. 107↩

  16. J. Konopnicki, Niedostosowanie społeczne, s. 125↩

  17. J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972, PWN, s.53↩

  18. M. Bąkowska, Przemoc w rodzinie a zaburzenia zachowania dziecka. „Edukacja”, nr 2, 1998 r.↩

  19. Tamże, s.145.↩

  20. M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973.↩

  21. A. Tarnawska, Skąd tylu młodocianych przestępców?[w:] „Edukacja i dialog”, nr 8, 1999 r.↩

  22. K. Pospiszyl, E. Żabczyńska, Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie, s. 94-96.↩

  23. M. Konopczyński, Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży, MEN 1996, s.41-43.↩

  24. A. Kwak, Niepewność rodziny jako wyznacznik stosunków wewnątrz rodzinnych, [w:] Rodzina jako system interakcji, Lublin 1988, s.175-180.↩

  25. A. Makowski,Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, s.32↩

  26. Tamże, s.180-183↩

  27. Tamże, s. 180-183.↩

  28. Tamże, s. 33.↩

  29. Tamże, s. 103-104.↩

  30. Tamże, s. 33-36↩

  31. O.Lipkowski, Pedagogika specjalna, 1977, s. 107.↩

  32. Tamże, s. 5.↩

  33. J.M. Stanika: Psychologia ,, Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka”, Katowice 2000, s..78↩

  34. D. Wójcik: Nieprzystosowanie społeczne młodzieży, Wrocław 1984,s. 17↩

  35. B. Urban: Diagnoza i selekcja dzieci społecznie niedostosowanych, Problemy opiekuńczo wychowawcze nr10/1985,s.455-456↩

  36. Dziubiński Z. (1998). Kościół katolicki wobec socjopatologii. Sport dla wszystkich, nr 3, 38-47. Warszawa↩

  37. Bronikowski M.,(red.), Metodyka wychowania fizycznego w reformowanej szkole. Poznań 2002.↩

  38. Żukowski R. (1996). Uniwersalne wartości lekkiej atletyki jako sportu w rodzinie. N': Arasymowicz St. (red.): Kultura fizyczna a rodzina. Materiały z ogólnopolskiej konfe­rencji naukowo-metodycznej. Biała Podlaska.↩

  39. Rejzner A. (1986)_ Kultura fizyczna młodzieży niedostosowanej społecznie i przestępczej z rodzin patologicznych. W: Rodzina a kultura fizyczna. Materiały pokonferencyjne. AWF, Gdańsk↩

  40.  Kasperczyk T., Sport jako środek rehabilitacji; w : Sport w rehabilitacji niepełnosprawnych. Kraków 1999. ↩

  42. W. Lipoński, Sport w społeczeństwie, [w:] Polska na tle procesów rozwojowych Europy XX wieku, UAM, Poznań 2002, s. 205.↩

  43. P. Cedro , Społeczna rola sportu, [w:] Rozprawy Społeczne, nr 2 (VII), 2013, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2013, s. 77.↩

  44. Ibidem, a. 78.↩

  45. Ibidem, s. 78.↩

  46. Ł. Panfil, T. Seweryniak, Wybrane czynniki umiędzynaradawiania kadr organizacji sportowych, AWF Wrocław, Wrocław 2009, s. 25.↩

  47. P. Cedro , Społeczna…, op. cit. , s. 79↩

  48. I. Gawrycka, Fenomen futbolu latynoamerykańskiego, [w:] Dzieje kultury latynoamerykańskiej, M. F. Gawrycki (red.), PWN, Warszawa 2009, s. 448↩

  49. Ibidem, s. 452.↩

  50. P. Cedro , Społeczna…, op. cit. , s. 79↩

  51. P. Cedro , Społeczna…, op. cit. , s. 79↩

  52. J. Sochacka, Chuligaństwo stadionowe jako samodzielne zjawisko społeczne i przedmiot regulacji prawnych. Zarys problematyki, Polska Akademia Nauk, Instytut Nauk Prawnych, Zakład Kryminologii, tom XXXII/2010 2010, s. 231.↩

  53. P. Cedro, Społeczna…, op. cit. , s. 83↩

  54. J. Kosiewicz, Sport w perspektywie nauk przyrodniczych i społecznych, [w:], Jerzy Kosiewicz, Tomasz Michaluk, Krzysztof Pezdek, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2013, s. 9.↩

  55. A. Gołdys, I. Derlatka, O. Ślifirska, K. Tadeusiak-Jeznach, Sport dla wszystkich, sport dla każdego, Ludowe Zespoły Sportowe, Warszawa 2012, s. 9.↩

  56. Ibidem, s. 16.↩

  57. Cendrowski Z.: Ruch nade wszystko (w:) Będę żył 107 lat. Agencja Promo-Lider, Warszawa 1996.↩

  58. Łobocki M., ABC wychowania, Kraków, 2003.↩

  59. Sośnicki K., Istota i cele wychowania, Warszawa 1964.↩

  60. Bielski J., Podstawowe problemy teorii wychowania fizycznego, Oficyna wydawcznicza „Impuls”, Kraków 2012.↩

  61. Gracz J., Sankowski T., Psychologia sportu, Poznań 2000, s.278.↩

  62. Przetacznik-Gierowska M., Psychologia wychowawcza, PWN Warszawa.↩

  63. Sas- Nowosielski K., Wychowanie poprzez sport- między nadzieją, a zwątpieniem. Sport wyczynowy, 2004.↩

  64. Zieliński J., Wybrane aspekty wychowania do aktywności fizycznej, Wydawnictwo AMELIA, Rzeszów 2013.↩

  65. Tamże: s. 70-71.↩

  66. S. Wołoszyn "O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie" Warszawa 1988↩

  67. R. Żukowski "Zawód i praca trenera" Warszawa 1989↩

  68. S. Woloszyn "O wychowaniu w sporcie dyskusyjnie" Materiały szkoleniowe dla trenerów nr 1 Warszawa 1988.↩

  69. Bielski J., Podstawowe problemy teorii wychowania fizycznego, Oficyna wydawcznicza „Impuls”, Kraków 2012.↩

  70. J. Bielski,Teoretyczne i metodyczne podstawy efektywności pracy nauczyciela wychowania fizycznego. Piotrków Trybunalski 2000.↩

  71. K. Konarzewski,Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, wyd. 2. Warszawa 1987.↩

  72. T.E. Dąbrowska, B. Wojciechowska-Charlak,Między praktyką a teorią wychowania. Lublin 1997.↩

  73. Bielski J., Podstawowe problemy teorii wychowania fizycznego, Oficyna wydawcznicza „Impuls”, Kraków 2012.↩

  74. Lipka M.: Zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży. PWN, Warszawa, 1997.↩

  75. Gilewicz Z.: Teoria wychowania fizycznego. PWN, Warszawa 1954↩

  76. C. Czopów, S. Jedlewski, „Pedagogika resocjalizacyjna”, W-wa 1971, s. 114↩

  77. C. Czopów, S. Jedlewski,j.w, s. 281-283↩

  78. C. Czopów, „Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i diagnostyki”, W-wa 1978, s. 284↩

  79. O.Lipkowski – „Resocjalizacja” -WSIP, -W-wa, 1976 r. s.254-261↩

  80. F.Kozaczuk – „Psychoprofilaktyka i resocjalizacja młodzieży”. Rzeszów (1997): WWSP, s. 79 - 81↩

  81. K.Pospiszyl,„Resocjalizacja. Teoretyczne podstawy, oraz przykłady programów oddziaływań”, wyd. Żak Warszawa 1998 (wyd. 1), s. 123-125↩

  82. Skrypt dla studentów, „Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży”. (red:) F. Kozaczuka i B. Urbana, Rzeszów 1997, s. 147-150↩

  83. Skrypt dla studentów, „Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży”. (red:) F. Kozaczuka i B. Urbana, Rzeszów 1997, s. 147-150↩

  84. C. Czopów, S. Jedlewski, „Pedagogika resocjalizacyjna”, W-wa 1971, s. 332 - 346↩

  85. R.M. IInicka, Środowiskowy kontekst niedostosowania społecznego młodzieży, Toruń 2008.↩

  86. B.Urban,J.M. Stanik, Resocjalizacja,Warszawa 2007.↩

  87. J .Dobrzeniecki, Kultura fizyczna i jej uwarunkowania w resocjalizacji więźniów, Gdańsk 1998.↩

  88. Tamże.↩

  89. Tamże.↩

  90. Tamże.↩

  91. http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20140520/PODLASKA/140519522↩

  92. A. Ziemilska, Sport dzieci i młodzieży-uwarunkowania i konsekwencje, Warszawa 1987.↩

  93. W. Skoczylas, Sport w profilaktyce resocjalizacyjnej, Warszawa 1992.↩

  94. M. Bandura,Self-efficacy. The exercise of controll, San Francisco 1997↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Reintegracyjna rola sportu dla osób społecznie nie dostosowanych
SPOSOBY REINTEGRACJI OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE
9. Rola pracy w resocjalizacji osób niedostosowanych społecznie, Ergoterapia
SPOSOBY REINTEGRACJI OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE
Albińska, Problem życia społecznego i zawodowego osób niedosłyszących i głuchych
Wyklady z resocjalizacji, Studia, Oligofrenopedagogika - st. licencjackie, Edukacja i rehabilitacja
Wyklady z resocjalizacji(1), Studia, Oligofrenopedagogika - st. licencjackie, Edukacja i rehabilitac
METODYKA NAUCZANIA OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE
PROGRAM daty, Studia, Oligofrenopedagogika - st. licencjackie, Edukacja i rehabilitacja osób niedost
Zagadnienia z przedmiotu?ukacja i resocjalizacja osob niedostosowanych spolecznie
865 Resocjalizacja osób niedostosowanych społecznie
2. Typolgia nieprzystosowania społecznego, IPSIR, resocjalizacja w instytucjach zamknietych, statyst
Murray Rothbard Rola intelektualistów w przemianie społęcznej w kierunku Laissez ?ire
Wpływ korporacji na kształt globalizacji i rola mediów w kształtowaniu społecznego przyzwolenia (2)
ROLA EMPATI W ŻYCIU SPOŁECZNYM 1, fizjoterapia, psychologia
20 rola i zadania służb społecznych ds. p omocy dziecku i rodzinie - perspektywa europejska, socjol
frieske - dynamika koncepcji marginalizacji spo, Socjologia, Procesy marginalizacji i reintegracji s

więcej podobnych podstron