Ekonomiczne instrumenty ochrony

środowiska

Zadaniem ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska jest

dostarczanie bodźców cenowych, mobilizujących do oceny
korzyści i kosztów alternatywnych zachowań.

Przy wyborze ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska

rozpatruje się ich:
- skuteczność ekologiczną czyli możliwość osiągnięcia
założonego efektu ekologicznego (np. redukcja emisji do
założonego poziomu)
- efektywność ekonomiczną - poszukiwanie rozwiązania
umożliwiającego osiągnięcie najlepszego efektu ekologicznego
przy możliwym do zaakceptowania poziomie kosztów
- możliwości wdrożenia - wynikające z norm prawnych,
parametrów technicznych i kosztów zastosowania

Celem stosowania tych instrumentów jest osiągnięcie

zamierzonego

poziomu jakości środowiska oraz realizacji zrównoważonego

rozwoju.

Zastosowanie ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska

ma pełnić funkcje:
- bodźcowe – zachęcając podmioty gospodarcze do

racjonalnego korzystania z zasobów środowiskowych
- dochodotwórcze – gromadzenie funduszy i przekazywanie

ich na inwestycje związane z ochroną środowiska
- regulacyjne w stosunku do mechanizmów rynkowych (

T.

Poskrobko

)

Ekonomiczne instrumenty ochrony

środowiska

Opłaty ekologiczne:
- za degradacje środowiska np.:

- opłaty za emisję pyłów i gazów do atmosfery,
- składowanie odpadów,
- wprowadzanie ścieków do wód i gleb,
- wycinanie drzew i krzewów

- za korzystanie ze środowiska np.:

- pobór wód,
- korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych,
- wydobywanie kopalin
- opłaty za wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej

- Opłaty administracyjne - np. za wydawanie pozwoleń wodno-

prawnych,

- Opłaty usługowe np.: za dostarczanie wody, utylizacje odpadów,

za wprowadzanie ścieków do kanalizacji

- Opłaty produktowe – nakładane na ceny produktów powodujących

zanieczyszczenie środowiska w fazie produkcji, użytkowania lub
utylizacji (opłaty doliczane do ceny baterii, opon, paliwa)

- Opłaty depozytowe i kaucje – pobierane przy sprzedaży danego

artykułu i zwracane w momencie oddania do punkty zakupu
zużytego urządzenia lub produktu np. akmulatora, butelki, puszki.

- Systemy handlu pozwoleniami na emisję zanieczyszczeń.

• Systemy handlu pozwoleniami na emisję zanieczyszczeń

polega na ustaleniu całkowitego limitu emisji dla grupy

zakładów i/lub sektorów oraz przyznaniu uprawnień do

emisji odpowiadających całkowitemu limitowi tym zakładom

(emitentom zanieczyszczeń). Zakłady mogą wykorzystać

przyznane uprawnienia do realizacji własnych celów

redukcyjnych emisji, sprzedać je lub zachować na przyszłe

okresy rozliczeniowe

(T. Poskrobko).

• Rynek ten dotyczy nie tylko sprzedaży wewnątrz kraju ale

również możliwości prowadzenia wymiany z innymi krajami.

Bodźce wspierające egzekucję prawa:

- Kary pieniężne za przekraczanie norm i nieprzestrzeganie

przepisów ochrony środowiska
- Zastawy ekologiczne – płatność na rzecz instytucji

odpowiedzialnej za stan środowiska mająca na celu

zabezpieczenie roszczeń z tytułu potencjalnych szkód i ich

następstw jakie wywoła w środowisku naturalnym dana

działalność, jeżeli nie dojdzie do negatywnego wpływu na

środowisko wpłacona suma zostaje zwracana

- Ubezpieczenia ekologiczne – przeniesienie na firmę

ubezpieczeniowa, w zamian za odpowiednia opłatę, kosztów

ewentualnej odpowiedzialności cywilnej związanej

negatywnym wpływem na środowisko
- Subwencje:

- dotacje dla inwestycji proekologicznych
- ulgi podatkowe

- preferencyjne pożyczki i kredyty

Oceny Oddziaływań Inwestycji na

Środowisko (OOS)

• Ocena oddziaływania inwestycji na środowisko (ang.

Environmental Impast Assessment) to sformalizowany cykl
działań mających na celu identyfikowanie i ocenę wpływu
planowanych przedsięwzięć oraz ich alternatyw na
określony obszar i zachodzące w nim procesy.

• Ocena taka ma na celu opisanie wszelkich konsekwencji

środowiskowych wynikających z realizacji danej inwestycji
oraz określenie działań mogących zapobiec lub w znacznym
stopniu ograniczyć ich negatywne skutki (Adamczyk 2004).

• Oceny oddziaływania na środowisko (OOS) są w Polsce

podobnie jak w całej Unii Europejskiej podstawowym
instrumentem ochrony środowiska.

• Aktem prawnym omawiającym rodzaje inwestycji podlegających

OOS oraz procedury przeprowadzania ocen oddziaływania na

środowisko jest Ustawa o udostępnianiu informacji o

środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w

ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na

środowisko z 3.10.2008 r. wraz z późniejszymi poprawkami.

• Ocenę oddziaływania inwestycji na środowisko wykonuje się dla

przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na

środowisko. Dotyczy to przedsięwzięć, które wymagają wydania

następujących decyzji:
- o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;
- o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego lub

na zmianę sposobu użytkowania obiektu lub jego części;
- ustalających warunki robót mogących zmienić stosunki wodne

(melioracje, ochrona przeciwpowodziowa itd.);
- dotyczących scalania lub wymiany gruntów i o zmianie lasu na

użytek rolny

- o ustalaniu lokalizacji autostrad oraz dróg ekspresowych,

- koncesji związanych z Prawem geologicznym i górniczym;

- pozwoleń wodnoprawnych (urządzenia wodne, pobór wód,

rolnicze wykorzystanie ścieków)

(Ustawa z o udostępnianiu informacji o

środowisku…. Dz. U.Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.)

Szczegółowy wykaz inwestycji, przy realizacji których wymagane

jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko

zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2004 r. w

sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco

oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań

związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do

sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko

W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko

określa się i analizuje:

1) bezpośredni, pośredni, wtórny, skumulowany, stały i chwilowy

oraz pozytywny i negatywny wpływ danego przedsięwzięcia

na:
a) zdrowie i warunki życia ludzi,
b) zwierzęta,
c) rośliny,
d) różnorodność biologiczną
e) wodę,
f) powietrze,
g) powierzchnię ziemi,
h) krajobraz,

i) klimat,
j) zasoby naturalne,
k) zabytki,
l) dobra materialne
e) dostępność do złóż kopalin;

2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania

negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na

środowisko;

3) wymagany zakres monitoringu.

W skład prawidłowo przygotowanego raportu wchodzić

powinny następujące informacje.

1. Opis planowanego przedsięwzięcia:

- charakterystyka inwestycji i warunki użytkowania

terenu podczas budowy i

użytkowania,

- charakterystyka procesów produkcyjnych,
- przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń

wprowadzanych do środowiska;

2. Opis elementów przyrodniczych środowiska, na które przewidywana

inwestycja może wpływać (ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i

obszarów chronionych).

3. Opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu

oddziaływania zabytków.

4. Opis przewidywanych skutków środowiskowych rezygnacji z realizacji

inwestycji

5. Charakterystyka wariantów realizacji przedsięwzięcia (proponowanego

oraz alternatywnego) z zaznaczeniem wariantu

najkorzystniejszego dla środowiska;

6. Określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko

poszczególnych wariantów;

7. Opis metod prognozowania oddziaływań planowanego przedsięwzięcia

na środowisko (funkcjonowanie inwestycji, wykorzystywanie zasobów

środowiska, emisję zanieczyszczeń);

8. Prezentacja przewidywanych działań mających na celu zapobieganie i

ograniczanie negatywnych oddziaływań na środowisko

9. Projekt graficzny realizowanej inwestycji;
10. Mapa obszaru zajmowanego przez inwestycje i jego bezpośredniego

otoczenia;

11. Analizę możliwych konfliktów społecznych związanych z planowanym

przedsięwzięciem;

12. Plan monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na

etapie jego budowy i eksploatacji lub użytkowania,

Ekoetykiety

• Ekoetykietowanie to oznaczanie produktów specjalnymi

etykietami (znakami) informującymi o wpływie danego

produktu, opakowania lub procesu technologicznego w wyniku

którego powstał, na środowisko naturalne.

• Ekoetykiety można traktować jako specyficzne znaki

jakościowe świadczące o tym że dany produkt nie powoduje

negatywnych zmian w środowisku oraz spełnia kryteria

dotyczące ochrony środowiska naturalnego, zdrowia

użytkujących go organizmów a także ekonomicznego

wykorzystania zasobów naturalnych (wody, energii, substancji

naturalnych) oraz możliwości ponownego wykorzystania

danego produktu w procesie recyklingu.

• Etykiety ekologiczne przyznawane są przez organizacje

społeczne badające stopień przetworzenia, stopień

przyjazności dla środowiska przejawiający się, w zależności od

rodzaju etykiety, biodegradowalnością, oszczędnością energii

lub wody podczas procesu produkcyjnego, brakiem testów

prowadzonych na zwierzętach,

Funkcje ekoetykietowania:

• wzorcowa – przyznanie ekoznaku wymaga sprostania określonym

wymogom w zakresie ochrony środowiska i możliwości dalszego

wykorzystania danego produktu. Firmy ubiegające się o przyznanie

ekoznaku musza dostosować swoje produkty bądź procesy

produkcyjne do wymagań wzorcowych.

• uwiarygodniająca – uzyskany ekoznak jest swoistym certyfikatem

jakości danego produktu w stosunku do zachowań i norm

prośrodowiskowych, potwierdzonym przez niezależna organizację

nadającą uprawnienia do etykietowania danym znakiem, przez co

dany produkt znajduje się w puli produktów wiarygodnych dla

odbiorców.

• stymulująca – zwykle uzyskanie ekoznaku i związany z tym wzrost

zainteresowania produktem stymuluje firmę do podejmowania

kolejnych działań prośrodowiskowych

• komercyjna – produkty oznaczone ekozankiem są chętyniej

wybierane przez konsumentów i cieszą się większym zaufaniem

wśród odbiorców świadomie podchodzących do nabywanych dóbr

• promocyjna – posiadanie ekoznaku jest doskonałą promocją

produktu i firmy i może być wykorzystywane we wszelkiego rodzaju

kampaniach promocyjnych mających zachęcić do kupowania

danego produktu lub innych produktów danej firmy ( Zaremba-

Warnke, 2009).

•

Przykłady etykiet

ekologicznych

Błękitny Anioł (Der Blauer Engel).

Najstarszy europejski ekoznak.
Wprowadzony w 1977 roku
z inicjatywy niemieckiego Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych.
Znak mogą otrzymać towary o znacznie
lepszej charakterystyce środowiskowej w
porównaniu z innymi znajdującymi się na
rynku dobrami zaspokajającymi te same
potrzeby.
Oceny produktu dokonuje się na
podstawie
uproszczonej analizy cyklu życia
produktu, biorąc pod uwagę
ekonomiczne zużycie surowców, cykl
produkcyjny, użytkowanie produktu oraz
utylizację odpadów.
Produkt oznaczony tym znakiem posiada
certyfikat który weryfikowany jest co 3
lata.

• EKO - ZNAK EKOLOGICZNY

przyznawany przez Polskie
Centrum Badań i Certyfikacji dla
produktów przemysłowych.

• Znak przyznawany jest zarówno

polskim jak i zagranicznym
produktom, które nie powodują
negatywnych skutków dla
środowiska naturalnego oraz
spełniają szereg kryteriów
odnoszących się do ochrony
zdrowia, środowiska oraz
ekonomicznego wykorzystania
zasobów.

• ECOLABEL znany także jako Stokrotka to

oficjalny znak, nadawany produktom
spełniającym jednolite wymagania względem
środowiska naturalnego uzgodnione przez
państwa członkowskie Unii Europejskiej.
Ecolabel przyznawany jest na podstawie
skróconej analizy cyklu życia produktu. W Polsce
Ecolabel przyznawany jest przez Polskie
Centrum Badań i Certyfikacji.

• ENERGY STAR to znak ekologiczny którym

wyróżnione są produkty energooszczędne -
zużywające tylko niezbędną ilość energii
potrzebną do pracy. Program zapoczątkowany
przez Amerykańską Agencję Ochrony
Środowiska oraz Amerykański Departament
Energii. Od 2006 roku w programie biorą także
udział państwa członkowskie Unii Europejskiej.

• Znak rolnictwa ekologicznego Unii

Europejskiej.
Użycie tego znaku jest dobrowolne.

Towary oznaczone tym symbolem muszą

pochodzić z certyfikowanych gospodarstw

ekologicznych. Przynajmniej 95%

składników oznaczonego produktu

powinno być wyprodukowane metodami

ekologicznymi. Produkty tak oznakowane

spełniają wymogi oficjalnego nadzoru i

pochodzą bezpośrednio od producenta lub

zostały przygotowane w zamkniętym

opakowaniu.

• Znak Stowarzyszenia Producentów

Żywności Metodami Ekologicznymi -

EKOLAND.
Produkt oznaczony takim znakiem

pochodzi z certyfikowanego

gospodarstwa ekologicznego będącego

członkiem stowarzyszenia EKOLAND

produkującego zdrową żywność.

•

Znak towarowy "Zielony Punkt"

umieszczony na opakowaniu oznacza, że

producent wniósł wkład finansowy

w budowę i funkcjonowanie systemu

odzysku i recyklingu odpadów

opakowaniowych. Znak towarowy "Zielony

Punkt" jest znakiem zastrzeżonym,

będącym własnością Der Grüne Punkt -

Duales System Deutschland (DSD)

z siedzibą w Kolonii. W Polsce wyłącznym

licencjobiorcą jest Rekopol Organizacja

Odzysku S.A.

•

Opakowanie biodegradowalne - znak

oznacza ze dane opakowanie ulega

całkowitej biodegradacji i w czasie

kompostowania nie uwalnia żadnych

szkodliwych substancji.
Certyfikat opakowań biodegradowalnych

przyznawany jest przez Niemiecki Instytut

Standaryzacji DIN