Terytorium w prawie

międzynarodowym

Wyrok MTS Frontier Dispute, Burkina Faso v. Mali

(1986)

Wyrok MTS Frontier Dispute Benin v. Niger (2005)

pojęcie terytorium

• jest to określony obszar geograficzny lub

przestrzenna strefa ludzkiej działalności

• traktowane jest także jako terytorium

państwowego

Terytorium państwowe

• stanowi przestrzeń, w granicach, której

państwo wykonuje władzę w sposób
wyłączny i pełny w stosunku do osób,
rzeczy i zdarzeń

• terytorium jest podstawą wykonywania

kompetencji państwowych poza jego
granicami

jest to przestrzeń trójwymiarowa

obejmująca

• obszar lądowy
• morskie wody przybrzeżne
• wnętrze ziemi
• oraz przestrzeń powietrzną

rodzaje terytoriów

podlegające suwerenności państwowej

nie podlegające suwerenności państwowej

przykłady

terytoriów zależnych

• Samoa Amerykańskie (państwo

administrujące: USA)

• Guam (USA)
• Anguilla (Wielka Brytania)
• Bermudy (Wielka Brytania)
• Brytyjskie Wyspy Dziewicze (Wielka Brytania)
• Falklandy (Wielka Brytania)
• Gibraltar (Wielka Brytania)
• Nowa Kaledonia (Francja

)

terytoria nie podlegające suwerenności

państwowej

dzielą się na:

• res communis
wspólne dziedzictwo ludzkości np.
morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, dno

mórz i oceanów

• res nullius
obszary niczyje, podlegające zawłaszczeniu

przez inne państwo

teorie prawne terytorium

teoria
• przedmiotowa
• podmiotowa
• przestrzenna
• kompetencji

teoria przedmiotowa

• teoria ta uznaje terytorium za przedmiot władzy

państwowej

teoria podmiotowa

• prawo do terytorium może być porównane

tylko z prawem przysługujące człowiekowi
w stosunku do samej siebie

teoria przestrzenna

• terytorium nie jest rzeczą, którą włada

państwo, lecz przestrzenią w obrębie,
której władza państwowa istnieje i działa

• terytorium stanowi granicę władzy

państwowej

skład terytorium państwa

składa się z

• przestrzeni lądowej
• morskiej
• i powietrznej
• w skład terytorium państwowego wchodzi

też przestrzeń powietrzna nad obszarem
lądowym i morskim

zasada ochrony integralności

terytorialnej

art. 10 Paktu Ligi Narodów
• „Członkowie Ligi zobowiązują się szanować

i

• utrzymywać przeciwko wszelkiej napaści

zewnętrznej integralność terytorialną i
obecną niezależność polityczną wszystkich
członków ”

art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych

• zawiera zakaz groźby i użycia siły
• „przeciwko integralności terytorialnej i

niepodległości jakiegokolwiek państwa”

Zwierzchnictwo terytorialne

• jest formą wykonywania przez państwo

suwerenności na swoim terytorium

zwierzchnictwo terytorialne

oznacza

• najwyższą władzę
• pełną i wyłączną
• nad danym obszarem
• oraz zamieszkującą go ludnością

zwierzchnictwo terytorialne obejmuje

• obywateli
• cudzoziemców, którzy znajdą się na terytorium

państwa

• oraz wszystkie rzeczy (przedmioty) podlegają

władzy i prawu danego państwa

• państwo na własnym terytorium może

wykonywać takie czynności

• i podejmować takie działania, które nie są

zabronione przez prawo międzynarodowe

Zasada suwerenności

• żadne państwo nie może korzystać z

własnej suwerenności terytorialnej w
sposób

• który narusza suwerenność terytorialną

innego państwa

ograniczenia wykonywania zwierzchnictwa

terytorialnego

• demilitaryzacja

• neutralizacja

Demilitaryzacja

• nakłada na państwo obowiązek

zlikwidowania oraz zakaz budowy i
utrzymywania w przyszłości urządzeń i
obiektów wojskowych na określonej części
terytorium

• a także zakaz utrzymywania sił zbrojnych

na tym terytorium

np. umowa poczdamska przewidywała zupełne

rozbrojenie

i demilitaryzację hitlerowskich Niemiec

przykład

obszar wysp Alandzkich w Finlandii

• mieszka tam 20tys mieszkańców mówiących

po szwedzku

mają swój rząd, parlament i przedstawicieli w

Helsinkach

• w 1856r na mocy umowy międzynarodowej

Rosja podpisała umowę (bo Finlandia)
należała wtedy do Rosji,

• ale po I wojnie światowej
• kiedy Finlandia odzyskała niepodległość
• przejęła zobowiązanie Rosji w tym zakresie.

neutralizacja

jest to umowne wyłączenie możliwości działań wojennych
na danym terytorium

• oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania

go w charakterze bazy do prowadzenia takich
działań

stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych
dróg wodnych np. w 1881r. taki status uzyskała Cieśnina
Magellana

• czasami naturalizacja występuje łącznie z

demilitaryzacją

•

np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r.

nabycie terytorium państwowego

• stanowi dopuszczalne przez prawo rozciągnięcie

zwierzchnictwa terytorialnego, które zezwala na
wykonywania kompetencji państwowych

• oraz na dysponowania nabytym obszarem erga

omnes

Nabycie terytorium

• może mieć charakter

• pierwotny, kiedy państwo zawłaszcza terytorium, które do

tej pory nie pozostawało pod władzą innego państwa

• pochodny, jeśli nabyte terytorium należało wcześniej do

innego państwa

Nabycie pierwotne

• może polegać na:
• zawłaszczeniu ziemi niczyjej (okupacji)
• przyroście

Okupacja

• rozumiana jako zawłaszczenia ziemi niczyjej miała

znaczenie w okresie ekspansji kolonialnej w XV -
XIX wieku

• okupacja polegała na dokonaniu
• efektywnej,
• rzeczywistej aneksji danego terenu
• i traktowaniu go jako części swego terytorium

Przyrost

• jest wynikiem powiększenia terytorium na skutek

działania sił przyrody lub działalności człowieka

• może do niego dojść w wyniku
• zjawisk zachodzących na morskim wybrzeżu
• morzu terytorialnym
• lub rzekach granicznych

Rodzaje nabycia pochodnego

• cesja terytorialna

• plebiscyt

cesja

• na mocy umowy międzynarodowej następuje

transfer terytorium w sytuacji kiedy

• jedno państwo przestaje
• a drugie rozpoczyna wykonywanie zwierzchnictwa

terytorialnego nad przekazanym obszarem

Cesja terytorialna

• polega ona na odstąpieniu przez jedno państwo

części swojego terytorium drugiemu państwu

• podstawą cesji jest międzynarodowa umowa,
• w której jedno państwo zrzeka się swoich praw
• do określonego obszaru
• na rzecz innego państwa

rodzaje cesji

cesja wzajemna,
jednoczesna wymiana terytoriów między dwoma
państwami

np.scedowanie przez ZSRR na Polskę części obszaru w
rejonie Drohobycza w zamian za część terytorium
Polski w rejonie województwa lubelskiego

cesja odpłatna
w zamian za przekazanie części terytorium państwo
otrzymuje zapłatę.

np. w przypadku sprzedaży Luizjany Stanom
Zjednoczonym przez Francję

Plebiscyt

• jest to sposób na powiększenie części terytorium

poprzez głosowania ludności

np.plebiscyt w Polsce na Górnym Śląsku w
1921r.

sposoby nabycia terytorium

• tytuły
• pierwotne
Acquisitio originaria oznacza rozciągnięcie
zwierzchnictwa na terytorium nie będące dotąd
częścią innego podmiotu
• pochodne
acquisitio derivativa to nabyć terytorium innego
państwa

sposoby utraty terytorium

• cesja
• zasiedzenie
• efektywna okupacja
• derelikcja

derelikcja

• państwo przestaje wykonywać swe

kompetencje na danym obszarze

• i porzuca je,
• co prowadzi do przekształcenia w ziemie

niczyją

granice państwa

• granica jest to powierzchnia prostopadła do

powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela
terytorium państwa od innych obszarów,

• oddziela terytoria innych państw lub terytoriów

nie podlegających niczyjej suwerenności

• granica wyznacza boczne krańce terytorium

państwowego,

• nie obejmuje jego krańców górnych,
• tj. granic miedzy przestrzenią powietrzną a

przestrzenią kosmiczną

Granice mogą wynikać z naturalnego

• ukształtowania terenów zajmowanych

przez dwa państwa, które są rozdzielone
np. rzeką, górami, morzem itp.

• mogą być także wytyczane w sposób

sztuczny,

• tzn. bez uwzględnienia rzeźby terenu

Nienaruszalność granic

deklaracja ONZ z 1970 roku
• każde państwo ma obowiązek powstrzymać się od

groźby lub użycia siły celem naruszenia

istniejących międzynarodowych granic innego

państwa jako środka rozwiązywania sporów

międzynarodowych, włączając w to spory

terytorialne i problemy dotyczące granic

deklaracja KBWE
• państwa uczestniczące uznały wzajemnie za

nienaruszalne wszystkie granice każdego z nich,

jak również granice wszystkich państw w Europie i

zobowiązały się do powstrzymania teraz i w

przyszłości od atakowania tych granic

Podział granic ze względu na sposób ich

ustalania

• orograficzne
uwzględniające ukształtowanie powierzchni
• geometryczne
przebiegające niezależnie od rzeźby terenu
• astronomiczne
biegnące wzdłuż południków i równoleżników
np. między USA a Kanadą

etapy ustalania granicy

ogólne określenie i opis granicy

• oraz wyznaczenie jej linii przebiegu na

mapie o dużej skali

• delimitacja granicy w umowie

międzynarodowej

• i demarkacja granicy

Delimitacja granicy państwowe j

• polega na ustaleniu przebiegu granicy

państwowej

• obejmuje sporządzenie opisu granicy
• oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o

stosunkowo małej skali

Demarkacja granicy państwowe j

• ma na celu szczegółowe wytyczenie
• i oznakowanie przebiegu granicy

państwowej w terenie

• przeprowadzana jest ona przez komisję

mieszaną

Ograniczenia w wykonywaniu

zwierzchnictwa terytorialnego

• korytarz tranzytowy
• korytarze lotnicze (korytarze powietrzne)
• prawo nieszkodliwego przepływu przez

morze terytorialne

• bazy woskowe

Przykład korytarza tranzytowego

• przez Litwę kursują specjalne pociągi z

Obwodu Kaliningradzkiego

• nie można takiego pociągu zatrzymać,

przeszukać

• obywatele Obwodu mają specjalne wizy na

podróżowanie tym pociągiem

2 kanał międzynarodowy

• kanał musi spełniać pewne warunki:
• musi łączyć 2 morza, musi być

żeglowny (ale nie jest potrzebna
umowa międzynarodowa jak w
przypadku rzeki). Państwo może
samo notyfikować o tym, że określa
kanał jako międzynarodowy

Przykłady kanałów

• Sueski łączy

morze śródziemne z morzem czarownym- traktat z 1888r

• Kiloński łączy

morze bałtyckie z morzem północnym- traktat wersalski

z 1919r

• Koryncki łączy
morze egejskie z morzem jońskim
• kanał Panamski łączy

ocean spokojny z oceanem atlantyckim- traktaty z 1903r.

Rzeki międzynarodowe

Dunaj, Ren, Niger, Indus, Amazonka

• są to rzeki przepływające przez terytorium

co najmniej dwóch państw

• jest to rzeka żeglowna mająca ujście do

morza, na której obowiązuje swoboda
żeglugi dla statków wszystkich państw

Status prawny Dunaju

• płynie przez RFN, Austrię, Słowację, Węgry,

Chorwację, Serbię, Rumunię, Bułgarię i Mołdawię.

• Pierwsze uregulowania zawarte w traktacie

paryskim z 1856 r.

• obecnie status prawny Dunaju reguluje
• konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948 r.
• żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla

obywateli, statków handlowych i towarów
wszystkich państw na zasadzie równości

• nadzór na wykonaniem powierzony Komisji

Dunaju

Status prawny Renu

• szczegółowe przepisy dotyczące Renu zostały

ustanowione przez konwencję moguncką 31 marca

1831 r.
• Obecny status Renu jest określony przez konwencję

mannheimską z 17 października 1868 r.,

(w 1963 r. w Strasburgu konwencja mannheimska
została poddana rewizji)
• przewiduje wolność żeglugi statków wszystkich państw
• do obowiązków państw nadbrzeżnych należy

utrzymanie żeglowności na wszystkich odcinkach Renu