Steroidy (sterydy) jako
zagrożenie dla życia
człowieka

Adrian Witkowski

1. Steroidy to rodzaj lipidów, których
wspólną cechą jest występowanie w ich
cząsteczkach szkieletu węglowego w formie
czterech sprzężonych pierścieni. Pełnią w
organizmach funkcje, z których
najważniejsze są funkcje regulacyjne i
hormonalne.

2. Termin "sterydy" zmienia jednak znaczenie
zależnie od kontekstu. W popularnym,
medycznym znaczeniu termin ten oznacza
zwykle leki sterydowe, które z chemicznego
punktu widzenia są oparte na rozmaitych
kortykosteroidach.

3. W dopingu sportowym przez sterydy
rozumie się natomiast grupę steroidów, które
mają zdolność sterowania anabolizmem
organizmu i które bardziej fachowo nazywa się
sterydami anabolicznymi

Struktura szkieletu
steroidów

Steroidy



sterole (np. cholesterol) - obecne we krwi i błonach

komórkowych



hormony płciowe - sterujące zachowaniami seksualnymi



kortykosterydy - sterujące metabolizmem, równowagą

elektrolityczną



sterydy anaboliczne - stosowane w sporcie, zwłaszcza przez

kulturystów do sztucznego podnoszenia sprawności

organizmu i szybkiego wzrostu wielkości mięśni.



prohormony - które są prekursorami właściwych hormonów i

są stosowane przez kulturystów jako dodatki do tzw.

Suplementów



kwasy żółciowe - organiczne kwasy, syntezowane w

wątrobie, będące końcowymi produktami degradacji

(rozkładu) endogennego (wewnątrzustrojowego)

cholesterolu

Sterole



Organiczne związki chemiczne,

alkohole należące do steroidów.

Powstają poprzez formalne

podstawienie atomu węgla w pozycji 3

w szkielecie steroidu przez grupę

hydroksylową. Do steroli należy

większość steroidów. Sterole są

syntetyzowane w organizmach

żywych z acetylo-CoA.



Najważniejszym sterolem pełniącym

niezastąpione funkcje w organizmach

żywych jest cholesterol, który

występuje we wszystkich komórkach

ssaków i wchodzi w skład lipoprotein

odpowiedzialnych za transport

tłuszczów w organizmie. Bardzo duża

część hormonów, które pełnią funkcję

regulującą, jest sterolami.

Wzór strukturalny sterolu

Cholesterol



cholesterolem" nazywa się pokrewne

substancje lipidowe występujące w osoczu

krwi – lipoproteiny, w skład których, między

innymi wchodzą grupy cholesterolowe.



tzw. zły (niskiej gęstości – LDL) i dobry

(wysokiej gęstości – HDL) cholesterol to w

rzeczywistości lipoproteiny – czyli dość

złożone polipeptydy zawierające cholesterol

wolny i zestryfikowany. Są one formą

transportową cholesterolu.



zaburzenia gospodarki lipidowej, którego

miarą jest wzrost stężenia cholesterolu w

surowicy krwi, jest istotnym czynnikiem

ryzyka wystąpienia miażdżycy i chorób

układu sercowo-naczyniowego takich jak

choroba wieńcowa i zawał serca, udar

mózgu i miażdżyca zarostowa kończyn

dolnych.

Struktura
cholesterolu

Trójwymiarowy model
cholesterolu

Hormony sterydowe



hormony płciowe

- androgeny :

testosteron,
dihydrotestosteron,
androstendion

-

estrogeny: estradiol,
estriol, estron

- progesteron



hormony kory
nadnerczy

-

mineralokortykosteroi
dy: aldosteron,
dezoksykortykosteron

- glikokortykoidy:

kortyzon, kortyzol

- androgeny

Testosteron



podstawowy męski
steroidowy hormon
płciowy należący do
androgenów. Jest
produkowany przez
komórki śródmiąższowe
Leydiga w jądrach, a
także w niewielkich
ilościach przez korę
nadnerczy, jajniki i
łożysko.

Funkcje testosteronu:



kształtowanie płci i cech płciowych w życiu

płodowym,



wpływa na spermatogenezę,



wykształcanie się wtórnych cech płciowych

(budowa ciała, głos, typ owłosienia itp.),



wpływ anaboliczny (w bardzo niewielkim stopniu

powoduje także zwiększenie masy mięśniowej

itp.),



zwiększa libido,



przyspiesza zakończenie wzrostu kości długich,



pobudza rozwój gruczołu krokowego,



zwiększa poziom cholesterolu we krwi (zatem

teoretycznie zwiększa ryzyko miażdżycy tętnic) –

w przeciwieństwie do estrogenów, które

zmniejszają poziom cholesterolu we krwi,



w zależności od rozwoju emocjonalnego może

powodować agresję

Testosteron

Trójwymiarowy model
testosteronu

Testosteron



Testosteron i inne androgeny oraz pochodne od nich związki
chemiczne są nazywane sterydami anabolicznymi, ponieważ
stymulują rozrost mięśni. Są zażywane szczególnie przez
sportowców, aby zwiększyć siłę mięśni. Inne korzyści
wynikające z stosowania testosteronu to:

-

redukcja tkanki tłuszczowej

-

zwiększenie wytrzymałości

-

poprawa zarysu żylnego u kulturystów (waskularyzacja)

-

większa agresywność

Efekty uboczne zażywania
testosteronu



wzrost piersi (ginekomastia)



zaburzenia depresyjne



wzrost poziomu cholesterolu



zmiany w systemie hormonalnym
(

zmniejszenie się jąder,

zaburzenia

wzwodu prącia, zaburzenia wytrysku,
zaburzenia popędu płciowego)



zmiany w strukturze wątroby
(marskość wątroby)

Estrogeny



Grupa hormonów płciowych do

których zalicza się estradiol, estron i

estriol. Estrogeny są nazywane

hormonami żeńskimi i

najważniejszą rolę odgrywają w

organizmie kobiet, ale są też

niezbędne dla mężczyzn - ich

niedobór w jądrach może

powodować bezpłodność



Estrogeny są wytwarzane z

cholesterolu jak wszystkie hormony

steroidowe



Synteza zachodzi w jajnikach oraz w

niewielkim stopniu w innych

tkankach: łożysku, tkance

tłuszczowej, kościach, mózgu

Estradiol

Estriol

Działanie
estrogenów



kształtowanie się żeńskich narządów płciowych
w czasie rozwoju płodowego i po urodzeniu



rozwój drugorzędnych cech płciowych
kobiecych,



kształtowanie się psychiki i popędu płciowego



zwiększają poziom "dobrego" cholesterolu HDL



zwiększają odkładanie wapnia w kościach



zwiększanie przyswajania białek



zwiększanie krzepliwości krwi

Niedobór i nadmiar
estrogenów



zaburzenia

miesiączkowania



niepłodność



zanik (lub ograniczone

występowanie) II-

rzędowych cech płciowych:

męska sylwetka,

hirsutyzm



osteoporoza



zaburzenia

miesiączkowania



zwiększone

prawdopodobieństwo

wystąpienia zakrzepów i

zatorów



nadmierny przerost błony

śluzowej macicy



obrzęki, nadmierny zastój

wody i jonów Na+



przyrost masy ciała



powiększenie piersi



zaburzenia funkcji wątroby,

kamica dróg żółciowych,

żółtaczka



napady migreny

Niedobór

Nadmiar

Estrogeny w medycynie



Estrogeny naturalne i syntetyczne

stosuje się w celu uzupełnienia

niedoborów tych hormonów oraz w

antykoncepcji hormonalnej



Główne zastosowania:

- niektóre zaburzenia miesiączkowania
- niedorozwój gonad
- niedoczynność jajników
- hormonalna terapia zastępcza w

łagodzeniu dolegliwości związanych z

menopauzą

Kortykosterydy,
glikokortykosteroidy



hormony kory nadnerczy, które regulują

przemiany białek, węglowodanów i

tłuszczów: Zalicza się do nich: kortyzol,

kortykosteron, kortyzon



to także grupa leków o działaniu

przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i

immunosupresyjnym, mają silny wpływ

na gospodarkę węglowodanową,

białkową, lipidową, wodno-elektrolitową

organizmu.



nadmierne wydzielanie kortykosterydów,

względnie nadmierna podaż (jak w

przypadku terapii kortykosterydowej),

powoduje chorobę hiperkortyzolemię.

Wzór strukturalny
kortyzolu

Działanie na organizm



zmieniają czynności wielu narządów i wpływają

na przebieg reakcji odpornościowych



zmniejszają zużycie glukozy w tkankach



wstrzymują syntezę białek w organizmie,

a nasilają ich rozkład



przebudowują tkankę tłuszczową powodując

charakterystyczne przemieszczenie się depozytów

tkanki tłuszczowej (bawoli kark)



zmniejszają wchłanianie wapnia z jelit, a nasilają

jego wydalanie z moczem, co może powodować

zaburzenia w układzie kostnym (osteoporoza)



w większych stężeniach wywołują działanie

mineralokortykosteroidowe: zatrzymanie w

organizmie sodu, obrzęki

Osteoporoza

Glikokortykosteroidy



hamują zarówno wczesną jak i późną
odpowiedź immunologiczną



zmniejszają również powstawanie i
uwalnianie cytokin i czynników adhezji
(przylegania) komórek



powodują spadek ruchliwości i
aktywności większości komórek
biorących udział w reakcjach
odpornościowych: neutrofili,
makrofagów



hamują też aktywność fibroblastów i
wytarzanie kolagenu i
glikozoaminogliknów

Zastosowanie glikokortykosteroidów



stanów po uszkodzeniu kory nadnerczy
przebiegających z niedoborem kortykosterydów



wstrząsu anafilaktycznego



astmy oskrzelowej - podawane przewlekle,
najlepiej drogą wziewną (przez inhalacje)



chorób autoimmunologicznych takich jak:
reumatoidalne zapalenie stawów, niedokrwistość
hemolityczna, toczeń rumieniowaty, sarkoidoza



chorób rozrostowych - białaczek limfocytarnych



miejscowych zmian zapalnych w dermatologii

Działania niepożądane



leki te osłabiają naturalną odporność

organizmu



otyłość typu Cushinga



zaburzenia wzrostu u dzieci



rozstępy (praktycznie nieodwracalne)



zaburzenia gospodarki

węglowodanowej, cukrzyca



zaburzenia gospodarki lipidowej i

białkowej



zmiany neurologiczno-psychiatryczne :

depresja, napady szału

Sterydy anaboliczne



grupa steroidów pochodzenia naturalnego lub
syntetycznego, która ma silne działanie
anaboliczne tzn. powodujące przyspieszenie
dzielenia się komórek tworzących określone
tkanki organizmu zwierząt i ludzi



działanie sterydów anabolicznych polega na
stymulowaniu wzrostu masy mięśni i czasami
również kości, efekt ten jest szczególnie
ważny w dopingu sportowym



sterydy anaboliczne mają jednak także wiele
ubocznych efektów, gdyż wpływają silnie na
ogólną równowagę hormonalną organizmu



jednym z najbardziej znanych naturalnych
sterydów anabolicznych jest testosteron

Przykłady efektów
anabolicznych



wzmożona synteza białek



wzrost tempa przyrostu masy,

siły i wytrzymałości mięśni



wzrost apetytu



wzrost tempa przyrostu kości



zwiększona produkcja krwinek

czerwonych



zatrzymanie minerałów (np.

potasu, sodu)



magazynowanie wapnia w

tkance kostnej

Efekty uboczne



zmiany na skórze, łysienie



przyspieszone starzenie się niektórych

tkanek



nienaturalny rozrost piersi zarówno u kobiet

jak i u mężczyzn (ginekomastia)



zachwianie równowagi hormonów płciowych

powodujący nienaturalny spadek popędu

seksualnego u mężczyzn i jego sztuczny

wzrost u kobiet, impotencja



żółtaczka, choroby wątroby, niewydolność

nerek, rak



zmniejszenie zdolności krzepnięcia krwi,

nadciśnienie tętnicze, kołatanie serca



bóle głowy, brzucha rozstępy



stany depresyjne, lękowe, wzmożona agresja

Ginekomastia

Zmiany skórne

Zastosowanie w medycynie



stymulowania wzrostu kości w anemii

hipoplastycznej - obecnie jednak zastąpiono je

naturalnymi hormonami proteinowymi



regulowanie tempa wzrostu u dzieci, które wykazują

zaburzenia tego wzrostu (rosną za wolno albo za

szybko)



stymulowanie wzrostu apetytu i masy ciała w

niektórych chorobach powodujących brak

łaknienienia - m.in. próbowano w ten sposób leczyć

osoby chore na AIDS - ale z dość miernym skutkiem



przyspieszanie rozwoju płciowego chłopców, u
których zaczyna się on zdecydowanie za późno

Doping w sporcie



Sterydy anaboliczne są często stosowane

przez sportowców jako forma nielegalnego

chemicznego dopingu



Sterydy anaboliczne są szczególnie często

stosowane w tzw. sportach siłowych, w

których o sukcesie decyduje przede

wszystkim siła i wytrzymałość mięśni :

kulturystyki, podnoszenia ciężarów, wielu

konkurencji lekkoatletycznych (biegu,

skoku w dal itd.), konkurencji pływackich i

kolarstwa



W połowie lat 90. XX w. władze

Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego

całkowicie zabroniły stosowania w

oficjalnym sporcie sterydów anabolicznych

Doping w sporcie



Współczesne metody wykrywania użycia

sterydów anabolicznych (np:

chromatografia gazowa ekstraktu z włosów

łonowych) umożliwiają wykrycie ich

spożycia nawet po 2-3 latach od tego

faktu.



Między laboratoriami antydopingowymi i

przemysłem środków dopingowych toczy

się bowiem cały czas rodzaj gry. Nowo

otrzymane związki chemiczne mające

działanie anaboliczne są wprowadzane na

czarny rynek zanim laboratoria

antydopingowe nauczą się je wykrywać.



22 października 2004 prezydent George W.

Bush podpisał ustawę o nazwie "Anabolic

Steroid Control Act ", która weszła w życie

90 dni po jej publikacji 20 stycznia 2005

Erytropoetyna EPO



Glikoproteinowy hormon peptydowy,

którego główną funkcją jest

stymulacja różnych etapów

erytropoezy, co prowadzi do

zwiększenia produkcji erytrocytów

przez szpik kostny



Jeden z najbardziej znanych sterydów



EPO podnosi ilość czerwonych

krwinek. To powoduje zwiększoną

wydolność, ale także sprawia, że krew

staje się bardziej skondensowana

(rośni ryzyko zatoru, wylewu, zawału)



Dodatkowo zbyt długie stosowanie

może prowadzić do zmniejszenia

produkcji własnej erytrocytów i

uzależnienia od EPO, bądź dializ.

Znani sportowcy na dopingu

Marion Jones

Ben Johnson

Floyd Landis

Diego Maradona

Andrea Baldini

Prohormony



Substancje sterydowe, które po dostarczeniu do

organizmu i pod wpływem przemian

enzymatycznych (enzymów trawiennych)

zamieniają się w hormony. Termin używany w

medycynie począwszy od połowy XX wieku



Na początku lat 90. XX wieku, grupa młodych

amerykańskich biochemików, na czele z Patrickiem

Arnoldem, stworzyła substancję o nazwie

Androstenedion, która podnosiła poziom

testosteronu.



Zaczęto produkować prohormony jako suplementy

diety, które cieszyły się niebywałym powodzeniem

w sporcie.



W 2004 roku rząd USA zakazał sprzedaży

dostępnych prohormonów, ponieważ uznano,

że są one szkodliwe dla organizmu

Zastosowanie w sporcie



prohormony są pochodnymi substancji

anaboliczno-androgennych, do niedawna

były one dopuszczone do obrotu w wielu

krajach (w odróżnieniu do sterydów)



są nie tylko wykorzystywane w

kulturystyce (z uwagi na przyrost masy

mięśniowej), ale również w wielu

dziedzinach sportu



pomaga zdobyć beztłuszczową tkankę

mięśniową



wykazują one znaczne efekty podczas

redukcji tkanki tłuszczowej, poprzez

swoje antykataboliczne właściwości

Typowe skutki uboczne
nieodpowiedniego stosowania
prohormonów (w sporcie)



Kurczenie jąder



Zaprzestanie wywarzania

naturalnego testosteronu



Wzrost lub spadek libido



Bóle głowy



Wypadanie włosów



Niszczenie wątroby



Powiększenie gruczołu prostaty



Zwiększenie poziomu cholesterolu



Ginekomastia/Lipomastia

Marskość wątroby

Literatura



„Toksykologia współczesna”, Witold Seńczuk,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005



„Farmakognozja. Podręcznik dla studentów
farmacji”, Kohlmunzer Stanisław, Wydawnictwo
PZWL,
Warszawa 2007



http://pl.wikipedia.org/wiki/Steroidy



http://www.zczuba.pl/zczuba/1,90957,6601115,Na
jdziwniejsze_afery_dopingowe__jakie_pamietamy_
.html