Ewolucja myśli
strategicznej

Dr hab. Artur Gruszczak
Uniwersytet Jagielloński

Prekursorzy strategii



Sun-Zu ( 孫孫 - Sun Tsu, Sun Zi) - VI/V w pne (500
p.n.e. a 420 p.n.e.)



„Sztuka wojny” (ok. 450 r. pne)

Prekursorzy strategii



Sun Zu
Wojna to ostateczność, dobra armia powinna

osiągnąć zwycięstwo, zrealizować założony cel

strategiczny, zanim dojdzie do walki



Wojna nie może polegać na niszczeniu, jest

działaniem politycznym

Prekursorzy strategii



Sun-Zu

„Osiągnąć sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem osiągnięć.

Najwyższym osiągnięciem jest pokonać wroga bez walki.

Dlatego sprawą najwyższej wagi w wojnie jest rozbicie strategii

wroga.”

„Najwyższą sztuką jest zwyciężyć armię wroga bez wydania bitwy.

Zająć miasta wroga bez oblegania i zająć tereny jego państwa bez

inwazji”

„Poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie, a w stu bitwach nie

doznasz klęski”.

Prekursorzy strategii



Sun-Zu

Celem wojny jest zwycięstwo. Jeśli szybko nie zwyciężymy,
broń się stępi a morale wojska podupadnie. Kiedy broń się
stępi a morale wojska podupadnie, kiedy skończą się zapasy i
sił zabraknie, obcy władcy skorzystają z okazji i powstaną
przeciwko nam.
Pięć zasad prowadzenia wojny: 1) czynnik moralny; 2) teren;
3) pogoda; 4) dowodzenie; 5) taktyka

Pięć sposobów na zwycięstwo:

Wiedzieć kiedy walczyć, a kiedy nie walczyć
Umieć wykorzystać różnicę w liczebności wojsk obu stron
Sprawić, by od szeregowca po władcę wszyscy mieli

wspólny cel

Być gotowym, aby zaatakować nieprzygotowanego wroga
Posiadać generała, który jest zdolny, oraz władcę, który się

nie wtrąca.
Wojna jest sztuką zwodzenia, prowokacji, szybkich reakcji
oraz wykorzystywania słabości wodza

Prekursorzy strategii

Ksenofont

„Anabaza, czyli odwrót dziesięciu tysięcy ” (Wyprawa

Cyrusa, ok. 380 r. pne)



Relacje między strategią a taktyką:
„Taktyka jest zaiste bardzo małą tylko cząstką

strategii. Ale i na taktyce znać się jest dobrze; wiele

się bowiem różni wojska ustawienie w szyku bojowym

od stojącego bezładnie”

Znaczenie zaskoczenia i inicjatywy, rola dowódcy,

zasada ekonomii sił
"Jeśli jesteście słabi, bądźcie by zwyciężyć, dość

zręczni i stańcie się silniejsi w punkcie, gdzie

nieprzyjaciel uważa się za najsilniejszego”.

Prekursorzy strategii

Gajusz Juliusz Cezar
Wojna galijska (De bello gallico, ok. 50 r. pne)

Liczy

się

szybkość

działania,

zdolność

zaskoczenia

przeciwnika, umiejętność wykorzystania przewagi technicznej

"Ani burzliwy czas zimowy, ani powolność innych, ani brak

odpowiedniego uzbrojenia nie zatrzyma mnie w dążeniu do

celu. Uważam, że rzeczą przede wszystkim dla mnie korzystną

jest szybkość działania... Ruszajmy, póki Pompejusz żywi

mniemanie, że i ja spoczywam na leżach zimowych albo zajęty

jestem jako konsul urządzaniem uroczystych pochodów i

składaniem ofiar. Stwierdzam, co dobrze zresztą wiecie, że

zaskoczenie jest w wojnach niezmiernie skutecznym środkiem

działania".

Prekursorzy strategii

Niccoló Macchiavelli
O sztuce wojennej (Dell’arte della guerra, 1521)

o

Bezpośrednim celem walki zbrojnej jest zdecydowane pobicie

przeciwnika w generalnej bitwie, aż do całkowitego jego rozgromienia.

o

Dążenie do rozproszenia sił przeciwnika.

o

Krytyka wojsk najemnych.

o

Kluczowa rola wodza (księcia).
„Książę nie powinien mieć innej troski ani innej mysli, ani poświęcać

się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom wojennym, tudzież

organizacji i dyscyplinie wojskowej, gdyż dla tego, kto rozkazuje, jest

to jedyne odpowiednie zajęcie, a ma ono taką zaletę, że nie tylko

podtrzymuje tych, którzy urodzili się książętami, lecz częstokroć ludzi

prywatnych wynosi do tej godności; przeciwnie zaś wydaje się, że

książęta, którzy myśleli więcej o delikatności niż o orężu, tracili swe

państwo.”
„Książę powinien spośród nich wziąć za wzór lisa i lwa, albowiem lew

nie umie unikać sideł, a lis bronić się przed wilkami. Trzeba przeto być

lisem,

by wiedzieć, co sidła, i lwem, by postrach budzić u wilków.”

Prekursorzy strategii

Niccoló Macchiavelli
Książę (Il Principe, 1516)



„Zaprawdę żądza podbojów jest rzeczą bardzo naturalną i
powszechną i zawsze, gdy je ludzie czynią z powodzeniem,
zyskują pochwały, a nie naganę, lecz gdy chcą je czynić na
wszelki sposób, wbrew możliwości, zasługują na naganę i
popełniają”



„Najważniejszą podstawą wszystkich państw tak nowych,
jak starych i mieszanych są dobre prawa i dobre wojsko”



„książę nie powinien mieć innej troski ani innej myśli, ani
poświęcać się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom
wojennym tudzież organizacji i dyscyplinie wojskowej”

Nowożytni przedstawiciele
strategii

Raimondo de Montecúccoli
Pamiętniki wojenne

•

O sile i prestiżu państwa decyduje jedynie potęga jego armii.

•

Decydujące znaczenie bitwy w działaniach wojennych. Siłę

stanowi armia zawodowa, odpowiednio wyszkolona i uzbrojona

•

Decydującym czynnikiem zwycięstwa jest walka zbrojna.

•

Trzy podstawy zwycięstwa: 1) podstawy materialne; 2)

dyspozycje, czyli właściwe dowodzenie; 3) waleczność i

umiejętność działania wojska.

"...Kto myśli, że bez starcia z nieprzyjacielem na polu walki może

zdobywać jego miasta i prowincje, ten buduje w powietrzu

twierdze, a na chmurach urządza fortyfikacje".

"... Kto chce zdobyć świat bez walki, ten się karmi wiatrem i za

wiatrem goni".

Nowożytni przedstawiciele
strategii

Henry Lloyd
„Historia wojny siedmioletniej” (1766)

Wojna składa się z dwóch stron: materialnej i kombinacyjnej. Pierwsza daje

się ująć w reguły, druga polega na szybkim i skutecznym dostosowaniu

zasad do pojawiających się różnorodnych sytuacji. Zwyciężyć może tylko ta

armia, która jest ruchliwa na polu walki Uważał, że ogromne znaczenie ma

właściwa kalkulacja przestrzeni i czasu, a także wykorzystanie terenu.

Jako pierwszy teoretyk nauki wojennej Lloyd uważał, że nauka wojenna

opiera się na stałych zasadach i tylko ich zastosowanie podlega pewnym

zmianom. nauka wojenna powinna się zajmować tylko przygotowaniem

armii do wojny, nie zaś jej prowadzeniem. Prowadzenie wojny nie podlega

żadnym kryteriom nauki zależy od umiejętności dowódcy.
"Wielu zna zasady poezji i krasomówstwa, ale niewielu tylko może napisać

utwór poetycki, a choćby nawet napisał, to jeśli nie jest geniuszem - utwór

wypadnie zimny i bezbarwny. Tak ma się sprawa i ze sztuką wojenną; wielu

zna jej zasady, ale gdy dochodzi do zastosowania ich na polu walki, niewielu

tylko daje sobie z tym radę. Może to uczynić jedynie geniusz".

Klasycy strategii

Karl von Clausewitz
„O wojnie”, „Strategia 1804 roku”
Dokonał podziału sztuki wojennej na strategię i taktykę.
Obrazowo określił strategię jako naukę wykorzystania
bitew dla celów wojny.
„Taktyka uczy wykorzystywania sił wojskowych w bitwie;
strategia uczy zaś wykorzystywania bitew dla osiągnięcia
celu wojny".
W strategii należy zmierzać do trzech celów głównych: 1)
pokonanie i zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika; 2)
opanowania biernych sił zbrojnych nieprzyjaciela i innych
rezerw nieprzyjacielskiej armii; 3) pozyskanie opinii
publicznej.

Klasycy strategii

Karl von Clausewitz
„O wojnie”
Każdą wojnę należy przede wszystkim ujmować

według prawdopodobieństwa jej charakteru i jej

głównych zarysów, tak jak one wypływają z

politycznych wielkości i stosunków. Niemniej wojna

winna być prowadzona z największym lub możliwie

jak największym wysiłkiem.
"Wojna nie jest nigdy skierowana wyłącznie

przeciwko materii, lecz zawsze równocześnie

przeciwko siłom duchowym, ożywiającym tę materię,

a obu tych elementów rozdzielić od siebie nie

sposób".

Klasycy strategii

Karl von Clausewitz
„O wojnie”, „Strategia 1804 roku”

Celem działań wojennych jest obezwładnienie wroga,

jego rozbrojenie: doprowadzenie jego sił zbrojnych do

stanu, w którym nie będą one zdolne do walki.



„Punkt ciężkości” (Schwerpunkt) , wynikający z cech

składowych charakterystyki przeciwnika ośrodek siły i

ruchu, od którego zależy całość zdarzeń wojennych



„Wojenna mgła”, czyli niepewność wynikająca

z niedostatku wiedzy o sytuacji na polu walki.



„Tarcie” wynikające z braku metodyzmu w

przygotowaniu i prowadzeniu działań wojennych

Klasycy strategii

Antoine-Henri Jomini
„Zarys sztuki wojennej” (1838)



Istnieje niewielka ilość podstawowych zasad wojny, jak

również niewiele praktycznych reguł ich stosowania. Te

zasady i reguły odnoszą się tylko do strategii. Taktyki nie

można podporządkować ścisłym regułom.



Zasad sztuki wojennej jest stosunkowo niewiele, ale

obowiązują one we wszystkich okolicznościach.



Najważniejsze z nich: zasada kierowania głównej siły

armii na decydujące punkty teatru wojny lub pola bitwy;

zasada działania w taki sposób, żeby wszystkie wojska

razem weszły do walki.



Wszystkie sukcesy lub klęski są wynikiem stosowania lub

zaniedbywania tych zasad.

Klasycy strategii

Helmut Karl Bernhard von Moltke (Helmut von
Moltke starszy)

•

Polityka ma lub powinna mieć decydujący wpływ na
początek i zakończenie wojny.

•

Strategia jest pomocna polityce, służy jej celom, ale w
realizacji jest zupełnie niezależna od niej.
„Pierwszym obowiązkiem strategii jest przygotowanie
środków walki”.

•

Krytykował Clausewitza: "Jak można w ogóle napisać
książkę o strategii?, przecież strategia to po prostu
stosowanie zdrowego rozsądku, a tego nikogo nie można
nauczyć”.

Klasycy strategii

Helmut von Moltke (starszy)

•

Twórca nowoczesnej operacji wojskowej.

•

Konieczność powiązania trzech zasadniczych
czynników operacyjnych: siły, czasu i obszaru.

•

Zasada koncentracji sił i środków i uderzenia
na główne siły przeciwnika na jego terytorium
w rozstrzygającej bitwie.
"Maszerować osobno, uderzać razem",

Klasycy strategii

Ferdinand Foch
„O prowadzeniu wojny”

•

Zwolennik rozstrzygnięcia wojny w walnej bitwie.

•

W sztuce wojennej istnieją wieczne i niezmienne zasady,

takie jak: 1) zasada ekonomii sił; 2) swobodnego działania;

3) swobodnego rozporządzania siłami; 4) starannego

zabezpieczenia operacji.

„Bitwa zwycięska to bitwa, której nie uznaliśmy za

przegraną.”

„Wojna w okopach to w gruncie rzeczy z obu stron objaw

bezsilności”

Strategia ery nuklearnej



Strategia nuklearna

Bernard Brodie – „w erze nuklearnej mocarstwa będą unikać

wojny nie dlatego, że nie będą w stanie jej prowadzić, ale

dlatego, że nie będą mogły w niej zwyciężyć”.

Decydujący element strategii w erze nuklearnej - odstraszanie.
Odstraszanie - wg Beaufre'a to klucz również do współczesnej

strategii.

Powstrzymywanie

wrogiego

państwa

przed

powzięciem decyzji o użyciu swej broni lub, bardziej ogólnie, od

działania albo reagowania na działanie w określonej sytuacji.
Odstraszanie osiąga się dzięki posiadaniu ogółu środków

stanowiących wystarczającą groźbę, za pomocą których dąży

się do uzyskania efektu psychologicznego.

Strategia ery nuklearnej



Strategia nuklearna

Basil Liddell Hart - Strategia pośrednia
Stworzenie sytuacji zniechęcającej przeciwnika do

agresji, lub też zaniechania oporu w wyniku

zastosowania metod innych niż walka. Efekt

istnienia broni atomowej i równowagi strachu;

polega na umiejętności najlepszego wykorzystania

wąskiego zakresu swobody działania nie objętego

odstraszaniem, jakie wywołuje broń atomowa, i

sztukę odnoszenia ważnych decydujących sukcesów,

mimo nadmiernego niekiedy ograniczenia środków

wojskowych, które mogą być w niej użyte.

Strategia ery nuklearnej



Strategia nuklearna

Andre Beaufre: Cztery poziomy strategii w erze nuklearnej



pokój całkowity, który istnieje już tylko między sojusznikami

i między państwami neutralnymi



zimna wojna, forma niemilitarnej walki między

przeciwstawnymi państwami, która stała się bardziej

gwałtowna wskutek odstraszania jądrowego i napięcia

ideologicznego



poziom klasyczny, będący dawną formą walki zbrojnej,

bardziej wyjątkowy i bardziej ograniczony niż poprzednio



poziom jądrowy, nowy i dominujący czynnik równowagi

międzynarodowej i forma walki zbrojnej, możliwej, lecz

równocześnie nie do przyjęcia z moralnego punktu widzenia