Wykład 4

Wykład 4

Zachowania zdrowotne

Zachowania zdrowotne

(ZZ)

(ZZ)

Definicja

Definicja

Koos, 1954

Koos, 1954

Osobiste atrybuty: przekonania,

Osobiste atrybuty: przekonania,

oczekiwania, motywy, spostrzeżenia i inne

oczekiwania, motywy, spostrzeżenia i inne

elementy poznawcze, dyspozycje

elementy poznawcze, dyspozycje

osobowościowe, stany i cechy uczuciowe i

osobowościowe, stany i cechy uczuciowe i

emocjonalne, wzorce jawnego

emocjonalne, wzorce jawnego

zachowania, działania, nawyki, które

zachowania, działania, nawyki, które

wiążą się z utrzymywaniem,

wiążą się z utrzymywaniem,

odzyskiwaniem, polepszaniem zdrowia

odzyskiwaniem, polepszaniem zdrowia

(Gochman, 1988)

(Gochman, 1988)

Definicja cd

Definicja cd

Czynności podejmowane i realizowane przez

Czynności podejmowane i realizowane przez

ludzi, które:

ludzi, które:



bezpośrednio i doraźnie albo pośrednio i w

bezpośrednio i doraźnie albo pośrednio i w

dalszej perspektywie sprzyjają lub szkodzą

dalszej perspektywie sprzyjają lub szkodzą

utrzymaniu normatywnych standardów

utrzymaniu normatywnych standardów

zdrowia fizycznego i/lub psychicznego

zdrowia fizycznego i/lub psychicznego



formują się w rezultacie doświadczeń

formują się w rezultacie doświadczeń

socjalizacyjnych jednostki, zwłaszcza poprzez

socjalizacyjnych jednostki, zwłaszcza poprzez

interakcję z bezpośrednim otoczeniem

interakcję z bezpośrednim otoczeniem

społecznym

społecznym



mają charakter na tyle powszechny czy

mają charakter na tyle powszechny czy

masowy, iż stanowią problem społeczny

masowy, iż stanowią problem społeczny

(Frączek, Stępień, 1997)

(Frączek, Stępień, 1997)

Zdrowie a zachowanie

Zdrowie a zachowanie

ZDROWIE

ZDROWIE





ZACHOWANIE

ZACHOWANIE

ZACHOWANIE

ZACHOWANIE





ZDROWIE

ZDROWIE

(STYL ŻYCIA)

(STYL ŻYCIA)

Podział ZZ

Podział ZZ

1. Ze względu na udział woli:

1. Ze względu na udział woli:



nawykowe (stabilne wzorce zachowań)

nawykowe (stabilne wzorce zachowań)



intencjonalne i celowe

intencjonalne i celowe

2. Ze względu na konsekwencje:

2. Ze względu na konsekwencje:



prozdrowotne

prozdrowotne



antyzdrowotne

antyzdrowotne

3. Ze względu na sytuację zdrowotną:

3. Ze względu na sytuację zdrowotną:



z. w sytuacji zdrowia

z. w sytuacji zdrowia



z. w sytuacji choroby

z. w sytuacji choroby

4. Ze względu na podmiot oddziaływujący:

4. Ze względu na podmiot oddziaływujący:



z. rodzicielskie

z. rodzicielskie



z. służby zdrowia

z. służby zdrowia

Dynamika ZZ

Dynamika ZZ

1. Kształtowanie zachowań zdrowotnych (pro- lub

1. Kształtowanie zachowań zdrowotnych (pro- lub

anty-)

anty-)





kształtowanie postaw, przekonań,

kształtowanie postaw, przekonań,

nawyków, oczekiwań, kształtowanie

nawyków, oczekiwań, kształtowanie

intencjonalnych zachowań

intencjonalnych zachowań



Model przekonań zdrowotnych (Hochbaum, 1958,

Model przekonań zdrowotnych (Hochbaum, 1958,

Rosenstock, 1966

Rosenstock, 1966



Teoria racjonalnego działania (Fishbein, Ajzen,

Teoria racjonalnego działania (Fishbein, Ajzen,

1975; Eagly, Chaiken, 1993).

1975; Eagly, Chaiken, 1993).



Teoria planowanego zachowania (Ajzen, 1985).

Teoria planowanego zachowania (Ajzen, 1985).



Procesualny model czynności zdrowotnych

Procesualny model czynności zdrowotnych

(Schwarzer, 1998)

(Schwarzer, 1998)

2. Zmiana zachowań zdrowotnych

2. Zmiana zachowań zdrowotnych



Model zmiany zachowań zdrowotnych

Model zmiany zachowań zdrowotnych

(Prochaska, DiClemente, 1992).

(Prochaska, DiClemente, 1992).

Model przekonań zdrowotnych

Model przekonań zdrowotnych

(MPZ)

(MPZ)

(Hochbaum, 1958, Rosenstock,

(Hochbaum, 1958, Rosenstock,

1966)

1966)

Przekonanie,

że istnieje

zagrożenie

dla zdrowia

Przekonanie, że ZZ

jest w stanie

zredukować zagrożenie

Spostrzegani
e zdrowia
jako
wartości

Przekonanie o
podatności na
zachorowanie

Przekonanie o
powadze
zagrożenia
chorobą

Przekonanie, że
specyficzne
ZZ może
przeciwdziałać
zagrożeniu

Przekonanie, że
korzyści z ZZ
są większe od
ewentualnych
strat

ZZ

Modele do ochrony wg Rogersa

Modele do ochrony wg Rogersa

(1975)

(1975)

powaga

sytuacji

podatność

oczekiwana

skuteczność

oczekiwanie

własnej

skuteczności

intencja

zachowanie

Schwarzer,
1997

Teoria planowanego działania

Teoria planowanego działania

(TPD)

(TPD)

(Fishbein, Ajzen, 1975; Eagly,

(Fishbein, Ajzen, 1975; Eagly,

Chaiken, 1993).

Chaiken, 1993).

POSTAWA

NORMA
SUBIEKTYWNA

SPOSTRZEGAN
A
KONTROLA
ZACHOWANIA

INTENCJA

ZACHOWANIE

Quine i in., 1998

Procesualny model czynności

Procesualny model czynności

zdrowotnych (

zdrowotnych (

HAPA

HAPA

; Schwarzer,

; Schwarzer,

1998)

1998)

oczekiwanie

własnej

skuteczności

oczekiwanie

pozytywnego

wyniku

spostrzeganie

ryzyka

Cel

Intencja

Planowanie

Kontrola

Inicjatywa

Utrwalanie

Nawroty

Zachowanie

Działanie

Sytuacja

zasoby

bariery

Kompetencyjny model zmiany ZZ

Kompetencyjny model zmiany ZZ

(Schwarzer, 1996; Kuhl, 1985)

(Schwarzer, 1996; Kuhl, 1985)

1.FAZA PRZYGOTOWANIA:

1.FAZA PRZYGOTOWANIA:

2. FAZA PODEJMOWANIA DECYZJI:

2. FAZA PODEJMOWANIA DECYZJI:

PRZEKONANIA:

POSTAWY

NORMY

(TPD)

OCENA:

1. PODATNOŚCI I POWAGI ZAGROŻENIA

2. ZYSKÓW I STRAT

(MPZ)

Kompetencyjny model zmiany ZZ

Kompetencyjny model zmiany ZZ

cd.

cd.

(Schwarzer, 1996; Kuhl, 1985)

(Schwarzer, 1996; Kuhl, 1985)

3. FAZA PLANOWANIA:

3. FAZA PLANOWANIA:

OCZEKIWANIA:

(HAPA)

WŁASNEJ

SKUTECZNOŚCI

POZYTYWNYCH

WYNIKÓW

ODLEGŁYCH

SKUTKÓW

ZAMIAR

PLAN DZIAŁANIA

POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI

Kompetencyjny model zmiany ZZ

Kompetencyjny model zmiany ZZ

cd.

cd.

(Schwarzer, 1996; Kuhl, 1985)

(Schwarzer, 1996; Kuhl, 1985)

4. FAZA DZIAŁANIA:

4. FAZA DZIAŁANIA:

5. FAZA PODTRZYMYWANIA DZIAŁANIA:

5. FAZA PODTRZYMYWANIA DZIAŁANIA:

DZIAŁANIE:

KONTROLA

OCENA WYNIKÓW

PODTRZYMYWANIE:

WSPARCIE

PRZESZKODY

(FMZ)

Fazowy model zmiany (FMZ)

Fazowy model zmiany (FMZ)

(Prochaska, DiClemente, 1992).

(Prochaska, DiClemente, 1992).

1.Faza wstępna (zaprzeczająca).

1.Faza wstępna (zaprzeczająca).

2. Myślenie o problemie: ambiwalencja, zwątpienie,

2. Myślenie o problemie: ambiwalencja, zwątpienie,

podatność na psychoedukację.

podatność na psychoedukację.

3. Przygotowanie do zmiany: zobowiązania,

3. Przygotowanie do zmiany: zobowiązania,

determinacja, potrzeba zmiany, rosnąca motywacja.

determinacja, potrzeba zmiany, rosnąca motywacja.

4. Działanie: aktywność własna, otwartość na pomoc i

4. Działanie: aktywność własna, otwartość na pomoc i

wsparcie z zewnątrz, najkrótsza faza.

wsparcie z zewnątrz, najkrótsza faza.

5. Kontynuacja zmiany (podtrzymywanie): zmaganie się

5. Kontynuacja zmiany (podtrzymywanie): zmaganie się

z pokusami, zdobywanie nowych umiejętności

z pokusami, zdobywanie nowych umiejętności

zaradczych

zaradczych

(6 m-cy!)

(6 m-cy!)

6. Nawrót.

6. Nawrót.

7. Transcendencja (Kern) – integracja nowych

7. Transcendencja (Kern) – integracja nowych

zachowań jako własnych, naturalnych. Nawrót jest

zachowań jako własnych, naturalnych. Nawrót jest

niemożliwy, nienaturalny.

niemożliwy, nienaturalny.