Company

Logo

mgr Beata Metryka

Tradycje związane z

chlebem

Company Logo

Pierwszy chleb

•

Kto i kiedy upiekł pierwszy chleb tego się już nie

dowiemy. Wiadomo jedynie z wykopalisk i rysunków w

grobowcach, że Egipcjanie opanowali sztukę piekarską

i jako pierwsi zastosowali do wypieku drożdże piwne.

Od Egipcjan sztukę pieczenia chleba przejęli

Hebrajczycy, od nich Persowie, a od Persów Grecy,

którzy pełnili funkcję piekarzy również w starożytnym

Rzymie. Sztukę piekarniczą opanowali tak doskonałe,

że wypiekali 76 gatunków chleba. W starożytności do

wypieku chleba używano nie tylko drożdży, ale i

innych środków spulchniających - sody ze spalonych

roślin, kwasku winnego pochodzącego z popłuczyn

beczek na wino filtrowanych przez węgiel drzewny. Do

pieczywa dodawano aromatyczne zioła oraz kminek,

cynamon, szafran, oliwę, miód, mielone migdały.

Company Logo

Piec piekarski

•

Piec piekarski stanowił ruszt z paleniskiem

pod spodem nakrywany z wierzchu glinianą

pokrywą. Mąkę na chleb mielono w żarnach, a

ponieważ chleb był podstawowym produktem

spożywczym w każdym gospodarstwie, więc

żaren nie wolno było zabierać w zastaw

nawet za długi( bo to tak jakby zabrać duszę).

We Francji w związku z taką funkcją chleba  

od VII w n. e. obowiązywały aż do 1981 r.

urzędowe ceny chleba, przy czym żeby nie

podwyższać ceny tego podstawowego środka

spożywczego pieczono go bez soli, która była

droga.

Company Logo

Pieczenie chleba

•

Pieczenie chleba odbywało się raz w tygodniu.

Wypiekano go z mąki żytniej z ziaren zebranych w

czasie słonecznej pogody, ponieważ taka mąka

uchodziła za lepszą. Najpierw robiono zakwas (dawniej

do ciasta na chleb nie dodawano drożdży). Pracę

rozpoczynano w piątek wlewając do niecki ciepłą wodę

wymieszaną z przesianą mąką w ilości 1/2 tego co

przeznaczano na chleb i zagniatano do chwili, gdy

powstała jednolita masa. Nie piekło się jednak chleba w

Wielki Piątek i w tygodniu poprzedzającym Niedziele

Palmową, bo by spleśniał. Następnie nieckę stawiano w

cieple dokładnie przykrytą. Po kilku dniach, gdy rozczyn

skwaśniał dodawano mąki i wody i zagniatano ciasto

przez mniej więcej godzinę. Czasem dodawano do ciasta

ziemniaki, zawsze sól, i inne dodatki smakowo-

zapachowe.

Company Logo

Company Logo

Pieczenie chleba c.d.

•

Z gotowego ciasta formowano bochenki o wadze 3-5 kg i

układano w słomianych lub wiklinowych foremkach do

wyrośnięcia. Następnie rozpalano piec. Kiedy nagrzał się

dostatecznie wygarniano z pieca żar, wycierano na

mokro tzw. trzan i wkładano przy pomocy łopaty do

pieca układając bochenki na liściach tataraku, kapusty

lub dębu. Chleb piekł się 2-3 godziny. Później jego zapas

układano w komorze na półce z drążków. Dzieci biegły

do komory, poruszały drążkami, i kiedy spadł im

kawałek cieszyły się bardzo. Mówiono wtedy co uleci to

dla dzieci. Kruchy był zwłaszcza chleb wypiekany na

przednówku z dodatkiem otrąb. W czasach głodu chleb

pieczono ze zmielonych wysuszonych kłączy perzu,

żołędzi, mąki z dodatkiem otrąb, ziemniaków, fasoli,

grochu, siemienia lnianego, czy nawet drobno pociętej

sieczki.

Company Logo

Company Logo

Chleb w Polsce

Company Logo

Chleb w Polsce

•

Chleb, zwłaszcza w Polsce, cieszył się wielkim

szacunkiem. Mówiono, ze chleb to w domu włodarz, w

pracy przyjaciel, w drodze towarzysz. Na Warmii

mawiano, że chleb nigdy się nie przeje.

•

Chleb otrzymywało dziecko od chrzestnych w dniu

chrztu, by nigdy nie zaznało głodu,

•

chlebem i solą witano nowożeńców oraz osoby, które

chciano przywitać szczególnie uroczyście.

•

Wprowadzając się do nowego domu zabierano ze

starego ogień, wodę i zanoszono bochenek chleba, aby

w domu zawsze panował dostatek i nikt nie głodował:

„Gdy jest chleb i woda to nie ma głoda”.

•

Zwyczaj nakazywał wspomagać ubogich chodzących po

prośbie, a wśród ofiarowanej im żywności musiał znaleźć

się chleb.

Company Logo

Chleb w Polsce c.d.

•

Chleb zanoszono też na groby w dzień zaduszny

symbolicznie częstując nim zmarłych.

•

Chleba nie należało rzucać na ziemię,

•

Łamanie się chlebem do dziś pozostaje znakiem

braterstwa  i przyjaźni.

•

Kromkę chleba dawano na pożegnanie jako znak

błogosławieństwa oraz zapowiedź szczęśliwego

powrotu.

•

Ręki  z chlebem wyciągniętej ku zgodzie nie wolno

było odtrącić;

•

Łamiąc się chlebem wybaczano sobie winy i składano

życzenia pomyślności.

•

Każda gospodyni posiadała swój nóż przeznaczony

wyłącznie do krajania  chleba.

Company Logo

Chleb w Polsce c.d.

•

Pierwszego bochna domownicy nie krajali

nożem, ale zazwyczaj łamali go. Nikt też nie

odważyłby  się wbijać   w chleb noża;

kromkę krajano wyłącznie z klina, kreśląc

wcześniej nad bochenkiem znak krzyża.

•

Brak szacunku dla chleba był grzechem;

•

Chleb w kulturze ludowej zajmował miejsce

szczególne, wynikające z roli, jaką pełnił

wśród innych pokarmów. W czasach, kiedy

występowały jeszcze powszechnie klęski

głodu był symbolem dostatku i obfitości.

Company Logo

Chleb w Polsce c.d.

•

Chleb w naszej kulturze jest nie tylko

podstawowym pokarmem, ale też symbolem

tego wszystkiego, czego potrzebujemy do

życia.

•

W Polsce udokumentowana jest ponad 700-

letnia tradycja cechów piekarzy – formalnych

stowarzyszeń ludzi pracujących w danym

zawodzie.

•

W Radzionkowie koło Bytomia znajdyje się

Muzeum Chleba. Stworzył je Piotr Mankiewicz,

można tam poznać historię chleba w naszej

kulturze od najdawniejszych czasów oraz

zapoznać się ze sposobami jego wypieku.

Company Logo

Chleb okolicznościowy

•

Na Wigilię i na Wielkanoc wypiekano specjalny

chleb w płaskich, szerokich, prostokątnych formach

smarując go na wierzchu białkiem by miał lśniącą

skórkę.

•

Inne specyficzne wypieki to nowolatko pieczone na

Nowy Rok z mąki mieszanej z piwem lub z winem

święconym w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia i

bułeczki z mąki gryczanej wręczane w dniu święta

Zmarłych ubogim siedzącym pod kościołem.

•

Chleb poświęcony w dniu św. Agaty był

niezawodnym środkiem zabezpieczającym przed

pożarem i uderzeniem pioruna.

•

Świeży chleb nasączony octem lub wódką używany

był jako okład na głowę przeciwko migrenie.

Company Logo

Chleb okolicznościowy c.d.

W Polsce cieszono się dużą rozmaitością

chlebów obrzędowych, były więc chleby: 

•

weselne (kołacze),

•

zapustne (pączki, chrósty),

•

wielkanocne (baby, mazurki)

•

i pogrzebowe („chlebem  żałobnym lub

żałosnym” zwano stypę, czyli ucztę

pogrzebową).
Cześć dla chleba wynikała nie tylko z

przeświadczenia   o jego świętości ale i z

szacunku dla pracy rąk ludzkich i ziemi, która

go rodziła.

Company Logo

Bożonarodzeniowe wierzenia i tradycje związane z

chlebem

•

W tradycyjnej kulturze święta Bożego Narodzenia były

momentem przełomowym. Wigilia to noc "święta i

straszna zarazem". Wigilijne dzielenie się chlebem

oznaczało jedność świata. [...]

•

Na Mazowszu istniał zwyczaj, że gospodyni po

wyrobieniu ciasta zostawiała je, aby rosło, i szła do

sadu. Tam obcierała ubrudzone ciastem ręce o korę

jabłoni i grusz ruchem do góry. Niekiedy robiła to

specjalnie w koszuli i boso, aby drzewa lepiej rosły. [...]

•

W okolicach BieIska-Bialej pieczono dla krów chleb z

dodatkiem owoców dzikiej róży. Kawałek takiego

chleba dawano krowom każdego dnia, aż do Trzech

Króli. [...]

Company Logo

Chrześcijański symbol

•

Chleb już od czasów starożytnych darzony
był szacunkiem i niemal religijną czcią.
Dla chrześcijan chleb symbolizuje ciało
Jezusa Chrystusa. Wielkim przestępstwem
było dawniej upuszczenie chleba na ziemię.
Gdy zdarzyło się to przez przypadek,
należało chleb szybko podnieść, po czym
pocałować trzy razy na przeprosiny i zjeść
go, by sytuacja się nie powtórzyła.

Company Logo

Okruchy chleba

•

Okruszków chleba nie wyrzucano lecz spalano lub
przeznaczano na pokarm dla zwierząt i ptaków.

•

Według legendy pozostawione lub wyrzucone
okruchy zbierał pająk, a później po długiej
pajęczynie zanosił je do Pana Boga skarżąc się, że
ludzie marnują tak ważny dar. Wierzono, że karą za
takie postępowanie może być rok nieurodzaju.

•

Jjeśli chleb nie nadawał się do zjedzenia ani przez
ludzi ani przez zwierzęta należało go spalić (święty
ogień).

•

Jeśli kawałek chleba spadł na podłogę całowano go
przepraszając za obrazę.

Company Logo

Reguły dotyczące spożywania

chleba

•

Bochenek chleba zaczynał zawsze krajać ojciec rodziny .

Przed rozpoczęciem tej czynności kreślił znak krzyża nożem

na spodniej stronie bochenka, a następnie krajał i rozdzielał

kromki między siedzących przy stole. Nie wolno było kłaść

bochenka spodem do góry, bo groziło to poważną kłótnią w

rodzinie, nie wolno było chleba wyrzucać.

•

Chleba nie można było jeść brudną ręką.

•

Kategorycznie zabroniona była zabawa chlebem i lepienia z

niego kulek. Niestosowne było również bębnienie palcami

po bochenku.

•

Chleb powinno zjadać się w całości –zabronione było więc

odkrajanie jego skórki i wyjadanie miąższu ze środka.
Osoby bezzębne jak ludzie starsi czy dzieci musiały
skórkę moczyć w ciepłym napoju i dopiero potem ją zjadać.

Company Logo

Przysłowia związane z chlebem

"Aby chleb, to zęby będą"

"Aż miło na duszy, jak świeży chleb puszy"

"Bez chleba i soli - zła miłość"

"Bez pracy, nie ma kołaczy"

"Biedna to kraina, gdzie się chleb kończy, a kamień zaczyna"

"Chleb cudzym nożem krajany - niesmaczny"

"Chleb daje rogi, a głód nogi - powiadają"

"Chleb go w zęby kole"

"Chleb i woda - nie ma głoda"

"Chleb jak z ula wyjęty"

"Chleb łaskawy trudny do otrzymania, a otrzymany, gorzko smakować musi"

"Chleb , piwo i świca zdobią szlachcica"

"Chleb płacze, gdy go darmo jedzą"

"Chleb pracą nabyty bywa smaczny i syty"

"Chleb starzeje się - twardnieje, człowiek słabnie"

"Chleb w drodze nie ciąży"

"Chleb z solą - znak i hasło zgody"

"Chleba dorabiać się trzeba"

"Chlebem i solą ludzie ludzi niewolą"

"Chlebuś biały doskonały, czarny niecnota - choć bodzie - sposobniejsza po nim robota"

"Ciężko pracować trzeba na kawałek chleba"

"Co nas żywi, do tego trzeba się sposobić, kto chce jeść chleb, powinien na niego robić"

"Daj Boże chleb, a ja zęby znajdę"

"Dałaś babko chleba ; dała - żeby z piekła nie wyjrzała"

"Dałeś komu chleba, wziąłeś serce"

"Dano chleba, gdy zęby mu wypadły"

"Dla chleba, a nie dla nieba, chcę być księdzem"

"Dobra tabaka na oczy, jak się chlebem brzuch natłoczy"

"Dobry chleb z solą, byle z dobrą wolą"

"Do chleba i nieba, sto cnót człeku trzeba"

"Do chleba rano wstawać trzeba"

"Drogi chleb, gdzie pieniędzy nie ma"

"Gdyby nie było chleba po dziurki, sprzykrzyłyby się i przepiórki"

"Gdzie brat hardy, a chleb twardy a komu piwnica na kółku, ciężka tam bieda chudemu pachołku"

"Gdzie chleb twardy, tam sługa hardy"

"I cesarz się nie wyrzeka żebranego chleba"

"I ci chleb jedzą, co domu nie wiedzą"

"Idzie zima, a tu chleba ni ma"

"Jak rok owocny, to nie chlebny"

"Jak jest żytko, to będzie wszytko"

"Jak przyjdzie lipiec, ostatni czas starą mąkę wypiec"

"Jaki chleb, taka skórka - jaka matka, taka córka"

"Jeszcze musisz zjeść sporo chleba"

"Kawałek chleba nie spadnie z nieba, pracować trzeba"

"Każdemu, lekki chleb pachnie"

"Każdy kraje chleb do siebie"

"Każdy cudzy chleb, ma rogi"

"Każdy idzie tam, gdzie go wabią chleby"

"Każdy za chlebem idzie"

"Kiedy ma chleb, to szuka kołacza"

"Kiedy jest chleb przy wodzie, to głód nie dobodzie"

"Kiedy się chleba nie naje, to bułką nie nasyci"

"Komu chleb zaszkodzi, a komu kij pomoże"

"Komu z chleba, temu i noża nie trzeba"

"Kto chleb ze sobą nosi, ten o niego nie prosi"

"Kto chleb ciska, ten go po śmierci będzie zbierał"

"Kto chleba nie chce, kija godzien"

"Kto chleba nie żałuje, nigdy go nie traci"

"Kto chlebem gardzi, to nim Pan Bóg bardziej"

"Kto co lubi: kto chleb, a Cygan mięso"

"Kto czyj chleb je, tego piosenkę śpiewa"

"Kto dobrze orze, ma chleb w komorze"

"Kto ma chleb, szuka bułki"

"Kto ma chleb, ten ma wszystko"

"Kto na ciebie kamieniem, ty na niego chlebem"

"Kto nie pracuje na chleb, nie godzien, by go jadł"

"Kto ze mną chleba jeść nie chce, ja z nim i kołaczów nie będę"

"Krajany chleb nie ma pana"

"Łatwiej z chlebem iść po kij, niż z kijem po chleb"

"Ma chleb rogi, a niewola (bądź nędza) nogi"

"Masz babo placek!"

"Milszy chleb własny razowy, niż pański nie zawsze zdrowy"

"Na cudzy korowaj gęby nie rozdziewaj"

"Na czarnej roli, biały chleb się rodzi"

"Niech się chleb obsiądzie (Życzę ci wszystkiego dobrego)"

"Niech sobie będzie chleb z solą, byleby nie z biedą"

"Nie z jednego pieca chleb jadł"

"Nie dospać trzeba, kto chce dostać chleba"

"Nie każdy szczęśliwy, co ma dużo chleba"

"Nie ma chleba, nie ma soli - gospodynię głowa boli"

"Nie samym chlebem człowiek żyje"

"Nie stać na kołacze, to jedz chlebuś, bracie"

"Niesyty chleb, gdy z cudzych ziarenek"

"Nos w sos, zęby w otręby, nogi w pierogi"

"Od chleba i soli, głowa nie boli"

"Patrz tego, z czego masz chleb"

"Piekarza, który głodem morzy, nie chowaj na cmentarzu"

"Po chlebie, idzie pochlebstwo"

"Proste jak bułka za dwa grosze"

"Przyczyniać trzeba, chleba do chleba"

"Słowa się mówią, chleb się je"

"Szkoda takim chleba dać, co się oń sami nie starają"

"Trudno piec chleb, gdzie mąki nie będzie"

"U wdowy chleb gotowy"

"W jednej ręce chleb, a w drugiej kamień trzyma"

"W pole za chlebem, do lasu po drzewo"

"Wszędzie chleb o dwóch skórkach pieką"

"Zjedzony chleb bardzo ciężko odrabiać"

"Z tej mąki chleba nie będzie"

"Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka"

"Za chlebem ciało woła, nawet przez usta Apostoła"