MIKROEKONOMIA

LITERATURA

Obowiązkowa:

M. Rekowski, Wprowadzenie do mikroekonomii

Uzupełniająca:

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia –
Mikroekonomia, Warszawa 1997 i późniejsze

H. R. Varian, Mikroekonomia, Warszawa 1995 i
późniejsze

R. Milewski, Podstawy ekonomii, Warszawa
1999 i późniejsze

PLAN WYKŁADU

I.

Wprowadzenie do mikroekonomii

1. Ogólna charakterystyka ekonomii

2. Podstawowe pojęcia i prawa ekonomiczne

3. Rzadkość i możliwości produkcyjne

4. Racjonalność podmiotów gospodarczych

II. Teoria zachowań gospodarstw domowych

(konsumentów)

1. Ograniczenia budżetowe

2. Potrzeby i preferencje konsumentów
3. Równowaga konsumenta i jej zmiany

PLAN WYKŁADU

III.

Elementy teorii zachowań przedsiębiorstw

w gospodarce rynkowej

1. Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarujący –

alternatywne teorie przedsiębiorstwa

2. Podstawy decyzji ekonomicznych producenta

3. Koszty produkcji a przychody – równowaga

przedsiębiorstwa

4. Konkurencja doskonała i monopol pełny

5. Konkurencja monopolistyczna i oligopolistyczna

PLAN WYKŁADU

IV.

Rynki czynników produkcji

1. Rynek pracy – elementy jego analizy

2. Rynek kapitału i jego funkcjonowanie

3. Rynek ziemi we współczesnej gospodarce

Ogólna charakterystyka ekonomii

Przedmiot i zakres

Ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych.

Stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące
tymi procesami.

Te prawidłowości to prawa ekonomiczne.

Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem
gospodarczej działalności ludzi.

Ogólna charakterystyka ekonomii

Przedmiot i zakres

Nazwa ekonomia pochodzi z języka greckiego:
oikos – „dom”, nomos – „prawo”.

Użyta została po raz pierwszy przez ucznia Sokratesa,
Ksenofonta (430 – 355 r. p.n.e.) w V wieku p.n.e.

Pod tym pojęciem kryły się rozważania związane z
zasadami prowadzenia gospodarstwa domowego
(zwłaszcza rolnego).

W IV wieku p.n.e. Arystoteles (384 – 322 p.n.e.) użył
słowa oikonomia dla określenia umiejętności
zdobywania środków potrzebnych człowiekowi do życia.

Funkcje ekonomii

1.

Poznawcza

Dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach
gospodarczych, o rządzących nimi
prawidłowościach oraz o ich przyczynach i
skutkach.

Analizując zjawiska i procesy gospodarcze oraz
interpretując je, ekonomia odsłania panujące w
danej gospodarce mechanizmy rozwiązywania
podstawowych problemów społeczno-
gospodarczych, w tym problemów typu: co, jak i
dla kogo produkować.

Funkcje ekonomii

2.

Aplikacyjna

Jej ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają
wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw
domowych, przedsiębiorstw, państwa itd.

Wskazówki te ułatwiają podejmowanie decyzji, a
tym samym oddziaływanie na przebieg procesów
gospodarczych.

Funkcje ekonomii

3.

Dydaktyczna

Pozwala podnieść wiedzę ludzką o procesach
zachodzących w gospodarce.

4.

Prognozowania

Pozwala na formułowanie prognoz

Szkoła klasyczna

Szkoła neoklasyczna
H. Gossen, A.A. Cournot,

A. Marshall

C. Menger, W.S. Jevons

L. Walras, V. Pareto

pierwsza

synteza
neoklasyczna

Monetaryzm Keynesizm Teoria dobrobytu Teoria niedoskonałej

Ekonomia

M. Friedman J.M. Keynes A.A. Pigou konkurencji

instytucjonalna

J. Fisher A.H. Hansen J.R. Hicks E.H. Chamberlin T. Veblen

P.A. Samuelson

J. Robinson

Merkantylizm, XVII w.

Prekursorzy szkoły klasycznej

W. Petty, J. Locke, D. Hume, XVII i XVIII wiek

Fizjokratyzm

F. Quesnay, 1758 r.

A. Smith, 1776

D. Ricardo, 1817

Socjalizm utopijny

K. Marks, 1867

T.R. Malthus, J.B. Say, G.F. List

Utylitaryzm

J. Mill, J. Bentham

Model ekonomiczny

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych narzędzi
analizy ekonomicznej, jest analiza modelowa.
Jej istota polega na przyjęciu określonych założeń
upraszczających i koncentrowaniu uwagi na wybranych
problemach.
Jest to konieczne, ponieważ procesy i zjawiska
ekonomiczne są z reguły bardzo skomplikowane i
trudno je rozpatrywać w całej ich złożoności.
Model ekonomiczny – zbiór założeń tworzący
uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu
lub całości gospodarki, w którym można badać istotne
zależności, abstrahując od zjawisk przypadkowych lub
uznanych za mniej ważne dla wyjaśnienia danego
aspektu rzeczywistości gospodarczej.

Model ekonomiczny

Formy modelu ekonomicznego:

•

model opisowy

Np. model konkurencji doskonałej w warunkach
gospodarki rynkowej

•

model matematyczny

Podstawą modelu są równania i nierówności
matematyczne

•

model graficzny

Podstawą modelu wykresy i schematy

Model ekonomiczny

Modele ekonomiczne redukują złożoność rzeczywistości
gospodarczej, lecz tylko do pewnego stopnia.

Chodzi o to, by nie stracić z pola obserwacji złożoności
życia gospodarczego.

Dlatego prowadząc obserwację, konstruując modele i
przeprowadzając wnioskowanie, należy przestrzegać
zadady ceteris paribus.

Wszystkie zjawiska oraz procesy w obrębie
modelu poza badanymi nie zmieniają się, a zatem
nie wywierają wpływu na zachodzące w modelu
zmiany.

Prawa i teorie ekonomiczne

W otaczającej nas przyrodzie działają określone
prawidłowości.

Ludzie poznają ich charakter i na tej podstawie formułują
słowne określenia ich istoty. 

Przykładami takich powszechnie znanych praw są m.in.:
prawo współzależności masy i energii czy prawo
grawitacji Newtona.

W społeczeństwie, podobnie jak w przyrodzie, działają
obiektywne prawidłowości zwane prawami społecznymi,
formułowane przez naukę w postaci słownych wypowiedzi
(uogólnień).

Część tych prawidłowości, które działają w gospodarce, są
przedmiotem badań ekonomii.

Prawa i teorie ekonomiczne

Proces gospodarczy – kompleks działań ludzkich
stale powtarzających się w określony sposób.

Takim kompleksem są np. działania rolników (orka,
nawożenie, siewy, pielęgnacja roślin, zwózka, sprzedaż
plonów).

Między działaniami ludzi występują określone relacje i
związki.

Jeżeli te związki i relacje mają charakter konieczny (są
stałym elementem procesu) to nazywamy je
prawidłowościami ekonomicznymi.

Prawa i teorie ekonomiczne

Prawidłowości ekonomiczne - konieczne związki i
zależności występujące między istotnymi elementami
procesu gospodarowania, powtarzające się regularnie i
w określony sposób.
Stanowią obiektywną cechą procesów gospodarczych
we wszystkich społecznościach o rozwiniętym
społecznym podziale pracy.
Są to związki i relacje istniejące w realnej
rzeczywistości gospodarczej, np. takie jakie zachodzą
między ceną, popytem i podażą na dane dobro lub
między poziomem organizacji pracy a jej wydajnością.
Słowne określenia tego typu związków i zależności
określa się mianem praw ekonomicznych.

Prawa i teorie ekonomiczne

Prawa ekonomiczne - słowne sformułowania
określające związki między poszczególnymi składnikami
procesu gospodarczego.

W celach dydaktycznych wyróżnia się trzy rodzaje praw
ekonomicznych:

•

przyczynowe,

•

współistnienia,

•

funkcyjne.

Prawa przyczynowe

Są to związki (relacje) między elementami procesu
gospodarczego polegające na tym, że po pewnym
określonym zdarzeniu (działaniu lub czynności) stale
następują inne określone zdarzenia, przy czym
następstwo to odbywa się w czasie.

Wcześniejsze zdarzenia nazywamy przyczyną,
późniejsze zaś skutkiem.

Np. obniżka ceny jabłek (przyczyna) powoduje wzrost
zakupów tych owoców (skutek).

Prawa współistnienia

Są to związki polegające na łącznym występowaniu dwu
lub więcej zdarzeń, które występując stale razem, tworzą
pewną strukturę zdarzeń.
Ilustracją działania praw współistnienia może być
następująca sytuacja:
Wzrost wydajności w produkcji np. telewizorów
kolorowych spowodował zwiększone dostawy tych
produktów na rynek.
Jeżeli inne warunki nie ulegną zmianie, tj nie zostaną
zmniejszone dochody ludności i dostawy innych towarów
na rynek, spowoduje to obniżkę ceny telewizorów.
Tak dzieje się zawsze, gdy wydajność w produkcji jakiegoś
wyrobu rośnie szybciej niż w produkcji innych wyrobów.

Prawa funkcyjne

Mamy z nimi do czynienia wtedy gdy istnieje związek
(relacja) między ilościowo wymiernymi zdarzeniami,
które można przedstawić za pomocą funkcji
matematycznych, np. funkcje popytu i podaży.

Cechy praw ekonomicznych

•

obiektywny charakter

Prawa te działają niezależnie od tego czy ludzie zdają
sobie sprawę z ich działania, czy nie.
Ludzie ponoszą skutki działania obiektywnie
istniejących praw ekonomicznych niezależnie od tego,
czy uświadamiają sobie ich istnienie, czy też nie.

•

żywiołowość działania

działanie praw ekonomicznych jest niezgodne z
zamierzeniami poszczególnych podmiotów
gospodarczych, ale zgodne z logiką rozwoju danego
typu stosunków gospodarczych.

Cechy praw ekonomicznych

•

historyczny charakter

Prawa te działają tak długo, jak długo istnieją określone
warunki ekonomiczne.

Jest to cecha kontrowersyjna.

Przedstawiciele klasyków i neoklasyków sugerują, że
prawa ekonomiczne mają charakter uniwersalny i
obowiązują we wszystkich warunkach społecznych.

Teoria ekonomii

Jest odzwierciedleniem w świadomości społecznej
pewnego fragmentu lub całości obiektywnej
rzeczywistości gospodarczej.

Jest uproszczonym wyjaśnieniem tego, jak gospodarka
lub jej fragment funkcjonuje lub funkcjonowałaby w
określonych warunkach.

Z metodologicznego punktu widzenia teoria ekonomii
stanowi system twierdzeń logicznie i rzeczowo
uporządkowanych oraz spełniających przyjęte w niej
kryteria.

Teoria jest próbą odnalezienia porządku w
pozornie losowych zdarzeniach codziennego życia.

Podstawowy problem ekonomiczny

Aby rozwikłać istotę problemu ekonomicznego należy
zwrócić uwagę na dwa podstawowe fakty.

Po pierwsze, istniejące zasoby są ograniczone w swej
wielkości.

Po drugie, w przeciwieństwie do fizycznych ograniczeń,
ludzkie potrzeby są nieograniczone.

Zasoby, które wykorzystuje się do produkowania dóbr
często określa się jako czynniki produkcji.

Zasoby

Są to wielkości ekonomiczne, których stan
mierzy się w danym momencie (np. na koniec
miesiąca, kwartału roku).

Zasoby występują w gospodarce w ograniczonej ilości,
natomiast możliwość ich wykorzystania jest
różnorodna.

Klasyfikacja zasobów:

•

naturalne,

•

kapitałowe,

•

ludzkie.

Zasoby naturalne (ziemia)

Wszystko to, co znajduje się na, pod i nad ziemią.

Ziemia jako zasób produkcyjny obejmuje grunty orne,
pola, lasy, łąki, tereny przeznaczone pod zabudowę
mieszkaniową i przemysłową, wodę, powietrze, a także
wszelkiego rodzaju bogactwa naturalne znajdujące się
na i pod powierzchnią ziemi.

Ziemia, jako zasób naturalny dany przez naturę, może
być zasobem odnawialnym (np. lasy, grzyby w lesie)
lub zasobem nieodnawialnym (np. ropa naftowa,
węgiel kamienny, minerały).

Zasoby kapitałowe (kapitał)

Obejmuje wszelkie rzeczowe składniki procesów
wytwórczych, które są efektem pracy człowieka.

Kapitał rzeczowy odnosi się do dóbr inwestycyjnych,
które występują w postaci środków pracy, czyli
narzędzi, maszyn, budynków i środków transportu, jak i
przedmiotów pracy, czyli materiałów z których
wytwarza się dobra lub które zużywa się w trakcie
świadczenia usług.

Kapitał finansowy może występować w postaci:
gotówki, kredytu (bankowego, wekslowego) lub
papierów wartościowych (akcji, obligacji).

Zasoby ludzkie (praca)

Ludzie w wieku produkcyjnym dysponujący określoną
wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniami,
wykorzystywanymi w procesie gospodarczym.

W ramach zasobu pracy, ekonomiści wyodrębniają
specyficzny czwarty zasób: przedsiębiorczość, czyli
gotowość do podejmowania działalności gospodarczej i
ponoszenia związanego z nią ryzyka, a także
umiejętność organizowania i kierowania
przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter.

Potrzeby

Potrzeby ludzkie stanowią wstępne i podstawowe
zagadnienia ekonomii jako nauki.

Potrzeba ludzka – subiektywne odczuwanie braku,
niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków
lub rzeczy, które człowiek traktuje jako niezbędne do
utrzymania go przy życiu, umożliwienie mu rozwoju,
realizowania określonych ról społecznych itp.

Hierarchia potrzeb Maslowa

samo-

realizacji

szacunków

kontaktów społecznych

bezpieczeństwa

fizjologiczne

Potrzeby

Ludzkie potrzeby są nieograniczone.
Większość ludzi chciałaby mieć więcej niż ma.
Przeważnie chcemy też mieć więcej niż kiedykolwiek
będziemy mieli.
Oznacza to, że niemal co dzień spotykamy się z
ograniczeniami wynikającymi z istniejącej rzadkości
zasobów i dóbr.
Ciągle więc stoimy przed problemem wyboru:

•

Co wytwarzać?

•

W jaki sposób wytwarzać?

•

Dla kogo wytwarzać?

Problem rzadkości

Problem rzadkości występuje zawsze, gdy
zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa
możliwości wyprodukowania tych dóbr,
Ilość dóbr, które ludzie chcieliby posiadać w ciągu roku
jest większa od ilości dóbr, które ludzie są zdolni
wytworzyć w ciągu roku.
Zawsze potrzeby ludzi są większe od możliwości ich
zaspokojenia.
Rzadkość jest konsekwencją ograniczoności
zasobów.
Sytuacja taka wiąże się z koniecznością
dokonywania wyborów i dążenia do ich
optymalizowania.

Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty: korzyści i
koszty.

Każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie jakiegoś
kosztu.

Koszt towarzyszący wyborowi nazywamy kosztem
alternatywnym (kosztem utraconych korzyści).

Informuje o wartości dobra materialnego lub
usługi z której trzeba zrezygnować, aby wybrać
inne dobro lub usługę.

Ekonomia pozytywna

Ekonomia pozytywna opisuje istniejącą rzeczywistość,
czyli zajmuje się światem takim, jaki on jest, a nie
takim jak powinien być.
Zwolennicy takiego podejścia powstrzymują się od
wyrażania sądów wartościujących.
Sądy pozytywne - badacz rzeczywistości społeczno-
gospodarczej, odwołując się do faktów, stara się w sposób
maksymalnie bezstronny, przy użyciu naukowych metod,
wyjaśniać prawidłowości dotyczące tej rzeczywistości i
odpowiedzieć na pytania typu: jakie zjawiska, procesy i
działania mają istotny wpływ na gospodarkę?, jakie są
przyczyny, uwarunkowania i następstwa pewnych
zjawisk?, do jakich skutków prowadzą określone działania
ludzi?.

Ekonomia normatywna

Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i
rekomendacji opartych na subiektywnych sądach
wartościujących.

Ocenia rzeczywistość gospodarczą według wartości i
norm etycznych.

Sądy normatywne - badacz wyraża swoje
przekonania i formułuje zalecenia oparte na
subiektywnym wartościowaniu zjawisk, gdy np. próbuje
mówić ludziom, jak otaczający ich świat powinien
wyglądać, co jest dla nich dobre, a co złe, co jest
sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe, co należałoby
zrobić, aby świat był lepszy.

Mikroekonomia

Mikroekonomia - zajmuje się badaniem
poszczególnych rynków funkcjonujących w ramach
danej gospodarki, działań określonych osób,
gospodarstw domowych, firm usytuowanych w
systemie gospodarki narodowej.

Mikroekonomia odpowiada na następujące pytania: co
określa cenę poszczególnego dobra, co decyduje o
wielkości produkcji danej firmy czy gałęzi przemysłu,
co decyduje o wysokości płac, zysków, stopy
procentowej, a także tym jak poszczególne narzędzia
ingerencji państwa w sprawy gospodarcze wpływają na
poziom produkcji na poszczególnych rynkach.

Makroekonomia

Jeżeli ekonomiści zajmują się ogólnymi problemami rozwoju

gospodarczego, mówimy, że jest to analiza w skali

makroekonomicznej.
Makroekonomia – zajmuje się opisem i analizą zjawisk

rozwoju gospodarczego oraz funkcjonowania gospodarki

jako całości, czyli sposobu jej działania z uwzględnieniem

relacji rynku i państwa.
Makroekonomia bada takie zjawiska, jak: dochód narodowy

oraz czynniki jego wzrostu, problemy równowagi ogólnej i

rynkowej, a także takie zagadnienia funkcjonowania całej

gospodarki (zatrudnienie, płace, handel, pieniądz, banki),

organizacje transnarodowe, problemy globalne.
Makroekonomia zajmuje się analizą wielkości

ekonomicznych zagregowanych, a więc dotyczących

określonych całości, np. gospodarki narodowej lub

zintegrowanego regionu.

Mezoekonomia

Mezoekonomia - jest częścią ekonomii, która zajmuje
się opisem i analizą zjawisk związanych ze zmianami w
działowo-gałęziowej, sektorowej i regionalnej strukturze
produkcji i zatrudnienia.

Zajmuje się pośrednimi wielkościami ekonomicznymi
nie będącymi ani agregatami makro- ani wielkościami
stricte mikroekonomicznymi.

W praktyce analizy naukowej rozgraniczenie między
ujęciem makro-, mikro- i mezoekonomicznym nie
zawsze jest możliwe i celowe.

Granica możliwości produkcyjnych

Problem ograniczoności (rzadkości) zasobów
gospodarczych oraz konieczność dokonywania wyboru,
na co przeznaczyć te zasoby może być przedstawiony
za pomocą granicy możliwości produkcyjnych
(krzywej transformacji).

Krzywa transformacji – przedstawia alternatywne
kombinacje produkcji dwóch dóbr, które
gospodarka może wytworzyć w danym czasie,
wykorzystując w całości i w najbardziej
efektywny sposób posiadane zasoby czynników
produkcji.

Granica możliwości produkcyjnych

Konstrukcja krzywej wymaga spełnienia kilku założeń:

1.

Gospodarka w pełni wykorzystuje wszystkie zasoby
czynników produkcji i tym samym wytwarza
produkcję maksymalną w danych warunkach.

2.

Ilość czynników produkcji, jakimi dysponuje
gospodarka w danym czasie, jest stała.
Możliwe są natomiast przesunięcia tych czynników
pomiędzy poszczególnymi zastosowaniami.

3.

W trakcie analizy poziom technologii produkcji jest
stały.

4.

W celu uproszczenia analizy, przyjmujemy, że
gospodarka produkuje tylko dwa dobra: X i Y.

RODZAJ

DOBRA

ALTERNATYWNE KOMBINACJE PRODUKCJI

DÓBR

A

B

C

D

E

DOBRO

X

0

4

6

7

8

DOBRO
Y

20

18

12

8

0

A

B

Produkcja
dobra Y
20

18

12

8

0 4 6 7 8

Produkcja dobra X

C

D

E

F

G

Granica możliwości produkcyjnych

Krzywa transformacji oddziela od siebie dwa zbiory
kombinacji: kombinacje osiągalne i nieosiągalne
przy danej ilości zasobów i danej technologii produkcji.
Społeczeństwo może dokonywać wyborów w ramach
kombinacji osiągalnych, które reprezentują punkty
znajdujące się na i pod krzywą transformacji.
Wszystkie punkty znajdujące się na krzywej
transformacji oznaczają, że społeczeństwo
wykorzystuje posiadane zasoby w całości i w jak
najlepszy sposób, przy danej technologii ich
wytworzenia.
A zatem wszystkie punkty leżące na krzywej
transformacji są kombinacjami efektywnymi.

Granica możliwości produkcyjnych

Punkty leżące pod krzywą transformacji (np. F)
oznaczają, że gospodarka wytwarza mniejszą
produkcję, niż potencjalnie mogłaby wytwarzać.

Oznacza to, że zasoby czynników produkcji i
technologia zostały nie w pełni wykorzystane, np.
występuje bezrobocie, a przedsiębiorstwa tylko
częściowo wykorzystują swoje moce.

A zatem wszystkie punkty leżące pod krzywą
transformacji są kombinacjami nieefektywnymi.

Granica możliwości produkcyjnych

Punkty znajdujące się powyżej krzywej transformacji
(np. G) wskazują na wielkości produkcji obu dóbr,
których gospodarka nie jest w stanie osiągnąć przy
danej wielkości zasobów i danej technologii.
Dlatego kombinacje te nazywane są kombinacjami
nieosiągalnymi.
W dłuższym okresie kombinacje nieosiągalne mogą
stać się kombinacjami osiągalnymi, gdy krzywa
transformacji przesunie się w górę.
Przesunięcie w górę krzywej transformacji jest
odzwierciedleniem procesu wzrostu gospodarczego, a
więc zwiększenia możliwości produkcyjnych gospodarki.

Granica możliwości produkcyjnych

Wzrost gospodarczy można osiągnąć dzięki
wykorzystaniu większej ilości zasobów, przy
niezmienionej technologii. Możliwości takiego wzrostu
są jednak ograniczone, gdyż zasoby są rzadkie, a
zwiększenie ilości niektórych z nich jest niemożliwe.
Większych możliwości wzrostu gospodarczego upatruje
się w bardziej efektywnym wykorzystaniu dotychczas
posiadanych zasobów.
Wzrost efektywności wymaga wprowadzenia
postępu technologicznego.
Nowe technologie umożliwiają wytworzenie większej
produkcji przy wykorzystaniu takiej samej ilości
zasobów.