Epidemiologia

część 1

Epidemiologia

część 1

Epidemiologia stanowi jeden z

trzech filarów nauk medycznych,

obok nauk podstawowych

i nauk klinicznych.

Epidemiologia wyraża i określa

społeczne potrzeby zdrowotne.

Epidemiologia jest nauką, która

powinna zajmować się tymi

zależnościami (przyczynami), które

wpływają korzystnie ,czyli pozytywnie,

albo niekorzystnie, czyli negatywnie, na

zdrowie człowieka oraz likwidacją

negatywnych skutków wynikających z

tych przyczyn.

Ustalenie dokładnej definicji zdrowia nie

było i nadal nie jest łatwe, zwłaszcza w

świetle rozważań filozoficznych, moralnych

i etycznych.

Oficjalna definicja zdrowia wg specjalistów

Światowej Organizacji Zdrowia;

Zdrowie jest pełnym dobrostanem

fizycznym, psychicznym i społecznym,

a nie wyłącznie brakiem choroby lub

niedomagania.

Można wyróżnić następujące założenia

oceny stanu zdrowia:

- odczucia subiektywne zainteresowanej

(badanej) osoby i jej osobowość,

- obiektywne badania i ocena wszystkich

funkcji organizmu przez lekarza,

- ocena jakości współdziałania

mechanizmów genetycznych
organizmu z oddziaływaniem
środowiska (przyjaznego ewolucyjnie).

W świetle współczesnej wiedzy

wyróżnia się cztery czynniki

warunkujące zdrowie:

odziedziczony materiał genetyczny,
czyli biologię człowieka,

środowisko w którym żyje i pracuje
badana jednostka lub populacja,

tradycje nawyki i wiedza o stylu życia
(prozdrowotny, antyzdrowotny),

dostępność i jakość opieki zdrowotnej.

Jednostka chorobowa to związany

ze sobą zespół niekorzystnych dla

organizmu objawów

o znanym, określonym składzie,

znanej patogenezie i znanym

obrazie zmian

patomorfologicznych.

Epidemiologia

gr.

Epi

- na,

demos

- lud,

logos

- słowo,

nauka.

♦Dawniej - zaraza, nauka o

rozprzestrzenieniu się chorób zakaźnych,

♦Obecnie - nauka o przyczynach i prawach

szerzenia się chorób w populacji ludzkiej,

o ich natężeniu i zapobieganiu im.

W szerokim ujęciu jest to nauka

o czynnikach wpływających na

częstość występowania i skalę

rozpowszechnienia się chorób

w populacji ludzi.

Mamy dwie definicje wg WHO:

Epidemiologia to badanie czynników

określających częstotliwość i

rozprzestrzenienie chorób wśród

ludności.

Epidemiologia to badanie warunków

występowania chorób i

niepełnosprawności w grupach ludzi

oraz czynników, które mają na to

wpływ.

Podziały epidemiologii

♦epidemiologia ogólna,
♦epidemiologia szczegółowa,
♦epidemiologia chorób niezakaźnych,
♦epidemiologia chorób zakaźnych i

inwazyjnych,

♦epidemiologia zakażeń

wewnątrzszpitalnych,

♦epidemiologia chorób zawodowych i

parazawodowych,

♦epidemiologia katastrof,
♦geografia epidemiologiczna,
♦epidemiologia środowiskowa,
♦epidemiologia historyczna.

Ze względu na działalność praktyczną

epidemiologię można podzielić na:

♦sanometrię,

♦profilaktykę,

♦politykę zdrowotną,

♦promocję zdrowia, organizację służb

sanitarnych i

przeciwepidemiologicznych.

Metodologia epidemiologiczna

♦metody opisowe,

♦metody analityczne,

♦ metody doświadczalne.

♦profilaktyka zdrowotna,

♦polityka zdrowotna.

Skutki działania czynników

chorobotwórczych na organizm

Czynnik etiologiczny

1. czynniki biologiczne,

2. czynniki chemiczne,

3. czynniki fizyczne,

4. czynniki mechaniczne,

5. czynniki genetyczne.

Mechanizmy działania

♦zaburzenia przemiany materii w

komórkach,

♦ zaburzenia funkcji narządów

wewnętrznych,

♦przerwanie ciągłości lub zniszczenie

struktury tkanek.

Skutki działania

♦różnorodne choroby o przebiegu

ostrym, podostrym i przewlekłym

♦wpływ na genotyp,

♦wrodzone inwalidztwo,

♦przedwczesna umieralność.

Współczesne podejście

epidemiologiczne określa trzy

główne elementy odpowiedzialne za

wystąpienie choroby:

czynników gospodarza,

swoistych czynników

chorobotwórczych,

środowiska.

Zapobieganie chorobom

Zapobieganie w ścisłym tego słowa

znaczeniu oznacza przeciwdziałanie

rozwojowi choroby, jednakże w

szerszym rozumieniu w pojęciu tym

mieszczą się również działania, którym

celem jest przerwanie lub zahamowanie

dalszego rozwoju choroby.

Dlatego też mówimy, że zapobieganie

może występować na różnych

poziomach.

Zapobieganie pierwszej fazy jest
przeciwdziałaniem powstaniu choroby
przez zwiększenie odporności
osobniczej na zachorowania lub
zmniejszenie ekspozycji osób
wrażliwych na czynniki szkodliwe.

Zapobieganie drugiej fazy (w stadium
przedklinicznym choroby) polega na
możliwie wczesnym wykrywaniu
choroby i jej skutecznym leczeniu.

Zapobieganie trzeciej fazy (w stadium
zaawansowanym choroby) zmierza do
przywrócenia choremu pełnego
zdrowia lub całkowitej sprawności
czynnościowej.

♦Ad. 1. Należy wzmocnić ogólny stan

zdrowia, wysoki standard życia, należy
zaliczyć tu szeroko rozumianą oświatę
zdrowotną, w tym obszarze mieszczą się
szczepienia ochronne, zapobieganie
wypadkom i szkodliwości w miejscu pracy.

♦Ad. 2. Jeśli choroba zostanie wykryta we

wczesnym stadium, większe są szanse jej
wyleczenia, takimi chorobami są:
nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, rak szyjki
macicy.

♦Ad. 3. Polega na zmniejszeniu zagrożenia

inwalidztwem poprzez odpowiednie
działania rehabilitacyjne.

Tabl. Wyszczególnienie różnych

faz profilaktyki

w praktyce medycznej

Choroby zakaźne i inwazyjne stanowią

grupę schorzeń, w których głównym

czynnikiem chorobotwórczym jest żywy

ustrój zwierzęcy.

Choroba zakaźna jest chorobą

spowodowaną i rozwijającą się w wyniku

zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym.

Olbrzymia większość chorób zakaźnych

jest zaraźliwa dla otoczenia. Możliość

przenoszenia zakażenia z osoby na

osobę może prowadzić do postania

epidemii.

Do pojawienia się epidemii

choroby zakaźnej konieczne są

3 elementy:

1. źródło zakażenia,

2. drogi szerzenia się zakażenia,

3. osoby wrażliwe na zakażenie.

Żródła zakażenia:

♦chory człowiek,

♦nosiciel,

♦zakażone zwierzęta.

Drogi szerzenia się zakażenia:

♦kontaktowa,

♦inhalacyjna,

♦pokarmowa,

♦żywi przenosiciele (stawonogi-

muchy, komary, kleszcze).

Aby mogła pojawić się epidemia i

utrzymać na określonym obszarze

musi być więcej niż 20% osobników

wrażliwych na zakażenie.

Reakcje biologiczne w odpowiedzi

na ekspozycję

Mierniki zdrowia

W epidemiologii zdrowie populacji

określamy za pomocą mierników

pozytywnych lub negatywnych.

Mierniki pozytywne:

♦wzrost,
♦waga, pojemność oddechowa płuc,
♦wydolność wysiłkowa, prawidłowość

odżywienia, parametry krwi. Stan
uzębienia

♦płodność kobiet, przyrost naturalny.

Negatywne mierniki zdrowia:

♦zapadalność,

♦chorobowość,

♦umieralność,

♦śmiertelność.

Badanie umieralności:

współczynnik umieralności ogólnej,

współczynnik umieralności dla

populacji poniżej 1 roku życia,

powyżej pierwszego roku życia,

według wieku, według płci, według

miejsca zamieszkania, według

przyczyn śmierci.

Uzupełniającymi, negatywnymi

miernikami zdrowia są:

♦współczynnik martwych urodzeń,

♦współczynnik inwalidztwa,

♦współczynnik hospitalizacji,

♦współczynnik wypadków

drogowych

♦wskaźnik lekozależności np.

narkomanii, alkoholizmu.

Mierniki ryzyka (osobnicze):

♦czynniki genetyczne

(konstytucyjne),

♦czynniki psychiczne (nawyki, styl

życia, tryb życia).

Zbiorowe mierniki zdrowia

Czynniki środowiskowe:

♦zanieczyszczenia wody, gleby,

powietrza, żywności,

♦szkodliwe nawyki w odżywianiu,
♦warunki mieszkaniowe,
♦warunki klimatyczne,
♦nadużywanie używek (alkohol,

tytoń, narkotyki, leki),

♦nawyki higieniczne.

Obowiązek zgłaszalności chorób

1. choroby zakaźne

W Polsce urzędowym obowiązkiem

zgłaszania objęto 50 chorób zakaźnych,

z których 21 podlega przymusowej

hospitalizacji, a 10 obowiązkowi

leczenia ambulatoryjnego.

Choroby zawodowe

♦Powiatowy inspektor sanitarny

orzeka o chorobie zawodowej.

♦Kontrolującą jednostką jest

Instytut Medycyny Pracy w Łodzi.

Choroby nowotworowe

♦Stwierdza się niepełną

zgłaszalność, sięgającą od kilku

do kilkunastu procent chorych.

Choroby przenoszone drogą płciową

♦Przypadki rejestrowane są w

poradniach skórno-wenerycznych.

♦Każdy przypadek kiły i rzeżączki

powinien być zgłoszony do

Wojewódzkiej Poradni

Dermatologicznej.

Gruźlica w skali kraju jest

rejestrowana przez Instytut

Gruźlicy

Choroby wysokozakaźne, szczególnie

niebezpieczne.

wg ekspertów WHO wymienione są:

♦cholera,
♦dżuma,
♦żółta febra,
♦dur plamisty,
♦a także ospa naturalna (w 1977 roku

ogłoszono jej całkowitą likwidację).

Epidemiologia choroby AIDS i

nosicielstwa wirusa HIV

♦Przyczyną nosicielstwa HIV i choroby

AIDS czyli zespołu nabytego

upośledzenia odporności

immunologicznej są wirusy HIV1

i HIV2 grupa Retrovirus.

Rezerwuarem wirusów jest

populacja ludzka,

a źródłem zakażenia jest człowiek

nosiciel, rzadziej człowiek chory.

Odróżnia się drogi bezpośrednie jak

stosunki płciowe hetero- i homoseksualne

oraz kontakty

z ranami i krwią podczas zabiegów

medycznych; drogi pośrednie w medycynie

to głównie kontakty z krwią i narzędziami

lekarskimi zabrudzonymi krwią; w

przypadku narkomanów do szerzenia się

zakażenia przyczynia się wielokrotne przez

różne osoby używanie tego samego

sprzętu do dożylnych wstrzyknięć

narkotyków.

Nisicielstwo wirusa HIV

najczęściej jest długotrwałe.

Znani są nosiciele zakażeni przed

18 laty, ale też może dojść do

wystąpienia objawów choroby po

4-8 tygodniach od zakażenia.

Ta cecha epidemiczna wirusa -

długotrwałe nosicielstwo

przedchorobowe jest

najniebezpieczniejsza.

Modele epidemiologiczne zakażenia

wirusem HIV

♦Model północnoamerykański, gdzie

główną grupą wysokiego ryzyka byli i są

homoseksualiści

w wielkich aglomeracjach miejskich,

a najczęstszą drogą przenoszenia są

stosunki homoseksualne. Narkomani i

prostytutki stanowią drugą, znacznie

mniejszą grupę zagrożenia.

♦Model afrykański, gdzie istnieją

ogniska naturalne wirusa HIV i w

niewielkim odsetku członkowie różnych

grup społecznych, zarówno na wsiach

jak i w miastach są nosicielami.

Przenoszenie wirusa ma miejsce

podczas stosunków heteroseksualnych.

Prostytucja odgrywa tu znaczną rolę, a

narkomania odgrywa złą rolę w

przenoszeniu wirusów.

♦Model wschodnioeuropejski i azjatycki,

gdzie główną grupą zagrożenia są

narkomani, a droga przenoszenia to

niewyjałowione strzykawki używane

wspólnie przez osoby używające

środków odurzających drogą dożylną.

Mniejszą rolę spełniają tu

homoseksualiści i prostytutki, choć są to

grupy „cichego rozsiewania” wirusa

oraz stosunki seksualne z partnerami o

zachowaniach ryzykownych.

♦Model mieszany, gdzie główną,

choć niewielką rolę odgrywają

zakażenia zawodowe podczas

kontaktu z krwią, wydalinami i

wydzielinami nosicieli.

Obecnie zasadnicze wskazanie

profilaktyczne dla służb

medycznych brzmi

♦„Każdego pacjenta traktować tak,

jakby był nosicielem wirusa HIV.”

Istotną rolę w zapobieganiu

szerzeniu się zakażeń HIV odgryzają:

♦identyfikacja osób należących do

grup wysokiego ryzyka,

♦wykrywanie nosicieli HIV metodami

serologicznymi,

♦organizacja opieki nad osobami

zakażonymi wirusem HIV,

♦organizacja opieki nad osobami

chorymi na AIDS.

Epidemiologia chorób serca

Od kilkunastu lat w Polsce przyczyną

około 50% zgonów są choroby układu

krążenia, corocznie na chorobę

niedokrwienną zapada 100-120 tys.

osób. Ostry zawał serca ma 100 tys.

osób, umiera w pierwszej fazie choroby

ok. 25 tys osób, w ciągu roku od

zachorowania umiera dalszych ok. 40

000.

Indywidualne czynniki ryzyka w

chorobie niedokrwiennej serca.

Zdrowie człowieka w 50% uzależnione

jest od jego zachowań

indywidualnych, a w dalszej części od

czynników genetycznych,

środowiskowych

i jakości opieki medycznej.

Do czynników sprzyjających

powstaniu choroby niedokrwiennej

zaliczono:

♦ podwyższony poziom lipidów w

surowicy krwi,

♦podwyższone ciśnienie tętnicze krwi,
♦palenie tytoniu,
♦cukrzyca,
♦otyłość,
♦stres,
♦brak aktywności fizycznej.

Mierniki

♦współczynnik zapadalności,

♦współczynnik chorobowości,

♦współczynnik umieralności.

Choroby zawodowe

♦ uszkodzenia słuchu,
♦choroby zakaźne i inwazyjne,
♦pylice płucne,
♦choroby skóry,
♦choroby narządu głosu,
♦zespoły wielofunkcyjne,
♦zatrucia substancjami chemicznymi,
♦choroby oskrzeli.

Rak płuca

stanowi przyczynę

♦1/5 wszystkich zgonów na raka u

kobiet,

♦1/3 zgonów wśród mężczyzn.

Czynniki ryzyka

♦wpływ palenia tytoniu

♦czynników zawodowych,

♦zanieczyszczenia powietrza.

Na raka płuca umiera na100

mężczyzn,

tylko14 kobiet.

Rak żołądka

zachorowania na 100 tys.

♦mężczyźni 34,7,

♦kobiety 11,8.

Czynniki ryzyka:

♦cechy demograficzno - społeczne,
♦ płeć,
♦wiek,
♦niższy status społeczny,
♦dieta,
♦higiena żywności,
♦dieta i liczba spożywanych

posiłków,

♦szkodliwość środowiska pracy,
♦obciążenia dziedziczne,
♦częściej chorują ludzie z grupą krwi