Epidemiologia - bada wpływ różnych czynnikow i warunków środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych , niezakaźnych, lub różnych stanów fizjologicznych wśród ludności.
Triada epidemiologiczna.
Czynniki gospodarza:
wiek
płeć
rasa
zwyczaje
nawyki
zawód
stan cywilny
środowisko rodzinne
dziedziczność
przebyte choroby
Czynniki chorobotwórcze:
biologiczne
chemiczne; trucizny, alkohol. Pb, azbest
fizyczne: gorąco, zimno, prmieniowanie
żywieniowe: niedobór i nadmiar, zanieczyszczenia
Czynniki środowiskowe:
klimat
woda
zanieczyszczenie powietrza
gęstość zaludnienia
warunki mieszkaniowe
hałas
promieniowanie
pożywienie
Źródła informacji w epidemiologii.
Pierwotne:
kwestionariusz ankiety - zespół pytań, na które odpowiada respondent pisemnie; pytania otwarte, zamknięte lub alternatywne
kwestionariusz wywiadu - respondent odpowiada ustnie na pytania zadawane np. przez lekarza (pytania trafne, zrozumiałe, nie krępujące pacjenta)
Wtórne:
dane demograficzne
spisy ludności
dane o ruchu naturalnym i wędrówkowym
dane o chorobach
zgłoszenia chorób zakaźnych
zgłoszenia zatruć i chorób zawodowych
zgłoszenia nowotworów złośliwych
dane o czasowej niezdolności do pracy
statystyki szpitalne
statystyki lecznictwa otwartego
dane dotyczące inwalidztwa
dane z masowych badań profilaktycznych
dane o zgonach - Karta Zgonu
przyczyna zgonu wyjściowa - choroba lub uraz, która rozpoczyna bieg zdarzeń chorobowych, która doprowadza do zgonu, lub okoliczności wypadku lub przemocy, które spowodowały wypadek śmiertelny
przyczyna zgonu wtórna - rozwija się na skutek choroby bądź urazu, który jest przyczyną wyjściową
przyczyna zgonu bezpośrednia - stan, choroba która stała się ostateczną przyczyną zgonu
Mierniki zdrowia zbiorowości.
Zdrowie - pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania.
Metody pozytywne = bezpośrednie.
W sposób pozytywny opisują stan zdrowia.
wywiad
bad. przedmiotowe
badania czynnościowe
badania antropometryczne
badania biochemiczne
Metody negatywne = pośrednie.
Mierniki natężenia chorób w populacji.
Opisują zdrowie pośrednio poprzez opis stanu choroby (negują, że nie ma zdrowia).
zapadalność - liczba nowych zachorowań na danym terenie do liczby osób na danym terenie
chorobowość - liczba chorych na określoną chorobę do liczby osób na danym terenie
umieralność ogólna - liczba zgonów do ogólnej liczby ludnosci x 1000
umieralność swoista- liczba zgonów z powodu danej choroby do ogólnej liczby ludności x 1000
śmiertelność - liczba zgonów z powodu danej choroby do liczby osób chorych na daną chorobę x 100
Trendy sekularne.
Są to relacje pomiędzy współczynnikiem zapadalnośći, a współczynnikiem chorobowości.
typ A - z, ch ®
typ B - z®, ch ®
typ C - zŻ, ch
typ D - zŻ, ch Ż
Oceniamy:
wyleczalność
śmiertelność
profilaktykę
Współczynniki i wskaźniki.
Współczynnik - jest liczbą względną mianowaną, tzn. określającą częstość zdarzeń różnoimiennych.
Wskaźnik - liczba względna niemianowana, informuje o względnym udziale części zdarzeń jednoimiennych w ich całości czyli jaki % stanowi dana wielkość
Rodzaje:
wskaźniki struktury - mówią, jaki procent całości stanowi dana wielkość (np. ilość zgonów z powodu raka płuc do całkowitej ilości zgonów)
współczynniki poglądowości - określa stosunek dwóch wielkości, z których jedną przyjęto za podstawę, np. liczba chorych na AIDS w 1980 - to 150x1, a w 1990 to 8x150
współczynniki natężenia - jak często dane zjawisko występuje w populacji
Wskaźniki wyrażane w procentach:
feminizacji - liczba kobiet do liczby mężczyzn
śmiertelności
dzietności (płodności) - liczba urodzonych żywo dzieci do liczby kobiet w wieku 15-49 lat
starości - liczba osób powyżej 60 roku życia do ogólnej liczby ludzi
Współczynniki wyrażane w promilach:
reprodukcji - liczba urodzonych żywo dziewczynek do liczby kobiet w wieku 15-49 lat
urodzeń (rodności) - liczba urodzonych żywo dzieci do ogólnej liczby ludności
zgonów - liczba zgonów do ogólnej liczby ludności
współczynnik przyrostu naturalnego - (różnicę między ilością żywych urodzeń, a ilością zgonów) przez ogólna liczbę ludności
wzystkie dotyczące umieralności dzieci
umieralności niemowląt - liczba zgonów niemowląt w wieku 0-11 miesięcy przez sumę urodzeń żywych z 1/4 roku poprzedniego i 3/4 roku bieżącego
umieralności okołoporodowej - liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni przez liczbę urodzęń żywych i martwych w danym roku
umieralności wczesnej niemowląt
umieralności późnej niemowląt
martwo urodzonych - liczba urodzęń martwych do sumy martwo i żywo urodzonych
Inne współczynniki:
wsp. małżeństw - ilość zawieranych małżeństw do ogólnej liczby ludności
wsp. rozwodów -- ilosć rozwodów do ogólnej liczby ludności
Źródła danych demograficznych.
wyniki spisów powszechnych ludności
grupa cech demograficznych - wiek, płec, stan cywilny, miejsce zamieszkania, wykształcenie
grupa cech społeczno-ekonomicznych - źródła utrzymania, zawód,
ewidencja bieżąca ludności
USC - urodzenia, zgony, małżeństwa
księgi meldunkowe
dokumenty sądowe (rozwody)
wyniki badań specjalnych - z badań naukowych
informacje o różnych grupach ludności - dziekanat, kadry
Działy demografi.
Stan i struktura
ilość ludności
płeć współczynnik feminizacji
grupy żywieniowe (22 grupy)
wiek - wskaźnik starzenia się
przedprodukcyjny - do 18 lat
produkcyjny - kobiety - 19-59, mężczyźni 19-64
poprodukcyjny
piramidy wieku
progresywna
regresywna
zastoinowa
stan cywilny
wykształcenie
struktura zawodowa
źródła utrzymania
miejsce zamieszkania
Ruch naturalny ludności.
Zjawiska związane z procesem naturalnej odnowy biologicznej (reprodukcji ludności). Mogą być natury:
biologicznej - urodzenia i zgony
socjologicznej - małżeństwa i rozwody
Na natężenie urodzeń wpływają czynniki:
policzalne -
współczynnik płodności,
umieralność niemowląt,
liczba zawieranych małżeństw
niewymierne -
aktywność zawodowa kobiet,
zamożność,
poziom oświaty zdrowotnej
urlopy wychowawcze
stosunek do aborcji i antykoncepcji
Mierniki:
wsp. małżeństw
wsp. rozwodów
wsp. urodzęń
wsp. zgonów
wsp. płodności
wsp. przyrostu naturalnego
Ruch wędrówkowy rudności.
emigracje
imigracje
repatriacje
reemigracje
Prognozowanie demograficzne.
tablice wymieralności dla kobiet i mężczyzn
wspołczynnik przyrostu naturalnego
współczynnik reprodukcji
Epidemiologia opisowa.
Określenie osoby badanej.
wielkość populacji jaka ma podlegać badaniu
płeć
wiek (tworzenie przedziałów wiekowych)
rak płuc - zachorowalność wzrasta z wiekiem
napromieniowanie - jeden szczy w wieku średnim
rak sutka - dwa szczyty
cukrzyca typu I - choroby przewlekłe, wzrost zachorowań z wiekiem
białaczka - w wieku młodym nasilona choroba
grypa - nie zależy od wieku
stan cywilny
grupa etniczna
zawód
warunki społeczno-bytowe
Określenie miejsca.
Jak duży obszar należy poddać badaniu (miasto, kraj).
Różnice między miastem, a wsią:
różne sposoby żywienia
niejednorodna gęstość zaludnienia
wyposażenie w instalacje sanitarne
różnice struktury populacyjnej
stopień zanieczyszczenia środowiska
migracja ludności do miasta
narażenie na czynniki środowiskowe
dostępność opieki zdrowotnej
praca na powietrzu
Określenie czasu.
zmiany punktowe (możemy oceniać tylko okres epidemiczny)
epidemia punktowa
epidemia progresywna
zmiany cykliczne - mapy Edwardsa
zatrucia (latem)
alergie związane z pyleniem
wrzód żołądka
zmiany sekularne - trwające różnie długo
umieralność
zapadalność
śmiertelność
chorobowość
Epidemiologia analityczna.
Badanie retrospektywne (kliniczno-kontrolne).
Zalety:
łatwe
szybkie
taniue
mozna badać jednostki chorobowe o niskiej zapadalności
Wady:
mało dokładne
mozna badać tylko 1 jednostkę chorobową
uzależnienie wyników badań od zdolności przypominania sobie przez badanych zdarzeń i faktów z przeszłości
problem dobrania reprezentatywnej grupy kontrolnej spośród chorych w szpitalu
problemy i trudności interpretacyjne łączące się z problemem selekcji chorych do szpitala
Badanie prospektywne.
Wady:
wysokie koszty
długi okres obserwacji
trudności organizacyjne
zapewnienie na tym samym poziomie standartu badań
nieprzydatność do chorób o niskiej zapadalności
Zalety:
określamy mierniki bezpośredniego ryzyka rozwoju choroby
wpływa na rzetelność danych w materiałach (karty choroby, wyniki badań diagnostycznych)
można określić kilka chorób jednocześnie
Kohorta retrospektywna.
Kohorta prospektywna.
Badania przypadków.
Metody tworzenia hipotez.
jedynej różnicy
jedynej zgodności
zmian towarzyszących
analogii
Zależności przyczynowo-skutkowe
warunkowe
warunek wystarczający, ale nie konieczny - promieniowanie w białaczce
warunek konieczny, ale nie wystarczający - prątek w gruźlicy
bezwarunkowe
warunek konieczny i wystarczający - wścieklizna, HIV
Epidemiologia eksperymentalna (badania interwencyjne).
Zasady eksperymentu.
sprecyzowanie celów badania
określenie jednostek eksperymentalnych
opracowanie opowiedniego planu eksperymentu
dobór losowy jednostek do grup
zapewnienie identycznego traktowania obydwu grup
Eksperyment kliniczny.
Eksperyment profilaktyczny.
Badanie scrynningowe.
Rodzaje scrynningu:
masowy
wybiórczy
wielofazowy
Cechy scrynningu:
czułość - PD/(PD+FU) x100% - zdolność testu do prawidłowego rozpoznawania choroby, osób, które są rzeczywiście chore
swoistość - PU/(PU+FD)x 100% - zdolnośc do wykluczania choroby tam gdzie jej nie ma, test wykrywa tylko przypadki prawdziwe
powtarzalność testu - (a+d)/(a+b+c+d) x 100%
sprawność - możliwość wykonania testy w każdych warunkach
powszechna akceptacja
Różnice między scrynningiem, a bad. klinicznym.
Badanie przesiewowe:
stosuje się w badaniach populacyjnych
tanie i proste
mniej pewne
nie stanowi podstawy do rozpoznania klinicznego
bez wskazań lekarza
Badanie kliniczne:
wykonuje się u osób zgłaszających się po poradę lekarską
kosztowne i niekiedy bardzo skomplikowane
daje pewne rozpoznanie
na podstawie wyników można podjąć leczenie
tylko ze wskazań lekarza
Warunki uzasadniające podejmowanie badań przesiewowych:
Choroba stanowi ważny problem społeczny.
Naturalna historia choroby jest dobrze poznana.
Istnieją skuteczne metody leczenia choroby.
Występują dostatecznie wraźne wczesne objawy chorobowe.
Metody diagnostyczne wczesnych stadiów choroby są powstarzalne i trafne.
Istnieje możliwośc weryfikacji diagnostycznej rozpoznań.
Metody badąń przesiewowych sa pozbawione rryzyka powikłań i będą akceptowane przez badanach.
Ustalone są zasady, kogo należy zaliczyć do grupy chorych wymagających leczenia
Wykrywanie wczesnych stadiów chorobowych będzie procesem ciągłym.
koszty wykrycia i leczenia choroby w stadium mniej zaawansowanym sa niższe niż koszty leczenia w stadium późniejszym
Dobór grupy do badań.
Zdefiniowanie populacji generalnej.
Tworzenie operatu losowania - kompletny zbiór jednostek wchodzących w skład danej zbiorowości generalnej.
Ustalenie odpowiednio do celów badania granicy błędu i poziomu ufności dla danej metody badania.
Losowanie jednostek do grup.
Rodzaje losowania.
ze zwracaniem
bez zwracania
proste
systematyczne
warstwowe proporcjonalne
warstwowe nie proporcjonalne
zespołowe
Dochodzenie epidemiologiczne.
Epidemię salmonellozy podejrzewać należy w każdym przypadku w którym stacja sanitarno-epidemiologiczna ostrzymuje zgłoszenie większej liczby biegunek.
Zadaniem stacji sanitarno-epidemiologicznej jest przeprowadzenie wywiadu we wszystkich podejrzanych przypadkach oraz wykrycie nowych.
Należy określić początek choroby oraz pojawienie się pierwszych objawów zatrucia oraz czas spożycia pokarmu
ustalenie miejsca spożycia pokarmu
po uzyskaniu danych odnośnie czasu spożycia pokarmu oblicza się % chorych wśród osób, które jadły dany pokarm i porównuje z odsetkami chorych, spośród tych, którzy danych potrew nie jedli. Wysoki odsetek wśród osób, które jadły potrawę wskazuje na źródło zakażenia.
główny cel badania polega na wykryciu przyczyny zakażenia pokarmu Salmonellą i identyfikacji źródła infekcji lub sposobu jej rozprzestrzeniania się
ostateczna identyfikacja salmonellozy przeprowadzana jest przez badanie bakteriologiczne.
Zasady opracowania epidemii choroby zakaźnej.
Analiza wstępna
ustalenie kryteriów definiujących przypadki
ustala się je na podstawie badań podmiotowych i laboratoryjnych
potwierdzenie diagnozy poprzez badania kliniczne i laboratoryjne
Potwierdzenie epidemii.
porównanie współczynników zapadalności z poziomem zachorowań w przeszłości
pozwala to stwierdzić nadwyżkę zachorowań
Opis epidemii.
określenie charakterystyki czasu, miejsca i osób
wykreślenie krzywej epidemii
sporządzenie mapy zachorowań
charakterystyka osób (rozkład zachorowań według wieku, płci, zawodu i innych ważnych cech)
Sformułowanie hipotezy.
określenie charakteru epidemii: punktowa czy progresywna
rozważenie źródła infekcji - na podstawie charakterystyki osób chorych
porównanie chorych i zdrowych pod względem ekspozycji na na domniemane źródlo infekcji
potwierdzenie związków epidemiologicznych (badania krwi, kału, podejrzanego pożywienia)
Badania wyszukujące.
poszukiwanie dodatkowych zachorowań (które nie zostały zgłoszone, lub nawet nie zostały rozpoznane)
sprawdzenie dokumenctacji w szpitalach i lecznictwie otwartym
wyszukanie przypadków bezobjawowych lub osób z łagodnymi objawami wśród które mogły kontaktować się z chorymi (np. poprzez określenie poziomu transaminaz w przypadku epidemii)
Analiza danych.
rozważenie wstępnych wyników poprzedzone zgromadzeniem wyników oraz ich tabulacją i interpretacją
Ostateczne sformułowanie i zweryfikowanie hipotezy wyjaśniającej.
w konkluzji wszystkie fakty winny być zgodne z jedną i tylko jedną hipotezą
Sporządzenie sprawozdania z badań.
raport zawiera:
omówienie zespołu czynników, które doprowadziły do wybuchu epidemii
ocena podjętych działań zapobiegawczych
zalecenia profilaktyczne przeciwdziałąjące podobnym zdarzeniom w przyszłości.
Rodzaje epidemii.
Epidemia - wystąpienie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w określonym czasie w liczbie wyraźnie większej niż w poprzednich latach
Endemia - występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.
Epidemia punktowa.
pochodzi z jednego źródła zakażenia
wszystkie przypadki chorobowe w 1 okresie wylęgania choroby
epidemia wodna:
szerzą się gwałtownie
obejmują wszystkie grupy wieku i płci
ograniczają się do osób korzystających z danego źródła wody
trudności w identyfikacji drobnoustrojów odpowiedzialnych ze względu na rozcieńczenie i krótki czas ich życia
epidemia mleczna
źródło - skażone mleko
skażenie pochodzi z brudnych naczyń, much, zanieczyszczonych wymion zwierząt, od osób pracujących przy dojeniu lub w transporcie
gwałtowny początek i wysoki współczynnik zachorowań
częściej dotyczą dzieci i kobiet
ograniczone do osób, które otrzymują mleko od określonych dostawców
Epidemia progresywna
szerzy się gwałtownie i trwa długo
pochodzi z różnych źródeł zakażenia
trwa w przeciągu kilku okresów wylęgania choroby
jest wynikiem przeniesienia bezpośredniego lub pośredniego z osoby chorej do wrażliwej
szybkość szerzenia się zależy od:
zaraźliwości choroby
zdolności przetrwania drobnoustroju poza ustrojem gospodarza
proporcji osób wrażliwych w populacji
okresu nosicielstwa
wykazuje zdolnośc do szerzenia się promienistego w zależnosci od następujących po sobie generacji przypadków
Choroby zakaźne.
Szerzenie się choroby zakaźnej zależy od:
czynnika zakaźnego
źródła zakażenia (rezerwuaru zarazka)
dróg przenoszenia się zarazk
podatności gospodarza na zachorowanie
Chorobotwórczosć (patogenność) - liczba chorych/ogólnej liczby osób zakażonych
Zjadliwość (wirulencja) - liczba przypadków ciężkich i śmiertelnych / ogólna liczba przypadków
Rodzaje nosicielstwa:
zdrowych - polio, wzw A
okresu wylęgania - ospa, odra
ozdrowieńców - błonica, wzw B
przewlekłe - dur, wzw B
Drogi przenoszenia zakażenia:
bezpośrednie
kropelkowa (kichanie lub kaszel)
dotyk
stosunek płciowy
pocałunek
pośrednie
nośniki (pościel, zabawki)
przenosiciele (stawonogi)
powietrze (pył)
Strategi zwalczania chorób zakaźnych.
niszczenie rezerwuaru zarazka
przerywanie dróg przenoszenia infekcji
zmniejszenie podatności gospodarza na infekcję
uodparanienia bierne
uodparanianie czynne
inne działania profilaktyczne np. antybiotyki
nadzór epidemiologiczny
wykorzenienie choroby zakaźnej
Przyczyny zgonów w Polsce.
Dorośli:
choroby układu krążenia
nowotwory
wypadki i urazy
starczość i stany niedokładnie określone
Dzieci:
stany chorobowe w okresie okołoporodowym - ok. 50%
wady rozwojowe wrodzone
chorroby zakaźne i pasoźytnicze
przyczyny zewnętrzne
Planowanie badania epidemiologicznegoi
Wybieranie celu badania.
hipotezy pozytywne i negatywne
cel ogólny i szczegółówy
Wybór grupy do badań.
typy losowań
Skale pomiarowe - sposób mierzenia cechy.
nominalna (pytanie i kilka odpowiedzi)
porządkowa (określa się nasilenie danej cechy)
przedziałowa (przedziały wartości)
ilorazowa (zawiera zero bezwzglęne)
Wybór metody badania.
Zaplanowanie zbierania danych.
Zaplanowanie przetwarzania danych.
Analiza wyników.
Błędy.
systematyczny
przypadkowy
pomiarowy
obserwatora
Powtarzalność zależy od:
zmienności biologicznej cechy
błędu instrumentalnego
błędu obserwatora
Dobór próby do badań analitycznych (jak do kohort, jak do retrospektywnych, jak do prospektywnych).
Epidemio strona - 1