Edukacja szkolna i jej znaczenie dla rozwoju dziecka
Analizując zachowanie dzieci w wieku wczesnoszkolnym, można zauważyć, że niemal cała ich uwaga i aktywność zostały skoncentrowane na nauce, opanowaniu podstawowych wiadomości i umiejętności szkolnych oraz spełnianiu tych wymagań, które pozwoliły im nawiązać pozytywne relacje z nauczycielem, które umożliwiły im zajęcie dogodnych dla siebie pozycji w nowych warunkach. Opinie i oceny dotyczące nauki i zachowania się w szkole rzutują bowiem w dużym stopniu na stosunki dziecka z rodzicami i kolegami. Mniejsze natomiast zainteresowanie wykazują dzieci w tym czasie rówieśnikami.
Dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym charakterystyczna jest krańcowość w określaniu swoich uczuć wobec kolegów: albo kogoś bardzo lubią, albo darzą antypatią. Dzieci rozpoczynające naukę szkolną cechuje duża bezkompromisowość i surowość w ocenie innych osób i ich zachowania. Częściej dzieci maja skłonność przypisywania złych cech innym rówieśnikom. Nie zależy im tak bardzo na dobrych z nimi stosunkach, na utrzymaniu kontaktów z wieloma kolegami, na pozycji zajmowanej w zespole klasowym. Wskazuje na to bardzo duża liczba dzieci izolowanych znajdujących się, jakby na "marginesie klasy". Należy stwierdzić, że w zachowaniu wielu uczniów klasy I brak jest spontaniczności i harmonijności, ponieważ często przejawia się w nich lęk, podejrzliwość, nie rzadko tez pojawiają się negatywne reakcje na frustracje: wycofywanie się, agresja. Niektórzy rodzice nakładają na dzieci w tym czasie wiele nowych obowiązków i wymagań. Bez względnie egzekwują je od dzieci.
Należy wiec zastanowić się nad pytaniem "Jakie są więc osiągnięcia uczniów klas I w zakresie rozwoju osobowości"?
Można do nich zaliczyć dojrzałość mechanizmów motywacyjnych, lepsze rozeznanie w wymaganiach i zwyczajach społecznych, zwłaszcza tych, które związane są z regulaminem szkolnym i wysoce pozytywne nastawienia do nowych obowiązków oraz dążenie do należytego wywiązywania się z nich. Następuje również zmiana w obrazie samego siebie, np.: samooceny stały się bardziej wyważone i zobiektywizowane.
Nie zauważa się natomiast postępu w rozwoju moralnym dzieci. Świadczy o tym duża liczba reakcji negatywnych, przejawianych przez dzieci w sytuacjach konfliktowych. Bardzie pozytywnie zachowują się dzieci w kontaktach z dorosłymi niż w kontaktach z rówieśnikami.
Dziecko w momencie rozpoczęcia nauki, która realizowana jest już w przedszkolu, staje się obiektywnie i w subiektywnym odczuciu kimś znacznie ważniejszym, niż było poprzednio, kimś kto ma do spełnienia ważne zadania i obowiązki. Zarówno ono samo, jak i jego działalność oraz jej rezultaty wzbudzają teraz wyraźnie większe zainteresowanie innych osób i dziecko ma na to widoczne dowody.
Wszystko to wpływa na zmianę jego stosunków z otoczeniem, na zmianę w nim jego pozycji.
Szkoła korzystnie wpływa nie tylko na rozwój dzieci, ale wspomaga również i uzupełnia oddziaływanie naturalnych środowisk wychowawczych. Znaczący wpływ szkoły na rozwój osobowości dzieci mógł się dokonać tylko dzięki temu, że instytucja ta umożliwiła wychowankom zaspokajanie ich istotnych potrzeb i dążeń, a także przyczynia się do kształtowania nowych, które stają się "motorem" ich dalszego rozwoju. Stawiane przez szkołę zadania i wymagania, organizowana tam działalność wychodzą więc naprzeciw potrzebom i zainteresowaniom większości dzieci 6-7 letnich, uwzględniając też ich aktualne osiągnięcia i możliwości. Dzięki temu szkoła rozbudza ich aktywność, wyzwala chęć działania i wypróbowania siebie, wywołuje starania w kierunku sprostania oczekiwaniom innych, a zapewniając im osiąganie sukcesów w głównej formie działalności, kształtuje pozytywny stosunek do tej instytucji i nakładanych przez nią obowiązków.
Dokonuje się to dzięki temu , że obiektywna sytuacja większości dzieci rozpoczynających naukę szkolną zbieżna jest z subiektywnym stosunkiem do nowych zadań i wymagań. Zależnie jednak od charakteru wypływów otoczenia, od systemu i wysokości wymagań, form i metod wychowania, prezentowanych wzorców, preferowanych wartości, ukazywanych celów, różny jest poziom rozwoju poszczególnych struktur i mechanizmów osobowości, różna jest też ich rola i znaczenie w regulacji zachowania dzieci.
Postulat wszechstronnego rozwoju osobowości każdego ucznia, zawarty we wszystkich programach nauczania i wychowania, wymaga jednakże takiej organizacji i realizacji procesu kształcenia, które stwarzałoby dobre warunki do kształtowania się i rozwoju, a także odpowiedniej koordynacji wszystkich sfer osobowości. Dlatego tak samo konieczna jest troska szkoły o rozwój mechanizmów emocjonalnych i struktury " ja" jak i kształtowania się oraz rozwój tych struktur i mechanizmów, od których zależy rozumienie świata i dążenie do jego przekształcania, a także zaangażowanie się każdego dziecka w działaniu na rzecz innych i umiejętność koordynowania własnego rozwoju z rozwojem cudzym oraz interesem ogółu .
Teoretyków nadal nurtuje pytanie czy pewne doświadczenia szkolne są rzeczywiście konieczne, by dziecko rozwinęło w pełni zdolności strategiczne pojawiające się w tym wieku. Badacze starali się na nie odpowiedzieć, badając dzieci w społecznościach i kulturach, w których nauka szkolna nie jest obowiązkowa lub w których nie jest ona jednakowo dostępna dla wszystkich. Poprzez porównanie podobnych grup dzieci , jednych uczęszczających na zajęcia szkolne, innych nie, można odkryć znaczenie szkolnictwa dla rozwoju poznawczego. Dzieci nieuczęszczające do szkół nie tylko nie nabywają pewnych złożonych pojęć i strategii, ale również nie zbyt dobrze radzą sobie z dostosowaniem przyswojonych pojęć i zasad do nowych sytuacji. Tak więc szkoła sprzyja nauce MYŚLENIA.
Dobrym przykładem mogą tu być badania dokonane przez Harolda Stevensona. Wraz ze swoim zespołem obserwował on u dzieci w wieku od 6 do 8 lat, z których część uczęszczała do szkoły od około 6 miesięcy, a część jeszcze nie zaczęła nauki. Odkrył on, że zarówno na obszarach wiejskich, jak i miejskich dzieci chodzące do szkoły osiągały lepsze rezultaty w prawie wszystkich postawionych im zadaniach. Między innymi w szeregowaniu (układaniu przedmiotów w odpowiedniej kolejności, np. pod względem wielkości czy długości). Różnice te utrzymywały się nawet gdy uwzględniono poziom wykształcenia rodziców, sytuację żywieniową i stopień stymulacji edukacyjnej w domu. Jedynie w sprawie pamięci, np. gdy chodziło o powtórzenie odczytanej listy liczb, nie było między tymi dwiema grupami żadnych różnic. Nie znaczy to, że nauka szkolna jest jedynym sposobem przekazania dzieciom złożonych form myślenia. Konkretne doświadczenie może spowodować biegłość również w danej dziedzinie. Natomiast szkoła poddaje dziecko działaniu wielu określonych typów umiejętności i rodzajów wiedzy. Ponadto stymuluje rozwój większej liczby elastycznych, ogólnych strategii zapamiętywania i rozwiązywania problemów.
W okresie szkolnym dzieci uczą się wielu nowych rzeczy dotyczących zwyczajów językowych, poszerzają również zakres słownictwa o kilka tysięcy nowych wyrazów.
W wieku szkolnym u większości dzieci, pojawiają się pewne „procesy wykonawcze - zdolność nadzorowania własnych procesów poznawczych, a przez to również planowania czynności umysłowych.
Szkoła znakomicie wspomaga proces przechodzenia do bardziej abstrakcyjnych lub strategicznych form myślenia. Dzieci, którym brak doświadczenia szkolnego, wykazują mniej takich umiejętności.
Na przystosowanie się dziecka do otoczenia szkolnego wpływ ma jego gotowość poznawcza, zaangażowanie rodziców i jego temperament.
Jednym z efektów jakie mają przynieść doświadczenia szkolne, jest wykształcenie u dziecka poczucia własnej wartości. Dzieci wchodzące w okres dorastania mają już wyraźnie rozwinięte pojęcie własnych zdolności i możliwość porównań.
Wyniki rozwoju intelektualnego i wyniki szkolne dzieci oceniane są za pomocą testów inteligencji i testów osiągnięć. Obydwa należy traktować jako próby pomiaru osiągnięć, a nie kompetencji, i użycie obu z nich budzi wiele kontrowersji.
Na rozwój społeczny i intelektualny ma wpływ jakość szkoły, do której uczęszcza uczeń. Dobre i skuteczne szkoły posiadają te same cechy co „autoratywne rodziny”: wyraźnie określone reguły, dobrą komunikację i dużo ciepła.