Podstawy

przedsiębiorczości

Temat: Podejmowanie decyzji

Podejmowanie decyzji występuje we wszystkich dziedzinach życia
człowieka. Jego podstawowe składowe to kryteria wyboru i
alternatywy.

Decyzja jest wynikiem "podjęcia decyzji" lub mówiąc inaczej –
procesu decyzyjnego.

Różnica między podjęciem decyzji, a procesem decyzyjnym jest
tylko taka, że proces decyzyjny nie zawsze doprowadza do decyzji.

Decyzją może być:

• działanie,

• akt lub opinia,

• sąd w jakiejś sprawie.

Aby proces decyzyjny miał sens, potrzebne są co najmniej dwie
różne możliwości wyboru, a więc istnienie alternatywy.

Podstawowe pojęcia

Podstawowe pojęcia

Podejmowanie decyzji - (wg A. K. Koźmińskiego) to proces
polegający na zbieraniu i przetwarzaniu informacji o przyszłym
działaniu.

Decyzja jest zawsze wyborem jednego z możliwych w danej
sytuacji wariantu działania.

Decydent to osoba lub grupa osób, które uczestniczą w procesie
podejmowania decyzji, czyli podmiot dokonujący wyboru
ostatecznego wariantu decyzji.

Decydentem może być na przykład:

• człowiek - np. my, kiedy zastanawiamy się w sklepie jaki prezent
kupić,

• grupa osób - np. rada miasta.

Na elementy procesu decyzyjnego składają się:

• warunki, decydent, cele, alternatywy, kryterium wyboru, relacje
między alternatywami, wybór.

Podstawowe pojęcia

Problemy i sytuacje decyzyjne pojawiają się w obszarze:

• celów,

• struktur,

• ludzi,

• techniki.

Problemy decyzyjne związane z formułowaniem celów częściej
pojawiają się na poziomie celów niższego rzędu. Wynika to zazwyczaj z
wielości tych celów oraz ograniczoności środków na ich realizację (np.
nie można jednocześnie zwiększać płac i środków przeznaczonych na
badania i inwestycje).

Inną sferą decydowania są struktury. Decyzje w tym obszarze mogą
mieć charakter rozstrzygnięć kompleksowych (generalna reorganizacja
– zaprojektowanie nowej struktury) lub odcinkowych (zmiany
fragmentaryczne – np. powołanie nowej komórki organizacyjnej).

Podstawowe pojęcia

Sytuacje decyzyjne, pojawiające się w obszarze społecznym
organizacji, związane są z szeroko pojmowaną gospodarką „zasobem
ludzkim” i rozwiązywaniem konfliktów społecznych. W procesach
decyzyjnych kształtowane są ogólne zasady selekcji kandydatów do
pracy, wynagradzania i awansowania, prowadzenia negocjacji w
przypadku sporów zbiorowych, itp.

Inną grupę sytuacji decyzyjnych stanowią problemy jednostkowe, np.
wyszukanie i wybranie dyrektora handlowego.

Decyzje podejmowane są również w obszarze technicznym, gdzie
dokonuje się wyboru środków, sposobów i metod realizowania równych
funkcji i zadań w danej organizacji.

Każda decyzja jest aktem wyboru, ale sam wybór jest najczęściej
ostatnim etapem mniej lub bardziej rozbudowanego procesu
decyzyjnego, którego początkiem jest uświadomienie sobie istnienia
sytuacji decyzyjnej i sformułowanie jej w postaci problemu do
rozwiązania

Dane są symbolami przenoszonymi za pomocą sygnałów, czyli
nośników danych.

Symbolem elementarnym jest znak, a symbolem złożonym –
kombinacja znaków umownie przyporządkowanych określonemu
zdarzeniu.

Przykładami danych są:

• przekazy ustne, pisemne, drukowane, zapisy na taśmach
magnetycznych, zapisy lub przekazy za pomocą impulsów
elektrycznych.

Informacja jest zawarta w danych. Dane przemieniają się w
informacje w chwili ich odbioru i interpretacji przez człowieka.

Informacje retrospektywne dotyczą przyszłości i dominują na
poziomie operacyjnym.
Informacje prospektywne dotyczą przeszłości i dominują na
poziomie strategicznym.

Przemiana ta nie zachodzi, gdy odbiorcą danych jest maszyna.

Podstawowe pojęcia

Cechy użytecznej informacji

Decydent musi się liczyć z odczuwaniem niedosytu
informacyjnego. Również nadmiar informacji jest niekorzystny dla
decydenta, który nie jest w stanie ich przetworzyć.

Cecha informacji

Charakterystyka informacji

Dokładność

w sposób wiarygodny odzwierciedla

rzeczywistość

Aktualność

dostępna w odpowiednim czasie,

umożliwiającym właściwe działanie

Kompletność

dostarczająca wszelkich niezbędnych faktów i

szczegółów

Przydatność

istotna dla decydenta, adekwatna do

zgłaszanych potrzeb

Każdy z nas dokonuje ciągłych wyborów, rozwiązuje problemy o
różnym stopniu złożoności.

Podejmujemy decyzje o charakterze:

• strategicznym,

• taktycznym,

• i operacyjnym,
według roli w procesie zarządzania.

Typy decyzji

Decyzje strategiczne dotyczą zdarzeń w latach przyszłych.

Decyzje taktyczne dotyczą zdarzeń z najbliższego roku.

Decyzje operacyjne dotyczą zdarzeń zachodzących w ciągu dnia,
miesiąca lub kwartału.

Decyzje według stopnia innowacyjności:

• rutynowe – związane z ponownym dokonaniem zakupu tych samych
produktów, od tego samego dostawcy, na tych samych warunkach,

• adaptacyjne – dostosowanie zachowania do wymogów sytuacji i
środowiska,

• innowacyjne - co zrobić, aby w efekcie doprowadzić do powstania
nowatorskiego rozwiązania?,

• regresywne – związane jest z dokonaniem modyfikacji, poprawieniu
błędów by osiągnąć cel.

Typy decyzji

Kolejna typologia oparta jest na kryterium struktury podmiotu
podejmującego decyzję i pozwala wyodrębnić w najprostszym
przypadku dwie grupy decyzji:
   
Decyzje grupowe – chodzi o decyzje podejmowane przez grupę
ludzi, powołanych do łącznego rozstrzygania pewnych spraw
określoną większością głosów. Do podjęcia decyzji jest upoważniona
grupa ludzi i na zewnątrz liczą się decyzje całej grupy, a nie
poszczególnych osób wchodzących w jej skład.
    Decyzje jednoosobowe – w tym przypadku chodzi o decyzje
podejmowane przez jedną osobę.

Decyzje podejmowane w warunkach pewności – do ich
podejmowania dochodzi wtedy, gdy znane są zależności przyczynowe,
a zatem na podstawie deterministycznego systemu przewidywań
znany jest przyszły wynik podjętego działania.

Decyzje podejmowane w warunkach ryzyka – to decyzje
dotyczące przyszłych działań, których skutki, a także towarzyszące im
okoliczności można przewidzieć ze znanym lub dającym się oszacować
prawdopodobieństwem.

Decyzje podejmowane w warunkach niepewności – dotyczą
działań, w odniesieniu do których nie jesteśmy w stanie oszacować
prawdopodobieństwa ich skutków, ani okoliczności i warunków, w
których te działania będą realizowane.

Decyzje według stopnia ryzyka, to:

Typy decyzji

Stopień niepewności, jakim obciążone są decyzje, prowadzi do podziału
na:

• decyzje programowalne i nieprogramowalne.

    Decyzje programowalne są powtarzalne i można dla nich
opracować rutynowe procedury ich podejmowania. Jeśli decyzja ma
charakter w pełni programowalny można jej podjęcie powierzyć
komputerowi.

    Decyzje nieprogramowalne dotyczą spraw nowych, w których
brak doświadczeń, a także zagadnień, w których nie da się przewidzieć
następstw podejmowanych decyzji.
   
W przypadku tego typu decyzji nie można zastosować żadnej
konkretnej procedury zbudowanej dla rozwiązania danego problemu.
Należy zastosować ogólną procedurę podejmowania decyzji.

Typy decyzji

Typy decyzji

Kryteria

Decyzje

Strategiczne

Taktyczne

Operacyjne

Horyzont czasu

Odległe

Mniej odległe

Bliski

Niepewność

Duża

Malejąca

Niewielka

Struktura

Znana w małym

stopniu

Znana

częściowo

Znana

całkowicie

Typ decyzji

Nieprogramowal

ne

Mieszane

Programowalne

Źródła

informacji

Zewnętrzne

Zewnętrzne i

wewnętrzne

Zewnętrzne

Proces podejmowania decyzji składa się z następujących etapów:

• identyfikacji sytuacji decyzyjnej,

• identyfikacji i zaprojektowania wariantów decyzji,

• oceny zaprojektowanych wariantów i wyboru wariantu
racjonalnego,

• stworzenia warunków realizacji decyzji,

• kontroli efektów podjętej decyzji.
Każdy z tych etapów wymaga zaspokojenia specyficznych potrzeb
informacyjnych, a ciągły dopływ odpowiedniej informacji jest możliwy
jedynie przy sprawnie działającym systemie informacyjnym.

Proces podejmowania decyzji

Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny, który
realizuje funkcje podejmowania decyzji. Ta sama decyzja w tej samej
sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych.

Ustalanie celów

Określenie aktualnego i (lub) potencjalnego

stanu rzeczy

Wybór problemów lub okoliczności do

dalszego rozpatrzenia

Wybór najlepszej alternatywy

Podjęcie decyzji i jej realizacja

Kontrola rezultatów podjęcia decyzji i jej

realizacji

Możliwa modyfikacja

I

N

F

O

R

M

A
C

J

E

Z

Z

E

W

N

Ą

T

R
Z

Ogólny
schemat
procesu
podejmowania
decyzji

Formalny model
racjonalny – poszukiwanie
decyzji optymalnej lub
najlepszej.

Racjonalność decyzji czyli
racjonalność formalna, jest
to podjęcie decyzji zgodnie z
procedurą

Decyzja podejmowana jest
fazowo:

Modele podejmowania
decyzji

Racjonalność decyzji

Decyzja może być uznana za racjonalną metodologicznie, jeżeli
została podjęta w dobrej wierze, zgodnie z przyjętymi zasadami
postępowania oraz przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych
informacji.

Racjonalność metodologiczną wyznaczają:

• ilość i jakość informacji,

• znajomość zasad rozwiązywania problemów,

• motywacja do podjęcia decyzji,

• stan, w jakim znajduje się podejmujący decyzję.

Decyzja może być uznana za racjonalną rzeczowo jedynie w
wypadku, gdy jej realizacja doprowadza do osiągnięcia wybranego
celu (np. łut szczęścia).

Modele podejmowania decyzji

Proces podejmowania decyzji rozpoczyna się w chwili stwierdzenia
sytuacji, która wymaga rozstrzygnięcia, a kończy się w chwili realizacji
czyli wprowadzenia jej w życie.

Faza przygotowawcza (rozpoznanie) polega na określeniu przyczyn
powstania problemu. Rozpoznajemy problem, np. odpowiadając na
pytania pomocnicze, tj.:

• czego dotyczy problem?

• czy jest on złożony?

• Jakiego zakresu czasowego i przestrzennego dotyczy?

• czy ma charakter powtarzalny, czy jednorazowy?

• kto odpowiada?

Faza ustalenia kryterium decyzyjnego (projektowanie) obejmuje
trzy czynności:

• formułowanie różnych wariantów rozwiązań,

• określenie kryteriów, za pomocą których dokona się oceny,

• ocena.

Faza podjęcia decyzji (wybór) polega na porównaniu wcześniej
ocenianych wariantów rozwiązań problemu oraz wyborze tego, który w
najwyższym stopniu spełnia przyjęte wcześniej kryteria.

Model ograniczonej racjonalności – poszukiwanie pierwszej
zadowalającej decyzji.

Decyzja zadowalająca – gdy istnieje kryterium określające minimum
warunków zadowalających dla decydentów oraz gdy któryś z uznanych
wariantów decyzji odpowiada przyjętemu kryterium lub jest od niego
lepszy.

Modele podejmowania decyzji

Ograniczenia
racjonalności:

• subiektywne,

• obiektywne,

• strukturalne,

• poznawcze,

• motywacyjne,

• kompetencyjne.

Warunek ograniczający decyzję – warunek taki ogranicza
przestrzeń decyzyjną do pewnego podzbioru decyzji. Po uwzględnieniu
wszystkich warunków ograniczających otrzymujemy zbiór decyzji
dopuszczalnych.

Warunki ograniczające mogą być sformułowane w taki sposób, że zbiór
decyzji dopuszczalnych jest zbiorem pustym. W takim wypadku
niemożliwy jest wybór decyzji optymalnej, decydent musi albo
zaniechać podjęcia decyzji (co często samo w sobie jest już jakąś
decyzją) lub też szukać rozwiązania poza zbiorem decyzji
dopuszczalnych, czyli de facto przeformułować problem decyzyjny.

Warunki ograniczające można podzielić ze względu na ich wpływ na
zbiór decyzji optymalnych na:
warunki sztywne - usunięcie warunku powoduje zmianę zbioru
decyzji optymalnych
warunki luźne - usunięcie warunku nie powoduje zmiany zbioru
decyzji optymalnych

Bariery podejmowania decyzji

Bariery podejmowania decyzji

Bariera zasobowa związana jest z dysponowaniem ograniczonymi
środkami ludzkimi i rzeczowymi.

Bariery osobowościowa i kompetencyjna wynikają z cech
osobowościowych i kompetencji decydenta.

Bariera społeczna wynika z powstawania konfliktów społecznych.

Bariera organizacyjna wynika z niedostosowania struktury
organizacyjnej firmy do warunków jej działania.

Bariera motywacyjna wynika z braku motywacji do pracy.

Bariera biurokratyczna wynika ze zbyt dużej liczby przepisów.

Bariera konkurencyjna związana jest z konkurencją na rynku, na
działalność których nie mamy wpływu.

1. Targalski J.:Podejmowanie decyzji. Organizacja i zarządzanie, pod

red. A. Stabryły, J. Trzcienieckiego, Warszawa 1986,

2. Wawrzyniak B.:Decyzje kierownicze w teorii i praktyce zarządzania,

PWE, Warszawa 1980,

3. R.W.Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN Warszawa

2002,

4. A.Stabryła,J.Trzcieniecki: Organizacja i zarządzanie, AE Kraków 1982.
5. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości.

Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i
technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009

6.

http://pl.wikipedia.org

7. Gregorczyk S., Romanowska M., Sopińska A., Wachowiak P.:

Przedsiębiorczość bez tajemnic. Podręcznik do nauczania podstaw
przedsiębiorczości dla liceum
i technikum. WSiP 2009.

Literatura: