Wywiad w badaniach

epidemiologicznych

Wywiad standaryzowany

Jedną z dobrych metod pomiaru w
badaniach epidemiologicznych jest zbieranie
standardowego wywiadu lub wysyłanie
standardowych ankiet i prośba o odpowiedź.
Standardowy wywiad może być jedyną
metodą badania określonych zdarzeń lub
może

poprzedzać

lekarskie

badania

podmiotowe, badania aparaturowe i badania
laboratoryjne.

Ocena stanu zdrowia obejmuje dwa rodzaje
sytuacji:

a) - ocenę stanu zdrowia jednostki, czyli

diagnozę kliniczną;

b) - ocenę stanu zdrowia populacji, czyli

diagnozę epidemiologiczną.

Różnice pomiędzy diagnozą

kliniczną i epidemiologiczną

W zakresie celu diagnozy

: Celem diagnozy

klinicznej jest ocena stanu zdrowia jednostki
populacji (pojedynczego człowieka) i leczenia, zaś
diagnozy epidemiologicznej ocena stanu zdrowia
populacji

(określenie

trendów

zjawisk

zdrowotnych w populacji).

W zakresie obiektu diagnozy

:

Obiektem

diagnozy klinicznej jest jeden człowiek (chory),
obiektem

diagnozy

epidemiologicznej

jest

populacja w określonym miejscu i czasie.

W zakresie narzędzia diagnozy

:

Narzędziem diagnozy klinicznej jest wywiad

niestandaryzowany

(dowolny).

Narzędziem

diagnozy

epidemiologicznej

jest

wywiad

standaryzowany (ujednolicony).

W

zakresie

ilości

stosowanych

testów

diagnostycznych

:

W przypadku diagnozy klinicznej

ilość zastosowanych testów diagnostycznych może być
dowolna (wieloetapowa), np. mając trudny przypadek do
rozpoznania

lekarz

może

zastosować

zarówno

najprostsze badania rutynowe (morfologia, analiza
moczu, itp.), jak i wiele innych, bardziej złożonych, np.
tomografię komputerową. Zastosowanych testów w
zależności od potrzeb, może być wiele. W przypadku
diagnozy epidemio-logicznej, gdy chodzi o stwierdzenie
czy dana cecha występuje i jak często w badanej
(przeważnie licznej) populacji, stosuje się ograniczoną
ilość testów (jednoetapowość).

Osoba prowadząca postępowanie diagnostyczne

:

W

przypadku diagnozy klinicznej osobą prowadzącą
postępowanie diagnostyczne na wszystkich etapach
może być tylko i wyłącznie lekarz. W przypadku diagnozy
epidemiologicznej

postępowanie

diagnostyczne

na

etapach pośrednich może prowadzić osoba przeszkolona
(np. wyszkolony ankieter), udział lekarza jest niezbędny
na etapie planowania oraz podsumowywania i
wyciągania wniosków.

Diagnoza kliniczna dotyczy osób

chorych

, diagnoza

epidemiologiczna dotyczy

zdrowych

i uważających się

za zdrowe, rzadziej może także dotyczyć chorych.

Diagnoza kliniczna może być uciążliwa dla
badającego, zaś epidemiologiczna nie powinna (ma to
związek z techniką przeprowadzania postępowania
diagnostycznego).

KWESTIONARIUSZ WYWIADU
STANDARYZOWANEGO

W wywiadzie standaryzowanym narzędziem

pomiaru jest kwestionariusz, czyli zestaw ściśle
określonych pytań. Wartość kwestionariusza jako
narzędzia pomiaru wyrażona jest zazwyczaj jako
trafność i rzetelność poszczególnych pytań lub
zespołów pytań.

TRAFNOŚĆ

oznacza jego zdolność do

mierzenia danej cechy w taki sposób, aby wartość
uzyskana za pomocą pomiaru była zgodna z
wartością prawdziwą. Trafność zależy od

czułości

i swoistości

.

RZETELNOŚĆ

pomiaru oznacza

dokładność i stałość (powtarzalność).

Prawidłowo przygotowany kwestionariusz, powinien

zawierać

wyselekcjonowane informacje

. Liczba

pytań nie może być zbyt

duża

, gdyż powoduje

zmęczenie respondenta. Opracowanie

kwestionariusza złożonego ze zbyt małej liczby

pytań też nie jest wskazane. Liczba pytań powinna

wyczerpywać zakres informacji

niezbędnych do

zrealizowania

celu diagnozy

, starannie wybrane,

bez wchodzenia w zagadnienia pośrednie i uboczne

w stosunku do celu badania. Podstawą do

określenia treści pytań jest ścisłe zdefiniowanie

celów szczegółowych.

Ogólne

zasady

formułowania

pytań

w

kwestionariuszu

.

 

TREŚĆ PYTAŃ

. Pytania zawarte w kwestionariuszu

powinny być:

a)

trafne

tzn. powinny mierzyć te zmienne, które

organizator badania zamierza uwzględnić w badaniu;

b) dostosowane do stopnia poinformowania
respondenta oraz poziomu jego wiedzy;

c) pytania nie powinny dotyczyć zdarzeń zbyt
odległych w czasie;

d) treść pytań powinna być taka, aby udzielone
odpowiedzi były społecznie (zwyczajowo, obyczajowo)
akceptowane.

Forma pytań.

Słownictwo oraz stosowane w kwestionariuszu
zwroty powinny zapewniać dokładne porozumienie
osoby prowadzącej wywiad (

ankietera

) z badanym

(

respondentem

). Aby osiągnąć zamierzony cel, czyli

możliwość porozumienia i zebrania wiarygodnych
danych, język kwestionariusza musi być zbliżony do
języka osób badanych. Pytania kwestionariusza
powinny być formułowane jasno i niedwuznacznie.
Błędem

jest

zadawanie

pytań

sugerujących

odpowiedź respondenta np.

"Pani jest z pewnością chora ?" lub "Prawda, że jest
Pan zadowolony z badań profilaktycznych ?".

Kolejność i liczba pytań.

Pytania należy tak uporządkować, aby stanowiły dla
badanego sensowną całość. Każde pytanie powinno
dotyczyć

jednego

zagadnienia.

Błędem

jest

równoczesne,

w

jednym

pytaniu

poruszanie

problemów np. "Czy często boli Pana głowa lub
serce".

Zasadą jest stopniowe przechodzenie od pytań
ogólnych do pytań szczegółowych, tzn. coraz bardziej
zawężających zakres problemu. Jest to tzw.

TECHNIKA LEJKA

. Niekiedy stosuje się odwrotnie

ułożoną kolejność pytań, czyli

TECHNIKĘ LEJKA

ODWRÓCONEGO

. W ostatnim przypadku kolejność

pytań od szczegółowych do ogólnych też przynosi
dobre efekty, gdyż powoduje zainteresowanie
badanego (respondenta) konkretnym problemem.
Pytania wstępne powinny być łatwe. Tzw. pytania
kłopotliwe, jeśli są konieczne, lepiej jest umieścić na
końcu kwestionariusza, aby uniknąć rozdrażnienia i
zniechęcenia respondenta.

Struktura

kwestionariusza

wywiadu

standaryzowanego

W każdym kwestionariuszu wywiadu wyróżnić
możemy dwie części:

a). Część zawierającą pytania dotyczące
zasadniczego problemu badań.

b). Część zawierającą tzw. pytania metryczkowe, tzn.
pytania

o

cechy

demograficzno-społeczne

respondenta.

 

Rodzaje pytań w kwestionariuszu

Pytania zawarte w kwestionariuszu najogólniej
podzielić można na:

1.

Pytania o opinie respondenta

dotyczące

badanych problemów zdrowotnych np. "Co sądzi
Pan

o

skuteczności

(znaczeniu)

badań

profilaktycznych w Poradni ZOZ dla Szkół
Wyższych ?", "Czy wg Pana egzaminy testowe są
odpowiednią metodą sprawdzania wiadomości ?

2.

Pytania o fakty

dotyczące badanych

problemów np. "Czy kaszle Pan rano po wstaniu z
łóżka ?", lub "Czy w ciągu ostatnich trzech lat
były w Pana życiu okresy, kiedy kaszel uległ
nasileniu?".

Zarówno pytania o opinie jak i fakty, ze względu na
swoją budowę dzieli się na pytania: zamknięte,
otwarte oraz półotwarte.

Pytania otwarte

są to takie pytania, w których

pozostawia się respondentowi całkowitą swobodę
wypowiedzi na poruszany temat.

"Jak ocenia Pan swoją aktywność zawodową ?" "Jak
oceniasz działalność usługową akademickiej służby
zdrowia?" Odpowiedzi ocenia się najczęściej metodą
rangowania, czyli nadawania umownych wartości
odpowiedziom i ich analizy statystycznej i ogólnej.

Pytania zamknięte

są zaopatrzone w

przewidywane z góry warianty odpowiedzi. Wyróżnia
się pytania zamknięte o alternatywie dwuczłonowej
(

dychotomicznej

) i wieloczłonowej (

kafeteryjnej

).

1. Przykładem pytania o alternatywie dwuczłonowej jest np.

"Czy odczuwa Pan bóle w okolicach żołądka ?" tak; nie.

2. Pytania o alternatywie wieloczłonowej, tzw. kafeteria pytań,

np.: "Czy bóle odczuwa Pan zwykle promieniująco do:

karku, barków i ramion, klatki piersiowej, krzyża i bioder,

brzucha, nie promieniują.

Charakterystyczną cechą pytań kafeteryjnych jest

zaprezentowanie respondentowi co najmniej trzech
możliwych odpowiedzi. W zależności od charakteru
poszczególnych wariantów kafeterii oraz wymaganego
sposobu udzielania odpowiedzi na pytania, dzieli się je na
trzy rodzaje:

a) Pytania wielorakiego wyboru,

b) Pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi;

c) Pytania skale.

W pytaniach kafeteryjnych wszystkie warianty odpowiedzi

powinny być przewidziane. Zakresy pojęciowe poszczególnych
możliwości nie mogą zachodzić na siebie.

Pytania skale, są budowane tak, by respondent
odpowiadał wyborem lub zaznaczał odpowiednie miejsce na
skali, na przykład.:

"Jak ocenia Pan (i) sprawność przyjmowania pacjentów w
przychodni kardiologicznej?": bardzo dobrze, dobrze, dość
dobrze, dostatecznie, niedostatecznie ( prosimy podkreślić
wybraną odpowiedź ). Pytania półotwarte są to pytania
złożone z części charakteryzującej pytania zamknięte oraz
części będącej pytaniem otwartym np. "Jak ocenia Pan(i) pracę
lekarzy w Gminnym Ośrodku Zdrowia?

-pozytywnie
-- negatywnie
--nie mam zdania

Prosimy o uzasadnienie odpowiedzi : ...........................

• Podobnie jak w ocenie odpowiedzi na

pytania otwarte, tak i odpowiedzi na
pytania półotwarte ocenia się

metodą rangowania

.

• Do kwestionariusza, należy

załączyć informację (o celu badania) i
instrukcję, o sposobie wypełniania ,
czyli udzielania odpowiedzi.

Kodowanie kwestionariusza

Kodowanie kwestionariusza jest to czynność
polegająca na podziale danych na pewną

ilość klas oraz oznaczenie ich symbolami lub
cyframi. W ten sposób każda jednostka zostaje
oznaczona symbolem klasy, do której należy.
Czynność kodowania można przeprowadzić w
każdej fazie badań, począwszy od wywiadu aż
do stadium bezpośrednio poprzedzającego
obliczenia. Kodowanie jest niezbędne wówczas,
gdy

informacje

uzyskane

przy

pomocy

kwestionariusza

będą

opracowywane

komputerowo.

Wywiad jako metoda badań epidemiologicznych

Wywiad jest sposobem pozyskiwania metodą pytań i
odpowiedzi

informacji

o

cechach

będących

przedmiotem obserwacji. W zależności od formy
odpowiedzi dzielimy wywiad na ustny i pisemny.
Wywiad ustny polega na bezpośredniej rozmowie
ankietera i respondenta.

Respondent może udzielać odpowiedzi na pytania
dostarczone na piśmie, najczęściej w postaci ankiety.

W różnych dziedzinach naukowych w zależności od
celu badań, mogą być stosowane rozmaite formy
wywiadu. Wyróżnia się wywiady:

pojedyncze i

zbiorowe, ustne i pisemne, standardowe i nie
standardowe (zwykłe).

Wywiady zwykłe prowadzone są w sposób

swobodny. Przykładem wywiadu zwykłego
jest typowy wywiad lekarski (

anamnesis

),

w którym badający ma pełną swobodę w
zadawaniu pytań. Lekarz prowadzący
wywiad kieruje się wcześniej określonym
celem jakim jest postawienie diagnozy
klinicznej. Wywiad lekarski charakteryzuje
się

pewną

elastycznością

i

indywidualnością, w zależności od stanu
chorego i rodzaju choroby. Stosowanie
wywiadu

standaryzowanego

w

diagnozowaniu klinicznym oceniane jest
różnie i budzi obawy, co do precyzji.

W diagnozowaniu epidemiologicznym najbardziej
odpowiednią formą jest

wywiad standaryzowany

(

skategoryzowany

), w którym treść, słownictwo,

kolejność i liczba pytań są z góry ściśle określone oraz
zadawane każdej badanej osobie bez względu na
okoliczności. Celem wywiadu standaryzowanego jest
zebranie takich danych, które będą porównywalne z
danymi uzyskanymi od innych respondentów, na ten
sam temat.

Standaryzacja wywiadu, czyli zdefiniowanie cechy
mierzonej i arbitralne określenie warunków pomiaru,
zapewnia jednorodność wyników badań. Wybór metody
zbierania wywiadu uzależniony jest od: rodzaju
poszukiwanych

danych,

przydatności

określonej

metody dla celów naukowych, możliwości czasowych i
finansowych oraz akceptacji odpowiedniej techniki
wywiadu przez respondenta.

Ankieter

- osoba organizująca i przeprowadzająca

wywiad

Wywiad standaryzowany przeprowadzany z pomocą
ankietera jest bardziej kosztowny niż np. proste
rozesłanie ankiet przez pocztę.

Przewaga wywiadu prowadzonego z pomocą
ankietera polega na tym, że ankieter może podtrzymać
zainteresowania respondenta przedmiotem badań oraz
wyjaśniać pytania niezrozumiałe. Wywiad prowadzony z
pomocą ankietera przydatny jest do badania populacji
jednorodnych; pozwala na zdobycie szczegółowych
informacji i odznacza się wysokim odsetkiem zwrotów
ankiet.

 

Badanie próbne (pilotażowe)

Wstępnym etapem każdego badania
kwestionariuszowego winno być tzw. badanie
pilotujące, wykonywane na kilkudziesięcioosobowej
grupie.

Stosujemy

je

w

celu

sprawdzenia

funkcjonowania kwestionariusza w praktyce. Na
podstawie obserwacji powstałych w trakcie badań
pilotujących wprowadzamy niezbędne poprawki i
decydujemy o ostatecznej wersji kwestionariusza.

Niezależnie od rodzaju wywiadu
standaryzowanego, staranne opracowanie zestawu
pytań jest bardzo istotne, gdyż kwestionariusz
spełnia rolę narzędzia pomiaru naukowego.

 

Relacja ankieter - respondent

Zadaniem ankietera, czyli prowadzącego wywiad jest:
dotarcie do respondenta, nawiązanie z nim kontaktu,
poprawne zebranie informacji oraz prawidłowe wpisanie
ich do kwestionariusza. W wywiadzie przeprowadzonym
przez ankietera istotną rolę odgrywa interakcja po
-między uczestnikami wywiadu, tzn. ankieterem i
respondentem.

Przed rozpoczęciem wywiadu ankieter powinien
przedstawić się respondentowi oraz poinformować go o
tym,

jaką

instytucję

reprezentuje.

Następnym

obowiązkiem ankietera jest sprecyzowanie celu badań i
zapewnienie o ich anonimowości. Wywiad należy
prowadzić bez obecności osób trzecich. Wiarygodność
uzyskanych danych uzależniona jest od sposobu
zachowania

ankietera,

jego

powierzchowności,

osobowości oraz znajomości zasad prowadzenia wywiadu
standaryzowanego. Przed przystąpieniem do zbierania
wywiadu ankieterzy przechodzą przeszkolenie, w zakres
którego wchodzą takie zagadnienia jak: poznanie
kwestionariusza,

instrukcji

oraz

przeprowadzenia

wywiadu próbnego.

Wywiad prawidłowo zbierany przez ankietera powinien
przebiegać zgodnie z ustalonymkwestionariuszem.

Ankieter nie może zmieniać kolejności pytań ani ich
treści. W przypadku konieczności stosowania pytań
dodatkowych, treść oraz okoliczności wymagające
zadania pytań powinny być z góry określone przez
prowadzącego

badania

oraz

omówione.

Przy

wyjaśnieniach uzupełniających ankieter powinien używać
terminologii dostosowanej do poziomu wykształcenia
respondentów. Wypowiedzi ankietera powinny być
ograniczone do koniecznego minimum oraz nie mogą
zawierać sugestii. Na rzetelność pomiaru w wywiadzie
standaryzowanym prowadzonym przy pomocy ankietera
mają wpływ następujące czynniki zależne od ankietera:
odpowiednia

powierzchowność,

schludny

wygląd,

opanowana mimika, ogólna kultura i umiejętność
nawiązywania kontaktów między ludzkich, dostosowany
do sytuacji sposobów bycia (niezbyt wyniosły i nie
poufały) oraz ograniczenie wypowiedzi do koniecznego
minimum. Ankieter powinien odnosić się do respondenta
życzliwie oraz zachęcać go do wypowiedzi.

Dzięki obecności ankietera wywiad jest bardziej
elastyczny, niż zbierany przy pomocy kwestionariusza
samozwrotnego.

Ankieter

przyczynia

się

do

zmniejszenia liczby osób odmawiających udzielenia
wywiadu.

Udział

ankietera

w

wywiadzie

standaryzowanym oprócz wymienionych zalet może być
przyczyną

zmniejszenia

porównywalności

wyników

badań. Dzieje się to wówczas, gdy ankieter popełnia
błędy przy zbieraniu wywiadu. Dlatego też bardzo ważną
rolę odgrywa staranny dobór ankieterów, ich szkolenie
oraz nadzorowanie pracy w terenie. Głównym źródłem
błędów

popełnianych

przy

zbieraniu

wywiadu

standaryzowanego są odstępstwa ankietera od ustalonej
instrukcji,

stosowanie

nieodpowiednich

pytań

dodatkowych, nieodpowiedni " język " rozmowy,
niewłaściwy zapis odpowiedzi. Respondent może wpłynąć
zaś na jakość zbieranych informacji poprzez mówienie
nieprawdy, co wynikać może z przyczyn subiektywnych
(na przykład, chęć zatajenia informacji, chęć popisania
się wiedzą i erudycją , jak i obiektywnych (niewłaściwe
zrozumienie pytania).

Ankieta - pisemny wywiad standaryzowany

Zakres możliwości zastosowania badań ankietowych jest
dość

rozległy

i

obejmuje

zarówno

proste

cele

diagnostyczne i prognostyczne, jak i zaawansowane
analizy diagnostyczne.

Narzędziem pomiaru w badaniach ankietowych jest
kwestionariusz ankiety, czyli zestaw pytań, których treść,
słownictwo i kolejność są ściśle z góry określone. Pytania
zawarte w kwestionariuszu są stale w ten sam sposób
zadawane każdej osobie badanej bez względu na
okoliczności.

Ankiety stosowane w badaniach epidemiologicznych
powinny zawierać dodatkowe instrukcje dotyczące
odpowiedzi na poszczególne pytania np. "stosowne
podkreślić" lub inne zalecenia. Aby usprawnić badania
ankietowe należy zamieścić zwięzłą informację o instytucji
firmującej badania.

List towarzyszący załączony do każdej ankiety,
informuje o celu prowadzonych badań oraz zapewnia o ich
anonimowości. Ważne są: wygląd zewnętrzny ankiety, jej
rozmiar i przejrzystość.

 

Na badania ankietowe decydujemy się wówczas,

gdy są one najlepszą metodą uzyskania potrzebnych
danych. Wywiad standaryzowany jest najczęściej
uzupełnieniem innych badań np. retrospektywnych,
prospektywnych lub doświadczalnych. Badania
ankietowe są jednym z etapów pewnego ciągu
sekwencyjnego zdarzeń. Wywiad standaryzowany
poprzedzony jest czynnościami przygotowawczymi
do których należy zaliczyć: sformułowanie ogólnych
i szczegółowych celów badania, opracowanie
kwestionariusza oraz wybór populacji.

Po dokładnym określeniu podstawowego celu
badawczego, należy ustalić w jakim stopniu wywiad
standaryzowany będzie przydany i czy dostarczy
wiarygodnego materiału.

Jedną z form zbierania informacji stosowaną w badaniach
ankietowych jest kwestionariusz samozwrotny.

Kwestionariusz samozwrotny zapewnia standaryzację pomiaru,
gdyż każdy respondent otrzymuje jednakowy zestaw pytań.
Zastosowanie tej techniki zbierania wywiadu pozwala na
eliminowanie błędu ankietera oraz oszczędzenie czasu i kosztów
związanych z jego szkoleniem. Kwestionariusz samozwrotny
najczęściej stosuje się w badaniach epidemiologicznych i
socjomedycznych. Jest to forma wywiadu standaryzowane-go łatwa
w zastosowaniu i tania. Kwestionariusz samozwrotny można
rozprowadzić drogą pocztową lub rozdać wśród dużej liczby osób.

Badania populacji w miejscu zamieszkania mogą być
wskazaniem do zastosowania kwestionariusza samozwrotnego.

Ujemną stroną omawianej formy wywiadu standaryzowanego
jest niski odsetek zwrotów ankiet i niewielka przydatność w
zdobywaniu szczegółowych informacji. Inną z wad kwestionariuszy
samozwrotnych jest konieczność stosowania w nich tylko pytań
bardzo prostych i łatwo zrozumiałych.

Badania

ankietowe

mogą

zakończyć

się

powodzeniem, gdy opracujemy szczegółowy projekt
badawczy. Należy w nim uwzględnić wszystkie etapy
badania: ogólne i szczegółowe cele badania, listę
zmiennych oraz sposób ich definiowania, skale
pomiarowe, kwestionariusz rodzaj badania, wybór
próby (populacji), czas trwania badania oraz metody
badań terenowych i kodowania.

Badania ankietowe zrealizowane w sposób
nieprawidłowy mogą przynieść szkody społeczne,
gdyż

mogą

spowodować

negatywne

postawy

respondentów do badań tego typu w przyszłści.

Zmienne w badaniach

epidemiologicznych i

zasady ich wyboru

Zmienna

dowolna własność badanego

obiektu lub grupy obiektów (wiek,
płeć, objawy chorobowe); obejmuje
różne wartości liczbowe lub różne
cechy jakościowe jednostek
objętych badaniem.

• Wybór zmiennych zależy od celów i założeń

badania.

• Oprócz

zmiennych podstawowych

potrzebnych do realizacji celów badania,

ważne są także tzw.

Zmienne uniwersalne

(płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie itp.),

które mają zwykle istotne znaczenie dla

interpretacji wyników badań.

• Każdą ze zmiennych, będących przedmiotem

badania, należy szczegółowo zdefiniować,

uwzględniając przy tym

zasady skalowania

(definicje operacyjne

). Przed sprecyzowaniem

definicji operacyjnych należy zawsze brać pod

uwagę definicje teoretyczne, które w zasadzie

powinny być ich punktem wyjścia.

Skale pomiarowe proste

Przy definiowaniu zmiennych,
które będą przedmiotem badania,
należy również wyszczególnić ich
skale pomiarowe. Wyróżniamy
cztery podstawowe skale
pomiarowe:

nominalną

porządkową

przedziałową (interwałową)

ilorazową.

Skala nominalna

składa się z dwóch

lub więcej liczby klas, które
jakościowo różnią się między sobą.
Przykładem skali nominalnej są
zmienne:

a. stan cywilny: 1) kawaler (panna)

2) żonaty (zamężna)
3) wdowiec (wdowa)
4) rozwiedziony (rozwiedziona)

b. płeć: 1) mężczyzna

2) kobieta

W przypadku posługiwania się skalą
nominalną zakres dopuszczalnych operacji
matematycznych jest ograniczony. Używane
być mogą tylko techniki statystyczne,
zakładające jedynie operację zliczania (np.
liczba przypadków, wartość modalna).

Skala porządkowa

składa się z poszczególnych klas,
które są porangowane, tzn.
uporządkowane pod względem
natężenia danej cechy. Jest to
klasyfikacja dokładniejsza,
ponieważ nie tylko grupujemy
według niej badanych w
poszczególne kategorie, lecz
również kategorie te w pewien
sposób porządkujemy. Pomiar
według skali porządkowej nie daje
jednak żadnych informacji o
wielkości różnic między
poszczególnymi punktami skali.
Nawet jeśli przekształcimy relacje
porządkowe w liczby, to
niewłaściwym postępowaniem jest
wykonywanie działań dodawani,
odejmowania, mnożenia i dzielen

Przykłady zmiennych w skali porządkowej:
Niezdolność do pracy:

-całkowita
-częściowa
-bez ograniczeń

Częstość występowania objawów

chorobowych:
-często
-czasami
-nigdy

Stopień zadowolenia z opieki lekarskiej

-bez zastrzeżeń
-małe zastrzeżenia
-duże zastrzeżenia
-całkowite niezadowolenie

Skala przedziałowa (interwałowa)

- wystepują w niej równe odstepy w
przedziałach, jak np. pomiar
wilgotności czy temperatury

Skale ilorazowe

skala ta posiada cechy skal
poprzednich z tą różnicą, że można
w niej wyznaczyć punkt zerowy
będący definiowany jako brak danej
cechy, np.

pomiar masy ciała, współczynnik
umieralnośći

Cechy prawidłowo dobranej skali

1. odpowiednia

2. praktyczna

3. silna

4. ściśle zdefiniowane pozycje

5. dostateczna liczba pozycji

6. wyczerpująca

7. rozłączna

Skale złożone (kompozycyjna)

• są to skale oparte na złożeniu dwu

lub więcej zmiennych,
połączonych na podstawie
określonych zasad

Czynniki ryzyka rozwoju

chorób

Czynniki zagrożenia zdrowia
jednostek i populacji

Czynniki zagrożenia zdrowia dzielimy

na:
a) naturalne;
b) sztuczne;
c) osobnicze, zagrażające określonej
osobie;
d) populacyjne (zbiorowe), zagrażające
całejpopulacji

Osobnicze mierniki

ryzyka zachorowania lub zgonu

obejmują cechy genetyczne, psychiczne i oddziaływanie
środowiska życia. Cechy te oraz środowisko zwiększają
(lub mogą zwiększać) prawdopodobieństwo wystąpienia
jednostki chorobowej u danej osoby. Ustalenie
mierników ryzyka łączy się zawsze z koniecznością
określenia "normy" lub "przeciętnego działania"
badanego zjawiska. Klasycznym przykładem są
czynniki ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej:
otyłość, palenie tytoniu, siedzący tryb życia,
podwyższony poziom cholesterolu we krwi,
podwyższony poziom cukru we krwi, nadciśnienie
tętnicze, częste i zbyt duże napięcia psychiczne. Im
więcej czynników ryzyka dotyczy jednego osobnika tym
prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wieńcowej
jest większe.
Wykazanie występowania kilku osobniczych czynników
ryzyka pozwala na stosowanie indywidualnej
profilaktyki osoby zagrożonej, np. odchudzanie, zmiana
trybu życia, ograniczenie palenia tytoniu. Znajomość
pojedynczych i skojarzonych czynników ryzyka pozwala
na stosowanie profilaktyki u osób na razie
niezagrożonych

.

Zbiorowe mierniki ryzyka

, to zjawiska

działające niekorzystnie na całą lub
wybraną grupę populacji, w taki sposób, że
ich obecność zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia
określonej choroby lub zespołu chorób, np.
alergicznych, przewodu pokarmowego,
układu oddechowego. Do niekorzystnych
czynników populacyjnych zaliczyć można
zanieczyszczenie wody, powietrza, gleby,
produktów żywnościowych, np.
pestycydami, dymami fabrycznymi;
kontakty z nowo syntetyzowanymi
związkami chemicznymi; nawyki żywienia
(nadmiar węglowodanów); warunki
mieszkaniowe, klimat; masowe
nadużywanie alkoholu, coraz częstsze
nadużywanie leków.

Znajomość czynników ryzyka

wystąpienia określonej choroby
umożliwia wyodrębnienie w populacji
ludzkiej

tzw. grup ryzyka

. Jest to

grupa osób, u których stwierdza się
istnienie czynników (lub czynnika)
ryzyka zwiększającego
prawdopodobieństwo wystąpienia
określonej jednostki chorobowej.
Grupy takie można wyodrębnić w
populacji, po zastosowaniu prostych
testów diagnostycznych.

Miarą wielkości ryzyka zachorowania (lub zgonu)

jest ryzyko względne (RW). W badaniach
prospektywnych ryzyko względne ocenia się
przez porównanie zapadalności w grupie
narażonej i nienarażonej na działanie badanego
czynnika.

Oblicza się je według wzoru:

współczynnik zapadalności w grupie

narażonej
RW = _________________________________________
współczynnik zapadalności w grupie nie
narażonej

W analizie epidemiologicznej należy uwzględnić
wszystkie czynniki, które można uznać za
pośrednie lub bezpośrednie przyczyny
powstania i rozwoju choroby (innego zjawiska
zdrowotnego lub społecznego).
Czynniki endogenne organizmu oraz
czynniki egzogenne środowiska działają
pozytywnie lub negatywnie na zdrowie
człowieka, i w szerszym pojęciu na zdrowie
populacji. Wśród tych czynników, niektóre z
nich zgrupowane w działaniu na jeden
organizm mogą stanowić zagrożenie dla jego
zdrowia.
Nazywamy je

czynnikami zagrożenia,

czynnikami narażenia, czynnikami
usposabiającymi albo czynnikami ryzyka.

Metodą prostych testów chemicznych,
fizjologicznych, można w populacji (badaniem
przesiewowym) wyosobnić

grupy narażenia

, czyli

zespoły ludzi, u których stwierdza się jedną lub
więcej cech zagrożenia wystąpieniem określonej
choroby. Może to być grupa określona zawodowo,
często bardzo wyspecjalizowana, np. dyrektorzy
dużych przedsiębiorstw, traktorzyści, górnicy,
prządki, konduktorzy kolejowi, grabarze. Może to
być także grupa w określonym przedziale wieku,
np. ludzie w wieku emerytalnym, młodzież. Może
to być także grupa związana z płcią i wiekiem, np.
starsze kobiety - choroba nowotworowa narządu
rodnego, starsi mężczyźni palący papierosy i
choroba nowotworowa płuc.

Ekspozycja (wielkość, nasilenie) narażenia
zdrowia określonej grupy osób na działanie
patogennych czynników (bezpośrednich lub
pośrednich) można mierzyć statystycznie. Jest
to tzw. narażenie względne (NW) albo ryzyko
względne, które wylicza się przez porównanie
według następującego wzoru:

współczynnik zachorowalności (zgonów) w grupie

narażonej
NW = -------------------------------------------------------------------------

współczynnik zachorowalności (zgonów) w grupie nie
narażonej