Otyłość, zespół
Otyłość, zespół
metaboliczny, cukrzyca
metaboliczny, cukrzyca
typu II
typu II
Medycyna Ratunkowa,
Medycyna Ratunkowa,
Studia dzienne, uzupełniające, II
Studia dzienne, uzupełniające, II
rok
rok
Otyłość
Otyłość
Otyłość jest zaburzeniem homeostazy
Otyłość jest zaburzeniem homeostazy
przemiany energetycznej
przemiany energetycznej
spowodowanym
spowodowanym nadmierną podażą
nadmierną podażą
energii
energii
zawartej w pokarmach w
zawartej w pokarmach w
stosunku do
stosunku do zapotrzebowania
zapotrzebowania
organizmu
organizmu
, w wyniku czego dochodzi
, w wyniku czego dochodzi
do zwiększenia magazynowania tego
do zwiększenia magazynowania tego
nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.
nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.
Jest jednostką chorobową (ICD-10)
Jest jednostką chorobową (ICD-10)
Otyłość
Otyłość
Jest chorobą przewlekłą, której
Jest chorobą przewlekłą, której
towarzyszą liczne powikłania ze strony
towarzyszą liczne powikłania ze strony
układu krążenia i innych narządów.
układu krążenia i innych narządów.
Stanowi znaczący czynnik
Stanowi znaczący czynnik
zwiększający liczbę przedwczesnych
zwiększający liczbę przedwczesnych
zgonów. Podnosi to znacząco wydatki
zgonów. Podnosi to znacząco wydatki
na opiekę zdrowotną związane z
na opiekę zdrowotną związane z
leczeniem osób otyłych.
leczeniem osób otyłych.
Choroby związane z
Choroby związane z
otyłością:
otyłością:
Cukrzyca II
Cukrzyca II
– 80-90% otyłych choruje;
– 80-90% otyłych choruje;
Nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze
– ponad 80% osób z
– ponad 80% osób z
otyłością wisceralną po 50 r.ż.;
otyłością wisceralną po 50 r.ż.;
Hiperlipidemia
Hiperlipidemia
CHNS
CHNS
– występuje u ponad 40% osób u
– występuje u ponad 40% osób u
których BMI > 25;
których BMI > 25;
Niewydolność serca
Niewydolność serca
– ryzyko wystąpienia
– ryzyko wystąpienia
podwaja się w stosunku do osób szczupłych;
podwaja się w stosunku do osób szczupłych;
Udar mózgu
Udar mózgu
– ryzyko udaru mózgu w
– ryzyko udaru mózgu w
związku ze wzrostem ciśnienia krwi jest
związku ze wzrostem ciśnienia krwi jest
dwukrotnie większe niż u szczupłych;
dwukrotnie większe niż u szczupłych;
Choroby związane z
Choroby związane z
otyłością:
otyłością:
Nowotwory
Nowotwory
– częściej niż u szczupłych występują
– częściej niż u szczupłych występują
nowotwory złośliwe macicy, sutka, pęcherza
nowotwory złośliwe macicy, sutka, pęcherza
żółciowego, jelita grubego, prostaty;
żółciowego, jelita grubego, prostaty;
Zaburzenia oddychania
Zaburzenia oddychania
– zespół hipowentylacji,
– zespół hipowentylacji,
zespół bezdechu nocnego;
zespół bezdechu nocnego;
Kamica pęcherzyka żółciowego
Kamica pęcherzyka żółciowego
- u otyłych,
- u otyłych,
zwłaszcza u kobiet, schorzenie to występuje
zwłaszcza u kobiet, schorzenie to występuje
sześciokrotnie częściej niż u szczupłych;
sześciokrotnie częściej niż u szczupłych;
Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe
Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe
;
;
Żylaki kończyn dolnych
Żylaki kończyn dolnych
,
,
Powikłania ciąży
Powikłania ciąży
;
;
Zaburzenia miesiączki, hirsutyzm
Zaburzenia miesiączki, hirsutyzm
;
;
Inne
Inne
BMI
BMI
BMI= waga (kg) /wzrost
BMI= waga (kg) /wzrost
2
2
(kg)
(kg)
Np.
Np.
BMI= 55/ (1,7)
BMI= 55/ (1,7)
2
2
= 55/2,89 = 19,03
= 55/2,89 = 19,03
Diagnostyka otyłości (WHO
Diagnostyka otyłości (WHO
1998)
1998)
BMI (Body Mass Index)
BMI (Body Mass Index)
Ocena masy ciała
Ocena masy ciała
BMI
BMI
(kg/m2)
(kg/m2)
Ryzyko rozwoju chorób
Ryzyko rozwoju chorób
towarzyszących
towarzyszących
Niedowaga
Niedowaga
<18,5
<18,5
Niskie
Niskie
Norma
Norma
18,5-24,9
18,5-24,9
Przeciętne
Przeciętne
Nadwaga
Nadwaga
25-29,9
25-29,9
Podwyższone
Podwyższone
I
I
0
0
otyłości
otyłości
30-34,9
30-34,9
Znacznie
Znacznie
podwyższone
podwyższone
II
II
0
0
otyłości
otyłości
35-39,9
35-39,9
Wysokie
Wysokie
III
III
0
0
otyłości
otyłości
>40
>40
Bardzo wysokie
Bardzo wysokie
BMI - wyjątki
BMI - wyjątki
Nie jest wiarygodnym wskaźnikiem dla:
Nie jest wiarygodnym wskaźnikiem dla:
-
Kobiet ciężarnych;
Kobiet ciężarnych;
-
Sportowców oraz osób o
Sportowców oraz osób o
rozbudowanej tkance mięśniowej;
rozbudowanej tkance mięśniowej;
-
Rosnących dzieci;
Rosnących dzieci;
-
Osób w starszym wieku u których
Osób w starszym wieku u których
trudno dokonać dokładnych
trudno dokonać dokładnych
pomiarów wzrostu.
pomiarów wzrostu.
Obwód talii
Obwód talii
Ryzyko
Ryzyko
rozwoju
rozwoju
chorób
chorób
towarzyszącyc
towarzyszącyc
h
h
BMI
BMI
Obwód talii (cm)
Obwód talii (cm)
Duże
Duże
25-29,9
25-29,9
≥
≥
80
80
(kobiety)
(kobiety)
≥
≥
94
94
(mężczyźni)
(mężczyźni)
B. duże
B. duże
>30
>30
≥
≥
88
88
(kobiety)
(kobiety)
≥
≥
102
102
(mężczyźni)
(mężczyźni)
WHR (waist/hip ratio)
WHR (waist/hip ratio)
WHR = obwód talii (cm) / obwód
WHR = obwód talii (cm) / obwód
bioder (cm)
bioder (cm)
Dystrybucj
Dystrybucj
a tkanki
a tkanki
tłuszczow
tłuszczow
ej
ej
pośladkow
pośladkow
o-udowa
o-udowa
Dystrybucj
Dystrybucj
a tkanki
a tkanki
tłuszczow
tłuszczow
ej
ej
brzuszna
brzuszna
Kobiety
Kobiety
< 0,8
< 0,8
> 0,8
> 0,8
Mężczyźni
Mężczyźni
< 1,0
< 1,0
> 1,0
> 1,0
Otyłość brzuszna
Otyłość brzuszna
Tkanka tłuszczowa zlokalizowana
Tkanka tłuszczowa zlokalizowana
jest głównie wewnątrz jamy
jest głównie wewnątrz jamy
brzusznej częściej dotyczy
brzusznej częściej dotyczy
mężczyzn. W otyłości typu "jabłka"
mężczyzn. W otyłości typu "jabłka"
występuje większe ryzyko chorób
występuje większe ryzyko chorób
towarzyszących. Częściej
towarzyszących. Częściej
pojawiają się zaburzenia
pojawiają się zaburzenia
metaboliczne, prowadzące do
metaboliczne, prowadzące do
nadciśnienia tętniczego, choroby
nadciśnienia tętniczego, choroby
wieńcowej, cukrzycy i innych
wieńcowej, cukrzycy i innych
chorób układu krążenia. U kobiet w
chorób układu krążenia. U kobiet w
okresie pomenopauzalnym ryzyko
okresie pomenopauzalnym ryzyko
wystąpienia otyłości brzusznej
wystąpienia otyłości brzusznej
staje się podobne jak w grupie
staje się podobne jak w grupie
mężczyzn w związku z ustaniem
mężczyzn w związku z ustaniem
produkcji żeńskich hormonów
produkcji żeńskich hormonów
płciowych przez jajniki .
płciowych przez jajniki .
Otyłość brzuszna – zwiększone
Otyłość brzuszna – zwiększone
szanse:
szanse:
Czynniki endokrynologiczne
Czynniki endokrynologiczne
(nadprodukcja kortyzolu);
(nadprodukcja kortyzolu);
Czynniki genetyczne;
Czynniki genetyczne;
Czynniki środowiskowe (palenie
Czynniki środowiskowe (palenie
tytoniu, picie alkoholu, niska
tytoniu, picie alkoholu, niska
aktywność fizyczna,..);
aktywność fizyczna,..);
Otyłość udowo-pośladkowa
Otyłość udowo-pośladkowa
Częściej występuje u
Częściej występuje u
kobiet. Otyłość
kobiet. Otyłość
biodrowa (typu
biodrowa (typu
gruszki) to sytuacja
gruszki) to sytuacja
kiedy tłuszcz odkłada
kiedy tłuszcz odkłada
się na biodrach i
się na biodrach i
pośladkach. Mniej
pośladkach. Mniej
groźna dla zdrowia
groźna dla zdrowia
od otyłości brzusznej.
od otyłości brzusznej.
Pomiar zawartości tłuszczu
Pomiar zawartości tłuszczu
% tłuszczu = (4,95/d – 4,5)x 100
% tłuszczu = (4,95/d – 4,5)x 100
d= c x m x log
d= c x m x log
∑ 4 fałdów tłuszczowych (w
∑ 4 fałdów tłuszczowych (w
mm)
mm)
d – gęstość
d – gęstość
c,m – współczynnik regresji dla płci, wieku
c,m – współczynnik regresji dla płci, wieku
Otyłość stwierdza się gdy u kobiet
Otyłość stwierdza się gdy u kobiet
zawartość tkanki tłuszczowej przekracza
zawartość tkanki tłuszczowej przekracza
30%,
30%,
u mężczyzn
u mężczyzn 25%.
25%.
Epidemiologia – EUROPA –
Epidemiologia – EUROPA –
1994r.
1994r.
Europa Wschodnia: Polska, Czechy, Słowacja,
Europa Wschodnia: Polska, Czechy, Słowacja,
Węgry, Niemcy Wschodnie – Kobiety 30%,
Węgry, Niemcy Wschodnie – Kobiety 30%,
Mężczyźni – 18%;
Mężczyźni – 18%;
Europa Północna: Szwecja, Norwegia, Dania,
Europa Północna: Szwecja, Norwegia, Dania,
Finlandia, Islandia – Kobiety 15%,Mężczyźni
Finlandia, Islandia – Kobiety 15%,Mężczyźni
10%;
10%;
Europa Zachodnia: Belgia, Francja, Niemcy,
Europa Zachodnia: Belgia, Francja, Niemcy,
Holandia, W. Brytania – Kobiety 16%,
Holandia, W. Brytania – Kobiety 16%,
Mężczyźni 13%;
Mężczyźni 13%;
Europa Południowa: Hiszpania, Portugalia,
Europa Południowa: Hiszpania, Portugalia,
Italia, Malta – Kobiety: 30%, Mężczyźni – 16%.
Italia, Malta – Kobiety: 30%, Mężczyźni – 16%.
(Seidel J., Deerenberg J, 1994)
(Seidel J., Deerenberg J, 1994)
Epidemiologia
Epidemiologia
Osób z nadwagą – około 1miliarda, z tego ponad 300
Osób z nadwagą – około 1miliarda, z tego ponad 300
milionów otyłych;
milionów otyłych;
Liczba osób z nadwagą wzrośnie do 1,5 miliarda w
Liczba osób z nadwagą wzrośnie do 1,5 miliarda w
2015 r.;
2015 r.;
Wśród Europejczyków najwięcej otyłych w ostatnim
Wśród Europejczyków najwięcej otyłych w ostatnim
roku przybyło w Wielkiej Brytanii, najmniej w
roku przybyło w Wielkiej Brytanii, najmniej w
Szwecji;
Szwecji;
Co roku z powodu otyłości w samych tylko USA
Co roku z powodu otyłości w samych tylko USA
umiera 280 tys. osób;
umiera 280 tys. osób;
Zdaniem specjalistów ze Światowej Organizacji
Zdaniem specjalistów ze Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO) istnieje zależność pomiędzy
Zdrowia (WHO) istnieje zależność pomiędzy
odsetkiem osób otyłych w społeczeństwie a fazą
odsetkiem osób otyłych w społeczeństwie a fazą
rozwoju gospodarczego kraju.
rozwoju gospodarczego kraju.
Według danych Światowej
Według danych Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO)
Organizacji Zdrowia (WHO)
w latach 1989-1998 liczba otyłych
w latach 1989-1998 liczba otyłych
osób wśród dzieci pomiędzy 2. a 4.
osób wśród dzieci pomiędzy 2. a 4.
rokiem życia niemal się podwoiła,
rokiem życia niemal się podwoiła,
wzrastając z 5 do 9 procent.
wzrastając z 5 do 9 procent.
W innej grupie wiekowej,
W innej grupie wiekowej,
pomiędzy 6. a 15. r.ż., w latach
pomiędzy 6. a 15. r.ż., w latach
1990-2001 nastąpił wzrost
1990-2001 nastąpił wzrost
od 5 do
od 5 do
16%.
16%.
WHO podała też, iż aż
WHO podała też, iż aż
22 mln
22 mln
dzieci poniżej 5. roku życia mają
dzieci poniżej 5. roku życia mają
nadwagę lub są otyłe
nadwagę lub są otyłe
„
„
Paradoks otyłości”
Paradoks otyłości”
w porównaniu z osobami o prawidłowej masie
w porównaniu z osobami o prawidłowej masie
ciała otyłość wydaje się być związana z
ciała otyłość wydaje się być związana z
mniejszym (!) ryzykiem zawału serca,
mniejszym (!) ryzykiem zawału serca,
niewydolności serca, zgonu z przyczyn
niewydolności serca, zgonu z przyczyn
sercowych oraz innych wskaźników
sercowych oraz innych wskaźników
chorobowości sercowo-naczyniowej;
chorobowości sercowo-naczyniowej;
WHR wskazuje na ściślejszy związek
WHR wskazuje na ściślejszy związek
pomiędzy nasileniem CHUK niż BMI lub obwód
pomiędzy nasileniem CHUK niż BMI lub obwód
pasa;
pasa;
W podgrupie 11 709 pacjentów z BMO
W podgrupie 11 709 pacjentów z BMO
powyżej 30kg/m2 umieralność była o 50%
powyżej 30kg/m2 umieralność była o 50%
mniejsza niż wśród 23 898 pacjentów bez
mniejsza niż wśród 23 898 pacjentów bez
otyłości (Oschner Clinic 2007)
otyłości (Oschner Clinic 2007)
Epidemiologia
Epidemiologia
(Pol MONICA 1984-1993r))
(Pol MONICA 1984-1993r))
OTYŁOŚĆ:
OTYŁOŚĆ:
25% Mężczyzn,
25% Mężczyzn,
30% Kobiet
30% Kobiet
60% Populacji z nadwagą
60% Populacji z nadwagą
Epidemiologia (WOBASZ
Epidemiologia (WOBASZ
2005)
2005)
Prawidłowa masa
Prawidłowa masa
ciała:
ciała:
K – 49,7%;
K – 49,7%;
M – 38,4%;
M – 38,4%;
Nadwaga:
Nadwaga:
K – 27,9%;
K – 27,9%;
M – 40,4%;
M – 40,4%;
Otyłość:
Otyłość:
K – 20,2%;
K – 20,2%;
M – 20,6%;
M – 20,6%;
Otyłość znaczna:
Otyłość znaczna:
K – 2,2%;
K – 2,2%;
M – 0,6%.
M – 0,6%.
Otyłość - leczenie
Otyłość - leczenie
Odpowiednia dieta;
Odpowiednia dieta;
Odpowiednia aktywność
Odpowiednia aktywność
fizyczna;
fizyczna;
Farmakologia (nigdy
Farmakologia (nigdy
zamiast!)
zamiast!)
Dieta
Dieta
Stworzenie ujemnego bilansu
Stworzenie ujemnego bilansu
energetycznego 300-500 kCal dziennie
energetycznego 300-500 kCal dziennie
(powolne chudnięcie, „zdrowe”, 1kg
(powolne chudnięcie, „zdrowe”, 1kg
tłuszczu – 7 000 kCal);
tłuszczu – 7 000 kCal);
Dieta redukcyjna (1000 kCal) –
Dieta redukcyjna (1000 kCal) –
wysokobłonnikowa, niskokaloryczna,
wysokobłonnikowa, niskokaloryczna,
chudnięcie kg/tydzień;
chudnięcie kg/tydzień;
Dieta głodówkowa (może być stosowana
Dieta głodówkowa (może być stosowana
do 3 tyg. , pod kontrolą lekarza, ujemny
do 3 tyg. , pod kontrolą lekarza, ujemny
bilans energetyczny – 2000 kCal)
bilans energetyczny – 2000 kCal)
Dieta Cambridge
Dieta Cambridge
Dieta została opracowana i oceniona
Dieta została opracowana i oceniona
klinicznie w 1970 r. przez naukowców z
klinicznie w 1970 r. przez naukowców z
Cambridge w Wielkiej Brytanii jako
Cambridge w Wielkiej Brytanii jako
pierwsza na świcie dieta bardzo nisko
pierwsza na świcie dieta bardzo nisko
kaloryczna. W Polsce dieta ta została
kaloryczna. W Polsce dieta ta została
dopuszczona jako środek wspomagający
dopuszczona jako środek wspomagający
odchudzanie po klinicznym przebadaniu
odchudzanie po klinicznym przebadaniu
w Zakładzie Żywienia Klinicznego
w Zakładzie Żywienia Klinicznego
Instytutu Żywności i Żywienia w
Instytutu Żywności i Żywienia w
Warszawie pod kierownictwem prof. W.B.
Warszawie pod kierownictwem prof. W.B.
Szostaka.
Szostaka.
Dieta Cambridge
Dieta Cambridge
•
Dieta zastępuje normalne pożywienie
Dieta zastępuje normalne pożywienie
zapewniając pełen zestaw odżywczy
zapewniając pełen zestaw odżywczy
(zupy i napoje o kaloryczności 405
(zupy i napoje o kaloryczności 405
kCal dziennie, 540 kCal dla mężczyzn i
kCal dziennie, 540 kCal dla mężczyzn i
kobiet o wzroście powyżej 173 cm).
kobiet o wzroście powyżej 173 cm).
•
Zastosowanie: Gdy tradycyjne metody
Zastosowanie: Gdy tradycyjne metody
odchudzania nie odnoszą skutku.
odchudzania nie odnoszą skutku.
•
Niezbędna konsultacja z lekarzem!
Niezbędna konsultacja z lekarzem!
Farmakologia
Farmakologia
Leki działające na układ nerwowy
Leki działające na układ nerwowy
(hamują ośrodek głodu, pobudzają
(hamują ośrodek głodu, pobudzają
sytości);
sytości);
Leki pęczniejące w żołądku;
Leki pęczniejące w żołądku;
Leki nie pozwalające na wchłanianie
Leki nie pozwalające na wchłanianie
się tłuszczu w jelitach (żywice).
się tłuszczu w jelitach (żywice).
Zespół metaboliczny (kryteria
Zespół metaboliczny (kryteria
NCEP-ATP III 2005)
NCEP-ATP III 2005)
Agregacja czynników ryzyka według
Agregacja czynników ryzyka według
następujących zasad (stwierdzenie co
następujących zasad (stwierdzenie co
najmniej 3 z 5 wymienionych czynników):
najmniej 3 z 5 wymienionych czynników):
HDL
HDL
< 40 mg/dl u
< 40 mg/dl u
♂; < 50 mg/dl u ♀;
♂; < 50 mg/dl u ♀;
TG
TG
≥ 150 mg/dl na czczo;
≥ 150 mg/dl na czczo;
Obwód talii
Obwód talii
> 102 cm u ♂; > 88 cm u
> 102 cm u ♂; > 88 cm u
♀;
♀;
Ciśnienie tętnicze
Ciśnienie tętnicze
≥ 130/85 mmHg;
≥ 130/85 mmHg;
Glikemia
Glikemia
≥ 100 mg/dl na czczo
≥ 100 mg/dl na czczo
Zespół metaboliczny według
Zespół metaboliczny według
International Diabetes Federation
International Diabetes Federation
(IDF 2005)
(IDF 2005)
-
Otyłość centralna
Otyłość centralna
(zdefiniowana jako obwód w talii
(zdefiniowana jako obwód w talii
≥
≥
94 cm u Europejczyków oraz ≥ 80 cm u Europejek)
94 cm u Europejczyków oraz ≥ 80 cm u Europejek)
Oraz 2 z 4 następujących czynników
Oraz 2 z 4 następujących czynników
:
:
* zwiększone stężenie TG > 150 mg/dl lub leczenie
* zwiększone stężenie TG > 150 mg/dl lub leczenie
tego zaburzenia lipidowego;
tego zaburzenia lipidowego;
* zmniejszone stężenie HDL-chol < 40 mg/dl u M i <
* zmniejszone stężenie HDL-chol < 40 mg/dl u M i <
50 mg/dl u K lub leczenie tego zaburzenia;
50 mg/dl u K lub leczenie tego zaburzenia;
* podwyższone ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 130
* podwyższone ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 130
mmHg lub rozkurczowe ≥85 mmHg lub leczenie
mmHg lub rozkurczowe ≥85 mmHg lub leczenie
rozpoznanego wcześniej NT;
rozpoznanego wcześniej NT;
* zwiększone stężenie Glk na czczo ≥ 100 mg/dl lub
* zwiększone stężenie Glk na czczo ≥ 100 mg/dl lub
wcześniej rozpoznana cukrzyca II
wcześniej rozpoznana cukrzyca II
Zespół metaboliczny a zgony
Zespół metaboliczny a zgony
sercowo-naczyniowe
sercowo-naczyniowe
Śmiertelność osób bez zespołu
Śmiertelność osób bez zespołu
metabolicznego – 6-8%;
metabolicznego – 6-8%;
Śmiertelność osób z zespołem
Śmiertelność osób z zespołem
metabolicznym – 19-23%
metabolicznym – 19-23%
The Botania Study, 3606 osób , 35-70 lat, obserwacja 6-9 lat, Isomaa
The Botania Study, 3606 osób , 35-70 lat, obserwacja 6-9 lat, Isomaa
B, Diabetes Care 2001
B, Diabetes Care 2001
Zespół metaboliczny w USA
Zespół metaboliczny w USA
Dotyczy 22% (47 milionów)
Dotyczy 22% (47 milionów)
dorosłych mieszkańców USA,
dorosłych mieszkańców USA,
Najwyższa częstość- >40% u
Najwyższa częstość- >40% u
osób 60-65 lat,
osób 60-65 lat,
Od 5 do 10% u osób w wieku 20-
Od 5 do 10% u osób w wieku 20-
29 lat.
29 lat.
Epidemiologia ZM w Polsce –
Epidemiologia ZM w Polsce –
WOBASZ 2005
WOBASZ 2005
Stwierdza się u około 7,5 miliona osób;
Stwierdza się u około 7,5 miliona osób;
częstość występowania ZM bardzo
częstość występowania ZM bardzo
wyraźnie rośnie z wiekiem, od 12% w
wyraźnie rośnie z wiekiem, od 12% w
grupie od 18 do 39 r.ż do 46% u osób po
grupie od 18 do 39 r.ż do 46% u osób po
60 r.ż;
60 r.ż;
Spośród 5 kryteriów uwzględnianych w
Spośród 5 kryteriów uwzględnianych w
rozpoznaniu ZM najczęściej występującym,
rozpoznaniu ZM najczęściej występującym,
bo aż prawie u 60% dorosłych Polaków jest
bo aż prawie u 60% dorosłych Polaków jest
nadciśnienie tętnicze.
nadciśnienie tętnicze.
Epidemiologia ZM w Polsce –
Epidemiologia ZM w Polsce –
WOBASZ 2005
WOBASZ 2005
Ogółem –
Ogółem – 43%;
43%;
Kobiety –
Kobiety – 20%;
20%;
Mężczyźni –
Mężczyźni – 23%.
23%.
Zespół metaboliczny -
Zespół metaboliczny -
leczenie
leczenie
Niefarmakolgiczne:
Niefarmakolgiczne:
-
Dieta i redukcja masy ciała,
Dieta i redukcja masy ciała,
-
Wysiłek fizyczny;
Wysiłek fizyczny;
-
Zakaz palenia papierosów.
Zakaz palenia papierosów.
Farmakologiczne
Farmakologiczne
:
:
- Nakierowane na specyficzną składową
- Nakierowane na specyficzną składową
lub składowe ZM (np. dyslipidemia,
lub składowe ZM (np. dyslipidemia,
cukrzyca, nadciśnienie tętnicze)
cukrzyca, nadciśnienie tętnicze)
Cukrzyca typu II - definicja
Cukrzyca typu II - definicja
Cukrzyca (dibetes mellitus)
Cukrzyca (dibetes mellitus)
–
–
- grupa chorób metabolicznych
- grupa chorób metabolicznych
charakteryzujących się hiperglikemią
charakteryzujących się hiperglikemią
wynikającą z deficytu wydzielania
wynikającą z deficytu wydzielania
i/lub działania insuliny.
i/lub działania insuliny.
Klasyfikacja wg etiologii
Klasyfikacja wg etiologii
cukrzycy
cukrzycy
Cukrzyca I – stanowi 3-25%
Cukrzyca I – stanowi 3-25%
przypadków, zniszczenie komórek B,
przypadków, zniszczenie komórek B,
całkowity niedobór insuliny;
całkowity niedobór insuliny;
Cukrzyca II – 75-95% przypadków –
Cukrzyca II – 75-95% przypadków –
insulinooporność i względny niedobór
insulinooporność i względny niedobór
insuliny;
insuliny;
Inne typy cukrzyzy 1-10%
Inne typy cukrzyzy 1-10%
przypadków, (defekt genetyczny
przypadków, (defekt genetyczny
komórek lub budowy insuliny)
komórek lub budowy insuliny)
Cukrzyca wtórna
Cukrzyca wtórna
Choroby trzustki (zapalenie,
Choroby trzustki (zapalenie,
nowotwory);
nowotwory);
Infekcje (różyczka wrodzona);
Infekcje (różyczka wrodzona);
Zaburzenia endokrynologiczne
Zaburzenia endokrynologiczne
(akromegalia, nadczynność tarczycy);
(akromegalia, nadczynność tarczycy);
Zespoły genetyczne (Downa, Tunera);
Zespoły genetyczne (Downa, Tunera);
Stosowanie niektórych leków
Stosowanie niektórych leków
(sterydowe, B-blokery, diuretyczne)
(sterydowe, B-blokery, diuretyczne)
Cukrzyca ciężarnych
Cukrzyca ciężarnych
Może wystąpić w III trymestrze ciąży
Może wystąpić w III trymestrze ciąży
(spowodowana zbyt dużym
(spowodowana zbyt dużym
przybieraniem na wadze, małą ilością
przybieraniem na wadze, małą ilością
ruchu, zjawisko częste w naszym
ruchu, zjawisko częste w naszym
kraju). Wiąże się z obecnością
kraju). Wiąże się z obecnością
łożyska które ma zdolności
łożyska które ma zdolności
inaktywacji insuliny.
inaktywacji insuliny.
Objawy cukrzycy
Objawy cukrzycy
Nadmierne pragnienie i polidypsja;
Nadmierne pragnienie i polidypsja;
Poliuria (10 litrów moczu/dobę);
Poliuria (10 litrów moczu/dobę);
Nadmierne łaknienie;
Nadmierne łaknienie;
Osłabienie, ospałość, bóle głowy;
Osłabienie, ospałość, bóle głowy;
Swędzenie skóry;
Swędzenie skóry;
Stany zapalne j. ustnej; pochwy, napletka..
Stany zapalne j. ustnej; pochwy, napletka..
Zaburzenia widzenia;
Zaburzenia widzenia;
Podwyższone stężenie Glk we krwi na czczo >
Podwyższone stężenie Glk we krwi na czczo >
120 mg/dl;
120 mg/dl;
Cukromocz;
Cukromocz;
Owrzodzenia
Owrzodzenia
Rozpoznanie cukrzycy
Rozpoznanie cukrzycy
Objawy charakterystyczne
Przynajmniej 2 oznaczenia glk w osoczu
Wykluczenie innych chorób i leków zaburzających normoglikemię
Test doustnego obciążenia glukozą
!!!!! ↑ 200mg% - przypadkowy
pomiar
!!!!! ↑ 120 mg% - na czczo
Czynniki ryzyka cukrzycy II
Czynniki ryzyka cukrzycy II
Obciążenie genetyczne;
Obciążenie genetyczne;
Fenotyp „oszczędny” (hipoteza Barkera-Halesa) –
Fenotyp „oszczędny” (hipoteza Barkera-Halesa) –
długotrwałe niedożywienie w okresie płodowym – niska
długotrwałe niedożywienie w okresie płodowym – niska
masa urodzeniowa;
masa urodzeniowa;
Wiek (
Wiek (
↑ 45 r.ż. oznaczenie glk przynajmniej raz w
↑ 45 r.ż. oznaczenie glk przynajmniej raz w
roku);
roku);
Cukrzyca ciężarnych;
Cukrzyca ciężarnych;
Siedzący tryb życia;
Siedzący tryb życia;
Zaburzenia lipidowe;
Zaburzenia lipidowe;
Nadciśnienie;
Nadciśnienie;
Otyłość (powyżej 100 cm w pasie – ryzyko wystąpienia
Otyłość (powyżej 100 cm w pasie – ryzyko wystąpienia
3,5 razy wyższe w ciągu 5 lat niż u szczupłych)
3,5 razy wyższe w ciągu 5 lat niż u szczupłych)
Powikłania cukrzycy
Powikłania cukrzycy
Powikłania przewlekłe:
Powikłania przewlekłe:
-
CHUK:
CHUK:
•
Zawał ( u cukrzyków ryzyko zawału jest 2-
Zawał ( u cukrzyków ryzyko zawału jest 2-
krotnie wyższe u M i 3-krotnie wyższe u K);
krotnie wyższe u M i 3-krotnie wyższe u K);
•
NT (występuje u ponad 50% chorych na
NT (występuje u ponad 50% chorych na
cukrzycę, ściśle związane z nefropatią
cukrzycę, ściśle związane z nefropatią
cukrzycową);
cukrzycową);
•
Choroby naczyń obwodowych i mózgu
Choroby naczyń obwodowych i mózgu
( ryzyko 2-3 - krotnie wyższe u cukrzyków).
( ryzyko 2-3 - krotnie wyższe u cukrzyków).
Powikłania cukrzycy
Powikłania cukrzycy
Stopa cukrzycowa
Stopa cukrzycowa
– zespół zaburzeń
– zespół zaburzeń
na który składają się neuropatia,
na który składają się neuropatia,
niedokrwienie, infekcje prowadzące
niedokrwienie, infekcje prowadzące
do uszkodzenia tkanek, owrzodzenia i
do uszkodzenia tkanek, owrzodzenia i
często amputacji.
często amputacji.
Poprzedza – chromanie przestankowe
Poprzedza – chromanie przestankowe
(niedowłady, mrowienie, skurcze).
(niedowłady, mrowienie, skurcze).
Powikłania cukrzycy
Powikłania cukrzycy
Uszkodzenia wzroku
Uszkodzenia wzroku
:
:
Retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie
Retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie
siatkówki w wyniku niedokrwienia;
siatkówki w wyniku niedokrwienia;
Zaćma – zmiany zmętniające w
Zaćma – zmiany zmętniające w
soczewce;
soczewce;
Jaskra – nowotworzone naczynka
Jaskra – nowotworzone naczynka
wrastają w tęczówkę blokując kanały
wrastają w tęczówkę blokując kanały
drenażowe i uniemożliwiając odpływ
drenażowe i uniemożliwiając odpływ
płynu z komory przedniej oka.
płynu z komory przedniej oka.
Powikłania cukrzycy
Powikłania cukrzycy
Neuropatia cukrzycowa
Neuropatia cukrzycowa
–
–
zmiany dotyczące włókien
zmiany dotyczące włókien
nerwowych przebiegające z różnymi
nerwowych przebiegające z różnymi
objawami ( tzw. objawy
objawami ( tzw. objawy
„skarpetkowe” – mrowienie,
„skarpetkowe” – mrowienie,
sedzenie);
sedzenie);
Powikłania cukrzycy
Powikłania cukrzycy
Nefropatia cukrzycowa
Nefropatia cukrzycowa
(rozwija się w czterech etapach u 50-60%
(rozwija się w czterech etapach u 50-60%
chorych po około 20 latach trwania
chorych po około 20 latach trwania
choroby, gdy się już pojawi- rokowania 10-
choroby, gdy się już pojawi- rokowania 10-
lat dalszego życia)
lat dalszego życia)
a)
a)
Mikroalbuminuria – białkomocz 30-300
Mikroalbuminuria – białkomocz 30-300
mg/dobę;
mg/dobę;
b)
b)
Makroalbuminuria – białkomocz 300mg-
Makroalbuminuria – białkomocz 300mg-
3g/dobę;
3g/dobę;
c)
c)
Zespół nerczycowy – białkomocz powyżej
Zespół nerczycowy – białkomocz powyżej
3g/dobę;
3g/dobę;
d)
d)
Przewlekła niewydolność nerek – występuje
Przewlekła niewydolność nerek – występuje
po wielu latach trwania NT i cukrzycy.
po wielu latach trwania NT i cukrzycy.
Powikłania ostre cukrzycy
Powikłania ostre cukrzycy
Dodatkowe zakażenia (zapalenie
Dodatkowe zakażenia (zapalenie
płuc, gruźlica, zmiany ropne skóry i
płuc, gruźlica, zmiany ropne skóry i
narządów wewnętrznych);
narządów wewnętrznych);
Napady drgawkowe w wyniku hiper
Napady drgawkowe w wyniku hiper
lub hipoglikemii;
lub hipoglikemii;
Śpiączka cukrzycowa;
Śpiączka cukrzycowa;
Śmierć.
Śmierć.
Przyczyny zgonu w cukrzycy
Przyczyny zgonu w cukrzycy
II
II
Choroba wieńcowa 58%;
Choroba wieńcowa 58%;
Udar mózgu 12%;
Udar mózgu 12%;
Nefropatia 3%;
Nefropatia 3%;
Śpiączka cukrzycowa 1%;
Śpiączka cukrzycowa 1%;
Infekcje – 4%;
Infekcje – 4%;
Inne - 22%
Inne - 22%
Dieta cukrzycowa
Dieta cukrzycowa
zawartość tłuszczów < 10% kaloryczności;
zawartość tłuszczów < 10% kaloryczności;
Duża zawartość węglowodanów złożonych i
Duża zawartość węglowodanów złożonych i
błonnika;
błonnika;
Znaczne ograniczenie cukrów prostych;
Znaczne ograniczenie cukrów prostych;
Zawartość białka w diecie < 15%;
Zawartość białka w diecie < 15%;
Duża zawartość warzyw i owoców;
Duża zawartość warzyw i owoców;
Alkohol w ilościach nie przekraczających
Alkohol w ilościach nie przekraczających
założonej kaloryczności diety (ale
założonej kaloryczności diety (ale
wyeliminować u chorych na NT lub hiperTG);
wyeliminować u chorych na NT lub hiperTG);
Całkowita kaloryczność diety powinna
Całkowita kaloryczność diety powinna
umożliwić uzyskanie i utryzmnaie
umożliwić uzyskanie i utryzmnaie
prawidłowego BMI.
prawidłowego BMI.
Dieta cukrzycowa – cele:
Dieta cukrzycowa – cele:
Uzyskanie stężenia glukozy we krwi
Uzyskanie stężenia glukozy we krwi
możliwie najbardziej zbliżonego do wartości
możliwie najbardziej zbliżonego do wartości
występujących u ludzi zdrowych (na czczo
występujących u ludzi zdrowych (na czczo
80-120 mg%, godzinę po posiłku 160mg%,
80-120 mg%, godzinę po posiłku 160mg%,
po dwóch 140mg%)
po dwóch 140mg%)
Osiągnięcie prawidłowych wartości lipidów
Osiągnięcie prawidłowych wartości lipidów
w surowicy krwi;
w surowicy krwi;
Obniżenie CT;
Obniżenie CT;
Osiągniecie i utrzymanie należnej masy
Osiągniecie i utrzymanie należnej masy
ciała.
ciała.
Dieta cukrzycowa -
Dieta cukrzycowa -
założenia
założenia
Liczba kalorii w diecie powinna być
Liczba kalorii w diecie powinna być
uzależniona od masy ciała oraz od
uzależniona od masy ciała oraz od
trybu życia danej osoby;
trybu życia danej osoby;
Dzienne zapotrzebowanie wynosi 25
Dzienne zapotrzebowanie wynosi 25
kCal na kg masy ciała;
kCal na kg masy ciała;
Dieta cukrzycowa nie oznacza
Dieta cukrzycowa nie oznacza
głodowania ani dużych wyrzeczeń;
głodowania ani dużych wyrzeczeń;
Indeks glikemiczny
Indeks glikemiczny
Określa tempo wchłaniania oraz stężenie
Określa tempo wchłaniania oraz stężenie
glukozy we krwi po spożyciu określonego
glukozy we krwi po spożyciu określonego
produktu spożywczego. Produkty o
produktu spożywczego. Produkty o
małym IG (pełnoziarniste produkty
małym IG (pełnoziarniste produkty
zbożowe, rośliny strączkowe) są wolniej
zbożowe, rośliny strączkowe) są wolniej
wchłaniane po posiłku i dlatego nie
wchłaniane po posiłku i dlatego nie
powodują tak szybko wzrostu stężenia
powodują tak szybko wzrostu stężenia
glukozy we krwi jak produkty o dużym IG
glukozy we krwi jak produkty o dużym IG
(biały ryż, biały chleb, makarony).
(biały ryż, biały chleb, makarony).
Indeks glikemiczny
Indeks glikemiczny
produkty o małym IG < 25
produkty o małym IG < 25: świeża
: świeża
marchew (16),
marchew (16),
wiśnie (22); grejpfrut (22),
wiśnie (22); grejpfrut (22),
soja w puszce (15), soczewica zielona
soja w puszce (15), soczewica zielona
gotowana (22), orzeszki ziemne (14), jogurt
gotowana (22), orzeszki ziemne (14), jogurt
0% bez cukru (14), czekolada gorzka (22);
0% bez cukru (14), czekolada gorzka (22);
Produkty o średnim IG 26-50
Produkty o średnim IG 26-50
: jabłka (38),
: jabłka (38),
brzoskwinie (38), śliwki (38),truskawki (40),
brzoskwinie (38), śliwki (38),truskawki (40),
pomarańcze (42), winogrona (46);]
pomarańcze (42), winogrona (46);]
Produkty o dużym IG 51-75
Produkty o dużym IG 51-75
: banany (52),
: banany (52),
buraki (62), rogalik francuski (67);
buraki (62), rogalik francuski (67);
Produkty o bardzo dużym IG > 75:
Produkty o bardzo dużym IG > 75:
bułki
bułki
drożdzowe (92), płatki kukurydziane (81),
drożdzowe (92), płatki kukurydziane (81),
bagietka (95), żelki (80).
bagietka (95), żelki (80).
Indeks glikemiczny
Indeks glikemiczny
Dieta o niskim indeksie glikemicznym
Dieta o niskim indeksie glikemicznym
zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju
zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju
cukrzycy II i CHUSN oraz korzystnie
cukrzycy II i CHUSN oraz korzystnie
modyfikuje metaboliczne czynniki ryzyka;
modyfikuje metaboliczne czynniki ryzyka;
Produkty o niskim IG opóźniają pojawienie
Produkty o niskim IG opóźniają pojawienie
się uczucia głodu, gdyż zwalniają opróżnianie
się uczucia głodu, gdyż zwalniają opróżnianie
się żołądka, zwiększają uczucie sytości;
się żołądka, zwiększają uczucie sytości;
Spożywanie produktów o niskim IG prowadzi
Spożywanie produktów o niskim IG prowadzi
do spadku masy ciała już po kilku dniach.
do spadku masy ciała już po kilku dniach.
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna
Ciężki wysiłek nie jest wskazany, ale
Ciężki wysiłek nie jest wskazany, ale
umiarkowany tak!
umiarkowany tak!
Zwiększenie wrażliwości na insulinę;
Zwiększenie wrażliwości na insulinę;
Poprawa profilu lipidowego;
Poprawa profilu lipidowego;
Normuje ciśnienie tętnicze.
Normuje ciśnienie tętnicze.
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna
Przed planowanym wysiłkiem fizycznym
Przed planowanym wysiłkiem fizycznym
należy spożyć dodatkowo posiłek bogaty w
należy spożyć dodatkowo posiłek bogaty w
węglowodany.
węglowodany.
Wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość
Wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość
organizmu na insulinę, zwiększa się
organizmu na insulinę, zwiększa się
zagrożenie niedocukrzeniem,
zagrożenie niedocukrzeniem,
Takie działanie może się utrzymać 12-24
Takie działanie może się utrzymać 12-24
godz. o wysiłku;
godz. o wysiłku;
Ważny monitoring stężeń glk przed i po
Ważny monitoring stężeń glk przed i po
wysiłku.
wysiłku.
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna
Mechanizm działania wysiłku
Mechanizm działania wysiłku
fizycznego u chorych a cukrzycę:
fizycznego u chorych a cukrzycę:
-
Mięśnie zużywają zawart w nich
Mięśnie zużywają zawart w nich
glikogen;
glikogen;
-
Wychwyt glukozy z krwi;
Wychwyt glukozy z krwi;
-
Spadek stężenia glukozy;
Spadek stężenia glukozy;
-
Spadek produkcji insuliny w trzustce;
Spadek produkcji insuliny w trzustce;
-
Uwalnianie z wątroby glikogenu
Uwalnianie z wątroby glikogenu
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna
Podstawowa forma:
Podstawowa forma:
spacery,
spacery,
gimnastyka, jazda na rowerze,
gimnastyka, jazda na rowerze,
pływanie.
pływanie.
Inne formy aktywności
Inne formy aktywności
: marsz,
: marsz,
marszobieg, taniec, praca w
marszobieg, taniec, praca w
ogrodzie, pływanie, narty…
ogrodzie, pływanie, narty…
Cukrzyca w liczbach
Cukrzyca w liczbach
obecnie na cukrzycę na świecie cierpi
obecnie na cukrzycę na świecie cierpi
ponad 180 mln ludzi;
ponad 180 mln ludzi;
w Polsce cukrzycą dotkniętych jest ok. 2
w Polsce cukrzycą dotkniętych jest ok. 2
mln osób (5-7% ludności). Cukrzyca jest
mln osób (5-7% ludności). Cukrzyca jest
rozpoznawana, jak i leczona u około 60-
rozpoznawana, jak i leczona u około 60-
70% chorych, natomiast nieznana
70% chorych, natomiast nieznana
(utajona) i nieleczona pozostaje u 30-40%
(utajona) i nieleczona pozostaje u 30-40%
wszystkich chorych;
wszystkich chorych;
według prognozy WHO liczba chorych na
według prognozy WHO liczba chorych na
cukrzycę w ciągu najbliższych 25 lat może
cukrzycę w ciągu najbliższych 25 lat może
wzrosnąć do ok.10% populacji, w naszym
wzrosnąć do ok.10% populacji, w naszym
kraju będzie to stanowić ok. 4 mln chorych.
kraju będzie to stanowić ok. 4 mln chorych.
NT a cukrzyca II NT a cukrzyca
NT a cukrzyca II NT a cukrzyca
II
II
NT zwiększa ryzyko powstania cukrzycy II;
NT zwiększa ryzyko powstania cukrzycy II;
Wg badania HPS po 10 latach obserwacji
Wg badania HPS po 10 latach obserwacji
stwierdzono cukrzycę II w poszczególnych
stwierdzono cukrzycę II w poszczególnych
grupach:
grupach:
-
Optymalne ciśnienie krwi (poniżej 120/75
Optymalne ciśnienie krwi (poniżej 120/75
mmHg) – 1,4%;
mmHg) – 1,4%;
-
Ciśnienie prawidłowe (130-139/75-84
Ciśnienie prawidłowe (130-139/75-84
mmHg) – 3,9%;
mmHg) – 3,9%;
-
Ciśnienie podwyższone (powyżej 140/90
Ciśnienie podwyższone (powyżej 140/90
mmHg) – 9,4%
mmHg) – 9,4%
NT a cukrzyca II (EHJ 2007)
NT a cukrzyca II (EHJ 2007)
Kobiety z nadciśnieniem są trzy razy
Kobiety z nadciśnieniem są trzy razy
bardziej narażone na rozwój cukrzycy II niż
bardziej narażone na rozwój cukrzycy II niż
kobiety mające CT niskie. Wpływ NT na
kobiety mające CT niskie. Wpływ NT na
ryzyko rozwoju cukrzycy jest niezależne od
ryzyko rozwoju cukrzycy jest niezależne od
BMI. W grupie z NT zagrożenie Cukrzycą II
BMI. W grupie z NT zagrożenie Cukrzycą II
jest takie samo u kobiet otyłych i z nadwagą
jest takie samo u kobiet otyłych i z nadwagą
jak i u tych z prawidłową masą ciała.
jak i u tych z prawidłową masą ciała.
Za zależność pomiędzy ciśnieniem krwi a
Za zależność pomiędzy ciśnieniem krwi a
cukrzycą odpowiada dysfunkcja śródbłonka;
cukrzycą odpowiada dysfunkcja śródbłonka;
Zasadnicza jest regularna kontrola poziomu
Zasadnicza jest regularna kontrola poziomu
glukozy we krwi u pacjentek z NT oraz tych
glukozy we krwi u pacjentek z NT oraz tych
mających CT podwyższone.
mających CT podwyższone.
NT a cukrzyca II
NT a cukrzyca II
Każdy chory z cukrzycą, niezależnie
Każdy chory z cukrzycą, niezależnie
od wartości ciśnienia, powinien być
od wartości ciśnienia, powinien być
traktowany jako zagrożony NT.
traktowany jako zagrożony NT.
Leczenie farmakologiczne u
Leczenie farmakologiczne u
pacjentów z cukrzycą powinno być
pacjentów z cukrzycą powinno być
rozpoczęte już w przypadku wartości
rozpoczęte już w przypadku wartości
wysokiego prawidłowego ciśnienia
wysokiego prawidłowego ciśnienia
krwi.
krwi.