Metody i środki

nauczania

Pojęcie metody i sposobu

nauczania

.

Metody nauczania – to są sposoby

wspólnej działalności

nauczyciela

i uczniów, skierowane na
rozwiązanie zadań nauczalnych.

zaw. um.; m

+ N

+ U

m

R

W dydaktyce jest stosowane

również pojęcie sposobu
nauczania.

Sposób – jest to

część składowa

metody

nauczania.

Oddzielne sposoby mogą byś

składnikami

różnych metod

nauczania.

Naprzykład, w metodzie organizacji

uczniowskiej pracy z podręcznikiem

wyróżniamy

takie sposoby

:

- robienie notatek,
- ułożenie planu tekstu,
- przygotowanie tez, cytaty,
- robienie przypisów,
- recenzja,
- stworzenie słównika opanowanego

tematu,

- nakreślenie schematycznego modelu

tekstu.

Jednym z najważniejszych
problemów we współczesnej
pedagogice jest

klasyfikacja

metod nauczania.

Na dzień dzisiejszy nie ma
jednostajnego punktu widzenia
na ten temat.

W związku z tym, że różni
autorzy

jako podstawę

podziału

metod nauczania na grupy
biorą

różne cechy

, istnieje kilka

klasyfikacji.

1. Według poziomu

uczniowskiej aktywności

.

Podzielił je na

pasywne i aktywne

w zależności od stopnia

uczniowskiej aktywności w
działalności nauczalnej.

Do

pasywnych

zalicza te metody,

które przewidują tylko i wyłącznie

odbiór przez uczniów materiału
nauczalnego

(opowiadanie,

wykład, wyjaśnienie, wycieczka,
pokaz).

Do

aktywnych

– te, które

organizują

samodzielną

uczniowską pracę

(praca z

książką, metoda laboratoryjna).

2.

Według celu dydaktycznego

1) Metody zdobycia nowej wiedzy.
2) Metody kształtowania

umiejętności i nawyków.

3) Metody zastosowania wiedzy.
4) Metody utrwalenia wiedzy.
5) Metody sprawdzenia wiedzy,

umiejętności i nawyków.

3. Klasyfikację organizacyjną metod

nauczania

1)

Metody

organizacji i realizacji

działalności

nauczylno – poznawczej.

2)

Metody

stymulacji i motywacji

działalności nauczalno – poznawczej.

3)

Metody

kontroli i samokontroli

według skuteczności działalności
nauczalno – poznawczej: ustna,
pisemna, laboratoryjno – praktyczna.

4. Według źródła wiedzy

1. Metody

werbalne

(opowieść,

wyjaśnienie, konwersacja, dyskusja,
wykład, praca z książką).

2. Metody

wizualne

(ilustracji i

demonstracji).

3. Metody

praktyczne

(ćwiczenia,

prace laboratoryjne i praktyczne).

5. Według charakteru uczniowskiej

działalności poznawczej

1)

wyjaśniająco – ilustracyjna,

2) reprodukcyjna,
3) wykład problemowy,
4) częściowo – poszukiwawcza

(eurystyczna),

5) badawcza

6. Metoda projektów

W podłożu metody projektów leżą
idee kierunku

humanistycznego

filozofii oświaty, opracowane przez
amerykańskiego filozofa i pedagoga J.
Deweya.

Zaproponował on budować nauczanie

na podstawie aktywnej, drogą
organizacji uczniowskiej działalności

praktycznej

, uwzględniając ich

osobiste zainteresowania

.

Konieczne jest, by uczniowie

odczuwali

zainteresowanie

wiedzą

, widzieli jej wartość

praktyczną, znaczenie życiowe.

Dlatego nauczanie powinno być

traktowane jako

rozwiązanie

aktualnych problemów

, wziętych

z życia realnego, bliskich i
ważnych dla dzieci.

W trakcie wykonania projektu

uczniowie stopniowo przyswajają

niezbędne wiedzę i umiejętności w

różnych dziedzinach nauki.

Nauczyciel może

- sam przekazywać uczniom nową

informację,

- skierować ich do odpowiednich

źródeł,

- podpowiedzieć drogę poszukiwań

samodzielnych.

Ważne jest to, że przy takiej

organizacji nauczania

uczniowie od samego
początku odczuwają potrzebę
zdobycia wiedzy i
umiejętności

, niezbędnych

dla wykonania projektu.

Metoda projektów zdobyła dużą
popularność dzięki racjonalnemu
połączeniu wiedzy

teoretycznej i jej

praktycznego zastosowania

.

„

Wiem po co potrzebne mi są wiedza i

umiejętności, gdzie i jak mogę je
zastosować” – to jest właśnie główne
założenie metody projektów, które
przyciąga wielu nauczycieli, którzy
pragną znaleźć rozsądną równowagę
między teorią i praktyką w nauczaniu.

Metoda projektów jest zawsze

zorientowana na

uczniowską

samodzielną działalność

–

indywidualną, parami czy zbiorową.

Polega ona na rozwiązywaniu pewnego

problemu, która wymaga

z jednej strony zastosowania

różnych

metod, środków nauczania,

a z drugiej –

integracji wiedzy i

umiejętności

z różnych dziedzin nauki,

techniki i technologii.

Zastosowanie metody

projektów wymaga

przestrzegania szeregu wymóg:

1. Należy postawić przed uczniami

ważny problem, który wymaga

poszukiwań badawczych dla jego

rozwiązania

naprzykład, zbadanie problemu

demograficznego w różnych regionach

światowych; problem wpływu deszczu

kwasowego na środowisko naturalne etc.

2. Prognozowane wyniki projektu

powinni mieć

realną praktyczną,

teoretyczną czy poznawczą wartość

naprzykład, sprawozdanie do

odpowiednich służb o sytuacji
demograficznej dzielnicy, czynnikach,
które mają na to wpływ, tendencje jej
rozwoju; specjalne wydanie czasopisma,
almanachu z reportażami z miejsca
wydarzeń; ochrona lasu w różnych
miejscowościach etc.

3. Należy podzielić wykonanie

projektu na oddzielne etapy
pomocnicze z określeniem
wyników, które mają być
otrzymane na każdym z nich.

4. Warto organizować samodzielną

(indywidualną, parami lub
zbiorową) działalność uczniowską,
skierowaną na realizację projektu.

5. Projekt musi być nastawiony na

wykorzystanie metod badawczych:

- formułowanie problemu, zadań

badawczych, wynikających z niego;

- sformułowanie hipotezy jego rozwiązania;

-

wybór metod badania;

-

opracowanie wyników końcowych;

-

analiza otrzymanych danych;

-

podsumowanie;

-

korekta;

-

wnioski (zastosowanie w trakcie wspólnej

metody badawczej „brain ringu”,

„okrągłego stołu”, metod statystycznych,

twórczych sprawozdań, obserwacji i in.).

6.

Wyniki wykonywanych projektów
powinne być

zmaterializowane,

czyli w

pewnym stopniu

opracowane

(film wideo, album, dziennik pokładowy z

„podróży”, gazeta komputerowa,
almanach i t.d.).

7. W trakcie rozwiązania problemu

projektowego uczniowie muszą
stosować wiedzę i umiejętności z

różnych dziedzin

: chemii, fizyki,

języków obcego i ojczystego.

8. Tematy projektów są
wyznaczane przez specjalistów
instytucji oświatowych w ramach
zatwierdzonych programów

albo z nauczycielami z
uwzględnieniem specyfiki swojego
przedmiotu,

uczniowskich zainteresowań i
zdolności.

9. Projekty mogą dotyczyć pytań

teoretycznych

programu

nauczalnego i być stosowane w
celu pogłębienia uczniowskiej
wiedzy i dyferencjacji procesu
nauczalnego.

Częstzo tematy projektów dotyczą

pewnych problemów

praktycznych

,

które są życiowo aktualne i

jednocześnie wymagają od uczniów

zastosowania wiedzy z różnych

przedmiotów, umiejętności badawczych

i nawyków twórczego myślenia.

W ten sposób osiągamy

integrację

wiedzy

. Naprzykład, bardzo ważny

problem miast – zanieczyszczenie

otaczającego środowiska przez

codzienne odpady.

Ałbo:

jak osiągnąć całkowitą przeróbkę

wszystkich odpadów?

(Przyłączamy ekologię, chemię,
biologię, socjologię i fizykę).

Inny temat:

analiza ustroju

państwowego Ukrainy, Stanów
Zjednoczonych, Szwajcarii

.

Tu będzie potrzebna wiedza z teorii
państwa i prawa, geografii, demografii i
in.

Wyniki wykonanych projektów

powinne być

„odczuwalnymi”

:

jeśli jest to problem

teoretyczny

– konkretnym jego rozwiązaniem,

jeśli

praktyczny

– wynik, gotowy

do wprowadzenia.

Projekty klasyfikujemy według

różnych kryteriów:

- dominującej w projekcie

metody,

- ilości uczestników
- i trwałością.

Według

metody dominującej

wyróżniamy projekty:

Badawcze,

które wymagają

- dobrze przemyślonego planu,
- sprecyzowanych celów,
- aktualności projektu dla wszystkich

uczestników, wartości socjalnej,

- przemyślanych metod, w tym prac

eksperymentalnych i badawczych,

metod opracowania wyników;

Twórcze

– nie mają z reguły

szczególowo opracowanej struktury,
która jest tylko naszkicowana i
rozwija się odpowiednio do
zainteresowań wykonawców.

W lepszym wypadku można

umówić się z uczniami o
ewentualne przewidywalne wyniki

(wspólna gazeta, wypracowanie, film,

gra sportowa, wyprawa i in.);

Przygodowe, zabawowe

– struktura

pozostaje otwarta; uczestnicy
wykonują pewne role, uwarunkowane
charakterem i treścią projektu;

Projekty informacyjne

– skierowane na

zgromadzenie informacji o pewnym
obiekcie, zaznajomienie uczestników
z tą informacją, jej analiza i
uogólnienie faktów, przeznaczonych
dla szerszego audytorium.

Orientacyjno – praktyczne

–

wyróżniają się sprecyzowanym od

samego początku skierowaniem

na

praktyczny wynik

odpowiednio

do socjalnych zainteresowań

uczestników

(gazeta, dokument, film, nagranie,

sztuka, program działań, projekt

ustawy, materiał pomocnicz i

t.d.).

Według

ilości uczestników

wyróżniamy:

indywidualne

(wykonywane

samodzielnie przez jednego
ucznia),

parami

(wykonywane przez parę

uczestników),

zbiorowe

(wykonywane przez

grupę uczestników) projekty.

W zależności

od trwałości projekty

mogą być:

krótkoterminowe

(jedna – dwie

lekcje);

średniej długości

(od tygodnia do

miesiąca),

długoterminowe

(od jednego do

kilku miesięcy).

Praca nad projektem jest

wykonywana w

takiej kolejności

:

1) Określenie i sformułowanie problemu

ogólnego.

2) Wyróżnienie problemów częściowych

(podproblemów).

3) Sformułowanie hipotez dotyczących

możliwych dróg rozwiązania

problemu.

4) Określenie metod zgromadzenia i

opracowania danych dla

podtwierdzenia przedstawionych

hipotez.

5) Gromadzenie danych.

6) Analiza i omówienie otrzymanych danych.

7) Sprawdzenie hipotez.

8) Formułowanie pojęć, uogólnień,

wniosków.

9) Praktyczne zastosowanie wniosków

Wybór metod nauczania

Wybierając metody nauczania

należy uwzględnić:

1) Ogólny cel wychowania uczniów i

zasady dydaktyki;

1) Specyfikę metodyki wykładania

konkretnej dyscypliny nauczalnej

i jej specyficzne wymogi dotyczące

odbioru metod

ogólnodydaktycznych;

3) Cel, zadania i treść materiału

konkretnej lekcji;

4) Czas, przeznaczony na opanowanie

tego lub innego materiału;

5) Uczniowskie osobliwości wiekowe;

6) Uczniowski poziom przygotowania

(ich intelektu i wychowania);

7) Materialne zabezpieczenie

placówki edukacyjnej, wyposażenie,
posiadanie wizualnych pomocy
naukowych, środków technicznych;

8) Możliwości i osobliwości samego

nauczyciela, jego jakości osobiste,
poziom przygotowania
teoretycznego i praktycznego, jego
artyzm metodologiczny.

Środki nauczania

Środki nauczania – są to przyrządy i

przedmioty,

które są stosowane przez

nauczyciela i uczniów w procesie
nauczania.

Do nich zaliczamy:

1) Techniczne środki nauczania

(TŚN),

2) Przedmioty naturalne,
3) Reprodukcje,
4) Symboliczne pomoce

naukowe.

Sl. 4.Test

1. Srodki wspólnej działalności

nauczyciela i uczniów,
skierowane na rozwiązanie zadań
nauczalnych nazywa się -

2. Składowa część metody

nauczania nazywa się - ........

3. Według jakej podstawy istnieje

klasyfikacja metodow nauczania

na

pasywne i aktywne?

a)

według celu dydaktycznego.

b) w zależności od stopnia uczniowskiej

aktywności w działalności nauczalnej,

c) według źródła wiedzy,
d) według organizacyji nauczania,
e) według charakteru uczniowskiej

działalności poznawczej

4. Według jakej podstawy istnieje

klasyfikacja metodow nauczania na

1) metody zdobycia nowej wiedzy.

2) metody kształtowania umiejętności i nawyków.
3) metody zastosowania wiedzy.
4) metody utrwalenia wiedzy.
5) metody sprawdzenia wiedzy, umiejętności i

nawyków?

a) w zależności od stopnia uczniowskiej aktywności

w działalności nauczalnej,

b) według celu dydaktycznego,
c) według organizacyji nauczania,
d) według źródła wiedzy,
e) według charakteru uczniowskiej działalności

poznawczej.

5. Według jakej podstawy istnieje

klasyfikacja metodow nauczania na

metody organizacji i realizacji działalności

nauczylno – poznawczej,

metody stymulacji i motywacji działalności

nauczalno – poznawczej,

metody kontroli i samokontroli?

a) w zależności od stopnia uczniowskiej

aktywności w działalności nauczalnej,

b) według organizacyji nauczania,
c) według celu dydaktycznego
d) według źródła wiedzy,
e) według charakteru uczniowskiej działalności

poznawczej.

6.

Według jakej podstawy istnieje klasyfikacja

metodow nauczania na

•

Metody werbalne (opowieść, wyjaśnienie,

konwersacja, dyskusja, wykład, praca z książką).

•

Metody wizualne (ilustracji i demonstracji).

•

Metody praktyczne (ćwiczenia, prace

laboratoryjne i praktyczne?

a) według organizacyji nauczania,
b) według celu dydaktycznego,
c) według źródła wiedzy,
d) w zależności od stopnia uczniowskiej aktywności

w działalności nauczalnej,

e) według charakteru uczniowskiej działalności

poznawczej.

7. Według jakej podstawy istnieje klasyfikacja

metodow nauczania na

1) wyjaśniająco – ilustracyjna,
2) reprodukcyjna,
3) wykład problemowy,
4) częściowo – poszukiwawcza (eurystyczna),
5) badawcza?

a) w zależności od stopnia uczniowskiej

aktywności w działalności nauczalnej,

b) według celu dydaktycznego,
c) według organizacyji nauczania,
d) według źródła wiedzy,
e) według charakteru uczniowskiej działalności

poznawczej.

8. Według jakej podstawy wyróżniamy

taki projekty: badawcze, twórcze,
przygodowe, zabawowe, informacyjne,
orientacyjno – praktyczne?

a) trwałością.
b) dominującej w projekcie

metody,

c) ilości uczestników

9. Według jakej podstawy wyróżniamy taki

projekty:

indywidualne

(wykonywane

samodzielnie przez jednego ucznia),

parami

(wykonywane przez parę

uczestników),

zbiorowe

(wykonywane przez grupę

uczestników) projekty?

- dominującej w projekcie metody,

- ilości uczestników
- trwałością.

10. Według jakej podstawy wyróżniamy taki

projekty:

krótkoterminowe

(jedna – dwie

lekcje);

średniej długości

(od tygodnia do miesiąca),

długoterminowe

(od jednego do kilku

miesięcy)?

a) dominującej w projekcie metody,
b) trwałością,
c) ilości uczestników.