Monopol pełny

Założenia modelu monopolu pełnego:

1.

Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i
wielu kupujących.

2.

Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany
przez jednego producenta – monopolistę, co może
wynikać z przyczyn technicznych (wymagany
patent), ekonomicznych (wysokie nakłady
finansowe na budowę nowej firmy), lub
administracyjno – prawnych (ustalony przez
państwo monopol spirytusowy, tytoniowy),

3.

Produkty są zróżnicowane, nie mają bliskich
substytutów,

4.

Uczestnicy rynku dysponują doskonałą
informacją.

Źródła monopolu:

1.

Rząd lub władze lokalne przyznają firmie
prawo do wyłącznej produkcji danego
produktu lub świadczenia danej usługi.

2.

Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie
patentu, praw autorskich, znaków
firmowych, uniemożliwiających powielania
technologii lub produktów przez innych
producentów, dzięki czemu zdobywa
monopolistyczną pozycję na rynku.

3.

Monopol może wynikać z prawa własności
do specyficznych, występujących w
niewielkiej ilości zasobów naturalnych
potrzebnych do produkcji danego dobra.
Specyficznymi monopolistami są również
wybitni artyści, których dzieła są
niepowtarzalne.

Przedsiębiorstwa zajmujące pozycję
monopolistyczną mają wpływ na podaż i ceny.
Kontrolując sytuację na rynku mogą one
ograniczać rozmiary podaży i sprzedawać
towary po wyższych cenach.
Oznacza to jednocześnie, że przy
podejmowaniu decyzji o zwiększeniu
rozmiarów produkcji (korzystnej np. ze
względu na możliwość obniżenia kosztu
jednostkowego) monopolista musi liczyć się z
koniecznością obniżenia ceny.

Monopolista jako jedyny producent na rynku nie
bierze pod uwagę zachowania innych firm, gdyż
nie ma konkurentów.
Musi się jednak liczyć z istniejącym popytem.
Oznacza to, że monopolista nie może zwiększyć
rozmiarów sprzedaży bez równoczesnego
obniżenia ceny lub może sprzedawać mniej po
wyższej cenie.
Utarg marginalny i utarg przeciętny kształtują
się inaczej niż w warunkach konkurencji
doskonałej, gdzie kształtowały się na poziomie
niezależnym od przedsiębiorstwa: UM = UP = P.

W warunkach monopolu wzrost rozmiarów
podaży wywołuje spadek ceny.
Spada więc zarówno utarg przeciętny, jak i
utarg marginalny.
Utarg marginalny spada w tempie szybszym
niż utarg przeciętny, bowiem każde
zwiększenie rozmiarów sprzedaży wymaga
obniżenia ceny produkowanych wyrobów.

UM, UP

E

P

<-1

E

P

=-1

E

P

>-1

UP = P = D
Q1 Q2 Produkcja

UM
UC

Q1 Q2 Produkcja

Krzywa popytu na produkty wytwarzane przez
monopol jest równocześnie krzywą popytu
rynkowego.
Reakcje popytu na zmianę ceny może być różna.
Zależy to od stopnia elastyczności popytu.
Krzywa popytu w warunkach monopolu pokrywa
się, podobnie jak w przypadku przedsiębiorstwa
wolnokonkurencyjnego, z krzywa utargu
przeciętnego.
Ponieważ wraz ze wzrostem sprzedaży utarg
przeciętny spada, krzywa popytu na produkty
monopolu ma nachylenie ujemne.

Utarg całkowity monopolu rośnie wraz ze
wzrostem sprzedaży i osiąga maksimum przy
rozmiarach produkcji Q1.
Elastyczność cenowa popytu jest wówczas
równa 1, a utarg marginalny – 0.
Monopolista nie będzie zainteresowany
zwiększaniem rozmiarów produkcji powyżej
poziomu Q1, gdyż utarg marginalny z każdej
następnej jednostki sprzedanego produktu
będzie ujemny., elastyczność cenowa popytu
większa od -1, a utarg całkowity zacznie
spadać (przy rozmiarach produkcji Q2 UC = 0).

Równowagę przedsiębiorstwa monopolistycznego
w krótkim okresie wyznacza, podobnie jak
przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego, punkt
zrównania utargu marginalnego z kosztem
marginalnym (UM = KM; punkt A na rysunku 1).
W tym przypadku utarg marginalny nie równa się
cenie, ponieważ utarg marginalny przedsiębiorstwa
monopolistycznego nie jest równy utargowi
przeciętnemu.

UM ≠ UP = P

Przedsiębiorstwo monopolistyczne maksymalizuje
zysk przy wielkości produkcji Qr, przy której krzywa
utargu marginalnego przecina się z krzywą kosztów
marginalnych.

Przedsiębiorstwo znajduje się wtedy w stanie
równowagi, czyli osiąga optimum
ekonomiczne.
Rozmiary produkcji większe niż Qr oznaczają,
że utarg marginalny jest niższy od kosztu
marginalnego – zwiększanie produkcji poza Qr
staje się więc nieopłacalne.
Przy rozmiarach produkcji mniejszych od Qr
utar marginalny jest większy od kosztu
marginalnego, co oznacza, że wskazane jest
zwiększanie rozmiarów produkcji do rozmiarów
produkcji Qr, gdyż przynosi to dodatkowe zyski.

Zysk monopolu (pole EDCF) jest różnicą
między utargiem całkowitym (pole 0QrCF,
które powstaje z pomnożenia ilości
sprzedanych produktów, czyli 0Qr, przez cenę,
czyli 0F) i kosztami całkowitymi (pole 0QrDE,
czyli iloczyn ilości sprzedanych produktów 0Qr
i kosztu całkowitego przeciętnego 0E).
Cena, która umożliwia maksymalizację zysku
monopolowego, określana jest jako cena
monopolowa.

1

Cena,

Koszty

KM

F C KCP

ZYSK

B

E D
A UP=P

UM

0 Qr

Produkcja

Na rysunku 1 cena jest wyższa od kosztu
przeciętnego. Przedsiębiorstwo osiąga zysk
ekonomiczny (ponadnormalny,
nadzwyczajny).
Na rysunku 2 punkt równowagi
przedsiębiorstwa znajduje się w punkcie
przecięcia krzywej kosztu marginalnego z
krzywą kosztów przeciętnych. Przedsiębiorstwo
osiąga zysk normalny (zerowy).
Na rysunku 3 cena rynkowa jest niższa od
kosztu przeciętnego. Przedsiębiorstwo ponosi
stratę.

2

Cena,

Koszty

KM

KCP

C B

A UP=P

UM

0 Qr

Produkcja

3

Cena, KCP

Koszty

KM

E D

STRATA

C B

A UP=P

UM

0 Qr

Produkcja

Rysunek 4 pozwala porównać wielkość
produkcji i wysokość cen w gałęzi produkcji w
warunkach monopolu i konkurencji doskonałej.
W krótkim okresie monopolista będzie
dostarczał na rynek produkcję Q1 po cenie P1,
która jest równa utargowi przeciętnemu.
Wielkości te wyznacza punkt przecięcia
krzywej kosztu marginalnego z krzywą utargu
marginalnego (punkt A).

Gdyby w tej gałęzi produkcji panowałaby
konkurencja doskonała to producenci
dostarczaliby na rynek produkcję Q2 po cenie
P2, która jest równa utargowi przeciętnemu i
utargowi marginalnemu. Wielkości te wyznacza
punkt przecięcia krzywej kosztu marginalnego
z krzywą utargu przeciętnego, który w
warunkach konkurencji doskonałej jest równy
utargowi marginalnemu (punkt B).

4

Cena,

Koszty

KM

P1 C KCP

P2 B

A UP=P

UM

0 Q1 Q2

Produkcja

W porównaniu z konkurencją doskonałą
monopol prowadzi do niższej łącznej
produkcji (Q1 < Q2) i wyższej ceny
produktu (P1 > P2).
Istnienie monopolu sprawia więc, że nabywcy
płacą wyższe ceny za mniejsze ilości
nabywanych produktów.