Technologia kosmetyków

Wykład 1

Zarys anatomii i fizjologii skóry

Uzyskanie mechanicznej ochrony
skóry przed czynnikami
zewnętrznymi (preparaty
ochronne)
Uzyskanie działania leczniczego,
gdzie miejscem działania
substancji leczniczej może być:

 powierzchnia skóry (środki

odkażające i antyseptyczne)

Cele stosowania preparatów
dermatologicznych

 warstwy położone głębiej (leki

przeciwhistaminowe,
przeciwzapalne, miejscowo
znieczulające)

 narządy, do których substancja

lecznicza dociera w wyniku
wchłaniania przez skórę
wywierając działanie ogólne

BUDOWA ANATOMICZNA

SKÓRY

Skóra pokrywająca

całe ciało

człowieka, składa

się z trzech

warstw:

naskórka

(epidermis),

skóry właściwej

(dermis),

tkanki podskórnej

(subcutis).

Naskórek

Naskórek – epidermis, składa się głównie z

dojrzewających

komórek nabłonkowych,

nazywanych

keratynocytami.

Oprócz

keratynocytów w naskórku znajdują się

również komórki barwnikowe —

melanocyty

.

Komórki te w.ytwarzają melaninę, która

determinuje kolor skóry;
komórki odpowiedzialne za reakcje

immunologiczne -

komórki Langerhansa

i

komórki układu nerwowego

—

komórki

Merkela

(wolno adaptujące się

mechanoreceptory odpowiedzialne za

bodźce dynamiczne, statyczne i wibracyjne).
Komórki naskórka migrują w kierunku

wierzchniej warstwy skóry przechodząc

końcowe różnicowanie.

Naskórek (najgrubszy na

rękach i stopach) Naskórek
tworzy kilka warstw:
podstawną(stratum
basale),
kolczystą (stratum
spinosum),
ziarnistą (stratum
granulosum),
rogową (stratum
conrneum)

W skórze właściwej (dermis)
utworzonej z

tkanki łącznej

, znajdują

się

włókna kolagenowe, elastyna

oraz

elementy komórkowe

(fibroblasty,

naczynia i nerwy).
W głębokiej warstwie skóry właściwej
znajdują się

receptory wrażeń

mechanicznych

– ciałka blaszkowate

Vatera-Paciniego.
Dermis tworzy główną masę skóry i
jest dużo grubsza niż epidermis, co
nadaje jej elastyczności.

Skóra właściwa

Tkanka podskórna

Tkankę podskórną –tworzy

tkanka

tłuszczowa

i

łączna

. W skórze znajdują

się przydatki skóry:

gruczoły potowe

(ekrynowe, które wydzielają pot pod

wpływem emocji i impulsów w układu

nerwowego),

gruczoły łojowe

,

paznokcie

i

włosy

.

tkanka podskórna rąk posiada

znikomą ilość gruczołów łojowych, co

znacznie zmniejsza jej możliwości do

wytwarzania sebum.
Wewnętrzna strona dłoni nie posiada

mieszków włosowych,

SKÓRA JAKO ORGAN
OCHRONNY

Skóra ręki stanowi warstwę ochronną
przed szkodliwymi czynnikami różnej
natury. Jest to bariera chroniąca przed
zakażeniem bakteriami, grzybami,
wirusami, przed czynnikami
mechanicznymi, termicznymi,
chemicznymi i promieniowaniem
świetlnym, oraz zapewnia niezmienne
warunki dla środowiska wewnętrznego
organizmu (homeostazę).

Ochrona przed urazami
mechanicznymi

tkanka tłuszczowa podskórna dzięki
swojej sprężystości osłabia działanie
urazów mechanicznych a włókna
kolagenowe i sprężyste nadają
dodatkowej spoistości. Falisty układ
brodawek podskórnych pozwala na
rozciągnięcie skóry. Dodatkowo warstwa
rogowa ma zdolność przerastania w
przypadku powtarzających się urazów
mechanicznych.

Ochronę przed czynnikami
chemicznymi

Ochronę przed czynnikami

chemicznymi stanowią: płaszcz

tłuszczowy, w postaci wydzieliny z

gruczołów łojowych i wody wydzielanej

przez gruczoły potowe, kwaśne pH skóry

(pH 4,2-5,6) – bariera dla rozwoju

grzybów i bakterii i keratyna zawarta w

komórkach naskórka – ochrona przed

działaniem kwasów. Stałe wysychanie

powierzchni skóry i złuszczanie się

naskórka powoduje, iż bakterie zostają

usunięte mechanicznie.

Ochrona przed czynnikami
fizycznymi

Ochrona przed czynnikami
fizycznymi polega na tworzeniu się
melaniny, która ma zdolność zarówno
rozpraszania jak i pochłaniania
biologicznie czynnej części widma
słonecznego, tak więc stanowi ochronę
przed promieniami nadfioletowymi (UV).
Mechanizmy polegające na zwiększaniu
i zmniejszaniu utraty ciepła przez
organizm są elementem ochronnym
przed nadmiernym przegrzaniem lub
oziębieniem skóry.

Przenikanie substancji przez
skórę

Substancja lecznicza może
przenikać przez skórę trzema
drogami:

1. Transdermalnie

– przez komórki,

2. Transepidermalnie

– pomiędzy

komórkami,

3. Transfolikularnie

– przez

gruczoły i mieszki włosowe.

Barierę podczas procesu

wnikania stanowi warstwa

rogowa naskórka-zwłaszcza ściśle

ułożone suche i całkowicie

zrogowaciałe komórki jej

najbardziej zewnętrznej warstwy.
Warstwa rogowa zawiera ok. 5-

10% wody, jednak białka obecne

w błonach komórek zdolne są do

wiązania ok. 80% wody.
Nawodnienie sprawia, że warstwa

rogowa pęcznieje i staje się

bardziej przepuszczalna.

Wnikanie substancji do warstwy
rogowej i przechodzenie przez nią
jest etapem najpowolniejszym,
określającym szybkość całego
procesu dyfuzji przez skórę
Przenikanie przez kolejne
warstwy żywych komórek
naskórka i wychwytywanie
substancji leczniczej przez
kapilary przebiega szybko.

O przepuszczalności skóry
(większej lub mniejszej) dla
różnych związków
chemicznych decydują
czynniki:

Typ skóry,
Anatomiczna lokalizacja skóry,
Wiek osoby stosującej preparat,
Stan skóry (zmiany chorobowe,
uszkodzenia mechaniczne, stan
nawodnienia)

Działanie kosmetyku
przeznaczonego do podania na
skórę zależy od:

Właściwości fizykochemicznych

substancji leczniczej,

- substancje rozpuszczalne w lipidach

łatwiej przenikają przez warstwę

rogową niż substancje hydrofilowe.

- Modyfikacja lipofilowości kosmetyków

w celu zwiększenia przenikania przez

skórę →

koncepcja prekursora

kosmetyku (prokosmetyku),

który po

przeniknięciu przez warstwę rogowa

ulega zmetabolizowaniu i uwalnia

aktywną substancję macierzystą

- Dyfuzja substancji polarnych i

zjonizowanych poprzez kanały
hydrofilowe skóry.

Największa

absorbcja substancji czynnej następuje,
gdy stężenie formy niezjonizowanej jest
największe

W kosmetykach aplikowanych na skórę

stosuje się substancje lecznicze
(czynne) w formie kwasowej lub
zasadowej, a nie w formie soli.

Jeśli w dyfundującej cząsteczce obecne

są

grupy polarne

możliwe są ich

oddziaływania z grupami polarnymi
obecnymi w naskórku – powoduje to
spadek zdolności cząsteczki do dyfuzji.

- Wielkość cząsteczek

– szybciej

przenikają związki o mniejszej
cząsteczce (hydrokortyzon,
estradiol, jod, kwas borny,
nitrogliceryna) niż te o cząsteczce
większej. Hormony peptydowe,
antybiotyki makrolidowe,
wielocukry praktycznie nie
przenikają przez skórę.

- Lotność związku

– gazy przenikają

przez skórę łatwo

Rodzaju podłoża i jego właściwości,

Podłoże –

obojętny, chemicznie

trwały nośnik kosmetyku, który
powinien uwalniać substancje
leczniczą we właściwym czasie i
właściwej ilości. W wyniku
własnego oddziaływania na skórę
powinien ułatwiać jej wnikanie do
warstwy rogowej

Stanu skóry,
Wzajemnego oddziaływania
kosmetyk-podłoże-skóra,
Obecności substancji
pomocniczych.

Substancje

pomocnicze

– mogą mieć

decydujący wpływ na szybkość
uwalniania substancji aktywnej z
preparatu (kremu, toniku,
balsamu), na szybkość wchłaniania
i trwałość postaci kosmetyku.