Staw skroniowo-żuchwowy

Staw skroniowo-żuchwowy

(

(

articulatio

articulatio

temporomandibularis)

temporomandibularis)

rozwój, budowa, fizjologia,

badanie

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż

Staw s-ż wykazuje szereg odrębności
od innych stawów w ustroju.
Odrębności te wyrażają się między
innymi w jego ontogenetycznym
rozwoju. Zawiązki stawu s-ż pojawiają
się w 4 m.ż. płodowego, kiedy mięśnie
nie są jeszcze zdolne do czynności
zmieniania stosunków między
kostnymi składnikami stawu.

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż

Składniki stawu s-ż, jak dół
żuchwowy (fossa mandibularis),
guzek stawowy (tuberculum
articulare), wyrostek kłykciowy
(processus condylaris) i krążek
stawowy (discus articularis) różnią
się pochodzeniem i przebiegiem
rozwoju osobniczego.

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż



Dół i guzek stawowy rozwijają się z

mezynchymy, a proces ich kostnienia

przebiega tak jak kości błoniastych.



Wyrostek kłykciowy żuchwy przechodzi w

swym rozwoju przez stadium chrząstki, czyli

podlega odochrzęstnemu kostnieniu.

Kostnienie tej chrząstki postępuje drogą

nierównomiernej i niecałkowitej zamiany na

kość.Czapeczka chrząstkowa utrzymuje się do

25-30 r. ż.; po przekroczeniu 30 r.ż. chrząstka

hialinowa zamienia się na włóknistą.

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż



Powierzchnia stawowa wyrostka kłykciowego
jest pokryta chrząstką, podczas gdy guzek
stawowy i dół stawowy są pokryte okostną.



Krążek stawowy wywodzi się z tkanki łącznej
tej samej co torebka stawowa (capsula
articularis) otaczająca staw. Krążek stawowy
wykazuje do 25-30 r.ż. budowę histologiczną
gęstej tkanki łącznej kolagenowej, która
dopiero po przekroczeniu 30 r.ż. nabiera
właściwości chrząstki włóknistej.

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż

W okresie niemowlęcym staw s-ż
jest niewykształcony. Poszczególne
elementy mają ogólne zarysy
budowy:



Dół stawowy jest płytki, w formie
nieznacznego zagłębienia w kości
skroniowej



Guzek stawowy jest prawie płaski

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż



Głowa wyrostka kłykciowego jest
okrągła



Krążek stawowy jest gruby i
bezkształtny



W czasie spoczynku żuchwy, głowa
ustawia się na wprost dołu
stawowego, a nie na stoku guzka

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż

W okresie pierwszego ząbkowania i

rozwoju zgryzu mlecznego następuje

dalsze kształtowanie stawu s-ż.

Pogłębiony nagryz siekaczy mlecznych

(w pierwszej fazie ząbkowania) oraz

zaguzkowanie zębów bocznych w

dalszych etapach rozwoju zgryzu i

opanowaniu czynności żucia nadają

odpowiedni kształt i formę elementom

stawowym.

Rozwój stawu s-ż

Rozwój stawu s-ż

Budowa stawu s-ż jest odbiciem

mechanizmów czynnościowych

wynikających z formy zgryzu i narastających

zadań funkcjonalnych narządu żucia.



Narasta guzek stawowy i zarysowuje się

jego stok



Pogłębia się dół stawowy



Krążek stawowy nabiera

charakterystycznego przewężenia



Głowa wyrostka kłykciowego wywędrowuje

z zagłębienia, przyjmując pozycję w czasie

spoczynku na stoku guzka

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Powierzchnia stawowa na kości
skroniowej



Głowa wyrostka kłykciowego
żuchwy



Chrząstka śródstawowa



Torebka stawowa wzmocniona
więzadłami

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż

Powierzchnia stawowa kości skroniowej

składa się z części tylnej wklęsłej – dołu

żuchwowego (fossa mandibularis) i

przedniej wypukłej – guzka stawowego

(tuberculum articulare).



Dół żuchwowy tylko w przedniej części

obejmującej dołek stawowy (fovea

articularis) jest pokryty chrząstką,

ponieważ tylko w tej części przylega do niej

głowa żuchwy, oddzielona od niej chrząstką

stawową. Dołek stawowy leży ku przodowi

od szczeliny skalisto – bębenkowej. Część

przednia powierzchni stawowej znajduje się

na tylnym zboczu guzka stawowego.

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż

•

Guzek stawowy jest
uwypukleniem kostnym,
przebiegającym równolegle do
dołka stawowego. Do boku
przechodzi on w wyrostek
jarzmowy kości skroniowej.
Guzek stawowy jest pokryty
chrząstką włóknistą

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Powierzchnia stawowa na kości
skroniowej



Głowa wyrostka kłykciowego
żuchwy



Chrząstka śródstawowa



Torebka stawowa wzmocniona
więzadłami

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Głowa żuchwy (caput mandibulae)
jest walcem kostnym, wypukłym
zarówno w kierunku strzałkowym,
jak i czołowym. Ku dołowi przechodzi
w szyjkę żuchwy. Pomimo że cała
głowa leży wewnątrz torebki
stawowej, powierzchnię stawową
tworzy tylko jej przednia część, i
tylko ta część głowy jest pokryta
chrząstką, podczas gdy część tylną
pokrywa tkanka łączna.

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Powierzchnia stawowa na kości
skroniowej



Głowa wyrostka kłykciowego
żuchwy



Chrząstka śródstawowa



Torebka stawowa wzmocniona
więzadłami

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Krążek stawowy (discus
articularis) stanowi płytkę
owalną, zbudowaną z tkanki
łącznej zbitej, w której znajdują
się pojedyncze komórki chrzęstne.
Płytka ta jest cienka w swym
odcinku środkowym, znacznie
grubsza w częściach brzeżnych,
szczególnie z przodu i z tyłu
(osiąga tu grubość 3-4 mm).

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Górna powierzchnia chrząstki w
jej przednim odcinku jest
wklęsła; przy zamkniętych
ustach leży na guzku stawowym.
W odcinku tylnym ,
przylegającym do dołka
stawowego, jest wypukła. Dolna
powierzchnia chrząstki
stawowej, przylegająca do głowy
żuchwy, jest wklęsła.

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Chrząstka śródstawowa jest
ruchomą panewką dla głowy
żuchwy. Dzieli ona staw na część
górną większą i dolną mniejszą.
Powstają więc tu dwa stawy:
górny chrząstkowo – stawowy i
dolny chrząstkowo – żuchwowy.

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Powierzchnia stawowa na kości
skroniowej



Głowa wyrostka kłykciowego
żuchwy



Chrząstka śródstawowa



Torebka stawowa wzmocniona
więzadłami

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Torebka stawu żuchwowego jest
luźnym lejkowatym workiem
łącznotkankowym, ciągnącym się od
powierzchni stawowej na kości
skroniowej do szyjki żuchwy,
zrośniętym dokoła z chrząstką
śródstawową. W ten sposób jama
stawowa dzieli się na dwie komory. W
rzadkich przypadkach komory te łączą
się z sobą przez otwór w środkowym
odcinku chrząstki śródstawowej

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Torebka stawowa jest tak luźna, że
zwichnięcie głowy żuchwy może się
odbywać bez przerwania torebki.
Przyczep torebki na kości skroniowej
jest prawie kolisty. Obejmuje on
guzek stawowy, sięgając ku tyłowi do
szczeliny skalisto – bębenkowej. Na
żuchwie przyczep obejmuje szyjkę,
przy czym z tyłu sięga niżej niż z
przodu. Ściana torebki jest grubsza z
tyłu.

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Torebkę stawową wzmacnia: więzadło
boczne (ligamentum laterale) przyczepia
się ono do podstawy wyrostka
jarzmowego kości skroniowej, skąd jego
włókna biegną zbieżnie ku tyłowi i dołowi
do bocznej powierzchni szyjki żuchwy.
więzadło klinowo – żuchwowe
(ligamentum sphenomandibulare) biegnie
od zewnętrznej powierzchni kolca
klinowego, ku przodowi i dołowi i
przyczepia się do wewnętrznej
powierzchni gałęzi żuchwy

Więzadła stawu s-ż

Więzadła stawu s-ż

Więzadła stawu s-ż

Więzadła stawu s-ż

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



więzadło rylcowo – żuchwowe
(ligamentum stylomandibulare)
biegnie od końca i przedniej
powierzchni wyrostka
rylcowatego ukośnie ku przodowi
i dołowi przez dół zażuchwowy
do tylnego brzegu żuchwy w
okolicy kąta żuchwy.

Budowa stawu s-ż

Budowa stawu s-ż



Unerwienie:
Tylna i przyśrodkowa część
torebki stawu żuchwowego i
chrząstki śródstawowej
unerwiona jest przez nerw uszno
– skroniowy. Nerw żwaczowy i
skroniowy głęboki tylny
unerwiają boczny i przedni
odcinek torebki i chrząstki.

Mechanika stawu s-ż

Mechanika stawu s-ż



Ruchy w stawie s-ż odbywają się
w trzech kierunkach:

1.

opuszczanie i unoszenie (ruchy
zawiasowe)

2.

wysuwanie ku przodowi i cofanie
(ruchy saneczkowe lub ślizgowe)

3.

ruchy boczne (ruchy żucia)

Ruchy żuchwy

1

W prawidłowo ukształtowanym narządzie żucia istnieje
ścisłą korelacja między wszystkimi jego elementami.
Jednym z nich jest układ mięśniowo-nerwowy, który wraz
ze stawami skroniowo-żuchwowymi decyduje o ruchach
żuchwy. Ruchy żuchwy, jedynej ruchomej kości czaszki,
zależą od właściwości anatomicznych i topograficznych
stawu sż, od cech układu mięśniowo-nerwowego i stanu
więzadeł. Koordynatorem i regulatorem czynności
dynamicznej i statycznej mięsni jest układ nerwowy.

W warunkach fizjologicznych nie ma ruchu żuchwy, w
którym obserwowano by skurcz jednej pary mięśni. W
ruchach żuchwy zawsze bierze udział kilka mięśni; każdy
mięsień oprócz swej podstawowej czynności współdziała
w innych ruchach żuchwy.

Ruchy żuchwy

2

Odwodzenie żuchwy - zachodzi przy równoczesnym
skurczu mięśni skrzydłowych bocznych, które ten ruch
zapoczątkowują z zespołem synergistycznie działających
mm. nadgnykowych (przednie brzuśce mm.
dwubrzuścowych+ jednoczesna aktywność mm.
przywodzących ma zadanie hamujące, ochronne
zabezpieczające ssż przed nadmiernym doprzednim
poślizgiem głów żuchwy)

Przywodzenie żuchwy – obustronnie działające mm:
skroniowy, żwacz i skrzydłowy przyśrodkowy.

Ruchy żuchwy

3

Wysuwanie żuchwy - obustronny symetryczny skurcz

mm. skrzydłowych bocznych oraz współdziałających z

nimi mm. odwodzących żuchwę.(+hamujące ochronne

działanie tylnych włókien m. skroniowego)
Cofanie żuchwy – tylne poziome włókna mięśnia

skroniowego.
Ruch boczne – jednostronny skurcz kontralateralnie

działającego m. skrzydłowego bocznego oraz

synergistycznie, ipsilateralnie działających pozostałym

mięśni żucia.
Ruchy żucia – eloktromiogramy wskazują na czynność:

równocześnie z obu par mm. skroniowych i żwaczy, i na

przemian z nimi oba przednie brzuśce mm.

dwubrzuścowych

Ruchy żuchwy

4

Przy ruchach żuchwy mających miejsce w czasie

czynności takich, jak żucie, połykanie, mowa, z różnych

połączeń ruchów podstawowych tworzą się złożone

wzorce ruchowe. W kształtowaniu ich istotną rolę

odgrywa układ zębowy; dotyczy to szczególnie ruchów

żuchwy dokonujących się w kontakcie łuków zębowych.

Od ilości zębów, ich stanu, ukształtowania powierzchni

żujących i warunków zgryzowych zależą indywidualne

wzorce czynnościowe, zmieniające się w ślad za

zmianami zarówno fizjologicznymi, jak patologicznymi

zachodzącymi w układzie zębowym.

Ruchy w stawie skroniowo-żuchwowym

•Unoszenie (elevatio): m. skroniowy, m. żwacz, m. skrzydłowy

przyśrodkowy
•Opuszczanie (depressio): m. skrzydłowy boczny, mm. nadgnykowe

i podgnykowe*
•Wysuwanie (protrusio): m. skrzydłowy boczny, m. żwacz, m.

skrzydłowy przyśrodkowy**
•Cofanie (retractio): m. skroniowy – część wł. tylnych o przebiegu

skośnym i prawie poziomym, m. żwacz
•Obrót na zewnątrz i do wewnątrz (exrotatio, endorotatio):

m. skroniowy po jednej stronie, mm. skrzydłowe po stronie

przeciwnej, m. żwacz

* Opuszczanie żuchwy odbywa się zwykle pod wpływem siły ciążenia – mm. wspomagają ruch

opuszczania w przypadku pokonywania oporu
** Głównym mięśniem działającym podczas wysuwania żuchwy jest m. skrzydłowy boczny.

Pozostałe mm. pełnia rolę wspomagającą

Czynność

żucia

1

•Odruch nabyty; ruchy żucia rozwijają się
wraz z wyrzynaniem zębów mlecznych,
stają się coraz bardziej złożone,
przeobrażają się w odruchowe nawyki.
Ruchy żucia są sterowane przez układ
proprioreceptorów ozębnej, mięśni i
stawów sż, jak też przez zakończenia
czuciowe języka i bł. śluzowej. Na cykl
żucia składają się ruchy odwodzenia,
przywodzenia i ruchy boczne.

Czynność

żucia

2

•Tor ruchów żuchwy podczas
rytmicznego żucia zależy od stopnia
starcia pow. żujących łuków zębowych.
W początkowej fazie aktu żucia przy
żuciu miękkich kęsów oraz przy
wysokich guzkach zębowych występuje
przewaga ruchu zbliżonego do
pionowego. W końcowej fazie aktu żucia
przy żuciu twardych pokarmów i przy
startych pow. żujących, ruch żucia
dokonuje się raczej w pł. poziomej.
Stopień zużycia, starcia pow. żujących
uzależniony jest od żucia oraz ew.
parafunkcyjnych ruchów żuchwy.

Czynność żucia

3

•Przy odwodzeniu żuchwy język i policzki

wprowadzają kęs pokarmowy na pow. żujące,

wtedy żuchwa obniża się do pozycji

rozpoczynającej nacisk na kęs. Wg. Batesa i

wsp. twardy kęs pokarmowy skłania do

zaprzestania nacisku przez zęby

przeciwstawne. Stąd pierwsze kontakty pow.

żujących z kęsem są krótkotrwałe. W miarę

rozmiękczania kęsa zaczynają występować

coraz większe kontakty okluzyjne zębów, aż

do osiągnięcia centralnego zwarcia podczas

zbliżania się pow. żujących zębów

przeciwstawnych następuje w strefie

międzyguzkowej miażdżenie i mielenie

pokarmu. W prawidłowych warunkach

morfologicznych i czynnościowych żucie

dokonuje się obustronnie, naprzemiennie.

Ustawienie spoczynkowe

Ustawienie spoczynkowe



żuchwa jest nieco oddalona szczęki



napięcie spoczynkowe mięśni
utrzymuje żuchwę równoważąc jej
ciężar



przy pochyleniu głowy ku przodowi
żuchwa zbliża się do szczęki



przy pochyleniu ku tyłowi oddala się
od szczęki

Rozwieranie szczęk

Rozwieranie szczęk



Przy rozwieraniu szczęk głowa żuchwy

przesuwa się na szczyt guzka

stawowego: chrząstka ślizga się przy

tym ku przodowi, a ruch zawiasowy

odbywa się pomiędzy chrząstką a

głową. Chrząstka stanowi więc

panewkę dla głowy żuchwy. Jeżeli

mówimy o przesuwaniu się ku przodowi

głowy żuchwy, to mamy na myśli głowę

wraz chrząstką śródstawową.

Rozwieranie szczęk

Rozwieranie szczęk



Ruch chrząstki śródstawowej ku przodowi
odbywa się dzięki temu, że część włókien
mięśnia skrzydłowego bocznego
przyczepia się do torebki, która jest
zrośnięta z chrząstką śródstawową.
Mięsień ten przeciąga ją ku przodowi.
Ruch głowy żuchwy można wymacać, gdy
położymy palec nieco ku przodowi i dołowi
od przewodu słuchowego zewnętrznego i
szeroko rozewrzemy usta.

Różnice

Różnice



Zawiązki stawu s-z pojawiają się w 4
m-cu życia płodowego, kiedy mięśnie
nie są zdolne do czynności
zmieniania stosunków między
kostnymi składnikami stawu



Dół i guzek stawowy rozwijają się z
mezynchymy, a proces ich kostnienia
przebiega tak jak kości błoniastych

Różnice

Różnice



Wyrostek kłykciowy żuchwy przechodzi
w swym rozwoju przez stadium
chrząstki, czyli podlega kostnieniu
odchrzęstnemu



Dół i guzek stawowy pokryte są
okostną



Krążek stawowy wyodzi się z tkanki
łącznej, z tej samej co torebka stawowa

Różnice

Różnice



Staw jest podzielony przez krążek
stawowy na dwie części:
górno – przednią (komora czaszkowa)
dolno – tylną (komora żuchwowa)



Do krążka przyczepia się mięsień
skrzydłowy boczny oraz torebka
stawowa



oba stawy pracują równocześnie

Badanie stawu s-ż

Badanie stawu s-ż



Badanie palpacyjne – opuszki V palca
umieszczone w przewodzie
zewnętrznym kanału słuchowego
zewnętrznego; badanie pozwala
stwierdzić: przeskakiwania głowy
żuchwy (brak synchronizacji w ruchu
głowy żuchwy i krążka stawowego)



Objawy akustyczne - do przeskoków
mogą dołączyć trzaski i szmery

Badanie stawu s-ż

Badanie stawu s-ż



Przeskoki głowy żuchwy oraz objawy
akustyczne są wyrazem wzmożonego
napięcia mięśni skrzydłowych bocznych
i zaburzeń synchronizacji skurczowej
mięśni żucia. Występują one typowo w
przebiegu mioartropatii.



Rtg zdjęcie Schüllera przy otwartych i
zamkniętych ustach



Tomografia komputerowa