Kontrakty werbalne i

Kontrakty werbalne i

literalne

literalne

Kontrakty werbalne

Kontrakty werbalne

Wywodzą się ze

Wywodzą się ze

sponsio

sponsio

(kontraktu

(kontraktu

opartego na

opartego na

fides

fides

)

)

Kontrakt zawierany jest przez

Kontrakt zawierany jest przez

wymianę pytania i odpowiedzi w

wymianę pytania i odpowiedzi w

jednym ciągu (

jednym ciągu (

unitas actus

unitas actus

)

)



Ten sam zwrot musi być użyty zarówno w

Ten sam zwrot musi być użyty zarówno w

pytaniu, jak i odpowiedzi

pytaniu, jak i odpowiedzi



Osoby muszą być jednocześnie obecne

Osoby muszą być jednocześnie obecne

Kontrakty werbalne

Kontrakty werbalne

Zakres podmiotowy – kto może zawierać:

Zakres podmiotowy – kto może zawierać:



Tylko obywatele rzymscy (

Tylko obywatele rzymscy (

sponsio

sponsio

)

)



Także Latyni i peregryni (

Także Latyni i peregryni (

fidepromissio,

fidepromissio,

fideiussio

fideiussio

)

)



Kontrakt niedostępny dla głuchych i niemych

Kontrakt niedostępny dla głuchych i niemych



Osoba

Osoba

alieni iuris

alieni iuris

i niewolnik może przyjąć stypulację

i niewolnik może przyjąć stypulację

WAŻNE !!! Nie można zawrzeć stypulacji ze

WAŻNE !!! Nie można zawrzeć stypulacji ze

skutkiem dla osoby trzeciej

skutkiem dla osoby trzeciej

(

(

alteri stipulari nemo potest

alteri stipulari nemo potest

)

)

Wierzyciel, jako pozbawiony korzyści

Wierzyciel, jako pozbawiony korzyści

majątkowej z kontraktu nie mógłby mieć

majątkowej z kontraktu nie mógłby mieć

bowiem także skargi

bowiem także skargi

Skutek: powstaje

Skutek: powstaje

jednostronne zobowiązanie

jednostronne zobowiązanie

stricti iuris

stricti iuris

Ochrona wierzyciela

Ochrona wierzyciela

Condictio certae creditae pecuniae

Condictio certae creditae pecuniae

(C.C.C.P.)

(C.C.C.P.)



Zawsze, gdy przedmiotem przyrzeczenia jest

Zawsze, gdy przedmiotem przyrzeczenia jest

określona suma pieniężna

określona suma pieniężna

Formułka:

Formułka:

„

„

Jeśli okaże się, że pozwany jest

Jeśli okaże się, że pozwany jest

winien dać

winien dać

powodowi

powodowi

X sesterców

X sesterców

, zasądź sędzio od pozwanego na rzecz

, zasądź sędzio od pozwanego na rzecz

powoda X sesterców. Jeśli się nie okaże, uwolnij”

powoda X sesterców. Jeśli się nie okaże, uwolnij”

Condictio certae rei

Condictio certae rei

(C.C.R.)

(C.C.R.)

Gdy przedmiotem przyrzeczenia jest określona ilość

Gdy przedmiotem przyrzeczenia jest określona ilość

rzeczy zamiennych

rzeczy zamiennych

Actio ex stipulatu

Actio ex stipulatu

Gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona

Gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona

indywidualnie lub inne zachowanie

indywidualnie lub inne zachowanie

Stipulator (wierzyciel)

Promissor (dłużnik)

Abstrakcyjność i kauzalność

Abstrakcyjność i kauzalność

Pierwotnie (

Pierwotnie (

ius civile

ius civile

): czynność

): czynność

abstrakcyjna

abstrakcyjna

Prawo pretorskie:

Prawo pretorskie:



Causa zawarta w brzmieniu:

Causa zawarta w brzmieniu:

Czy przyrzekasz dać mi 100 tytułem posagu?

Czy przyrzekasz dać mi 100 tytułem posagu?



Udzielanie

Udzielanie

exceptio

exceptio

w przypadku istnienia

w przypadku istnienia

nieformalnych ustaleń związanych ze stypulacją

nieformalnych ustaleń związanych ze stypulacją

Exceptio doli

Exceptio doli

Exceptio non numeratae pecuniae

Exceptio non numeratae pecuniae

(a także – jako

(a także – jako

„środek ataku” –

„środek ataku” –

querela non numeratae pecuniae

querela non numeratae pecuniae

)

)

Exceptio non adimpleti contractus

Exceptio non adimpleti contractus

(do czasu

(do czasu

spełnienia świadczenia przez drugą stronę)

spełnienia świadczenia przez drugą stronę)



W ten sposób powstała tzw.

W ten sposób powstała tzw.

wewnętrzna

wewnętrzna

kauzalność stypulacji

kauzalność stypulacji

Abstrakcyjność i kauzalność

Abstrakcyjność i kauzalność

G. 4.116

G. 4.116

”Przewidziane zaś zostały zarzuty dla ochrony tych

”Przewidziane zaś zostały zarzuty dla ochrony tych

przeciwko którym toczy się postępowanie. Często

przeciwko którym toczy się postępowanie. Często

bowiem zdarza się, że ktoś ponosiłby odpowiedzialność

bowiem zdarza się, że ktoś ponosiłby odpowiedzialność

wg.

wg.

ius civile

ius civile

, lecz byłoby niesprawiedliwe skazanie go

, lecz byłoby niesprawiedliwe skazanie go

w postępowaniu sądowym. Na przykład: jeśli

w postępowaniu sądowym. Na przykład: jeśli

odebrałbym od ciebie nieformalne przyrzeczenie co do

odebrałbym od ciebie nieformalne przyrzeczenie co do

pieniędzy jako mający je wypłacić w celu udzielenia

pieniędzy jako mający je wypłacić w celu udzielenia

pożyczki, a nie wypłaciłbym. Bo jest pewne, że można

pożyczki, a nie wypłaciłbym. Bo jest pewne, że można

domagać się tych pieniędzy od ciebie, powinieneś

domagać się tych pieniędzy od ciebie, powinieneś

bowiem je dać, skoro jesteś zobowiązany z formalnego

bowiem je dać, skoro jesteś zobowiązany z formalnego

przyrzeczenia, lecz ponieważ byłoby niesłuszne abyś

przyrzeczenia, lecz ponieważ byłoby niesłuszne abyś

podlegał z tego tytułu zasądzeniu, przyjmuje się, że

podlegał z tego tytułu zasądzeniu, przyjmuje się, że

powinieneś być broniony poprzez zarzut podstępnego

powinieneś być broniony poprzez zarzut podstępnego

działania (

działania (

exceptio doli

exceptio doli

). […]”

). […]”

Zastosowanie stypulacji

Zastosowanie stypulacji

Intercessio

Intercessio

(umocnienie zobowiązania)

(umocnienie zobowiązania)

Novatio

Novatio

(odnowienie)

(odnowienie)

Stipulatio Aquiliana

Stipulatio Aquiliana

(stypulacja Akwiliańska)

(stypulacja Akwiliańska)

Adstipulatio

Adstipulatio

(wprowadzenie dodatkowego

(wprowadzenie dodatkowego

wierzyciela)

wierzyciela)

Wprowadzenie solidarności wierzycieli lub

Wprowadzenie solidarności wierzycieli lub

dłużników

dłużników

Ustanowienie odsetek

Ustanowienie odsetek

Ustanowienie kary umownej (

Ustanowienie kary umownej (

stipulatio poenae

stipulatio poenae

)

)

Ustanowienie posagu, zabezpieczenie zwrotu

Ustanowienie posagu, zabezpieczenie zwrotu

posagu

posagu

Umocnienie zobowiązań

Umocnienie zobowiązań

2 sposoby umacniania

2 sposoby umacniania

zobowiązania

zobowiązania

(

(

intercessio

intercessio

):

):



Rzeczowe

Rzeczowe

(np.

(np.

fiducia

fiducia

,

,

pignus

pignus

,

,

hipoteka

hipoteka

)

)



Osobowe

Osobowe

(poręczenie)

(poręczenie)

Znać !!!

Znać !!!

Poręczenie

Poręczenie

Osobowe umocnienie zobowiązania

Osobowe umocnienie zobowiązania

(poręczenie)

(poręczenie)



Zobowiązanie poręczyciela jest akcesoryjne

Zobowiązanie poręczyciela jest akcesoryjne

(zależne od istnienia długu głównego),

(zależne od istnienia długu głównego),



Poręczyciel, jako dłużnik dodatkowy, może być

Poręczyciel, jako dłużnik dodatkowy, może być

pozwany, gdy dłużnik główny nie płaci

pozwany, gdy dłużnik główny nie płaci



Poręczenie dokonywane w formie kontraktów

Poręczenie dokonywane w formie kontraktów

werbalnych:

werbalnych:

Sponsio

Sponsio

Stipulatio

Stipulatio

Fidepromissio

Fidepromissio

Fideiussio

Fideiussio



Zobowiązanie poręczyciela nie może być większe

Zobowiązanie poręczyciela nie może być większe

niż zobowiązanie dłużnika głównego (natomiast

niż zobowiązanie dłużnika głównego (natomiast

może być jedynie częściowe)

może być jedynie częściowe)

Różnice

Różnice

Sponsio

Sponsio

i

i

fidepromissio

fidepromissio

Tylko dla obywateli

Tylko dla obywateli

rzymskich (jedynie

rzymskich (jedynie

sponsio

sponsio

)

)

Umocnienie tylko

Umocnienie tylko

zobowiązań z kontraktów

zobowiązań z kontraktów

werbalnych

werbalnych

Niedziedziczne po stronie

Niedziedziczne po stronie

poręczyciela

poręczyciela

Fideiussio

Fideiussio

Również dla peregrynów

Również dla peregrynów

Umocnienie wszystkich

Umocnienie wszystkich

rodzajów zobowiązań

rodzajów zobowiązań

(także naturalnych)

(także naturalnych)

Dziedziczne

Dziedziczne

Poręczyciel po spełnieniu świadczenia dochodzi
zwrotu od
dłużnika głównego za pomocą skargi z kontraktu
zlecenia - actio mandati contraria

Kontrakty zbliżone

Kontrakty zbliżone

Podobne skutki:



Constitutum debiti alieni

(

nieformalna

nieformalna

umowa o wykonanie istniejącego zobowiązania

umowa o wykonanie istniejącego zobowiązania

osoby trzeciej)

osoby trzeciej)



Receptum argentarii

(

gwarancja zapłaty

gwarancja zapłaty

cudzego długu – istniejącego lub przyszłego –

cudzego długu – istniejącego lub przyszłego –

dokonywana przez bankiera)

dokonywana przez bankiera)



Mandatum qualificatum

(polecenie

udzielenia kredytu osobie trzeciej)

Adstipulatio

Adstipulatio

Powołanie wierzyciela dodatkowego

Powołanie wierzyciela dodatkowego



Pyta Aulus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi 100?

Pyta Aulus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi 100?



Pyta Brutus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi to

Pyta Brutus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi to

samo 100?

samo 100?

Skutki: jak w solidarności wierzycieli

Skutki: jak w solidarności wierzycieli



Spełnienie świadczenia do rąk adstypulatora

Spełnienie świadczenia do rąk adstypulatora

zwalnia wobec wierzyciela głównego

zwalnia wobec wierzyciela głównego



Acceptilatio

Acceptilatio

dokonana przez adstypulatora

dokonana przez adstypulatora

zwalnia dłużnika wobec wierzyciela głównego

zwalnia dłużnika wobec wierzyciela głównego

Uprawnienie adstypulatora:

Uprawnienie adstypulatora:



Niedziedziczne i niezbywalne

Niedziedziczne i niezbywalne



Adstipulatio dokonana przez osobę

Adstipulatio dokonana przez osobę

alieni iuris

alieni iuris

nie

nie

rodzi skutków dla jego

rodzi skutków dla jego

pater familias

pater familias

Odpowiedzialność

Odpowiedzialność

adstypulatora

adstypulatora

W przypadku zwolnienia dłużnika z

W przypadku zwolnienia dłużnika z

długu bez przyjęcia świadczenia:

długu bez przyjęcia świadczenia:

Actio ex lege Aquilia

Actio ex lege Aquilia

(II rozdział

(II rozdział

lex

lex

Aquilia

Aquilia

)

)

Actio mandati directa

Actio mandati directa

(w prawie

(w prawie

klasycznym)

klasycznym)

Novatio

Novatio

Ulpian 46.2.1.pr:

Ulpian 46.2.1.pr:

„Odnowienie (

„Odnowienie (

novatio

novatio

) jest

) jest

przelaniem i przeniesieniem

przelaniem i przeniesieniem

wcześniejszego długu w inne

wcześniejszego długu w inne

zobowiązanie tak cywilne, jak i

zobowiązanie tak cywilne, jak i

naturalne. Oznacza to, że z

naturalne. Oznacza to, że z

poprzedniej podstawy tworzy się

poprzedniej podstawy tworzy się

nową w ten sposób, aby wcześniejsza

nową w ten sposób, aby wcześniejsza

ustała”

ustała”

Novatio

Novatio

Stypulacja zastępująca

Stypulacja zastępująca

dotychczasowe zobowiązanie

dotychczasowe zobowiązanie

Zmiana zobowiązania między tymi

Zmiana zobowiązania między tymi

samymi osobami

samymi osobami

(np. w zakresie dodania lub

(np. w zakresie dodania lub

usunięcia warunku, zmiany terminu spełnienia

usunięcia warunku, zmiany terminu spełnienia

świadczenia itd….)

świadczenia itd….)

lub przez wprowadzenie

lub przez wprowadzenie

osoby trzeciej do zobowiązania np.

osoby trzeciej do zobowiązania np.



Co jesteś mi winien z tytułu sprzedaży

Co jesteś mi winien z tytułu sprzedaży

przyrzekasz mi dać?

przyrzekasz mi dać?



Tytusie, co winien jesteś Maeviusowi

Tytusie, co winien jesteś Maeviusowi

przyrzekasz mi dać?

przyrzekasz mi dać?

Novatio

Novatio

UWAGA 1 !!!

UWAGA 1 !!!

Novatio

Novatio

powodowała

powodowała

wygaśnięcie wszelkich zabezpieczeń

wygaśnięcie wszelkich zabezpieczeń

(rzeczowych i osobowych)

(rzeczowych i osobowych)

poprzedniego zobowiązania.

poprzedniego zobowiązania.

UWAGA 2 !!!

UWAGA 2 !!!

Novatio

Novatio

ma charakter

ma charakter

kauzalny, ponieważ w jej treści

kauzalny, ponieważ w jej treści

wymienia się zobowiązanie, które ma

wymienia się zobowiązanie, które ma

na skutek nowacji wygasnąć. Jego

na skutek nowacji wygasnąć. Jego

brak powoduje nieważność nowacji.

brak powoduje nieważność nowacji.

Stipulatio Aquiliana

Stipulatio Aquiliana

Gdy wiele zobowiązań z różnych

Gdy wiele zobowiązań z różnych

tytułów zostaje zastąpione przez 1

tytułów zostaje zastąpione przez 1

stypulację (

stypulację (

novatio

novatio

)

)

Następnie zobowiązanie z tej

Następnie zobowiązanie z tej

stypulacji jest umarzane przez 1

stypulacji jest umarzane przez 1

acceptilatio

acceptilatio

Aquillus Gallus (od niego pochodzi nazwa, a nie od

Aquillus Gallus (od niego pochodzi nazwa, a nie od

Lex Aquilia

Lex Aquilia

!!!) - schemat utworzony w ramach

!!!) - schemat utworzony w ramach

cavere

cavere

Pożyczka
Stypulacja
etc

stypulacja

novatio

acceptilatio

stipulatio

Kara umowna

Kara umowna

I. 3.15.7:

I. 3.15.7:

„Przedmiotem formalnych przyrzeczeń mogą

„Przedmiotem formalnych przyrzeczeń mogą

być nie tylko rzeczy, lecz także działania: na

być nie tylko rzeczy, lecz także działania: na

przykład, jeżeli odbieramy formalne

przykład, jeżeli odbieramy formalne

przyrzeczenie, że coś zostanie zrobione lub

przyrzeczenie, że coś zostanie zrobione lub

nie zostanie zrobione. Do tego rodzaju

nie zostanie zrobione. Do tego rodzaju

przyrzeczeń najlepiej jest dodawać karę

przyrzeczeń najlepiej jest dodawać karę

[umowną], aby wartość formalnego

[umowną], aby wartość formalnego

przyrzeczenia nie była nieokreślona i powód

przyrzeczenia nie była nieokreślona i powód

nie musiał udowadniać co mu się należy […]”

nie musiał udowadniać co mu się należy […]”

Kara umowna

Kara umowna

Zazwyczaj ustanawiana w stypulacji

Zazwyczaj ustanawiana w stypulacji

Gwarancja wykonania zobowiązania –

Gwarancja wykonania zobowiązania –

skuteczna zwłaszcza w zobowiązaniach

skuteczna zwłaszcza w zobowiązaniach

ze świadczeniem niemającym wartości

ze świadczeniem niemającym wartości

majątkowej lub trudnym do wyceny

majątkowej lub trudnym do wyceny

Zobowiązanie formalne i abstrakcyjne

Zobowiązanie formalne i abstrakcyjne

– w momencie niewykonania

– w momencie niewykonania

zobowiązania powstaje obowiązek

zobowiązania powstaje obowiązek

zapłaty kary umownej

zapłaty kary umownej

Kontrakty literalne

Kontrakty literalne

Cel: przekształcenie zobowiązania

Cel: przekształcenie zobowiązania

(zazwyczaj dobrej wiary) w zobowiązanie

(zazwyczaj dobrej wiary) w zobowiązanie

ścisłego prawa

ścisłego prawa

Wpisy w księgach rachunkowych

Wpisy w księgach rachunkowych



Nomina arcaria

Nomina arcaria

– znaczenie dowodowe

– znaczenie dowodowe

(potwierdzenie istnienia zobowiązania)

(potwierdzenie istnienia zobowiązania)



Nomina transcripticia

Nomina transcripticia

– „fikcyjny wpis” do

– „fikcyjny wpis” do

księgi potwierdzający wypłatę dłużnikowi

księgi potwierdzający wypłatę dłużnikowi

określonej sumy pieniędzy (

określonej sumy pieniędzy (

expensilatio

expensilatio

)

)

Skrypty dłużne (

Skrypty dłużne (

chirographa

chirographa

,

,

syngraphae

syngraphae

)

)

Kontrakty literalne

Kontrakty literalne

Transcriptio a re in personam

Transcriptio a re in personam

(„z przedmiotu

(„z przedmiotu

na osobę”) – między dotychczasowym

na osobę”) – między dotychczasowym

wierzycielem a dłużnikiem: przekształcenie

wierzycielem a dłużnikiem: przekształcenie

dotychczasowego zobowiązania na nowe

dotychczasowego zobowiązania na nowe

literalne

literalne



Skutek: Przekształcenie zobowiązania

Skutek: Przekształcenie zobowiązania

(nowacja) w abstrakcyjne zobowiązanie z

(nowacja) w abstrakcyjne zobowiązanie z

tytułu wpisu do księgi rachunkowej

tytułu wpisu do księgi rachunkowej

Transcriptio a persona in personam

Transcriptio a persona in personam

(„z osoby

(„z osoby

na osobę”) – za zgodą dotychczasowego

na osobę”) – za zgodą dotychczasowego

dłużnika i wierzyciela na miejsce tego

dłużnika i wierzyciela na miejsce tego

pierwszego wchodził nowy dłużnik

pierwszego wchodził nowy dłużnik

Next time

Next time

Z

Z

Podręcznik

Podręcznik

a

a



Rozdział IX § 38 pkt I-III

Rozdział IX § 38 pkt I-III

Z

Z

Podręcznik

Podręcznik

a

a

PR-PPP:

PR-PPP:



Rozdział 6.21

Rozdział 6.21

Źródła:

Źródła:



G. 3.182-225

G. 3.182-225

Z 565 Zagadek...

Z 565 Zagadek...



Kazusy: 180-184, 189-193

Kazusy: 180-184, 189-193

Next time – warto zajrzeć

Next time – warto zajrzeć

Warto zajrzeć:

Warto zajrzeć:

A. Koch,

A. Koch,

Ewolucja deliktu iniuria w

Ewolucja deliktu iniuria w

prawie rzymskim epoki republikańskiej,

prawie rzymskim epoki republikańskiej,

Czasopismo Prawno-Historyczne

Czasopismo Prawno-Historyczne

19/1967, nr 2, s. 51-74.

19/1967, nr 2, s. 51-74.

J. Krzynówek,

J. Krzynówek,

„Volenti non fit iniuria“.

„Volenti non fit iniuria“.

Powstanie i historia reguły,

Powstanie i historia reguły,

[w:]

[w:]

Łacińskie paremie w europejskiej

Łacińskie paremie w europejskiej

kulturze prawnej i orzecznictwie sądów

kulturze prawnej i orzecznictwie sądów

polskich,

polskich,

Warszawa 2001, s. 267-287.

Warszawa 2001, s. 267-287.