Zaburzenia psychiczne i

Zaburzenia psychiczne i

zaburzenia zachowania

zaburzenia zachowania

spowodowane

spowodowane

przyjmowaniem substancji

przyjmowaniem substancji

psychoaktywnych.

psychoaktywnych.

Alkohol F10.

Alkohol F10.

Karina Badura-Brzoza

Karina Badura-Brzoza

Katedra i Oddział Kliniczny Psychiatrii w

Katedra i Oddział Kliniczny Psychiatrii w

Tarnowskich Górach, ŚUM w Katowicach

Tarnowskich Górach, ŚUM w Katowicach

Po II wojnie światowej wzrosło spożywanie

Po II wojnie światowej wzrosło spożywanie

zarówno legalnych jak i nielegalnych

zarówno legalnych jak i nielegalnych

substancji psychoaktywnych

substancji psychoaktywnych

(alkoholu, tytoniu, leków). Średnie spożycie

(alkoholu, tytoniu, leków). Średnie spożycie

alkoholu w Polsce osiągnęło swój szczyt pod

alkoholu w Polsce osiągnęło swój szczyt pod

koniec lat 80 ( 9,5-10,5 czystego alkoholu /

koniec lat 80 ( 9,5-10,5 czystego alkoholu /

per capita /rok). Dalsze dane są rozbieżne,

per capita /rok). Dalsze dane są rozbieżne,

jedne podają zwiększanie inne zmniejszanie

jedne podają zwiększanie inne zmniejszanie

spożycia alkoholu. Obok obserwowanych

spożycia alkoholu. Obok obserwowanych

korzystnych tendencji (zmniejszenie

korzystnych tendencji (zmniejszenie

spożycia alkoholi wysokoprocentowych,

spożycia alkoholi wysokoprocentowych,

toksycznych, zmniejszenie zjawiska picia w

toksycznych, zmniejszenie zjawiska picia w

pracy) niepokoi wiele niekorzystych zmian:

pracy) niepokoi wiele niekorzystych zmian:

coraz wcześniejszy wiek inicjacji

coraz wcześniejszy wiek inicjacji

alkoholowej, coraz większe spożycie alkoholu

alkoholowej, coraz większe spożycie alkoholu

przez dziewczęta i kobiety, zastępowanie

przez dziewczęta i kobiety, zastępowanie

picia towarzyskiego piciem w samotności w

picia towarzyskiego piciem w samotności w

celu rozwiązywanie problemów

celu rozwiązywanie problemów

psychologicznych

psychologicznych

.

.

Średnie spożycie alkoholu plasuje Polskę

Średnie spożycie alkoholu plasuje Polskę

pośrodku innych krajów europejskich, ale

pośrodku innych krajów europejskich, ale

model picia polegający na wypijani dużych

model picia polegający na wypijani dużych

ilości stężonego alkoholu staje się

ilości stężonego alkoholu staje się

przyczyną dużej ilości zaburzeń zachowania.

przyczyną dużej ilości zaburzeń zachowania.

Liczbę wszystkich uzależnionych od

Liczbę wszystkich uzależnionych od

alkoholu w Polsce szacuje się na 600-800

alkoholu w Polsce szacuje się na 600-800

tyś. Osób pijących w sposób szkodliwy jest

tyś. Osób pijących w sposób szkodliwy jest

co najmniej tyle samo.

co najmniej tyle samo.

Stany kliniczne związane z używaniem
substancji psychoaktywnych

:

-

ostre zatrucie-w ICD 10 dotyczy osób nie uzależnionych,

ani nie przyjmujących w sposób szkodliwy, jednakże w
praktyce klinicznej każdej ostrej intoksykacji
- używanie szkodliwe –takie używanie, które powoduje
bądź znacznie przyczynia się do wystąpienia szkód
zdrowotnych ( psychicznych lub fizycznych) dot. osób nie
uzależnionych ( bowiem u uzależnionych szkody te są
powszechne)
- uzależnienie
- zespół abstynencyjny
- zespół abstynencyjny powikłany majaczeniem
- zaburzenia psychotyczne
- zespół amnestyczny
-rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia
psychotyczne

Ryzykowne używanie substancji

Ryzykowne używanie substancji

psychoaktywnych

psychoaktywnych

Jest to takie używanie substancji

Jest to takie używanie substancji

psychoaktywnych, które potencjalnie naraża na

psychoaktywnych, które potencjalnie naraża na

powstanie szkód zdrowotnych

powstanie szkód zdrowotnych

( prowadzenie pojazdu pod wpływem kanabinoli,

( prowadzenie pojazdu pod wpływem kanabinoli,

praca na wysokościach pod wpływem alkoholu,

praca na wysokościach pod wpływem alkoholu,

obsługiwanie maszyn po spożyciu leków

obsługiwanie maszyn po spożyciu leków

nasennych i uspakajających).

nasennych i uspakajających).

W odniesieniu do alkoholu jest też ilościowa

W odniesieniu do alkoholu jest też ilościowa

metoda oceny picia ryzykownego (opiera się na

metoda oceny picia ryzykownego (opiera się na

analizie krzywych obrazujących związek między

analizie krzywych obrazujących związek między

średnim spożyciem alkoholu a ryzykiem zgonu

średnim spożyciem alkoholu a ryzykiem zgonu

oraz zapadanie na choroby spowodowane

oraz zapadanie na choroby spowodowane

alkoholem). Ryzyko to gwałtownie wzrasta przy

alkoholem). Ryzyko to gwałtownie wzrasta przy

spożyciu 1-2 standardowych porcji ( 10g

spożyciu 1-2 standardowych porcji ( 10g

czystego alkoholu=25ml wodki-100ml

czystego alkoholu=25ml wodki-100ml

wina=200ml piwa) dziennie przez kobiety lub 3-

wina=200ml piwa) dziennie przez kobiety lub 3-

4 porcji dziennie przez mężczyzn.

4 porcji dziennie przez mężczyzn.

Ostre zatrucia alkoholem

Ostre zatrucia alkoholem

Alkohol działa depresyjnie na struktury

Alkohol działa depresyjnie na struktury

OUN. Początkowa reakcja organizmu

OUN. Początkowa reakcja organizmu

( podniecenie, wzmożenie aktywności,

( podniecenie, wzmożenie aktywności,

czasami agresywność, obniżenie

czasami agresywność, obniżenie

krytycyzmu) wynika z działania na

krytycyzmu) wynika z działania na

najmłodsze filogenetycznie struktury.

najmłodsze filogenetycznie struktury.

Zwiększanie stężenia we krwi jest przyczyną

Zwiększanie stężenia we krwi jest przyczyną

depresji coraz starszych i odpornych na jego

depresji coraz starszych i odpornych na jego

działanie struktur, aż po ośrodki

działanie struktur, aż po ośrodki

zawiadujące podstawowymi funkcjami

zawiadujące podstawowymi funkcjami

organizmu jak oddychanie i krążenie.

organizmu jak oddychanie i krążenie.

Ostre zatrucia przebiega w sposób

Ostre zatrucia przebiega w sposób

typowy i atypowy.

typowy i atypowy.

Upojenie patologiczne-

Upojenie patologiczne-

obejmuje

obejmuje

atypowe dla danej osoby reakcje na

atypowe dla danej osoby reakcje na

wypicie zazwyczaj małej dawki alkoholu,

wypicie zazwyczaj małej dawki alkoholu,

przejawiające się zaburzeniami

przejawiające się zaburzeniami

świadomości, często z agresywnością i

świadomości, często z agresywnością i

brutalnością, nieraz z zaburzeniami

brutalnością, nieraz z zaburzeniami

spostrzegania lub urojeniami. Stan ten

spostrzegania lub urojeniami. Stan ten

kończy się zazwyczaj zapadnięciem w

kończy się zazwyczaj zapadnięciem w

głęboki sen i całkowita lub częściową

głęboki sen i całkowita lub częściową

niepamięcią przeżyć z okresu upojenia.

niepamięcią przeżyć z okresu upojenia.

Upojenie alkoholowe może

Upojenie alkoholowe może

być maską niektórych stanów

być maską niektórych stanów

wymagających nagłej

wymagających nagłej

diagnostyki i leczenia:

diagnostyki i leczenia:

-krwawień

-krwawień

wewnątrzczaszkowych

wewnątrzczaszkowych

-hipoglikemii

-hipoglikemii

-zatrucia innymi

-zatrucia innymi

substancjami

substancjami

psychoaktywnymi

psychoaktywnymi

-zaburzeń świadomości na

-zaburzeń świadomości na

innym podłożu.

innym podłożu.

Leczenie

Leczenie

„domowe sposoby” ( ułożenie, nawodnienie).

„domowe sposoby” ( ułożenie, nawodnienie).

Płukanie żołądka wskazane jest jedynie w

Płukanie żołądka wskazane jest jedynie w

sytuacji spożycia dużej dawki alkoholu, nie

sytuacji spożycia dużej dawki alkoholu, nie

później niż godzinę po tym fakcie (szybka

później niż godzinę po tym fakcie (szybka

absorbcja etanolu z przewodu

absorbcja etanolu z przewodu

pokarmowego). Węgiel aktywny nie

pokarmowego). Węgiel aktywny nie

absorbuje alkoholu. Prowokowanie

absorbuje alkoholu. Prowokowanie

wymiotów jest przeciwskazane ze względu na

wymiotów jest przeciwskazane ze względu na

możliwość zachłyśnięcia. Brak dowodów na

możliwość zachłyśnięcia. Brak dowodów na

szczególną skuteczność intensywnego

szczególną skuteczność intensywnego

nawadniania parantalnego ( o ile nie ma

nawadniania parantalnego ( o ile nie ma

wyraźnych zaburzeń gospodarki wodno-

wyraźnych zaburzeń gospodarki wodno-

elektrolitowej) podobnie podawanie witamin,

elektrolitowej) podobnie podawanie witamin,

które miałyby przyspieszyć eliminacje

które miałyby przyspieszyć eliminacje

alkoholu.

alkoholu.

Szkodliwe picie alkoholu

Szkodliwe picie alkoholu

( Nadużywanie alkoholu)

( Nadużywanie alkoholu)

Jest to takie używanie alkoholu, które

Jest to takie używanie alkoholu, które

prowadzi lub znacząco przyczynia się do

prowadzi lub znacząco przyczynia się do

wystąpienia szkód zdrowotnych

wystąpienia szkód zdrowotnych

(psychicznych lub somatycznych) ale

(psychicznych lub somatycznych) ale

dotyczy to osób nie uzależnionych ( u osób

dotyczy to osób nie uzależnionych ( u osób

uzależnionych szkody zdrowotne są

uzależnionych szkody zdrowotne są

powszechne).

powszechne).

Tylko w niektórych przypadkach jest ono

Tylko w niektórych przypadkach jest ono

stadium przejściowym prowadzącym do

stadium przejściowym prowadzącym do

uzależnienia. Z nadań wynika, że znaczna

uzależnienia. Z nadań wynika, że znaczna

część osób u której stwierdzono

część osób u której stwierdzono

nadużywanie nie stała się uzależniona i

nadużywanie nie stała się uzależniona i

utrzymywała swój model picia przez wiele

utrzymywała swój model picia przez wiele

lat.

lat.

1. Wpływ alkoholu na struktury OUN

- zmiana aktywności układu neuroprzekaźników- depresja, lęk
- bezpośrednie toksyczne działanie na tkanki alkoholu i jego metabolitu
aldehydu octowego.
- powstawanie produktów kondensacji aldehydu octowego z białkami o
właściwościach autoimunizujących,
- toksyczne działanie związków nie metabolizowanych przez uszkodzoną
wątrobę
2. Zaburzenia odżywiania
3. Zmniejszenie odporności
4. Wpływ na ekspesję genów o właściwościach patogennych
5. Urazy i mikrourazy
6. Zmniejszenie krzepliwości i zwiększenie kruchości naczyń
7. Niehigieniczny tryb życia
8. Pogorszenie sytuacji materialnej
9. Psychologiczne mechanizmy depresjogenne

Wpływ alkoholu na organizm

Przesiewowe wykrywanie
picia szkodliwego:

AUDIT,
biochemiczne markery:
GGTP, aminotransferazy

Leczenie: edukacja

Uzależnienie

Przyjmuje się ze w powstaniu
uzależnienia od alkoholu czynnik
genetyczny ma udział w 40-60%.
Związane jest to m.inn z genetycznie
uwarunkowaną aktywnością
dehydrogenazy alkoholowej i
aldehydowej. Osoby z obniżona
aktywnością tego enzymu źle się czyją po
spożyciu alkoholu ( z powodu zatrucia
aldehydem octowym), więc unikają
alkoholu i rzadziej się uzależniają.
Nieprawidłowości w zakresie
neuroprzekaźnictwa dopaminergicznego,
opioidowego, serotoninowego,
noradrenergicznego

Kryteria diagnostyczne (wg ICD-10) uzależnienia
od substancji psychoaktywnej

Należy stwierdzić obecność trzech lub więcej niżej wymienionych
objawów występujących (cechujących) w zachowaniu pacjenta
łącznie, stale przez okres 1 miesiąca lub w sposób powtarzający się
przez 1 rok

I Silne pragnienie, potrzeba lub poczucie przymusu
przyjmowania substancji
II Trudności z samokontrolą w powstrzymywaniu się od
przyjmowania środka psychoaktywnego
III Występowanie zespołu abstynencyjnego w następstwie
odstawienia lub zmniejszenia dawki przyjmowanego
środka
IV Wzrost tolerancji na środek, potrzeba wzrostu dawki w
celu osiągnięcia zamierzonego efektu
V Utrata dotychczasowych zainteresowań,
koncentrowanie się na zdobywaniu środka
VI Przyjmowanie środka mimo uświadomienia sobie
szkodliwych następstw np. marskości wątroby, HIV

Leczenie

Psychoterapia

Pragramy eklektyczne łączące:
elementy poznawcze ( przekazywanie wiedzy o
szkodliwości alkoholu, utracie kontroli, mechanizmach
zaprzeczenie)
elementy behawioralne ( asertywność, unikanie sytuacji
zagrażających piciu alkoholu)
elementy egzystencjalne czasem zwane duchowością
( celowość i sens życia postawy altruisyczne wobec
rodziny i innych) – terapie grupowe oparte na zasadach
społeczności terapeutycznej.
Formy środowiskowe-AA
Terapie dla osób współuzależnionych ( zespół zaburzeń
emocjonalnych i psychosomatycznych występujących u
członków rodzin osób uzależnionych , które wbrew
intencja podtrzymują mechanizmy uzależnienia)
DDA

Farmakoterapia

Akamprozat: normalizacja mechanizmów pobudzania i
hamowania zmienionych adaptacyjnie przewlekłym
piciem alkoholu, obniża głód alkoholowy

Naltrekson (nie zarejestrowany do leczenia uzależnień
od alkoholu) blokada receptora opioidowego, zmniejsza
euforię po wypiciu alkoholu i przerywa mechanizm
pozytywnych wzmocnień).

SSRI, Tianeptyna,

Disulfiram ( skuteczność nie jest udowodniona, może
napędzać mechanizm uzależnienia poprzez działanie
depresjogenne i tworzenie związków morfinopodobnych)

Zespół abstynencyjny

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie co najmniej 3
z poniższych objawów:
-drżenie języka, powiek lub wyciągniętych dłoni
-wzmożona potliwość
-nudności lub wymioty
-tachykardia lub/i nadciśnienie tętnicze
-pobudzenie psychomotoryczne
-bóle głowy
-zaburzenia snu
-złe samopoczucie lub osłabienie
-zwiewne omamy lub złudzenia wzrokowe, dotykowe
-lęk

,

Główny mechanizm powstania zespołu
abstynencyjnego polega na tym, że przewlekłe
picie alkoholu powoduje szereg zmian
adaptacyjnych oun w celu utrzymania
homeostazy a odstawienie środka powoduje
fizjologiczne ujawnienie się tych zmian.

Leczenie

może odbywać się w warunkach
ambulatoryjnych, hospitalizację należ rozważyć
w przypadku występowania drgawek lub
majaczenia alkoholowego w przeszłości,
tendencji do nasilania się objawów, ciężkich
powikłań lub chorób somatycznych, braku
opieki.
Fermakoterapia polega na podawaniu BDZ
długodziałających (diazepam) przez okres 7-10
dni. Pacjentom pod wpływem alkoholu można
podać B-blokery, lub blokery kanału
wapniowego.
Nawadnianie.
Zwrócić uwagę na powikłania somatyczne.

Zespoły abstynencyjne
powikłane

Drgawkami ( napad drgawkowy
uogólniony)
Majaczeniem

Nagle zaprzestanie lub duża redukcja
spożywanego alkoholu może spowodować
wystąpienie objawów prodromalnych. Są
to objawy zespołu abstynencyjnego oraz
towarzyszące im zwiewne iluzje i omamy
słuchowych i wzrokowych ( z częściowa
zachowanym krytycyzmem).

,

Kryteria majaczenia:

Stwierdzenie związku przyczynowego i czasowego między

przerwaniem picia lub znacznym zredukowaniem dawki
a wystąpieniem zaburzeń

Stwierdzenie alkoholowych objawów abstynencyjnych a

poza tym objawów typowych dla majaczenia:

1.zaburzenia świadomości ( dezorientacja w czasie i

miejscu)

2.omamy i złudzenia wzrokowe, dotykowe, słuchowe
3.lęk
4.silne drżenia mięśniowe
5.urojenia( dziania się, prześladowcze)
6.pobudzenie psychoruchowe
7.odwrócenie rytmu snu i czuwania
8.nadaktywność układu autonomicznego ( tachykardia,

nadciśnienie tętnicze, potliwość)

Stwierdzenie, że objawy nie są spowodowane

odstawieniem innej substancji psychoaktywnej ani
choroba somatyczna ani psychiczną.

Objawy mają charakter falujący nasilają się w nocy a

czasami ustępują całkowicie w ciągu dnia.

,

Leczenie

BDZ
Leczenie somatyczne

Majaczenie może maskować:

1. Krwawienie wewnątrzczaszkowe
2. Stany hipo i hiperglikemii
3. Infekcje (zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych, zapalenie płuc)

4. Zatrucie substancjami innymi niż alkohol
5. Inne stany somatyczne( niewydolność

wątroby, nerek, zaburzenia
endokrynologiczne).

,

,

Zejście majaczenia alkoholowego

-Zgon
-Przewlekła halucynoza alkoholowa
-Zespól Wernikiego-Korsakowa
-Otępenie

,

Przewlekła halucynoza alkoholowa

Związana jest z wieloletnim piciem alkoholu, niejasny jest
jej związek ze schizofrenią, biologicznym podłożem jest
zmiana aktywności układu dopaminy.
Objawy omamy słuchowe ( sąd nad zachowaniem
pacjenta) i wtórne urojenia prześladowcze.

Leczenie: NLP

,

Paranoja alkoholowa

Alkohol + paranoiczne cechy osobowości
( podejrzliwość, ponadprzeciętna zazdrość o
partnera, sztywne struktury poznawcze).
Występuje prawie wyłącznie u mężczyzn.
Objawy to usystematyzowane urojenia niewiary
małżeńskiej.
Charakter przewlekły mało podatny na leczenie.

Zespół Wernikiego-Korsakowa

Długotrwałe używanie alkoholu prowadzi do niedoborów
pokarmowych, szczególnie wit. B ( zmiany zapalno-
krwotoczne neuronów).
Objawy: uszkodzenie nerwów czaszkowych głównie
okoruchowych, stany zaburzeń świadomości, napady
drgawkowe. Objawy może poprzedzać lub może
występować po ich ustąpieniu zespół amnestyczny:
całkowita brak możliwości zapamiętywania, wypełnianie
luk pamięciowych konfabulacjami

Leczenie : B1, leki nootropowe

,

Otępienie alkoholowe

Rozpoznanie jest trudne gdyż stwierdzony zespół
otępienny trudno jest łączyć z etiologią jedynie
alkoholową.

,

,

Leczenie bez zgody:

Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych