1

1.

Kara pozbawienia

wolności: jej uzasadnienie

i konsekwencje.

Przestępczość powrotna.

2.

O co chodzi w projekcie

z przedmiotu „Zwalczanie

przestępczości”?

2

Działania zapobiegające przestępczości

1.

Etapy działań

związanych z

zapobieganiem przestępczości:

a.

etap działań pierwotnych (eliminowanie
warunków sprzyjających powstawaniu
środowisk przestępczych)

b.

etap działań wtórnych (usuwanie
warunków sprzyjających przestępczości i
utrudnianie popełniania przestępstw)

c.

etap działań następczych (to już reakcje
na popełnienie przestępstwa; zapobieganie
recydywie, „promieniowaniu”)

3

Sformalizowana reakcja na
przestępczość

2.

Reakcja na przestępczość, podobnie

jak kontrola, przybiera postać:

-

niesformalizowanej (gdy reakcję tę

podejmują podmioty kontroli

niesformalizowanej, np. wspólnota

sąsiedzka);

-

sformalizowanej (gdy reakcję tę

podejmują agendy sformalizowanej

kontroli prawnej)

4

Sformalizowana reakcja na
przestępczość

3.

Reakcja sformalizowana,

determinowana

przez politykę karną

, ma trójetapowy

charakter:

a.

określenie przedmiotu reakcji, tj.

stanowienie norm prawnych (

etap

legislacyjny

)

b.

stosowanie przepisów prawnokarnych

(proces w zw. z naruszeniem normy prawnej

–

etap realizacyjno-represyjny

)

c.

wykonanie sankcji określonej przez sąd

(inny organ –

etap wykonawczy

)

5

3.

Etap legislacyjny

(płaszczyzna

ustawowego zagrożenia karą)

a.

od polityki karnej na tym etapie zależy

zakres kryminalizacji (zbiór zachowań

zaliczanych do przestępczych)

b.

świeży przykład:

Antynarkotykowa krucjata

,

Ewa Siedlecka, „GW”, 18-19 grudnia 2010, s.

6

„Prokurator generalny blokuje zmianę ustawy

o przeciwdziałaniu narkomanii. Chce, by

ścigać za posiadanie małej ilości narkotyku”

Sformalizowana reakcja na
przestępczość

6

Sformalizowana reakcja na
przestępczość

Prokurator generalny Andrzej Seremet:

„Przepis może być wykorzystywany przez
dealerów narkotykowych”

Minister spraw. Krzysztof Kwiatkowski:

„W 1999 r., zanim wprowadzono obecne
przepisy, czyli karalność posiadania każdej
ilości narkotyku, za posiadanie skazano
1900 osób, a za handel – 1800. W 2009 r. –
za handel 900, za posiadanie - 20 tys.
Karzemy ofiary dealerów!!!”

7

Sformalizowana reakcja na
przestępczość

4.

Etap realizacyjno-represyjny

– cele

stosowania sankcji prawnokarnych:

a.

cel sprawiedliwościowy

(zaspokojenie społecznego poczucia
sprawiedliwości)

b.

cel ogólnoprewencyjny

(oddziaływanie na społeczeństwo)

c.

cel szczególnoprewencyjny

(oddziaływanie na sprawcę)

d.

cel kompensacyjny

(naprawienie/zmniejszenie
wyrządzonego zła)

8

Sformalizowana reakcja na
przestępczość



To, czy system preferuje takie,
czy inne cele

, zależy od przyjętej

teorii kary.

Wyróżnia się:

-

teorie absolutne

-

teorie względne

-

teorie mieszane

9

Reakcja na przestępczość

a.

w teoriach absolutnych

(związek z celami

sprawiedliwościowymi)

kara jest uważana

za sprawiedliwą, należną odpłatę za zło

b.

w teoriach względnych

(związek z celami

ogólno- i szczególnoprewencyjnymi)

kara

nie ma być odwetem, lecz zapobiegać
wyrządzeniu zła w przyszłości

c.

w teoriach mieszanych kara ma łączyć
aspekty kar z dwu poprzednich teorii;
sprawiedliwa odpłata nie może pomijać
właściwości sprawcy...

10

Problematyka kary pozbawienia
wolności

1.

Wg kodeksu karnego (art. 32)
karami są:

-

grzywna

(wymierzana w tzw. stawkach

dziennych, których wielokrotność to 10
do 540, nie niższych niż 10 zł i nie
wyższych niż 2 tys. zł)

-

ograniczenie wolności

(od miesiąca do

12 mies. + nieodpłatna, kontrolowana
praca na cele społeczne: 20 – 40 godzin
miesięcznie, lub potrącanie na cele
społeczne 10 – 25 proc. wynagrodzenia)

-

pozbawienie wolności

(od miesiąca do

15 lat)

-

25 lat pozbawienia wolności

-

dożywotnie pozbawienie wolności

11

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Zasadność kary pozbawienia wolności

jako powszechnego sposobu reagowania na
przestępstwo

jest podważana

, bo:

-

wskazuje się na niemożliwość
efektywnego przywracania sprawcy
społeczeństwu

(resocjalizacji) w izolacji

od tego społeczeństwa

-

przywołuje się negatywny wpływ
izolacji

penitencjarnej na psychikę

człowieka (na zaspokajanie jego potrzeb;
stąd podkultura, „drugie życie więzienia”)

12

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Techniki radzenia sobie z dolegliwościami
więzienia

jako izolacji przymusowej (kryteria

akceptacji porządku i sposobów ich realizacji):

-

zadomowienie

(typowe dla recydywistów)

- konwersja

(konformizm)

- zimna kalkulacja

(niby-rytualizm)

-

wycofanie

(odcięcie od otoczenia, zwrot ku sobie)

-

hamowanie

(odcięcie się, dewaluacja przeszłości)

-

fiksacja

(utrwalenie pewnych sposobów

zachowania)

-

bunt

(tu: przynależność do podkultury więziennej)

13

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Pojęcie prizonizacji (twórcą Donald Clemmer,
The prison community)

, czyli asymilacji kultury

więziennej, zwłaszcza nieformalnych norm
subkultury (zespołu symboli i wartości
określających odrębność danej grupy od innych)
więziennej

Prizonizacja jest konsekwencją

uczenia się

specyficznych dla środowiska więźniów:

-

postaw (w konsekwencji zachowań)

-

zwyczajów
Sprzyja jej: recydywa, czas osadzenia,
osobowość, związki ze światem zewn.,
akceptacja świata wewn.

14

Problematyka kary pozbawienia
wolności

Funkcje prizonizacji:

-

z jednej strony łagodzi dolegliwości
więzienia (bo oswaja z nim, daje poczucie
bezpieczeństwa)

-

z drugiej strony – jest przejawem integracji
ze strukturami nieformalnymi, działającymi
na obrzeżach powszechnie obowiązującego
systemu aksjonormatywnego, tym samym może
prowadzić do akceptacji przestępczości przez
utrwalanie norm i wzorów zachowań
nagannych...

15

Psychiczne następstwa izolacji
więziennej

Stygmatyzacja:

naznaczenie skazanego jako

przestępcy (wyrok, osadzenie w zakładzie karnym)

Standaryzacja:

unifikacja, ujednolicenie

skazanych - ubiór, posiadane przedmioty,
harmonogram dnia, zasady poruszania się,
widzenia (swoiste „odczłowieczenie” – zob.
depersonalizacja)

Degradacja

(poniżanie, manipulowanie,

naruszanie godności skazanych)

Depersonalizacja

(subiektywne odczucie, ale i

zamierzone oddziaływanie oraz zmiana
osobowości)

16

Problem resocjalizacji

Resocjalizacja to proces
zindywidualizowanego oddziaływania,
którego celem jest przynajmniej jurydyczna
poprawa przestępcy

-

to cel minimum, którego osiągnięcie pozwala
sprawcy po wyjściu z więzienia funkcjonować w
zgodzie z obowiązującymi normami prawnymi

-

cel maksimum – sprawca, po wyjściu z
zakładu karnego, respektuje nie tylko normy
prawne, ale też moralne

17

Podkultura więzienna

To rodzaj podkultury dewiacyjnej

(cechującej

się brakiem lub małym respektem dla wartości i
norm uważanych poza więzieniem za pożądane)

- utrudniającej proces resocjalizacji i stanowiącej
kontrpropozycję dla zasad instytucji
penitencjarnej
Obejmuje (jak każda kultura):

wartości, normy,

wzory zachowania, sposoby komunikowania

Ma charakter hierarchiczny i niejawny
Zwana jest także

„drugim życiem więziennym”

lub „grypserą” (od języka tej podkultury)

18

Podkultura więzienna - funkcje

Zaspokajanie potrzeb więźniów:

-

bezpieczeństwa

(chroni przed agresją

więźniów i daje poczucie ochrony przed
naciskami personelu więziennego)

-

stymulacji

(urozmaica życie, dostarcza

bodźców)

-

seksualnej

(akceptuje przemoc seksualną)

-

agresji

(zwłaszcza wobec więźniów spoza

subkultury)

19

Podkultura więzienna

-

przynależności grupowej

(w zastępstwie

opuszczonych grup ze świata wolnościowego)

-

odrębności

(podział na swoich i nie-swoich)

-

uznania i aprobaty

-

poczucia własnej wartości

-

posiadania

(akceptuje i ułatwia przemyt dóbr,

umożliwia integrującą praktykę dzielenia się)

-

wiedzy i zrozumienia

(oswojenia i komunikacji)

20

Przejawy subkultury więziennej

1.

Nieformalny kodeks postępowania więźniów

a.

jawna opozycja

do systemu więziennego

b.

promowanie siły fizycznej

(i jej stosowanie)

odwagi i przestępczego stylu życia, agresja

c.

zwalczanie osób

nienależących do subkultury

d.

wykorzystywanie więźniów

spoza podkultury

e.

solidarność

grupowa

2.

Podległość hierarchiczna

3.

Zasady komunikowania się

(grypsera)

4.

Zachowania

samoagresywne

5.

Tatuaż

21

Przeciwdziałanie podkulturze
więziennej

Subkultura więzienna

-

utrudnia resocjalizację

-

ma wpływ kryminogenny

Można jej przeciwdziałać:

-

zmniejszając przeludnienie

-

rozpoznając i klasyfikując skazanych

-

podnosząc kwalifikacje personelu

-

urozmaicając formy aktywności więźniów

22

Przestępczość a działania ją redukujące

-

Zamiast sankcji w postaci pozbawienia
wolności

można próbować tworzyć

instrumenty prawne służące kompensowaniu
strat: wyrównywaniu szkód, zmniejszaniu
skutków przestępstw, jednaniu z
poszkodowanymi...

-

Chodzi zatem o tworzenie większego
zestawu środków
szczególnoprewencyjnych,

umożliwiających

indywidualne podejście do sprawców
(warunkowe nieorzekanie kar, częściowe lub
całkowite wstrzymanie ich wykonywania - na
próbę, nałożenie obowiązków, nadzór kuratora
itp.)

23

Przestępczość a działania ją redukujące

-

Uwaga:

podejście kompensacyjno-

szczególnoprewencyjne nie oznacza jednak
zerwania z karą w rozumieniu prawa karnego
jako sposobem reakcji na przestępstwo!!!

-

Nie oznacza też pomijania innych celów
kary – np. ogólnoprewencyjnych; dlatego jest
to rozwiązanie stosowane generalnie w
przypadku przestępstw drobnych, sporadycznie
– w przypadku przestępstw poważnych.

-

Oczywiście sięganie po te środki zależne
jest od realizowanej polityki karnej –
restrykcyjnej bądź łagodnej…

24

Przestępczość a działania ją redukujące -
abolicjonizm

1.

Podejście abolicjonistyczne

- dwa założenia:

a.

jak najmniej państwa w reakcjach na

zachowania szkodzące innym ludziom

b.

jak najmniej wyrządzania dolegliwości przy

reagowaniu na zachowania szkodzące innym

2.

W postaci skrajnej postuluje likwidację

prawa karnego (znikają przestępstwa, są

najwyżej dewiacje), wyklucza pozbawianie

wolności.

3.

W postaci umiarkowanej – dopuszcza

działalność agend kontroli społecznej, ale

postuluje „prywatyzację” ich reakcji,

minimalizację stygmatyzacji sprawcy, a

pozbawienie wolności dopuszcza tylko w

celach terapeutycznych.

25

Abolicjonizm -

krytyka

*

S

połeczeństwo nie może przyzwolić na

zachowania destruktywne;

•

N

ie może przystać na nierozróżnianie

czynów pożądanych i niepożądanych,

•

G

rozi to bowiem rozkładem wspólnot

(opartych o systemy norm) i brakiem
odpowiedzialności za nie

26

Przestępczość a działania ją
redukujące - diversion

1.

Terminem diversion (obejście, skierowanie
na inną drogę) określa się inne niż abolicjonizm
koncepcje racjonalizowania reakcji na
zachowania naruszające normy prawa karnego.

2.

Koncepcje spod znaku diversion postulują
więc możliwie szerokie unikanie
bezwzględnej kary pozbawienia wolności,
zwłaszcza krótkoterminowej, i odebranie takiej
karze waloru miernika (bo oznacza to
„naznaczanie” kogoś w sposób z góry przyjęty
jako kogoś gorszego niż ci, którzy takiej karze
nie zostali poddani).

27

Przestępczość a działania ją
redukujące - diversion

1.

Zamiast pozbawiania wolności
zwolennicy tego podejścia postulują
nieizolacyjne, a zarazem kreacyjne
sposoby reakcji na czyny przestępcze
(szkolenia, naprawianie szkód, inne formy
kompensacji) -

patrz slajd nr 5!

2.

Nie domagają się jednak zniesienia
zinstytucjonalizowanych form reakcji
na czyny naruszające normy prawa
karnego!

28

Przestępczość powrotna

Przestępca powrotny

to osoba co

najmniej raz skazana za popełnienie
przestępstwa, która ponownie została
skazana za przestępstwo popełnione po
poprzednim skazaniu

29

Przestępczość powrotna

Recydywista to przestępca powrotny, który:

-

poprzednio został skazany

na karę pozbawienia

wolności za przestępstwo umyślne

-

odbył karę co najmniej 6 miesięcy

pozbawienia wolności (co najmniej rok, gdy mowa
o tzw. recydywie kwalifikowanej, a więc w
przypadku popełnienia tym razem przestępstwa
cięższego gatunku – art. 64 par. 2 kk)

-

został skazany za popełnione w ciągu 5 lat

po

odbyciu kary przestępstwo podobne do tego, za
które został skazany (przy recydywie
kwalifikowanej – za przestępstwo określone w art.
64 par. 2 kk)

30

Przestępczość powrotna

Recydywista penitencjarny

to osoba

przynajmniej po raz drugi odbywająca
karę pozbawienia wolności

Sprawca wielokrotnie karany

to

osoba skazana za przestępstwo co
najmniej po raz czwarty

31

Przestępczość powrotna - przyczyny

teorie

pozytywistyczne

antynaturalistyczne

-

pochodzenie z niskich
warstw społecznych

-

niekorzystne warunki
wychowawcze w domu
rodzinnym (rozpad
rodziny, negatywne
wzorce postępowania)

-

niepowodzenia szkolne

-

nadużywanie alkoholu

-

naznaczenie
wynikające z
popełnienia
przestępstwa i/lub
skazania za nie

-

odrzucone, często nie
znajdują akceptacji w
zbiorowości innej niż
przestępcza

-

stąd aktywność
przestępcza

32

Przestępczość powrotna - przyczyny

teorie

pozytywistyczne

antynaturalistyczne

-

wobec sprawcy
zastosowano
niewłaściwe
(nieskuteczne)
środki karne i/lub

-

Pozostawiono go w
kryminogennym
środowisku
społecznym

-

naznaczenie przyciąga
uwagę agend kontroli
społecznej i powoduje, że
osoby skazane znajdują się
pod szczególną kontrolą

-

łatwiej zatem wychwycić
ponowne popełnienie
przez nie przestępstwa, po
czym skazać

33

Przestępczość powrotna - przyczyny

teorie

pozytywistyczne

antynaturalistyczne

-

kara pozbawienia
wolności uważana jest
za bezskuteczną

-

postuluje się
ograniczenie jej
stosowania, zwłaszcza
w przypadku
młodocianych, i
położenie nacisku na
efektywną
resocjalizację

-

kara pozbawienia wolności
wręcz sprzyja ponownemu
popełnianiu przestępstw

-

po odbyciu kary powrót do
„zdrowego” układu
społecznego bywa
niemożliwy

-

to zwiększa
prawdopodobieństwo
powrotu do przestępczości

34

Hipotetyczny projekt

Do jego opracowania można zastosować

dowolną metodę rozwiązywania problemów, a
konkretnie – jej część polegającą na:

I)

Identyfikacji problemów kryminalnych

II)

Analizie przyczyn, źródeł problemu/ów pod
kątem:

a)

miejsca zdarzeń

, b)

ofiar

, c)

sprawców

III)

Zaplanowaniu działań

będących reakcją na

problem w kilku wymiarach:

a.

czasowym

(ile te działania mają trwać)

b.

personalnym

(kto będzie odpowiedzialny)

c.

rzeczowym

(co będzie potrzebne, jakie środki)

IV)

Odniesieniu tego do

miejsca, ofiar i sprawców

35

Ad. I) Identyfikacja problemów:

Kwestionariusz ankiety/wywiadu

1.

Czy miejsce, w którym Pan/i mieszka
można nazwać bezpiecznym i
spokojnym?

a.

zdecydowanie tak

b.

raczej tak

c.

trudno powiedzieć

d.

raczej nie

e.

zdecydowanie nie

36

2.

Jeśli nie jest Pan/i do końca przekonany/a, że

miejsce, w którym mieszka, jest bezpieczne i
spokojne, to co wzbudza Pana/i niepokój?

a. ruch samochodowy
b. brak chodników (piesi muszą chodzić ulicami)
c. niespokojna rzeka
d. drewniana zabudowa (częste pożary)
e. brak ośrodka zdrowia
f. duża odległość od pogotowia/szpitala
g. utrudniony dojazd do posesji (w przypadku

zagrożeń)

h. przestępczość
i. coś innego,

co?..............................................................

37

3.

Jeśli wskazał/a Pan/i przestępczość jako powód,

dla którego miejsce Pana/i zamieszkania nie jest
bezpieczne i spokojne, to jaki rodzaj przestępstw
ma Pan/i na myśli (proszę wybrać maksymalnie 3
najbardziej dolegliwe)?

a. kradzieże kieszonkowe
b. kradzieże z włamaniem do mieszkań/domów
c. kradzieże samochodów i włamania do samochodów
d. bójki i pobicia
e. wymuszenia
f. wandalizm
g. gwałty
h. przestępstwa narkotykowe (handel, produkcja)
i. zabójstwa
j. inne,

jakie?..............................................................................

38

4.

Dla wskazanych przez siebie przestępstw
proszę określić

miejsce/a, czas popełniania (czas

największego zagrożenia danym przestępstwem,
np. porę dnia/nocy, tygodnia/miesiąca, roku), ofiary
(zagrożonych) i domniemanych sprawców

a.

przestępstwo 1:

- miejsce/a...............................................................
- czas/pora...............................................................
- szczególnie narażeni:............................................
- domniemani sprawcy:...........................................

b.

przestępstwo 2:

-
-
-
-

c.

przestępstwo 3:

39

Załóżmy, że jeden ze zidentyfikowanych
problemów kryminalnych to...

-

Rozbój z zaborem mienia

-

Otóż do piaskownicy przed jedynym blokiem
mieszkalnym przy ul. Sucharskiego w
Rzeszowie wpadają w czasie wakacji, o
różnych porach długiego wtedy dnia, trudni
do zidentyfikowania małoletni z innych części
osiedla i zabierają dzieciom: wiaderka,
łopatki, grabki i foremki, niszczą usypane
babki z piasku i pobudowane zamki. Na
piasku podpisują się:

„Włatcy móch”

!

Pytanie:

Jak ustrzec dzieci przed

„włatcami móch”, jak tych ostatnich
zneutralizować?

40

Ad II) Analiza problemu (trójkąt
kryminalny)

1.

Miejsce

(fot.: piaskownica otoczona murawą,

do której prowadzą chodniki z czterech
stron; murek piaskownicy jest obły, do
siedzenia niewygodny; ławki dla dorosłych są
oddalone o ok. 15 m)

2.

„Najazdy”

małoletnich chuliganów odbywają

się nieregularnie, bo nie ma wtedy zajęć
szkolnych i właściwie o każdej porze dnia
zarówno dzieci mogą bawić się w
piaskownicy, jak i wyrostki (pozostawione
samym sobie, wszak rodzice, przynajmniej
niektórych, mogą pracować) przypuścić atak.

3.

„Najeźdźców”

zwykle bywa kilku...

41

4.

Sprawujący opiekę nad ofiarami

to

najczęściej babcie i dziadkowie, czasem
rodzice i starsze rodzeństwo; mimo czujności
– nie zawsze są w stanie przyjść wnukom,
dzieciom i rodzeństwu z pomocą, bo:

-

albo są od nich zbyt oddaleni

(gdy siedzą

na ławkach)

-

albo w ogóle ich przy dzieciach nie ma

(spoglądają czasem przez okna na
piaskownicę, gdy np. gotują obiad lub
sprzątają, albo – jak w przypadku starszego
rodzeństwa – oddalają się za bardzo bądź
oddają swoim sprawom, zapominając o
pozostawionych pod ich opieką maluchach)

42

Ad III) Plan działań (wstępny zarys)

1.

Miejsce:

-

można otoczyć

wysokim płotem z furtką zamykaną na

klucz (pytanie: kto będzie go trzymał?; czy takie
zamknięcie nie będzie wzbudzać w dzieciach lęku itd.
itp.?)

-

można zainstalować

kamerę rejestrującą obraz z

okolic piaskownicy (dzięki temu można by próbować
identyfikować napastników, monitorować kierunki, z
których nadciągają; pytanie – u kogo będzie monitor
podglądu i aparatura nagrywająca?; kto to sfinansuje)

-

można zbliżyć ławki

do piaskownicy (pytanie: czy

zawsze będzie komu na nich siedzieć i pilnować dzieci?

-

można wyznaczyć patrole straży miejskiej, policji

(pytanie: czy straż i policja mogą sobie na to pozwolić?;
co da kilka patroli, skoro małolaty atakują o różnych
porach?)

43

2.

Ofiary:

-

mogą w ogóle nie bawić się w piaskownicy

(pytanie: a dlaczegóż to nie?)

-

trzeba zadbać o to, by bawiły się wyłącznie pod
opieką dorosłych

(trzeba wyznaczyć dyżury;

pytanie: czy dorośli są w stanie się dogadać?)

3

Sprawcy:

-

powiadomić dzielnicowego

, niech ich ustali,

niech pogada z rodzicami, niech dostaną kuratora
(ale dzielnicowy jest jak Yeti: wszyscy o nim
słyszeli, ale nikt go nie widział; czy da radę?)

-

wybudować więcej piaskownic,

zapewnić

„sprzęt”

-

zorganizować małolatom wakacyjny czas

(kto?)

44

4.

Decyzja

(po kalkulacji kosztów/sił i konsultacji)

a.

dyżury rodziców i dziadków

b.

czas obowiązywania

:

w wakacje od 10 do 19, w

czasie roku szkolnego – od południa do 18-19, w
zależności od pory roku (późne lato,
wczesna/późna jesień) –

liderem dzielnicowy, szef

administracji/rady osiedla, pracownik spółdzielni!

c.

oprócz tego - przebudowa skweru

(ogrodzenie

jak przy ruchliwych przejściach dla pieszych,
ławeczki blisko piaskownicy, murek piaskownicy
też wygodny do siedzenia –

odpowiedzialny XY

)

d.

czas na przebudowę – do końca wakacji

(o ile

będą/uda się zebrać środki, uzyskać pozwolenie...)

45

5.

Inne wątki, aspekty sprawy:

- może zabierane maluchom zabawki
pojawiają się na rynku wtórnym, np. na
bazarze, giełdzie?
- może małolaty działają w porozumieniu
z nastolatkami, którzy próbują upłynnić
towar za niewielkie pieniądze?
- to trzeba sprawdzić, może to doprowadzić
policję do sprawców i zleceniodawców...

6.

Etapy analizy, przewidywane działania
należy odnieść

do schematów poznanych na

zajęciach, powołać się na nie (podać w
przypisach źródła)

7.

Proszę zajrzeć do syllabusa

i uwzględnić

wymogi zaliczeniowe projektu!