TEMAT: Przestępstwa przeciwko zabytkom
PODSTAWY PRAWNE - ŚWIAT:
Konwencja Haska Ochrona dóbr kultury 14 maja 1954 roku
Konwencja Paryska dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania
nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury,
17 listopada 1970 r.
Konwencja Paryska w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego,16 listopada 1972 r
PODSTAWY PRAWNE - UE
Konwencja UNIDROIT podpisana w Rzymie 24 czerwca 1995 r.
Regulacja nr 3911/92 z 9.12.1992
Dyrektywa 93/7/EEC z 15.03.1993
PODSTAWY PRAWNE - KRAJOWE
Artykuł 5 Konstytucji RP stanowi, iż Rzeczpospolita Polska strzeże dziedzictwa narodowego.
Kodeks karny
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23.07.2003 r. z późn. zm.- przepisy karne art. 108 -119.
Zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość
historyczną, artystyczną lub naukową;
Zabytek (ruchomy, nieruchomy)
Zabytek wpisany do rejestru
Pomnik historii
Dobro kultury wpisane na Światową Listę Dziedzictwa
Kulturowego i Naturalnego UNESCO
Formami ochrony zabytków są:
1. wpis do rejestru zabytków;
2. uznanie za pomnik historii;
3. utworzenie parku kulturowego;
4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Karnoprawna ochrona zabytków:
art.294§2 k.k . ustanawiający kwalifikowane typy podstawowych przestępstw przeciwko mieniu (w tym kradzieży, przywłaszczenia, zniszczenia lub uszkodzenia, paserstwa)-jeżeli ich przedmiotem jest „dobro o szczególnym znaczeniu dla kultury”
Sankcja: od roku do 10 lat kary pozbawienia wolności
art.295§1k.k pozwala zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary , a nawet odstąpić od jej wymierzenia (także za przestępstwo z art. 294§2) jeżeli sprawca zwrócił rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym.
art.125 k.k- zamach na mienie będące dobrem kultury na obszarze okupowanym,
zajętym, wojennym. Sankcja: od roku do 10 lat kary pozbawienia wolności
Przepisy karne Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
Przestępstwa:
- art..108-niszczenie lub uszkadzanie zabytku
w razie umyślności kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 108 ust.1)
w razie nieumyślnośći -grzywna ,kara ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2 (art..108 ust.2)
- art.109 - wywiezienie bez pozwolenia zabytku za granicę lub po legalnym
wywiezieniu niesprowadzenie do kraju w okresie ważności pozwolenia
w razie umyślności kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art..109 ust.1)
w razie nieumyślności kara grzywny ,ograniczenia albo pozbawienia wolności do lat 2
(art..109 ust.2)
- art.109 a-przerabianie i podrabianie zabytku w celu użycia go w obrocie zabytkami
(grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2)
- art.109b-zbywanie rzeczy ruchomej jako zabytek albo zbywanie zabytku jako
innego zabytku, wiedząc że są one podrobione lub przerobione
(grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2)
Wykroczenia:
art..110-niezabezpieczenie zabytku przez właściciela lub posiadacza
art.111-bezprawne poszukiwanie zabytków
art.112-naruszanie zakazów lub ograniczeń w parku kulturowym
art.113-niezawiadamianie wojewódzkiego konserwatora zabytków o wydarzeniach istotnych dla ewidencjowanego zabytku
art.114-uniemożliwienie lub utrudnienie organowi ochrony zabytków dostępu do zabytku
art..115-niezawiadomienie o odkryciu zabytku w trakcie wykonywania prac
art..116-niezawiadomienie o odkryciu zabytku archeologicznego
art..117-prowadzenie bez zezwolenia prac konserwatorskich i innych
art..118-bezprawne umieszczanie na zabytku tablic, reklam, napisów
art..119-niewykonywanie zaleceń pokontrolnych
Niebezpieczeństwa grożące zabytkom
• Uszkodzenie
• Zniszczenie
• Utrata
Sytuacje niosące zagrożenia:
zwyczajne:
- Brak działania podmiotu
- Niewłaściwe działanie podmiotu
nadzwyczajne:
- Klęska żywiołowa
- Konflikt zbrojny
- Terroryzm
Przestępstwa i wykroczenia
Wartość zabytku:
• Historyczna
• Artystyczna
• Naukowa
• Materialna
• Użytkowa
• Patriotyczna
• Sakralna
Przestępstwo przeciwko dziedzictwu kultury jest zawsze czynem o WYSOKIEJ SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI
Inne pojęcia prawa ochrony zabytków
• Zabytek techniki
• Historyczny zespół budowlany
• Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny
• Krajobraz kulturowy
• Park kulturowy
• Muzealia
• Archiwa i biblioteki
• Zabytek sakralny
• Dzieło sztuki
Kradzież
• Własność publiczna (muzea, biblioteki)
• Własność kościołów i związków wyznaniowych
• Własność prywatna
• Kradzież na zlecenie
• Kradzież przypadkowa
• Kradzież dla okupu
GŁÓWNY PRZEDMIOT ZABORU:
MIESZKANIA
• obrazy
• numizmaty
• figurki, rzeźby
• biżuteria
• zegary
• zbiory filatelistyczne
• biała broń
OBIEKTY SAKRALNE
• figury,
• rzeźby
• elementy ołtarzy
• lichtarze i świeczniki
• Obrazy
• Krzyże
• kielichy, monstrancje
GALERIE, MUZEA, INNE OBIEKTY
-obrazy
-rzeźby
-porcelana
-starodruki i inkunabuły
-stare mapy, ryciny,
-grafiki
WSPÓŁPRACA KRAJOWA
• Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
• Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
• Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Służba Celna
• Straż Graniczna
• Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków
• Konserwatorzy diecezjalni
• Państwowa Straż Pożarna
OBSZARY WSPÓŁPRACY
• Działania szkoleniowe
• Wymiana informacji
• Wymiana doświadczeń
• Konsultacje
• Spotkania robocze
• Wspólne wypracowywanie skutecznych rozwiązań
• Konferencje, sympozja, seminaria
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
• INTERPOL
• EUROPOL
• CEPOL - szkolenia
• Oficerowie łącznikowi
• Kontakty robocze
OBSZARY WSPÓŁPRACY
• Grupy ekspertów, grupy zadaniowe
• Działania edukacyjne
• Operacje międzynarodowe (przyszłość)
• Twinningi
• Konferencje, sympozja, seminaria
• Wymiana informacji
• Korzystanie z baz danych
USTAWA O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI 23 LIPCA 2003
Art. 6.
1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:
1) zabytki ruchome będące w szczególności numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami
2) zabytki archeologiczne będące, w szczególności:
a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,
b) cmentarzyskami,
c) kurhanami,
d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej
Definicja zabytku archeologicznego wg. Ustawy z dnia 23.07.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U.Nr 162,poz.1558 z poz. zm):
zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w
nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący ich wytworem. ( art. 3, pkt 4)
Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki archeologiczne będące w szczególności:
pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa
cmentarzyskami
kurhanami
reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystyczne art.6 pkt.3
Specyfika zabytków archeologicznych:
-lokalizacja „pod ziemią” „pod wodą” (problem z realną ochroną)
-przyrost nowych dotąd nieznanych stanowisk archeologicznych (m.in. w związku z nowymi inwestycjamibudowa dróg i autostrad i tp)
-problem z inwentaryzacją zabytków ruchomych zdeponowanych in situ (istotny w przypadku szacowania strat )-do końca nie wiemy co zostało skradzione
USTAWA O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI 23 LIPCA 2003
Art. 35.
1. Przedmioty będące zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadkowo znalezionymi albo pozyskanymi w wyniku badań archeologicznych, stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Własność Skarbu Państwa stanowią również przedmioty będące zabytkami archeologicznymi, pozyskane w wyniku poszukiwań, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 12.
Art. 36.
1. Pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga:
poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania.
Rozpoznanie stanowisk archeologicznych
1. Cmentarzyska:
szkieletowe - pochówki takie bywają wyposażone w elementy uzbrojenia, biżuterii oraz kosztowności, czyli przedmioty stanowiące szczególnie cenne znaleziska dla eksploratorów
ciałopalne - jw. W tym przypadku spopielone ciało zmarłego złożone jest w jamie bądź w glinianej urnie. Takie pochówki są często zasobniej wyposażone niż groby szkieletowe, w dodatku ich inwentarz stanowią również liczne naczynia gliniane
2. Kurhany - mamy tutaj do czynienia z nasypem ziemnym kryjącym pochówek; stanowiska tego typu są szczególnie narażone na zniszczenie i rabunek, ponieważ są dobrze widoczne w krajobrazie
3. Grodziska - nasypy ziemne, stożkowate lub owalne, będące pozostałościami po prehistorycznych założeniach obronnych
4.Znaleziska luźne - do tej kategorii zaliczamy wszelkiego rodzaju bskarby, czy też inne pojedyncze przedmioty wyłączone z pierwotnego kontekstu archeologicznego
5.Pola bitewne - kategoria obejmująca stanowiska prehistoryczne, historyczne, a także obiekty z I i II Wojny Światowej
Status prawny zabytku archeologicznego
Przedmioty będące zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadkowo znalezionymi albo pozyskanymi w wyniku badań archeologicznych, stanowią własność Skarbu Państwa (art.35.pkt.1)
-odkrycie
-przypadkowe znalezienie
-pozyskanie w wyniku badań archeologicznych
Jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach , że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście
bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa,a znalazcy należy się odpowiednie
wynagrodzenie (art..189 K.C)
MODUS OPERANDI SPRAWCÓW
1 wybór miejsca (przypadkowy, nieprzypadkowy)
2 jeśli lokalizacja wybrana celowo (rozpoznanie kategorii zabytków ruchomych oraz ich rynkowej wartości)
3 działania w terenie :
a/lokalizacja stanowiska
b/ „namierzanie” zabytków ruchomych zdeponowanych pod ziemią lub pod wodą przy użyciu:szpil saperskich oraz nowoczesnego sprzętu do geodetekcji (detektor metalu,georadar,metoda elektrooporowa)
c/rabunkowa eksploracja (zawsze związana z popełnieniem przestępstwa zniszczenia i kradzieży)
Kto bez pozwolenia albo wbrew warunkom pozwolenia poszukuje ukrytych lub porzuconych zabytków, w tym przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
( art. 111, pkt 1)
Nielegalny obrót zabytkami archeologicznymi
1.Podejmujący nielegalną eksploatacje kopalin-trafiają na zabytki archeologiczne (na ogół dotyczy rejonów dotkniętych bezrobociem.
2. „Poszukiwacze skarbów”- szukają wszystkiego na ogół militariów i przy okazji trafiają na zabytki archeologiczne
3.Profesjonalne grupy-które wiedzą gdzie i czego szukać (incydentalnie również studenci archeologii) Dominują ludzie w przedziale wiekowym 20-40 lat, wykształcenie podstawowe i średnie, przeważnie nie karani). Obserwacje potwierdzają ,iż bardzo często sprawca kradzieży jest równocześnie paserem (struktura środowiska mniej złożona niż w przypadku dzieł sztuki)
Przyczyny eskalacji przestępczości p/zabytkom archeologicznym
• niemożność fizycznej ochrony stanowisk,
• słaby nadzór i kontrole służb konserwatorskich,
• lokalizacja stanowisk,
• sporadyczność ścigania tego rodzaju przestępstw, niskie kary,
• duży zysk przestępczy,
• mały nakład pracy i środków (małe ryzyko - duży zysk),
• wysoki popyt na rynku,
• brak wiedzy merytorycznej wśród służb (policja, straż graniczna, leśna, miejska, celnicy)
• otwartość granic,
• brak kontroli rynku
• brak planu ochrony o charakterze centralnym
• brak właściwej oceny stanu zagrożeń
Problemy dowodowe i procesowe
-rozpoznanie znamion przestępstwa
-ustalenie kwalifikacji prawnej czynu(przestępstwo wykroczenie)
-dość powszechne bagatelizowanie rangi i skali przestępczości (powoływanie się na znikomą społeczną szkodliwość czynu bądż wręcz brak znamion przestępstwa )
Dolegliwość kary?!
-na ogół 1-2 lat pozbawienia wolności w zawieszeniu +grzywna
100-500 zł
Wykrycie i zwalczanie (postulaty)
Zasadnicze
-nowelizacja prawa karnego (osobne rozdziały w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń)
-powołanie wzorem Włoch lub Francji specjalistycznego wydziału Policji
-interdyscyplinarne szkolenia dla policjantów, prokuratorów, sędziów
-ścisła współpraca Policji, Straży Granicznej, Służby Celnej, Urzędów Konserwatorskich
Szczegółowe (w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych)
-monitorowanie: giełd staroci,aukcji internetowych
-rozpoznanie środowisk tzw „poszukiwaczy skarbów”,antykwariuszy
-rozbicie nielegalnego rynku handlu zabytkami archeologicznymi (uderzenie w paserów internetowych )
ZAGROŻENIA?
• Internet - aukcje internetowe (głównie: zabytki archeologiczne, militaria)
• Swobodny przepływ towarów
• Zewnętrzna granica UE na wschodzie
• Okazja czyni złodzieja… (internetowe poradniki, oferty sprzedaży detektorów metalu, czaty i fora dyskusyjne)
PROGNOZY
• zagrożenie przestępczością przeciwko zabytkom w Polsce zachowa stopniową tendencję spadkową
• sprawcy będą ukierunkowani przede wszystkim na zabór obrazów i rzeźb, starodruków i numizmatów z mieszkań i obiektów sakralnych.
• Najbardziej zagrożone pozostaną województwa: małopolskie, dolnośląskie oraz miasto stołeczne Warszawa.
•Nadal będzie obecny nielegalny obrót zabytkami (w tym archeologicznymi) na aukcjach internetowych
• Wzrost stosowanych zabezpieczeń technicznych w obiektach wpłynie na specjalizację przestępczą sprawców
• Lukratywność obrotu zabytkami, swobodny przepływ towarów i usług, a także powszechny dostęp do internetu (połączony z silnym poczuciem anonimowości) wpłyną na
wzrost stopnia zorganizowania i ilości międzynarodowych grup przestępczych.
PRZECIWDZIAŁANIE
• Rzetelne realizowanie kompleksowych programów ochrony (Razem Bezpieczniej)
• Stałe szkolenia dla służb zajmujących się zwalczaniem i przeciwdziałaniem przestępczości przeciwko zabytkom
• Doskonalenie form i metod prowadzenia działań, korzystanie z dobrych praktyk poszczególnych służb w kraju i za granicą
• Analiza aktualnych zjawisk i trendów przestępczych, opracowywanie i wdrażanie skutecznych środków zaradczych.
• Szybka, profesjonalna i skuteczna wymiana informacji pomiędzy służbami