Zewnątrzkomórkowe
struktury

bakteryjne

Otoczka

Jest to warstwa śluzu pokrywająca komórki bakterii

glebowych, wodnych, chorobotwórczych.

 U niektórych gatunków otoczka jest pogrubiona,

przez co tworzy wyraźny szczegół struktury

morfologicznej komórki

 Otoczka ułatwia wymianę składników w układzie

komórka – środowisko

 Jest zbudowana z wielocukrów lub z białek (często

glikozylowanych) o właściwościach antygenowych

 Otoczka chroni przed wyschnięciem oraz, u

pasożytów, uniemożliwia związanie białek

powierzchniowych bakterii przez receptory komórek

żernych i zarazem fagocytozę drobnoustroju.

 U niektórych gatunków otoczka utrzymuje się długo i

stanowi ważny szczegół w określeniu przynależności

gatunkowej (rodzaj Klebsiella - polska nazwa tych

drobnoustrojów - pałeczki otoczkowe: pałeczki

zapalenia płuc, pałeczka twardzieli, pałeczka ozeny).

Fimbrie

To włosowate wyrostki występujące na powierzchni

bakterii Gram - ujemnych, głównie z rodzaju

Enterobacteriaceae (wyjątkowo u Gram - dodatnich -

rodzaj Corynebacterium).

 Fimbrie są strukturami białkowymi, zbudowanymi z

monomerów FimA, FimF, FimG i FimH. Fimbrie można

podzielić ze względu na stopień zahamowania

aglutynacji erytrocytów na MR (mannozooporne) i MS

(mannozowrażliwe).

 Fimbrie pokrywają zarówno bakterie urzęsione, jak

i bezrzęsne. Liczba fimbrii może wahać się od 10 do

kilku tysięcy na jedną bakterię.

 Głównymi ich funkcjami są: zwiększanie powierzchni

kontaktowej ze środowiskiem bakterii oraz ułatwianie

adhezji bakterii do innej komórki (np. w celu

zainfekowania jej).

 Odmianą fimbrii pełniących ważną rolę w procesie

koniugacji (przekazywaniu materiału genetycznego) są

fimbrie płciowe czyli pile.

Rzęski

Występujące u bakterii rzęski są podobne

zewnętrznie do rzęsek Eucaryotów, ale znacznie
różnią się budową wewnętrzną.

 Rzęski umożliwiają ruch.
 Składają się ze spiralnie skręconych włókien

flageliny, które są zasadzone za pomocą haczyka i
białkowych pierścieni
w zewnętrznych powłokach bakterii.

 Budowa nadaje rzęsce ruch obrotowy.

Przetrwalniki

Są to formy spoczynkowe umożliwiające bakteriom przetrwanie

niekorzystnych dla nich warunków.

 Cysty to rodzaj przetrwalników, które powstają wewnątrzkomórkowo,

w wyniku przemian w protoplazmie bakterii, prowadzących do

wytworzenia wielowarstwowych otoczek dookoła nukleoidu. Są

odporne na działanie wysokich temperatur. Występują np. u

Azotobacter.

 Endospory to spoczynkowe, przetrwalnikowe formy bakterii, które

cechują się znacznym stopniem odwodnienia zawartej w nich

cytoplazmy oraz grubymi i wielowarstwowymi osłonami.

 Powstają wewnątrz komórki przez obudowanie geneforu wraz z małą

ilością cytoplazmy, rybosomami, błoną komórkową wielowarstwową

ścianką złożoną z białek i cukrów wysyconych tłuszczami.

 Endospory umożliwiają bakteriom przetrwanie skrajnie niekorzystnych

warunków takich jak brak wody i substancji odżywczych, wysoka i

niska temperatura, wysychanie, promieniowanie UV, niekorzystne pH.

Występują u niektórych bakterii (Bacillus, Clostridium, Sporosarcina),

głównie Gram – dodatnich.

 Endospory mogą powrócić do życia w procesie germinacji

(kiełkowania), który polega na pobieraniu wody, rozerwaniu ściany i

utworzeniu normalnej komórki wegetatywnej. Sygnałem do

„przebudzenia się” bakterii jest wzrost stężenia alaniny, adenozyny lub

tyrozyny

w środowisku.

Koniec