Immunodiagnostyka

Immunodiagnostyka

chorób z autoagresji

chorób z autoagresji

Joanna Makowska

Joanna Makowska

Aleksandra Wardzyńska

Aleksandra Wardzyńska

Klinika Immunologii, Reumatologii i

Klinika Immunologii, Reumatologii i

Alergii

Alergii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Choroby z autoagresji

Choroby z autoagresji

Narządowo swoiste

Narządowo swoiste

Choroba Hashimoo

Choroba Hashimoo

Ch. Gravesa Basedowa

Ch. Gravesa Basedowa

Ch. Addisona

Ch. Addisona

Niedokrwistość złośliwa

Niedokrwistość złośliwa

Poliendokrynopatie

Poliendokrynopatie

Cukrzyca

Cukrzyca

Nieswoiste zapalenia

Nieswoiste zapalenia

jelit

jelit

Nużliwość mięśni

Nużliwość mięśni

Stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane

etc

etc

Narządowo nieswoiste

Narządowo nieswoiste

Kolagenozy

Kolagenozy



Toczeń

Toczeń



Twardzina

Twardzina



Zapalenie skórno-

Zapalenie skórno-

mięśniowe

mięśniowe

Zapalenia naczyń

Zapalenia naczyń

Niedokrwistość

Niedokrwistość

autoimmunohemolity

autoimmunohemolity

czna

czna

Diagnostyka chorób z

Diagnostyka chorób z

autoagresji

autoagresji

Przede wszystkim wywiad i badanie

Przede wszystkim wywiad i badanie

przedmiotowe !!

przedmiotowe !!

W przypadku większości chorób z

W przypadku większości chorób z

autoagresji wykrycie „markerów

autoagresji wykrycie „markerów

immunologicznych” –

immunologicznych” –

autoprzeciwciał jest pomocne ale

autoprzeciwciał jest pomocne ale

nie jest konieczne do rozpoznania

nie jest konieczne do rozpoznania

danej jednostki chorobowej

danej jednostki chorobowej

Dlaczego w diagnostyce

Dlaczego w diagnostyce

głównie opieramy się na

głównie opieramy się na

badaniu podmiotowym i

badaniu podmiotowym i

przedmiotowym

przedmiotowym

Mała swoistość i czułość wykonywanych

Mała swoistość i czułość wykonywanych

badań

badań

Brak szerokiej dostępności

Brak szerokiej dostępności

Niektóre przeciwciała występują w różnych

Niektóre przeciwciała występują w różnych

jednostkach chorobowych (patrz ANA i

jednostkach chorobowych (patrz ANA i

ANCA)

ANCA)

Obecność przeciwciał u osób z innymi

Obecność przeciwciał u osób z innymi

nieautoimmunologicznymi chorobami:

nieautoimmunologicznymi chorobami:

osoby starsze, przewlekłe zakażenia,

osoby starsze, przewlekłe zakażenia,

nowotwory, kreweni

nowotwory, kreweni

Diagnostyka chorób narządowo

Diagnostyka chorób narządowo

nieswoistych

nieswoistych

Oznaczanie przeciwciał

Oznaczanie przeciwciał

przeciwjądrowych

przeciwjądrowych

Oznaczanie przeciwciał przeciw

Oznaczanie przeciwciał przeciw

cytoplazmie neutrofilów

cytoplazmie neutrofilów

Biopsja

Biopsja

Immunofluorescencja

Immunofluorescencja

bezpośrednia- służy wykrywaniu

bezpośrednia- służy wykrywaniu

antygenów związanych z fazą stała

antygenów związanych z fazą stała

Ag

F

F

F

Ag

F

F

F

UV

Emisja
światła

Antygen
tkankowy

Przeciwciało
Sprzężone z
fluorochromem

Immunofluorescencja

Immunofluorescencja

bezpośrednia

bezpośrednia

Lupus band test

Wykrywa obecność
złogów immunoglobulin i
dopełniacza na granicy
skórno-naskórkowej osób
z toczniem

Ograniczenia:
Fałszywie dodatni np
trądzik różowaty

Badanie ANA met. immunofluorescencji

pośredniej na kom. Hep2

Wykrywanie poszczególnych

przeciwciał

dsDNA- met immunofluorescencji

pośredniej na Crithidium lucillae

Wykrywanie rozpuszczalnych

antygenów jądrowych (ENA)

•ELISA

•Podwójna immunodyfuzja

•Western blott

Badanie ANA

Badanie ANA

Immunofluorescencja pośrednia-

Immunofluorescencja pośrednia-

wykrywanie antygenów rozpuszczalnych

wykrywanie antygenów rozpuszczalnych

Ag

Antygen tkankowy
(Hep-2, Crithidium lucillae, neutrofile)

Przeciwciała w
badanej
surowicy

Ag

+

F

F

F

Ag

F

F

F

UV

Skoniugowane z fluorochromem przeciwciała

Co możemy zobaczyć pod

Co możemy zobaczyć pod

mikroskopem

mikroskopem

Typ świecenia homogenny

Typ świecenia obwodowy

Typ świecenia plamisty

Typ obwodowy

Typ obwodowy

Typ świecenia obwodowy: charakterystyczny

Typ świecenia obwodowy: charakterystyczny

dla

dla

przeciwciał przeciw ds. DNA-

przeciwciał przeciw ds. DNA-

toczeń

toczeń

układowy

układowy

W celu potwierdzenia – wykonanie badania IF

W celu potwierdzenia – wykonanie badania IF

na Crithidium lucillae lub met ELISA

na Crithidium lucillae lub met ELISA



Bardzo rzadko u osób zdrowych

Bardzo rzadko u osób zdrowych



Czasem w niskich mianach u osób z twardziną i RZS

Czasem w niskich mianach u osób z twardziną i RZS



Korelują z aktywnością choroby i odpowiedzią na

Korelują z aktywnością choroby i odpowiedzią na

leczenie

leczenie



Dobry marker aktywności choroby

Dobry marker aktywności choroby



Wysokie miana- wzrost ryzyka nefropatii toczniowej

Wysokie miana- wzrost ryzyka nefropatii toczniowej

Typ plamisty- przeciwciała

Typ plamisty- przeciwciała

przeciw rozpuszczalnym

przeciw rozpuszczalnym

antygenom jądrowym

antygenom jądrowym

Dalsze wykrywanie

Dalsze wykrywanie

poszczególnych typów

poszczególnych typów

antygenów ENA

antygenów ENA

-

-

metoda ELISA

metoda ELISA

- immunodyfuzji

- immunodyfuzji

- Western blott

- Western blott

O czym mówią typy

O czym mówią typy

świecenia

świecenia

Typ plamisty- rozpuszczalne antygeny

Typ plamisty- rozpuszczalne antygeny

jądrowe-ENA

jądrowe-ENA

Sm

20-40%

SLE

Ro

40-95%

20-60%
100%

Z. Sjogrena

SLE
Toczeń noworodków

La

40-95%
10-20%

z. Sjogrena
SLE

Scl-70

25-75%

Twardzina uogólniona

Anty RNP

95-

100%

MCTD

Anty Jo-1

25-35%

Zapalenie wielomięsniowe

antyPM/SCl

50-70%

Twardzina z dermatomyositis

Anty Mi-2

10-20%

Zapalenie skórno-mięsniowe

Typ centromerowy

Typ centromerowy

Twardzina ograniczona

Twardzina ograniczona

Przeciwciała Sm (kompleks

Przeciwciała Sm (kompleks

rybonukleoproteiny)

rybonukleoproteiny)

Swoiste dla SLE (u 30% pacjentów)

Swoiste dla SLE (u 30% pacjentów)

Korelują z występowaniem zmian nerkowych i zmiany w

Korelują z występowaniem zmian nerkowych i zmiany w

OUN

OUN

Przeciwciała anty RNP

Przeciwciała anty RNP

10-20% osób z SLE

10-20% osób z SLE

Korelują z psychozami, z zapaleniem mięśni

Korelują z psychozami, z zapaleniem mięśni

Przeciwciała przeciw Ro

Przeciwciała przeciw Ro

40% pacjentów z SLE

40% pacjentów z SLE

Podostra skórna postać tocznia

Podostra skórna postać tocznia

Korelują z nadwrażliwością na światło i

Korelują z nadwrażliwością na światło i

włóknieniem płuc, zmianami hematologicznymi

włóknieniem płuc, zmianami hematologicznymi

Nieswoiste również w zespole Sjogrena, RZS i

Nieswoiste również w zespole Sjogrena, RZS i

twardzinie

twardzinie

Przeciwciała przeciw La

Przeciwciała przeciw La

15% pacjentów z SLE

15% pacjentów z SLE

Nieswoiste również w zespole Sjogrena, RZS i

Nieswoiste również w zespole Sjogrena, RZS i

twardzinie

twardzinie

Przeciwciała przeciw

Przeciwciała przeciw

histonom

histonom

Nieswoiste

Nieswoiste

U 50% pacjentów z SLE

U 50% pacjentów z SLE

Ponad 90% pacjentów z toczniem

Ponad 90% pacjentów z toczniem

polekowym

polekowym

Izoniazyd

Izoniazyd

Hydralazyna

Hydralazyna

Prokainamid

Prokainamid

fenytoina

fenytoina

Przeciwciała

przeciwjądrowe

Mięśniowo Specyficzne

-Charakterystyczne dla PM i DM

-Anty Jo-1,

-anty SRP

- anty Mi-2

Przeciwciała towarzyszące

-anty Ro, La

Anty PMScl,

Anty U1-RNP

anty U2-RNP

Anty Ku

Przeciwciała mięśniowo

Przeciwciała mięśniowo

specyficzne

specyficzne

Jo-1 syntetaza histydylowa tRNA

- 20%

dermatomyositis

wiążą się z włóknieniem płuc, gorączką,

objaw Raynaud, zapalenie stawów

SRP

- 5% pacjentów

ciężka postać oporna na leczenie
Ostry początek PM

zajęcie mięśnia sercowego

Mi-2-

10-20%

odpowiadająca na leczenie
związana ze zmianami skórnymi

Zespoły nakładania

Zespoły nakładania

MCTD- mieszana choroba

tkanki łącznej

SLE + twardzina + DM

Przeciwciała U1RNP

Przeciwciała U1RNP

Twradzinopodobne zapalenie

Mięśni

Twardzina + polymiositis

PM/Scl

PM/Scl

Zapalenie wielomięśniowe z przeciwciałami

przeciw tRNA syntetazie

DM+ twardzina+ włóknienie płuc

Przeciwciała Jo -1 (przeciw tRNA syntetazie)

Przeciwciała Jo -1 (przeciw tRNA syntetazie)

Przeciwciała przeciw

Przeciwciała przeciw

cytoplazmie

cytoplazmie

neutrofilów

neutrofilów

ANCA

ANCA

ANCA-

ANCA-

przeciwciała przeciw

przeciwciała przeciw

cytoplazmie neutrofilów

cytoplazmie neutrofilów

c-ANCA

p-ANCA

Przeciw proteinazie 3

90% pacjentów z
ziarniniakiem Wegenera

Ale też
Mikroskopowe zapalenie
naczyń-40%
Z Churga Strausa 10%

Głównie przeciw
metyloproteinazie

•w zespole Churga Straussa

•mikroskopowe zapalenie
naczyń

•kłębuszkowe zapelenia
nerek

•Reakcje
autoimmunologiczne
polekowe

Przeciwciała

Przeciwciała

antyfosfolipidowe

antyfosfolipidowe

Przeciwciała anty beta2-GPI, przeciw

Przeciwciała anty beta2-GPI, przeciw

ptrombinie, przeciwciała

ptrombinie, przeciwciała

antykardiolipinowe, antykoagulant

antykardiolipinowe, antykoagulant

toczniowy (LA)

toczniowy (LA)

Przydatność kliniczna

Przydatność kliniczna

Zespół antyfosfolipidowy

Zespół antyfosfolipidowy

(małopłytkowość + zakrzepica

(małopłytkowość + zakrzepica

+poronienia)- przeciwciała LA i

+poronienia)- przeciwciała LA i

przeciwciała antykardiolipidowe

przeciwciała antykardiolipidowe

Małopłytkowość samoistna

Małopłytkowość samoistna

SLE

SLE

Ich obecność- skłonność do zakrzepów

Ich obecność- skłonność do zakrzepów

Czynnik reumatoidalny

Czynnik reumatoidalny

Przeciwciało klasy

Przeciwciało klasy

IgM

IgM

(85%), rzadziej

(85%), rzadziej

klasy IgG, IgA lub IgE skierowane

klasy IgG, IgA lub IgE skierowane

przeciwko fragmentowi Fc własnego

przeciwko fragmentowi Fc własnego

IgG

IgG

Można go oznaczać w

Można go oznaczać w

surowicy, płynie stawowym,

surowicy, płynie stawowym,

płynie z j. osierdzia, opłucnej

płynie z j. osierdzia, opłucnej

Metody oznaczania RF

Metody oznaczania RF

Met. półilościowe

Met. półilościowe

Odczyn Waalera-Rosego-

Odczyn Waalera-Rosego-

hemaglutynacja

hemaglutynacja

Odczyn lateksowy- aglutynacja

Odczyn lateksowy- aglutynacja

Metody ilościowe

Metody ilościowe

Nefelometria

Nefelometria

ELISA (można oznaczać RF w różnych

ELISA (można oznaczać RF w różnych

klasach)

klasach)

Kiedy RF może być dodatni?

Kiedy RF może być dodatni?

1.

1.

Choroby reumatyczne

Choroby reumatyczne

2.

2.

Przewlekłe choroby zapalne wątroby

Przewlekłe choroby zapalne wątroby

i płuc

i płuc

3.

3.

Choroby nowotworowe

Choroby nowotworowe

4.

4.

Zakażenia: AIDS, mononukleoza,

Zakażenia: AIDS, mononukleoza,

gruźlica, trąd

gruźlica, trąd

5.

5.

Stan po szczepieniu

Stan po szczepieniu

Przeciwciała przeciw

Przeciwciała przeciw

cyklicznemu cytrulinowemu

cyklicznemu cytrulinowemu

peptydowi (anty CCP)

peptydowi (anty CCP)

W zapaleniu dochodzi do cytrulinizacji

W zapaleniu dochodzi do cytrulinizacji

białek wimentyny ( w makrofagach) i

białek wimentyny ( w makrofagach) i

fibryny

fibryny

Zmodyfikowane białka tworzą antygeny

Zmodyfikowane białka tworzą antygeny

przeciw którym produkowane są

przeciw którym produkowane są

przeciwciała antyCCP

przeciwciała antyCCP

Oznaczanie metodą ELISA

Oznaczanie metodą ELISA

Przydatność kliniczna

Przydatność kliniczna

antyCCP

antyCCP

Czułość 48% swoistość 98%

Czułość 48% swoistość 98%

Serologiczny marker wczesnego RZS

Serologiczny marker wczesnego RZS

Też u pacjentów z seronegatywnym RZS

Też u pacjentów z seronegatywnym RZS

Mogą poprzedzać wystąpienie

Mogą poprzedzać wystąpienie

pierwszych objawów wiele lat

pierwszych objawów wiele lat

Ich obecność- skłonność do

Ich obecność- skłonność do

powstawania nadżerek i aktywniejszej

powstawania nadżerek i aktywniejszej

postaci choroby

postaci choroby

Choroby narządowo

Choroby narządowo

swoiste

swoiste

Przeciwciała

Przeciwciała

przeciwtarczycowe

przeciwtarczycowe

Przeciw TSH receptorowi

Przeciw TSH receptorowi

Przeciw tyreoperoksydazie

Przeciw tyreoperoksydazie

Przeciw tyreoglobulinie

Przeciw tyreoglobulinie

Przeciw receptorowi dla TSH

Przeciw receptorowi dla TSH

Testy II generacji z rekombinowanym ludzkim

Testy II generacji z rekombinowanym ludzkim

rec dla TSH

rec dla TSH

Metoda ELISA, RIA

Metoda ELISA, RIA

Przydatność kliniczna:

Przydatność kliniczna:

Rozpoznanie choroby Gravesa- Basedowa (czułość 95%,

Rozpoznanie choroby Gravesa- Basedowa (czułość 95%,

swoistość 98%)- U pacjentów nie leczonych lekami

swoistość 98%)- U pacjentów nie leczonych lekami

przeciwtarczycowymi !!

przeciwtarczycowymi !!

Rozpoznanie orbitopatii gdy nie towarzyszy jej

Rozpoznanie orbitopatii gdy nie towarzyszy jej

nadczynność tarczycy

nadczynność tarczycy

W ciąży ocena ryzyka przejściowej nadczynności tarczycy

W ciąży ocena ryzyka przejściowej nadczynności tarczycy

u dziecka

u dziecka

Przeciw tyreoperoksydazie

Przeciw tyreoperoksydazie

Odpowiadają kiedyś oznaczanym

Odpowiadają kiedyś oznaczanym

antymikrosmalnym

antymikrosmalnym

Rozpoznanie autoimmunologicznego

Rozpoznanie autoimmunologicznego

podłoża niedoczynności tarczycy (98%)

podłoża niedoczynności tarczycy (98%)

Zapalenie autoimmunologiczne tarczycy

Zapalenie autoimmunologiczne tarczycy

przebiegające z eutyreozą

przebiegające z eutyreozą



Uwaga: też dodatnie w ch. Gravesa- Basedowa

Uwaga: też dodatnie w ch. Gravesa- Basedowa

(70%)i podostrym zapaleniu tarczycy (10%)

(70%)i podostrym zapaleniu tarczycy (10%)



Czasem obecne u osób zdrowych (zwłaszcza

Czasem obecne u osób zdrowych (zwłaszcza

starszych)

starszych)

Przeciwciała przeciw

Przeciwciała przeciw

tyreoglobulinie

tyreoglobulinie

Pomocnicza rola w diagnostyce

Pomocnicza rola w diagnostyce

autoimmunologicznego zapalenia

autoimmunologicznego zapalenia

tarczycy z niedoczynnością (gdy anty

tarczycy z niedoczynnością (gdy anty

TPO ujemne)

TPO ujemne)

Weryfikacja oznaczeń tyreoglobuliny

Weryfikacja oznaczeń tyreoglobuliny

u pacjentów monitorowanych po

u pacjentów monitorowanych po

leczeniu raka tarczycy

leczeniu raka tarczycy

Przeciwciała

Przeciwciała

przeciwwyspowe

przeciwwyspowe

ICA- przeciw różnym antygenom-

ICA- przeciw różnym antygenom-

oznaczanie met.

oznaczanie met.

Immunofluorescencji pośredniej

Immunofluorescencji pośredniej

Anty GAD65- przeciw

Anty GAD65- przeciw

dehydrogenazie kwasu

dehydrogenazie kwasu

glutaminowego

glutaminowego

IA-2, IA-2 beta- przeciw

IA-2, IA-2 beta- przeciw

fosfatazom tyrozyny

fosfatazom tyrozyny

IAA Przeciw insulinie endogennej

IAA Przeciw insulinie endogennej

M

e

to

d

a

E

L

IS

A

,

R

IA

Przydatność kliniczna

Przydatność kliniczna

Potwierdzenie rozpoznania tła

Potwierdzenie rozpoznania tła

autoimmunologicznego cukrzycy typu

autoimmunologicznego cukrzycy typu

I (obecność 2 typów przeciwciał, wraz

I (obecność 2 typów przeciwciał, wraz

z upływem czasu miano Ig spada)

z upływem czasu miano Ig spada)

Odróżnienie LADA od cukrzycy typu II

Odróżnienie LADA od cukrzycy typu II

Poszukiwanie osób o zwiększonym

Poszukiwanie osób o zwiększonym

ryzyku rozwoju cukrzycy (badania

ryzyku rozwoju cukrzycy (badania

naukowe, nie przydatne klinicznie)

naukowe, nie przydatne klinicznie)

Przeciwciała

Przeciwciała

przecinadnerczowe

przecinadnerczowe

Choroba Addisona- przeciwciała

Choroba Addisona- przeciwciała

przeciw 21 hydroksylazie- nie mają

przeciw 21 hydroksylazie- nie mają

dużego znaczenia klinicznego, inne

dużego znaczenia klinicznego, inne

przeciwciała przeciw 17 hydroksylazie

przeciwciała przeciw 17 hydroksylazie

i 20-21 liazie nie są rutynowo

i 20-21 liazie nie są rutynowo

oznaczane

oznaczane

Podłoże autoimmunologiczne w 70-

Podłoże autoimmunologiczne w 70-

90% przewlekłej niewydolności kory

90% przewlekłej niewydolności kory

nadnerczy

nadnerczy

Przeciwciała przeciw

Przeciwciała przeciw

receptorowi dla acetylocholiny

receptorowi dla acetylocholiny

Miastenia-u 75% chorych, zwłaszcza

Miastenia-u 75% chorych, zwłaszcza

w przypadku uogólnionych objawów

w przypadku uogólnionych objawów

Wynik fałszywie dodatni

Wynik fałszywie dodatni

Zespół miasteniczny Lambert-Eatona

Zespół miasteniczny Lambert-Eatona

Grasiczak bez miastenii

Grasiczak bez miastenii

Leczeni penicylaminą

Leczeni penicylaminą

Rak drobnokomórkowy płuca

Rak drobnokomórkowy płuca

Choroby wątroby

Choroby wątroby

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby



Typ I przeciwciała ANA i przeciw mięsniom gładkim

Typ I przeciwciała ANA i przeciw mięsniom gładkim

SMA- lepsze rokowanie, lepsza odp na GKS

SMA- lepsze rokowanie, lepsza odp na GKS



Typ II przeciwciała przeciw LKM1 (ant.

Typ II przeciwciała przeciw LKM1 (ant.

Mikrosomalny wątroby i nerek)- bardziej

Mikrosomalny wątroby i nerek)- bardziej

agresywne, gorsza odpowiedź na GKS, często z

agresywne, gorsza odpowiedź na GKS, często z

innymi ch. autoimmunologicznymi

innymi ch. autoimmunologicznymi

Przewlekłe stawrdniające zapalenie dróg

Przewlekłe stawrdniające zapalenie dróg

żółciowych p-ANCA 30-80% , też ANA i SMA

żółciowych p-ANCA 30-80% , też ANA i SMA

Przewlekła marskość żółciowa- przeciwciała

Przewlekła marskość żółciowa- przeciwciała

przeciw mitochondrialne- AMA -90-95%, ANA i

przeciw mitochondrialne- AMA -90-95%, ANA i

SMA (20-30%)

SMA (20-30%)

Celikia

Celikia

Przeciwciała przeciendomysialne

Przeciwciała przeciendomysialne

(immunofluorescencja)

(immunofluorescencja)

Przeciwciała przeciw translutaminazie

Przeciwciała przeciw translutaminazie

tkankowej (ELISA) w klasie IgA

tkankowej (ELISA) w klasie IgA

(wyklucz niedobór IgA- wynik fałszywie

(wyklucz niedobór IgA- wynik fałszywie

ujemny)

ujemny)

Kiedyś badano przeciwciała przeciw

Kiedyś badano przeciwciała przeciw

gliadynie ale zbyt mała swoistość i

gliadynie ale zbyt mała swoistość i

czułość- obecnie się nie wykonuje

czułość- obecnie się nie wykonuje

Nieswoiste zapalenia jelit

Nieswoiste zapalenia jelit

Choroba Leśniowskiego- Crohna-

Choroba Leśniowskiego- Crohna-

przeciwciała ASCA przeciw

przeciwciała ASCA przeciw

Saccharomyces cerevisae-

Saccharomyces cerevisae-

60%

60%

Wrzodziejące zapalenie jelita

Wrzodziejące zapalenie jelita

grubego- pANCA-60%

grubego- pANCA-60%

Autoimmunologiczne zapalenie

Autoimmunologiczne zapalenie

żołądka i choroba Addisona

żołądka i choroba Addisona

Biermera

Biermera

Ig przeciw czynnikowi wewnętrznemu

Ig przeciw czynnikowi wewnętrznemu

czułość 70%, swositość>95%

czułość 70%, swositość>95%

Ig przeciw komórkom okładzinowym-

Ig przeciw komórkom okładzinowym-

u 90% ale mniej swoiste niż anty IF

u 90% ale mniej swoiste niż anty IF