dr Anna Granat

„Dziennikarstwo” to „zawodowa działalność osób, które w

mediach masowych związane są z gromadzeniem,
sprawdzaniem, doborem, obróbką oraz rozpowszechnianiem
informacji, komentarzy, a także materiałów rozrywkowych”.

[1]

Dyscyplina naukowa, która wypracowała własną metodologię
analizy wszystkich aspektów działalności środków masowego
przekazu, to prasoznawstwo, często zwane obecnie
komunikowaniem masowym.

[2]

Dziennikarze uprawiając wyżej wymienioną dyscyplinę

naukową posługują się zatem ściśle określonymi gatunkami
wypowiedzi.

[1]

Michael Kunczik, Astrid Zipfel: Wprowadzenie do nauki o dziennikarstwie i komunikowaniu , Warszawa 2000, s. 68.

[2]

Wiesław Sonczyk: Media w Polsce, s. 23 -24.

Gatunki dziennikarskie to typy wypowiedzi

pełniące konkretne funkcje, według których
można dokonać podziału na:

•Gatunki informacyjne – powiadamiające, które

mają za zadanie „przekazywanie wiadomości w
sposób możliwie zwarty, rzeczowy, obiektywny i
bliski rzeczywistości”

[1]

:

[1]

Sposoby przekazywania informacji z „Popularnej encyklopedii mass mediów”, Poznań 1999, s.157.

a)wzmianka - krótka, ogólnikowa informacja o

pojedynczym fakcie, wydarzeniu lub stanie rzeczy
albo krótkie, informacyjne wtrącenie, umieszczone w
większej publikacji;

Cechy językowe:

• uboga językowo,

• bogata w treść dzięki ujęciu tematu w prostą

konstrukcję

składniową

zawierającą

niewiele

orzeczeń i rozbudowane grupy imienne oraz
werbalne,

• wzmiankami są często zdania pojedyncze lub ich

nieliczne ciągi.

b) notatka - krótka informacja wzbogacona
o dodatkowe fakty szczegółowe; jest formą
dłuższą od wzmianki lecz podobną językowo.

Cechy językowe:

•większa ilość konstrukcji składniowych niż w
wzmiance,

•czasem rezygnacja ze zdań pojedynczych na
rzecz współrzędnie złożonych.

c) sprawozdanie - rzeczowa, zwięzła i aktualna
relacja
z przebiegu jakiegoś zdarzenia;

Cechy językowe:

•nagromadzenie aktywizujących wypowiedź
czasowników,

•zdania krótkie, zawierające skąpą grupę
podmiotu
i w sposób konieczny rozbudowaną grupę
orzeczenia,

zapewniają

sprawozdaniu

zwięzłość i rzeczowość,

•obok współrzędnie złożonych konstrukcji
składniowych zdania złożone podrzędnie,

•przymiotniki i przysłówki opisują osoby i
zdarzenia

oraz

umożliwiają

odniesienia

porównawcze.

d) reportaż - sprawozdanie o prawdziwych wydarzeniach,
sytuacjach, ludziach, których autor bezpośrednio doświadczył lub był
ich obserwatorem; jest relacją, ale ze składnikiem osobistych przeżyć,
doświadczeń ich uczestników.

Cechy językowe:

•wzbogacenie zdań o wyrazy opisujące przedmioty, uczucia, zjawiska,
zachowania itd. - obok rzeczowników i czasowników pojawią się
przymiotniki i przysłówki,

•opis ciągów logicznych wydarzeń zapewniają zdania współrzędnie i
podrzędnie, a często wielokrotnie złożone.

•zasób słownictwa relacyjnego ubarwiony zostaje leksemami
opisującymi stany psychiczne i przeżycia wewnętrzne.

•wprowadzanie do tekstu autentycznych wypowiedzi prezentowanych
osób. - często zatem zawierają cechy charakterystyczne dla gwar
regionalnych, socjolektów czy wszystkich potocznych odmian języka
zawierających indywidualne cechy i obrazy świata ich użytkowników.

e) wywiad - tekst skonstruowany w formie pytań i odpowiedzi
przytoczonych dosłownie; jest specyficznym gatunkiem wypowiedzi,
gdyż zawiera dosłowne przytoczenia, czyli mowę niezależną.

Cechy językowe:

•kształt językowy opiera się na zdaniach pytających przeplatających
się z oznajmującymi i wykrzyknieniami.

•może nie być wypowiedzią skonstruowaną w czysto literackiej
odmianie języka,

•może zawierać błędy gramatyczne, stylistyczne, frazeologiczne i
składniowe, gdyż udzielający wywiadu posługuje się sobie najbliższą
odmianą

języka

i niekoniecznie musi transponować myśli na ogólnopolski język
literacki. (respondent autoryzuje swoje wypowiedzi),

•zdania pytające muszą być zwięzłe, więc najlepiej pojedyncze lub
współrzędnie

złożone.

Ich

leksyka

charakteryzuje

się

nagromadzeniem

wyrazów

z

„grzecznościowego”

pola

semantycznego.

•nagromadzenie językowych wyznaczników wywiadu zależy również
od jego rodzaju.

Do

gatunków

informacyjnych

należą

również: sylwetka, kronika wydarzeń,
przegląd prasy, statystyki, wykresy,
plany, mapy, itd.

Sylwetka prezentująca jakąś osobę musi
zawierać wyrazy opisujące, które przyciągają
uwagę

odbiorcy

i w pełni charakteryzują opisywaną postać. Jeśli
takie jest założenie danej „sylwetki”, zdania
łączne oraz przyczynowo-skutkowe umożliwią
skonstruowanie biografii.

Kronika

wydarzeń

to

zbiór

chronologicznie

uporządkowanych

wzmianek bądź notatek, które jako
pojedyncze zdania mogą czasami łączyć
się w współrzędne wynikowe lub
podrzędne

obrazujące

łańcuch

przyczynowo - skutkowy.

Przegląd prasy przypomina swoją formą

kronikę wydarzeń , gdyż zawiera krótkie formy
językowe, tym razem reprezentowane przez
fragmenty

różnych

publikacji

wprost

zacytowane,

czasami

opatrzone

przez

komentarz. Cytat może zastąpić streszczenie.
Ostatnio przeglądem prasy określa się także
dłuższe

artykuły

komentujące

niektóre

publikacje lub do nich nawiązujące.

Gatunki

publicystyczne

-

interpretujące

oraz

opiniotwórcze (perswadujące)

[1]

, które zawierają „obok

treści informacyjnych, silnie eksponowany element
interpretacji i oceny dziennikarza; zmierzają do
kształtowania opinii publicznej i postaw społecznych
(...), należą:

[

1]

Podział według „Popularnej encyklopedii mass mediów”, Poznań 1999, s.157.

a)komentarz - wypowiedź dotycząca sprawy aktualnej,

zawierająca interpretację, ocenę i stanowisko autora,
mająca intencję opiniotwórczą; jest to tekst ocenny
zamieszczony pod tekstem informacji, zwykle sygnowany.

Cechy językowe:

•podczas pisania go, trzeba uważać aby nie był zbyt

napastliwy, gdyż zawiera językowe wyznaczniki emocji
nadawcy, czyli ekspresywa,

•prosta składnia, powtórzenia, wyliczenia, konstrukcje

warunkowe typu: „jeżeli - to; skoro- więc” porządkują
tekst w formę zwartą i logiczną.

b) artykuł publicystyczny - wypowiedź wyrażająca stanowisko autora

wobec

istotnych

problemów

i

zjawisk

społecznych;

wywód

podporządkowany wyraźnie sformułowanym tezom, ujęty w dowolnej
długości formę. Ważna jest dociekliwość i oryginalność w zaprezentowaniu
argumentacji oraz wybiórczość, wycinkowość ujęcia tematu. Dziennikarzowi
zależy, aby jego tekst dotarł do ściśle określonej, ale możliwie najszerszej
grupy odbiorców i dlatego wybiera odpowiednią formę językową. Jest ona
uzależniona właśnie od tego, do kogo jest skierowana.

Cechy językowe:

•zwroty egocentryczne świadczące o subiektywizmie treści typu: „w moim

przekonaniu, według mnie , warto podkreślić, moim zdaniem, wydaje mi
się” itd.;

•zwroty nawiązujące, ujawniające samokontrolę, np.: „zgadzam się z...;

przyznaję słuszność, nie popieram zdania” itd.;

•modulanty modalne ujawniające rodzaj postawy mówiącego wobec

określonych

treści,

np.:

„podobno,

bez

wątpienia,

niezawodnie,

prawdopodobnie” itd.;

•modulanty afektujące wartościujące emocjonalnie wypowiedź, np.:

„nareszcie, niekoniecznie” itd.;

•modulanty sytuujące, konotujące dodatkowe informacje, np.: „też, tylko,

już.”

[1]

c) esej - osobista wypowiedź na tematy ogólne, charakteryzująca się swobodą

ujęcia
i dbałością o formę ujęcia;

Cechy językowe:

•najbardziej językowo literacka forma gatunku dziennikarskiego - poetyckość, czyli

dbałość o formę przekazu, chociaż najczęściej pisany jest prozą,

•obok zdań weryfikowalnych mogą w nim wystąpić poetyckie obrazy,

•kunszt językowy prezentowany bywa za pomocą paradoksów, błyskotliwych

aforyzmów,

•rzadko przybiera formę narracji - zdania zatem nie muszą się łączyć w ciągi

logiczne i wiązać przyczynowo – skutkowo,

•fleksja, morfologia i stylistyka muszą być podporządkowane literackiej odmianie

polszczyzny, a wręcz językowi artystycznemu – jedną z cech języka artystycznego
jest dopuszczalność różnych form „nienormatywnych” dla odmiany pisanej języka,
takich jak kolokwializmy.

d) recenzja - wypowiedź informująca o fakcie kulturalnym,

skrótowo omawiająca i krytycznie analizująca ten fakt,
eksponująca osobiste oceny dziennikarza;

Cechy językowe:

•niejednolity gatunek dziennikarski, gdyż może przybierać formę

od parozdaniowej informacji do felietonu, eseju, polemiki,
rozprawy, czy studium,

•niezależnie od zawartości treściowej, recenzja musi opierać się

na rzetelnej, fachowej wiedzy autora – dobór adekwatnej do
tematu terminologii,

•składnia recenzji nie musi być prosta, gdyż powinna zachęcać

swą

barwą

i nacechowaniem emocjonalnym. Konieczne jest to podczas
konstruowania własnej opinii wobec przedmiotu recenzji (np.
grzeczna, ostra lub szydercza).