MODEL EKSPERYMENTALNY

MODEL EKSPERYMENTALNY

Model eksperymentalny (E) to taki model
sprawdzania hipotez o zależnościach między
zmienną

(zmiennymi)

zależną

i

zmienną

(zmiennymi) niezależną-główną, który zakłada:

a)

Manipulacje

co

najmniej

jedną

zmienną

niezależną-główną

b)

Kontrolowanie pozostałych zmiennych ubocznych

i zakłócających uznanych przez badacza za istotne
dla zmiennej zależnej

c)

Dokonywanie pomiaru zmienności zmiennej

(zmiennych) zależnej, spowodowanej zamierzonym
przez badacza oddziaływaniem na nią (na nie)
zmiennej (zmiennych) niezależnej głównej.

Manipulowanie zmienną niezależną-

Manipulowanie zmienną niezależną-

główną

główną

Manipulowanie zmienną niezależną-główną polega na
przydzielaniu poszczególnych jej wartości (ze zbioru
liczącego co najmniej 2 wartości) osobom badanym z
próby pobieranej przez badacza z populacji tak, aby
jednej osobie przypisywana była tylko jedna wartość
zmiennej lub jedna kombinacja wartości zmiennych,
gdy ich liczba jest większa. Przydzielanie MUSI się
odbywać z respektowaniem ZASADY RANDOMIZACJI,
czyli przydzielania poszczególnych wartości jednej
zmiennej niezależnej-głównej (lub jednej kombinacji
zmiennych niezależnych, gdy ich liczba jest większa)
w sposób losowy osobom badanym.

W najprostszym wariancie modelu E, badacz

manipuluje jedną zmienną niezależną-główną,

która – w sposób naturalny lub wymuszony

przez badacza – jest zmienną dwuwartościową

(„0-1”).W takim przypadku manipulowanie

zmienną polega na tym, że badacz połowie

osób z próby – na zasadzie losowej – przydziela

wartość „1”, a drugiej połowie – wartość „0”.

Reguła „wszystko albo nic”.

Reguła „wszystko albo nic”.

Przyjęło się postępować wg. reguły: „wszystko albo nic”.

„WSZYSTKO” oznacza wystawienie osób badanych na z

grupy eksperymentalnej na działanie warunków

eksperymentalnych.

„NIC” oznacza postawienie osób z grupy kontrolnej w

warunkach komfortu psychicznego i fizycznego.

Wariant „wszystko albo nic” modelu E wymaga grupy

kontrolnej, która jest tak samo ważna, jak grupa

eksperymentalna.

Terminologia w kontekście modelu

Terminologia w kontekście modelu

E w wersji „wszystko albo nic”

E w wersji „wszystko albo nic”

POSTĘPOWANIE

EKSPERYMENTALNE

(czynnik,

zmienna eksperymentalna) – zmienna niezależna-

główna, której wpływ na zmienną zależną staramy

się określić w eksperymencie
WARUNKI EKSPERYMENTALNE – wartość „1”

(„wszystko”) zmiennej niezależnej-głównej
WARUNKI KONTROLNE – wartość „0” („nic”)

zmiennej niezależnej-głównej
PLECEBO – coś, co zewnętrznie przypomina lek, ale

nim nie jest; podawanie plecebo ma na celu

wyeliminowanie

kontr

wyjaśnienia,

że

to

przekonanie (autosugestia) osoby badanej, iż jest

poddawana terapii za pomocą „cudownego” leku

miało status niezależnej-głównej, a nie ów

„cudowny lek”.

Kanon różnicy J.S. Milla

Kanon różnicy J.S. Milla

Od dobrze zaplanowanego eksperymentu

oczekuje się, że grupa eksperymentalna od

grupy kontrolnej różni się jedynie co do

wartości („0-1”) zmiennej niezależnej głównej.

Pod każdym innym względem uznanym przez

badacza za istotny, grupy te są takie same.

Takie postępowanie nawiązuje do kanonu

(metody) różnicy, sformułowanej przez Johna

Stuarda Milla.

Metoda wnioskowanie przez

Metoda wnioskowanie przez

indukcję eliminacyjną Ajdukiewicza

indukcję eliminacyjną Ajdukiewicza

„Jeżeli chcesz znaleźć przyczynę zjawiska B, a
wiadomo ci, że przyczyną tą jest zjawisko A1, A2…
lub An, rozwiążesz to zadanie, gdy uda ci się dla
każdego ze zjawisk A1, A2…An z wyjątkiem
jednego, znaleźć taki wypadek, w którym to
zjawisko zachodzi, a nie zachodzi zjawisko B.
Wtedy to jedno zjawisko, dla którego nie znalazłeś
wypadku, w którym ono zachodziło, zaś brak było
zjawiska B, możesz uznać za przyczynę zjawiska
B.”

MODEL QUASI-EKSPERYMENTALNY

MODEL QUASI-EKSPERYMENTALNY

W przypadku nieprzestrzegania przez

badacza zasady randomizacji mieć

będziemy do czynienia z

pseudomanipulacją, a w konsekwencji

jedynie z modelem quasi-

eksperymentalnym.

Pojęcie kontroli zmiennych

Pojęcie kontroli zmiennych

niezależnych

niezależnych

Pojęciu kontroli zmiennych w kontekście modelu E
będziemy nadawali dwojaki sens:

1.

Możliwości

stwarzanych

przez

dany

plan

eksperymentalny – możemy wyróżnić dwie klasy
planów eksperymentalnych:

a)

Ograniczona: plany, w których badacz może

analizować wpływ tylko jednej zmiennej niezależnej-
głównej (ale tylko dwuwartościowej).

b)

Nie ograniczona: plany, w których psycholog może

badać wpływ dowolnej liczby zmiennych niezależnych
(o dowolnej liczbie wartości) w odmianie opartej na
statystycznym modelu analizy wariancji (ANOVA).

Pojęcie kontroli zmiennych

Pojęcie kontroli zmiennych

niezależnych c.d.

niezależnych c.d.

2.

Statusu pomiarowego poddanej

operacjonalizacji zmiennej zależnej – w tym

przypadku jakość kontroli zmiennych

niezależnych, uwzględnionych przez badacza w

planie eksperymentalnym, będzie uzależniona

od skali pomiarowej zmiennej zależnej Y, po

przekształceniu jej w zmienną

zoperacjonalizowaną. Badacz powinien, jeśli

zależy mu na precyzyjnym określeniu udziału

każdej „kontrolowanej” zmiennej niezależnej w

danym eksperymencie w wyjaśnianiu wariancji

zmiennej zależnej, tak przeprowadzić

operacjonalizację zmiennej zależnej, aby

uzyskała ona status zmiennej interwałowej lub

ilorazowej.

Dwie metody kontroli zmiennych

Dwie metody kontroli zmiennych

niezależnych, stosowane w planach

niezależnych, stosowane w planach

jedno-jednozmiennych,

jedno-jednozmiennych,

dwuwartościowych („0-1”)

dwuwartościowych („0-1”)

PIERWSZA polega na ustaleniu stałej wartości
kontrolowanej w ten sposób zmiennej w obu grupach
porównawczych – eksperymentalnej i kontrolnej.
Inny wariant polega na tym, że obie grupy
porównawcze „wyrównuje się” w taki sposób, aby
zagwarantować przybliżoną równość średnich i
odchyleń

standardowych

rozkładów

zmiennej

zależnej w obu grupach przed wprowadzeniem
manipulacji

eksperymentalnej.

Ustalamy

stałe

wartości charakterystyk rozkładu zmiennej zależnej
w obu grupach.

Dwie metody kontroli zmiennych

Dwie metody kontroli zmiennych

niezależnych, stosowane w planach jedno-

niezależnych, stosowane w planach jedno-

jednozmiennych, dwuwartościowych („0-

jednozmiennych, dwuwartościowych („0-

1”) c.d.

1”) c.d.

Przyjmuje się, że jeżeli wariancje rozkładu zmiennej

zleżnej w grupie E i w grupie K są takie same i

średnie w obu grupach są takie same, to można

uznać, iż zmienne niezależne istotne dla Y w obu

grupach przyjmują zbliżone wartości, a w każdym

razie ich skutki dla zmiennej zależnej Y są w

przybliżeniu takie same.

Dwie metody kontroli zmiennych

Dwie metody kontroli zmiennych

niezależnych, stosowane w planach jedno-

niezależnych, stosowane w planach jedno-

jednozmiennych, dwuwartościowych („0-

jednozmiennych, dwuwartościowych („0-

1”) c.d.

1”) c.d.

DRUGA to metoda doboru parami. Badacz do każdej
osoby z jednej grupy dobiera najbardziej do niej
podobną osobę w drugiej grupie. Badacz dąży do
minimalizacji wariancji wewnątrz par i maksymalizacji
wariancji między parami. Po utworzeniu danej liczby par
badacz przystępuje do losowego rozdzielenia osób z
poszczególnych par na dwie grupy: eksperymentalną i
kontrolną. Analiza wyników polega na porównaniu
wyników parami.
Jeżeli założenia E na to pozwalają, badacz może tworzyć
pary poprzez dwukrotne badanie tej samej osoby: raz w
warunkach eksperymentalnych, a raz w kontrolnych lub
odwrotnie.

Zasada radomizacji

Zasada radomizacji



To przydzielanie osób do grup porównawczych:
eksperymentalnej i kontrolnej w sposób losowy,
daje to badanemu równe szanse na znalezienie się
w każdej z przewidzianych sytuacji
eksperymentalnych,



Pozwala zapobiec selekcji osób badanych wg.
kryterium: osoby „lepsze” do grupy
eksperymentalnej, a osoby „gorsze” do grupy
kontrolnej.



Pojęcie radomizacji jest nierozerwalnie związane z pojęciem
manipulacji zmienną niezależną – główną (zmiennymi), które
występują w definicji modelu E i zgodnie z którym badacz
jest zobowiązany do losowego przydzielania osób badanych
do grup- eksperymentalnej i kontrolnej.

Zaleta zasady radomizacji wg.

Zaleta zasady radomizacji wg.

Aronsona

Aronsona



Wszelkie zmienne, które nie podlegają
kontroli w badaniu eksperymentalnym
niemal na pewno zostaną rozdzielone losowo
pomiędzy różne sytuacje; ozn. to, że jest
mało prawdopodobne, aby te czynniki mogły
wpływać na wyniki badań.

Rola instrukcji

Rola instrukcji

maskujących cel

maskujących cel

eksperymentu w psychologii

eksperymentu w psychologii



Cechą eksperymentowania w psychologii jest

utajnianie przed osobami badanymi prawdziwego

celu eksperymentu (tzw. instrukcja maskująca

cel).



Aronson uważa, że jest to mało etyczna zasada,

ale często konieczna, aby ukryć cel badania.

Eksperymentatora stawia w roli reżysera

filmowego, który ustala scenariusz filmu, ale

aktorowi nie mówi o czym on właściwie jest. Taką

oprawę nazywa historyjka fasadową, która ma na

celu zwiększenie realizmu psychologicznego;

czyli stworzenie sytuacji, w której osoba badana

może zachowywać się w sposób naturalny (nie

jest zahamowany w swych reakcjach, gdyż

właściwie nie wie co jest przedmiotem badań).

Rola instrukcji

Rola instrukcji

maskujących cel

maskujących cel

eksperymentu w psychologii c.d.

eksperymentu w psychologii c.d.



Większość eksperymentów wykorzystujących

instrukcję maskującą pochodzą z zakresu psychologii

społecznej np. eksperyment Ascha nad konformizmem

(uleganie naciskom grupowym), czy Miligrama nad

posłuszeństwem. Te eksperymenty nie przyniosły by

takich spektakularnych wyników badan gdyby osoby

badane były poinformowane o celach badania.



Badanie Ascha

Linia testowa A B
C

Względy natury

Względy natury

metodologicznej przy

metodologicznej przy

stosowaniu instrukcji maskujących

stosowaniu instrukcji maskujących



Podstawą stosowania instrukcji maskujących powinno być

założenie iż znajomość prawdziwego celu badania

uniemożliwiło by osobom badanym spontaniczne

zachowywanie się w sytuacji eksperymentalnej, a

badaczom wysuwanie trafnych wniosków z

przeprowadzonych badań.



Osoby badane pomimo sformułowania przez badacza

instrukcji maskujących i tak próbują dociekać do

prawdziwego celu badania, dlatego pomocne jest w tym

przypadku odczytywanie oczekiwań badacza, czy

podawanie wskazówek których dostarczają elementy

sytuacji badawczej. Ważną zmienną modyfikującą

zachowanie osób badanych jest także lęk przed oceną.



Psycholog-eksperymentator powinien się wystrzegać także

poważnego źródła wariancji błędu jakim jest INTERAKCJA,

która nawiązuje się między badaczem, a osobą badaną.

Pojęcie planu

Pojęcie planu

eksperymentalnego

eksperymentalnego



Jest to wystandaryzowany sposób postępowania
badawczego w modelu E, a także określony
sposób postępowania w zakresie analizy
statystycznej danych eksperymentalnych (np.
model analizy wariancji ANOVA i MANOVA)

Zgodnie z

planem eksperymentalnym

psycholog:

Rozdziela osoby badane do

co najmniej dwóch grup

porównawczych:

eksperymentalnej

i kontrolnej, stosując się do

zasady radomizacji

Dokonuje pomiarów

zmiennej niezależnej Y

(pretesty Y i posttesty Y)

Kontroluje

zmienne niezależne-

uboczne i zakłócające

Plan eksperymentalny c.d.

Plan eksperymentalny c.d.



Najczęściej stosowane plany E wśród psychologów

to takie, w których zmienna niezależna-główna

przyjmuje tylko dwie wartości- jedną w grupie

eksperymentalnej i jedna w grupie kontrolnej.

Badacz stwarza takie warunki, by w grupie

eksperymentalnej zmienna niezależna mogła

wpływać na zmienną zależną, zaś w grupie

kontrolnej nie wywierała wpływu.



Rodzaje planu E:



zero-jedynkowe,



dwuwartościowe (bo zmienna X przyjmuje tylko

dwie wartości),



„wszystko albo nic”.

Ustalanie zależności Y od X

Ustalanie zależności Y od X

1.

Jeśli zmienna X, o której wpływie na Y

traktuje hipoteza badawcza, jest zmienna

de facto wielowartościową i postulowany w

hipotezie związek Y z X jest związkiem

krzywoliniowym, to nie należy prowadzić

badania eksperymentalnego opartego na

porównaniu tylko tych dwóch grup (dwie

wartości zmiennej X), gdyż może nas to

doprowadzić do błędnych wniosków.

2.

Należy natomiast zadbać o to, aby wybrane

wartości X rozłożone były równomiernie

wzdłuż całego kontinuum wartości zmiennej

X, aby można było uzyskać trafny obraz

zależności Y od X.