METODA EKSPERYMENTU PEDAGOGICZNEGO
Wg W. Okonia „Słownik pedagogiczny” :
Eksperyment (łac. Expeimentum – doświadczenie, badanie) – metoda badań typowa dla nauk indukcyjnych, której podstawową częścią jest wywoływanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków nań wpływających, aby umożliwić dokładniejsze jego zbadanie. Sztuczna izolacja procesu czy zjawiska, mająca na celu eliminowanie wszystkich wpływów ubocznych i dokładny pomiar badanych zmian.
Mieczysław Łobocki powołując się na Wilhelma Wundta – twórcę pierwszego laboratorium psychologii eksperymentalnej – wymienia następujące warunki eksperymentu, oceniając je przy tym jednocześnie jako trudne do spełnienia :
„ - badane zjawisko musi być takie, aby można je było wywołać,
- warunki eksperymentu muszą być jasno i wyraźnie określone oraz powinny pozwalać się zmieniać,
- badania można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków,
- uzyskane zmiany dają się zmierzyć „.
Na skutek tak rygorystycznych warunków, jakie musi spełnić eksperyment Stanisław Palka proponuje, aby dla tego typu badań pedagogicznych „nie spełniających wszystkich wymogów procedury eksperymentalnej” używać terminu „ próba eksperymentalna”. Prowadzenie prób eksperymentalnych związane jest z przestrzeganiem tylko dwóch dyrektyw. Pierwsza nakazuje, by eksperymentować tylko wtedy, gdy dysponujemy wysoce prawdopodobną hipotezą, a druga – gdy mamy pewność, że w wyniku eksperymentowania uczeń nie poniesie strat dydaktycznych i wychowawczych. Próby eksperymentalne nie mają prowadzić do szerszych generalizacji czy znaczących odkryć. Siła ich oddziaływania tkwi w wyznaczaniu pola do twórczej działalności pedagogicznej dla pedagogów i wychowawców i w ożywieniu procesów praktyki pedagogicznej.
Aby przeprowadzić eksperyment pedagogiczny, należy wybrać jakąś konkretną zbiorowość (np. klasę) lub proces, a następnie wprowadzić do takiego układu odpowiednio dobrany czynnik mający teoretycznie wywołać przewidywane zmiany. Czynnik taki ma na celu zwiększenie efektywności pracy dydaktyczno-wychowawczej w warunkach najbardziej zbliżonych do naturalnych warunków nauki i życia szkolnego.
Przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego można podzielić na następujące etapy:
Etap sytuacji problemowej
Etap formułowania problemu
Etap formułowania hipotezy roboczej
Etap przewidywań skutków (etap rozumowania)
Etap przygotowania weryfikacji zewnętrznej hipotezy roboczej
Bliższe określenie badanej populacji
Oznaczenie treści, na których mają być realizowane badania
Ustalenie koniecznego i możliwego czasu badań
Zdefiniowanie i scharakteryzowanie tych zjawisk, które mają być przedmiotem naszej szczegółowej badawczej uwagi
Wybór i opisanie metody badania
Etap empirycznego weryfikowania hipotezy
Sprawdzenie słuszności rozwiązań (prawdziwości wyników)
Wnioskowanie końcowe
Metoda eksperymentu pedagogicznego przeprowadzana jest za pomocą różnych technik eksperymentalnych, zwanych w literaturze również schematami, modelami lub planami eksperymentalnymi. Do tego rodzaju technik zalicza się :
Technikę grup równoległych ( porównawczych )
Technikę rotacji ( podziału krzyżowego )
Technikę czterech grup ( technika Salomona)
Technikę jednej grupy
Podstawowymi wymaganiami do przeprowadzenia eksperymentu za pomocą tej techniki jest wyłonienie dwóch grup (eksperymentalnej i kontrolnej) przy zachowaniu zrównoważenia ilości, wieku, płci oraz poziomu społecznego i umysłowego członków obu grup (co ustala się dzięki obserwacjom, wywiadom oraz opiniom nauczycieli). Zmienne niezależne (które stanowią czynnik eksperymentalny) zostają wprowadzone tylko do jednej z grup (eksperymentalnej). Kontrola zmiennych niezależnych i pośredniczących następuje poprzez przeprowadzenie (na początku oraz na końcu) badań. Technika ta wysuwa pewne wątpliwości części pedagogów, bowiem wiąże się ona z ryzykiem, że rezultaty uzyskane w ten sposób w grupie eksperymentalnej nie są spowodowane celowo wprowadzonym czynnikiem, lecz jakimkolwiek innym (mogą to być np. szczególne uzdolnienia psychiczne osób pochodzących z grupy eksperymentalnej). Ryzyka tego nie da się wyeliminować, za to da się go zmniejszyć przez dokładne poznanie uczniów, a w efekcie dokładniejszy wybór członków obu grup.
ELEMENTY SKŁADOWE TECHNIKI GRUP RÓWNOLEGŁYCH
| GRUPY C | Badania początkowe | WARUNKI | Badania końcowe | WYNIKI |
|---|---|---|---|---|
| I | Tw1 | C | Tw2 | W1 |
| II | Cx | W2 |
Grupy C – klasy szkolne
I - klasy kontrolne
II - klasy eksperymentalne
Tw - testy wiadomości
C – odpowiednik zbliżonych warunków, istniejących tak w klasach kontrolnych, jak i eksperymentalnych
Cx – czynnik lub czynniki eksperymentalne
W – podsumowanie wyników przeprowadzonych badań początkowych i końcowych
Do zastosowania tej techniki potrzebne są dwie grupy porównawcze. Grupa eksperymentalna i grupa kontrolna. Po zrealizowaniu określonego programu zostaje przeprowadzone w grupach porównawczych badanie etapowe, po którym następuje zamiana charakteru grup. Grupa eksperymentalna zostaje grupą kontrolną i odwrotnie. Po wykonaniu takiego samego jak poprzednio programu w grupie eksperymentalnej przeprowadza się badania końcowe. Technika ta jest uważana za lepszą od innych, ponieważ pozwala na zachowanie naturalności warunków badania. Jest ona jednak bardzo trudna do zastosowania. Ponad to do każdej z grup wprowadza się taki sam czynnik eksperymentalny, dzięki temu wszystkie uwzględnione grupy są w stosunku do siebie określonymi układami odniesienia.
ELEMENTY SKŁADOWE TECHNIKI ROTACJI
| Okresy badania | Grupy ( klasy) | Badania początkowe | ZMIENNE | Badania końcowe | WYNIKI |
|---|---|---|---|---|---|
| I | A | Tw 1 | C | Tw2 | W1 |
| B | Cx | W2 | |||
| II | B | Tw3 | C | Tw4 | W3 |
| A | Cx | W4 |
Technika czterech grup
Różni się ona od poprzedniej techniki tym, że zamiast jednej pary grup równoległych – uwzględnia dwie pary takich grup. Każda para składa się z grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Tak więc zastosowanie tej techniki wymaga uwzględnienia aż czterech badanych grup, przy czym badanie wstępne przeprowadza się tylko na jednej parze grup równoległych, a końcowe na obu parach. Dzięki temu istnieje możliwość sprawdzenia, w jakim stopniu badania wstępne spowodowały ewentualne zakłócenia w sposobie oddziaływania czynnika eksperymentalnego i jak wpłynęły na wyniki badań końcowych. W technice tej, podobnie jak w innych technikach eksperymentalnych kłopotem może być poprawny dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych.
Technika jednej grupy
Jest to najprostsza technika eksperymentalna. Polega ona na wprowadzeniu do zastanej sytuacji czynnika eksperymentalnego, a następnie na mierzeniu zmian powstałych pod jego wpływem w taki sposób, aby było możliwe porównanie stanu początkowego ze stanem końcowym. Przystępując do eksperymentu, nauczyciel bada sytuację zastaną, prowadząc w danej klasie zajęcia tradycyjną metodą, a w badaniu końcowym dokonuje pomiaru zmian. Następnie wprowadza niezależną zmienną. Po wprowadzeniu zajęć metodą eksperymentalną, powtórnie badany jest wynik pracy dydaktycznej.
ELEMENTY SKŁADOWE TECHNIKI JEDNEJ GRUPY
| Okres badania | I | II |
|---|---|---|
| Czynniki | C | Cx |
| Wyniki | W1 | W2 |
Mankamentem techniki jednej grupy jest to, że końcowy wynik zależy w dużej mierze od czynnika czasu. Dlatego nigdy nie wiadomo dokładnie co z badanych osiągnięć szkolnych uczniów jest zasługą „naturalnego” ich rozwoju, a co stanowi rezultat nowatorskich poczynań pedagogicznych.
UŻYTECZNOŚĆ BADAŃ EKSPERYMENTALNYCH
Metoda eksperymentu pedagogicznego, jakkolwiek przyjmowana jest przez niektórych pedagogów z pewną rezerwą i sceptyzmem, wydaje się w pod pewnymi względami bardzo pożyteczna :
- umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych,
- ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką pedagogiczną,
- jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji pedagogicznych.
( rozwinięcie myślników tylko do przeczytania)
ZASTRZEŻENIA WOBEC BADAŃ EKSPERYMENTALNYCH
- złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań
- niemożność dorównania założeniom metodologii nauk przyrodniczych
- możliwość zastąpienia badań eksperymentalnych innymi metodami badań
- sprzeniewierzanie się zasadom moralnym.
BŁĘDY W BADANIACH EKSPERYMENTALNYCH
Przeprowadzając eksperyment pedagogiczny, narażeni jesteśmy przeważnie na popełnienie takich błędów, jak:
- niedosyt weryfikacji wewnętrznej,
- niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych,
- brak właściwych układów odniesienia do rzetelnego orzekania o wynikach eksperymentu,
- pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i nie zależnych,
- nieodpowiedni czas trwania eksperymentu i jego rozgłos.
(wytłumaczenie w paru zdaniach niektórych myślników tylko do przeczytania )
PRZYKŁAD EKSPERYMENTU ( „Słownik Pedagogiczny” W. Okoń )
Eksperyment 50 szkół
Zrealizowany przez Akademię Nauk Pedagogicznych w ZSRR w roku szkolnym 1957/58. Przeprowadzono eksperyment naturalny z udziałem 50 szkół, wybranych z pośród 585 szkół objętych eksperymentem w poprzednim roku szkolnym. Celem eksperymentu 50 szkół było przekształcenie ostatnich dwóch klas 10-letniej szkoły ogólnokształcącej tak, aby szkoła ta, przedłużona o jeden rok, dawała oprócz wykształcenia ogólnego również zawodowe kwalifikacje robotnicze na poziomie tzw. trzeciej grupy kwalifikacyjnej. W tym celu uczniowie tych klas odbywali normalne lekcje 4 lub 3 dni w szkole, a przez resztę dni przebywali w zakładzie produkcyjnym, zdobywając jakąś specjalność zawodową o dość szerokim profilu. Wyniki 2-letniego funkcjonowania eksperymentu 50 szkół stały się źródłem przesłanek reformy szkoły radzieckiej.
Eksperyment mikołowski
Eksperyment pedagogiczny opierający się na doświadczeniach ruchu harcerskiego przeprowadzony w latach 1935-1939 w Szkole Podstawowej nr 1 w Mikołowie. Polegał on głównie na kierowaniu społecznymi i kulturalnymi zainteresowaniami uczniów i wiązał się z działalnością kształcąco-wychowawczą. Pracami kierował A. Kamiński któremu w eksperymencie pomagały czynniki takie jak: stosowanie zabaw w nauczaniu, praca grupowa, zdobywanie sprawności czy swoista atmosfera wychowawcza na którą składały się elementy takie jak przyjazny stosunek nauczycieli do uczniów, dobry przykład osobisty nauczyciela, wzajemne zaufanie i nastrój w toku pracy, samodzielność uczniów i szczerość w ich stosunkach z nauczycielami oraz wykrywanie, zaszczepianie i rozwijanie uzdolnień dzieci i młodzieży.
BADANIA QUASI – EKSPERYMENTALNE
Nie zawsze eksperyment pedagogiczny jest możliwy do przeprowadzenia. Dzieje się tak często z przyczyn natury etycznej, ekonomicznej i technicznej. Dlatego dopuszczalne jest stosowanie badań za pomocą quasi – eksperymentów. Nazywamy je badaniami typu ex post facto lub badaniami quasi – eksperymentalnymi.
BADANIA PEDAGOGICZNE
Badania stricte eksperymentalne Badania quasi – eksperymentalne
Poddawanie ścisłej kontroli zarówno przynajmniej Poddawanie kontroli tylko przynajmniej jednej
jednej zmiennej zależnej jak i zmiennej niezależnej. zmiennej zależnej, z całkowitym pominięciem
wszelkiej zmiennej niezależnej.
Uwzględnione w badaniach quasi – eksperymentalnych zmienne odnoszą się zawsze tylko do zastanych lub dawniej używanych sposobów nauczania lub wychowania.
rozwinięcie tylko do przeczytania
PODSUMOWANIE
Stosowanie eksperymentu w różnych obszarach badań pedagogicznych
Znaczne osiągnięcia na terenie dydaktyki
Przestrzeganie warunków stosowania eksperymentu
Nienaruszalność dobra dziecka w każdej chwili trwania eksperymentu
Bariery techniczne
Właściwe zastosowanie eksperymentu, dobór technik i właściwy przebieg umożliwiają sprawdzenie poprawności naszych przypuszczeń
BIBLOGRAFIA:
-Mieczysław Łobocki: Metodologia badań pedagogicznych
-Mieczysław łobocki: Metody i techniki badań pedagogicznych
-Stanisław Palka: Orientacje w metodologii badań pedagogicznych
-Wincenty Okoń: Słownik Pedagogiczny
-Władysław Piotr Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela.