Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

Demografia – jest nauką traktującą o

prawidłowościach rozwoju ludności w

konkretnych warunkach gospodarczych i

społecznych badanego terytorium,

zajmuje się statystyczno – analitycznym

opisem stanu i struktury ludności oraz

badaniem i oceną zmian wynikających z

dotychczasowego i przewidywanego

ruchu wędrówkowego.

[1]

Jerzy Zdzisław Holzer – „Demografia”

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

Nazwa dyscypliny pochodzi od

dwóch greckich słów:

Demos – ludność,

Grapho – piszę.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

Zbiorowości ludzkie możemy badać

pod względem cech ilościowych oraz

jakościowych.



Cechy ilościowe to cechy w

stosunkowo łatwy sposób możliwe do

zmierzenia i wyrażenia w stosownych

jednostkach.



Cechy jakościowe to cechy

niemierzalne lub trudno mierzalne

(najczęściej nie posiadające miana).

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

W demografii do cech:



ilościowych zalicza się np. liczba

urodzeń, liczba zgonów liczba

zawieranych małżeństw, migracje itp.



jakościowych zalicza się np.

zagadnienia dziedziczenia cech

fizycznych i psychicznych, charakter

oraz moralność jednostek i

zbiorowości.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

Uwzględniając podaną powyżej

klasyfikację cech możemy mówić



Demografii ilościowej



Demografii jakościowej

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

Dodatkowo możemy wyodrębnić

następujące działy demografii:



Demografia matematyczna

(demometria) – traktująca o

problemie metod pomiaru zjawisk

demograficznych w drodze aplikacji

skomplikowanych metod

matematycznych,

ekonometrycznych i statystycznych.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Demografia opisowa – traktuje o

naukowym opisie zjawisk

demograficznych



Demografia analityczna – ustalająca

prawidłowości procesów

demograficznych i umożliwiająca

dokonywanie prognoz demograficznych.



Demografia ekonomiczna i społeczna –

podejmuje analizę wzajemnych związków

i zależności procesów ekonomicznych i

społecznych od zjawisk ludnościowych.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Demografia historyczna – podejmuję

analizę zjawisk demograficznych

należących do przeszłości, tj. w okresach

minionych, przedstatystycznych oraz tych,

dla których dane są niepełne lub źródła

informacji są nie do końca potwierdzone.



Demografia porównawcza – bada różnice

występujące w stanie, strukturze i ruchach

populacji ludzkich w zależności od

różnicujących je czynników.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Demografia potencjalna – rozpatruje

zjawiska demograficzne, przyjmując za

jednostkę liczenia nie osobę, a tzw. Osobo-

rok. Dla każdego człowieka skonstruowano

swoistą „wagę” pomiaru i oceny procesów

demograficznych, zależną od jego płci i

ewentualnie innych cech.



Demografia teoretyczna – zajmuje się

wyjaśnianiem lub przewidywaniem

przebiegu zjawisk demograficznych i

prezentacją ich następstw.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia

Do podstawowych pojęć

wykorzystywanych w demografii

zaliczamy:



Płeć – w demografii wiąże się się ze

zbiorem cech biologicznych organizmu

człowieka warunkujących jego zdolność

do prokreacji. Zdolność do wytwarzania

gamet żeńskich charakteryzuje kobiety,

zdolność do wytwarzania gamet

męskich zaś mężczyzn.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Wiek – oznacza czas, jaki upłynął od

momentu porodu osobnika do momentu

obserwacji, określa się go zwykle w

ukończonych latach życia.



Stan cywilny – jest cechą demograficzną

różnicującą członków populacji dojrzałych

do prokreacji, zwykle na podstawie

kryteriów prawnych. Określa rodzaj

związku, jaki łączy osobnika dorosłego

danej płci z innym dorosłym osobnikiem

płci przeciwnej.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Przynależność do kohorty – jest cechą

członków populacji, którzy doświadczyli

określonego zdarzenia inicjującego

proces ludnościowy w tej samej

jednostce czasu, np. przynależność do

kohorty urodzonych w 2006 roku

oznacza, że członkowie tej kohorty

urodzili się w 2006 roku (od 1 stycznia

do 31 grudnia tego roku).

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Przynależność terytorialna – jest cechą

jednostek populacji przypisującą im

określone miejsce zamieszkania, głównie

na podstawie kryterium administracyjnego,

rzadziej geograficznego lub etnicznego.



Zawarcie małżeństwa – to akt otworzenia

rodziny przez mężczyznę i kobietę, m.in. W

celu prokreacji oraz oraz wychowania

potomstwa we wspólnym gospodarstwie

domowym.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Rozwiązanie małżeństwa – stanowi finał

trwania związku małżeńskiego. Może

nastąpić w wyniku następujących zdarzeń:

–

Rozwód,

–

Separacja,

–

Zgon.



Ciąża – jest skutkiem poczęcia, czyli

zapłodnienia kobiety przez mężczyznę, a

więc pośrednio związku między nimi, w

tym związku partnerskiego a zwłaszcza

małżeństwa.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Poród – to narodziny, choć zgodnie z

prawem i tradycją wielu społeczeństw tylko

w przypadku żywo urodzonego dziecka

traktuje się je jako narodziny człowieka,

czyli podstawowe zdarzenie demograficzne.



Urodzenie żywe – stanowi fundamentalne

(obok zgonu) zdarzenie demograficzne.

Powoduje wzrost liczebności o jedną (lub

więcej w przypadku urodzenia bliźniaczego)

osobę.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Od 1994 roku w Polsce jako urodzenie żywe

traktuje się fakt wykazywania jakichkolwiek

oznak życia (czynność serca, skurcze mięśni

szkieletowych, tętnienie pępowiny) przez

płód całkowicie wydobyty z ustroju matki

po ciąży w wyniku porodu.



Zgon – czyli śmierć człowieka, stanowi

fundamentalne (obok urodzenia) zdarzenie

demograficzne, powoduje on zmniejszenie

stanu populacji o jedną osobę, z przyczyn o

charakterze biologicznym,

wenątrzpopulacyjnym.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Przybycie migranta – to zdarzenie o

podobnym do urodzenia znaczeniu

demograficznym. Oznacza zwiększenie

się liczebności populacji o jedną osobę.



Wyjazd migranta – oznacza

opuszczenie przez niego obszaru na

którym zamieszkiwał. W demografii ma

znaczenie podobne do zgonu,

konsekwencją jest zmniejszenie stanu

populacji o jedną osobę.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Starzenie się populacji – to zmiana

profilu struktury populacji według

wieku i płci, oznacza długofalowy

proces zwiększania się udziału ludności

w starszym wieku w całej populacji,

kosztem udziału osób młodych. Jest to

proces złożony, na który istotny wpływ

wywierają trzy inne procesy tj.

rozrodczości, umieralności i migracji.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Urbanizacja – stanowi długofalowy proces

społeczny oznaczający zwiększanie się

liczby miast, ich terytoriów oraz liczby

osób w nich zamieszkujących. Jest

połączony zwykle ze zmniejszaniem się

ilości osób zamieszkujących na wsi.



Małżeńskość – to proces tworzenia się i

rozpadu związków małżeńskich. Obejmuje

wzorce małżeństwa i rozwodu (niekiedy

także separacji), tzn. intensywność tych

zjawisk, ich zmiany i zróżnicowanie

demograficzne np. według wieku i płci.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Rozrodczość – jest procesem odtwarzania

stanu populacji w wyniku strumienia

urodzeń. W konsekwencji rozrodczości

przybywa jedynie członków najmłodszej

części populacji.



Umieralność – to proces, w wyniku którego

na skutek strumienia zgonów następuje

ubytek stanu populacji. Ubytek ten

zachodzi wśród wszystkich kategorii

wiekowych populacji, choć jego skala może

być między nimi zróżnicowana.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Mobilność terytorialna – oznacza

proces przemieszczeń ludności

między jednostkami terytorialnymi

wewnątrz obszaru

zamieszkiwanego przez daną

populację lub między terenami

zamieszkiwanymi przez tą

populację a innymi terenami.

Demografia – podstawowe

definicje i pojęcia



Reprodukcja ludności – stanowi

proces odtwarzania w czasie stanu

liczebnego oraz struktury

demograficznej populacji. W

populacji zamkniętej (w której nie

występuje migracja) to

reprodukcja stanowi o stanie

liczebnym i strukturze populacji.

Demografia jako

interdyscyplinarna dziedzina

nauki

Związek demografii z:



socjologią

dotyczy badania

prawidłowości formowania rodziny i

uwarunkowań płodności, badania

migracji i skutków urbanizacji,

mobilności społecznej ludności i



statystyką

polega na posługiwaniu

się metodami statystycznymi przy

pomiarze procesów demograficznych.

Demografia jako

interdyscyplinarna dziedzina

nauki



ekonomią

ze względu na zależności

rozwoju demograficznego i

ekonomicznego oraz ze względu na

fakt, że analizy i prognozy

demograficzne wykorzystywane są do

orzenia programów rozwoju

społeczno-gospodarczego.



psychologią społeczną

dotyczą

badań społecznych i kulturowych

uwarunkowań postaw prokreacyjnych.

Demografia jako

interdyscyplinarna dziedzina

nauki



medycyną

, szczególnie w odniesieniu

do określania uwarunkowań

przeciętnego dalszego trwania życia, w

badaniach nad śmiertelnością

niemowląt, umieralności według

przyczyn zgonów, płodności kobiet itp.



Powiązana jest równie

ż z

antropologią,

etnografią, genetyką, naukami

politycznymi, geografią i ekologi

ą.

Demografia jako

interdyscyplinarna dziedzina

nauki

Badania demograficzne

Przedmiotem badań

demograficznych są zjawiska

masowe występujące w

zbiorowościach ludzi

zamieszkujących dane terytorium.

Metodologia badań

demograficznych jest zbliżona do

metodologii wykorzystywanej w

badaniach statystycznych.

Badania demograficzne

W badaniu możemy wyodrębnić

następujące etapy:



Zgromadzenie danych statystycznych

(w tym przypadku danych

ludnościowych) przy wykorzystaniu

dostępnych źródeł,



Analiza zgromadzonych danych za

pomocą dostępnych metod,



Sformułowanie wniosków płynących z

badania, i na ich podstawie możliwych

sposobów poprawy sytuacji.

Źródła oraz

charakterystyka danych

ludnościowych

Podstawą rzetelnie przeprowadzonych

badań jest pełna, wiarygodna i

dokładna informacja statystyczna. W

demografii wykorzystujemy szereg

źródeł danych ludnościowych,

możemy do nich zaliczyć:



Spisy ludnościowe,



Bieżącą ewidencję ludności,



Badania pełne lub częściowe

(reprezentacyjne).

Źródła oraz

charakterystyka danych

ludnościowych



Specjalne badania monograficzne,

szacunkowe,



Materiały wtórne.

Źródła danych



Spis powszechny – to pełne badanie

statystyczne, ustalające stan

liczebny i strukturę ludności według

określonych cech, w określonym

momencie czasu, na określonym

terytorium, w drodze

bezpośredniego i indywidualnego

uzyskania informacji o wszystkich

jednostkach podlegających badaniu.

Źródła danych



Bieżąca ewidencja ludności opiera

się na prawno – administracyjnych

obowiązkach obywatela i instytucji

państwowych w zakresie

rejestrowania zdarzeń

demograficznych.



Badanie pełne – polega na zebraniu i

wykorzystaniu informacji

dotyczących wszystkich jednostek

statystycznych badanej zbiorowości.

Źródła danych



Badania reprezentacyjne – ograniczają się

do wybrania (wytypowania) z góry

założonej lub tylko dostępnej części

jednostek statystycznych, badanej

zbiorowości.



Badanie monograficzne – jest badaniem

wybranej (wiodącej lub typowej)

indywidualnej jednostki statystycznej, o

której sądzimy, że wyniki analizy pozwolą

na uogólnienie w stosunku do pozostałych

jednostek populacji (czy subpopulacji).

Źródła danych



Badania szacunkowe – mają miejsce

wówczas, gdy mamy do czynienia z niepełną

informacją statystyczną. Wykorzystywane są

w tym przypadku statystyczno –

ekonometryczne metody uzupełniania

brakujących informacji np. w oparciu o

analizę tendencji rozwojowej.



Badania anamnestyczne – polegają na

uzyskiwaniu subiektywnej informacji o

zdarzeniach demograficznych za dłuższy

okres w drodze wywiadu lub ankiety.

Powszechny spis

ludnościowy

W zależności od przyjętych założeń

możemy wyodrębnić następujące typy

spisów ludnościowych:



Imienny spis powszechny – jest pełnym

badaniem statystycznym, w którym

każdą osobę spisuje się oddzielnie.



Sumaryczny spis powszechny – polega

na spisywaniu osób zamieszkujących

mieszkanie (lub stanowiących jedno

gospodarstwo domowe).

Powszechny spis

ludnościowy



Spis ewidencyjny – wykorzystuje dane

zawarte w bieżącej ewidencji ludności i

może wystąpić w postaci ujmującej całą

ludność kraju (lub jej część),

umieszczoną w rejestrach mieszkańców

zameldowaną na pobyt stały lub czasowy.



Spis reprezentacyjny – zwany także

mikrospisem jest przeprowadzany

między spisami, dotyczy wybranej

jednostki administracyjnej kraju

Powszechny spis

ludnościowy



Spis próbny – poprzedza mniej

więcej o dwa lata spis powszechny.

Przeprowadzany jest w celu

weryfikacji narzędzi badawczych

spisu.

Zasady spisu

powszechnego



Centralizacja – zarządzenie spisu jest

decyzją rządu. (Prezes GUS jest

jednocześnie Generalnym Komisarzem

Spisowym).



Powszechność – dane spisu obejmują

wszystkich obywateli kraju.



Bezpośredniość – informacja statystyczna

jest uzyskiwana w drodze bezpośredniego,

osobistego kontaktu rachmistrza

spisowego ze spisywaną osobą.

Zasady spisu

powszechnego



Imienność – każda osoba zamieszkująca

mieszkanie spisywana jest oddzielnie, z

imienia, nazwiska oraz badanych cech.



Jednoczesność – badanie przeprowadzone

jest w jednym (ściśle określonym

momencie) na terenie całego kraju.



Statystyczne ujęcie wyników – wyniki

spisów są ujmowane w zestawienia

zbiorcze i publikowane zgodnie z

ogólnokrajowymi zasadami.

Zasady spisu

powszechnego



Regularność i komparatywność –

zgodnie z zaleceniami ONZ spisy

powszechne należy przeprowadzać

minimum raz na 10 lat, w terminie

umożliwiającym międzynarodową

porównywalność wyników.



Obowiązek zachowania tajemnicy

spisowej – dane indywidualne (a w

szczególności osobowe) nie mogą

być wykorzystane do innych celów.

Struktura ludności

Do podstawowych struktur

demograficznych zaliczamy:



Strukturę ludności według płci i

wieku,



Strukturę ludności według stanu

cywilnego i rodzinnego,



Strukturę zawodową ludności.

Struktura według płci i

wieku

Struktura ta stanowi podstawę

wszelkich analiz i dociekań

demograficznych. Znajomość

występujących występujących w niej

tendencji pozwala na ocenę potencjału

demograficznego obszarów, których

dotyczy, a także tendencji

rozwojowych.

Najbardziej znanym, graficznym

przedstawieniem struktury według płci

i wieku jest piramida wieku

Struktura według płci i

wieku

Wyróżniamy następujące trzy struktury

modelowe:



Strukturę progresywną – cechą

charakterystyczną tej struktury jest jej

klasyczny kształt piramidy, której

szeroka podstawa informuje o licznych

rocznikach dzieci i młodzieży (duża

liczebność najmłodszych kohort). Tego

typy struktury są charakterystyczne dla

eksplozji demograficznych.

Struktura progresywna

Struktura według płci i

wieku



Strukturę zastojową – obrazuje

ona sytuację wymieralności

pokoleń. Zbliżone są pod

względem wartości wskaźnik

urodzeń i zgonów, co przesądza o

zerowym przyroście naturalnym i

tendencji do starzenia się

populacji.

Struktura zastojowa

Struktura według płci i

wieku



Strukturę regresywną – obrazuje

typ ludności starej oraz zawiera w

sobie niebezpieczeństwo

wystąpienia zjawiska depopulacji

Struktura regresywna

Struktury modelowe

Zmiana struktury w czasie

Struktura według płci

Do podstawowych miar

wykorzystywanych do badania

struktury ludności według płci należą:



Współczynnik feminizacji:

–

Ogólny I typu – określa stosunek liczby

kobiet w danym okresie do ogólnej liczby

ludności,

–

Ogólny II typu – określa stosunek liczby

kobiet w danym okresie do liczby

mężczyzn w tym okresie.

Struktura według płci



Współczynnik maskulinizacji:

–

Ogólny I typu – określa stosunek

liczby mężczyzn w danym okresie do

ogólnej liczby ludności,

–

Ogólny II typu – określa stosunek

liczby mężczyzn w danym okresie do

liczby kobiet w tym okresie.



Niekiedy określa się te

współczynniki według grup wieku.

Ekstremalne wskaźniki

feminizacji

Wskaźniki

najwyższe

Wskaźniki najniższe

Litwa

115

Indie

Ukraina

115

Bangladesz

Białoruś

112

Chiny

Węgry

109

Egipt

Chorwacja

109

Pakistan

Austria

108

Turcja

Polska –
105,4

Struktura ludności według

wieku

W badaniach struktury ludności według

wieku stosuje się grupowanie ludności

według wieku dostosowane do konkretnych

potrzeb badawczych.

Do najczęściej stosowanych zaliczyć należy

klasyfikację:



Podstawową – polega na wyodrębnieniu

jednorocznych grup wieku (0,1,2,3,...80 lat i

więcej), zaznaczyć należy, że jest ona jednak

mało czytelna i trudna do stosowania

uogólnień,

Struktura ludności według

wieku



Klasyfikację biologiczną – klasyfikacja

ta dzieli populację na trzy podstawowe

subpopulacje:

–

Dzieci (wiek 0-14 lat),

–

Ludność dorosłą (wiek 15-59 lat),

–

Ludność w starszym wieku (wiek 60 lat i

więcej).



Klasyfikację według grup pięcioletnich

– umożliwia ona podział na grupy (0-

4,5-9,10-14,...95-99, 100 lat i więcej).

Struktura ludności według

wieku



Klasyfikację ekonomiczną – dzieli

populację na grupę ludności:

–

W wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat),

–

W wieku produkcyjnym (18-64),

–

W wieku poprodukcyjnym (65 lat i więcej).

Decydujący wpływ na strukturę ludności

według wieku ma:

–

Poziom urodzeń,

–

Poziom zgonów,

–

Migracje.

Proces starzenia się

ludności

Procesem starzenia się ludności

nazywamy wzrost udziału osób

starszych (w wieku powyżej 60 lat)

w ogólnej liczbie ludności.

Najczęściej przyjmuje się

następującą klasyfikację pod

względem zaawansowania procesu

starzenia się społeczeństw:

Proces starzenia się

ludności

Grup

Udział

ludzi

starszych

Charakterystyka

grupy

Poniżej 8%

Młodość demograficzna

8-10%

Przedpole starzenia się

III

10-12%

Właściwe starzenie się

12 i więcej

Starość demograficzna

Proces starzenia się

ludności

Kraj

2000 r.

2010 r.

2030

Austria

20,723

26,185

36,692

Niemcy

23,250

27,562

36,109

W.Brytani

20,626

24,808

31,704

Węgry

19,721

20,276

28,416

Polska

16,577

21,899

27,159

Wskaźniki starzenia się społeczeństwa

Migracje



Migracje uważa się za

najważniejszy przejaw

przestrzennej mobilności ludności.

Znamienna wydaje się być myśl

sformułowana przez prekursora

badań nad migracjami – E.G.

Ravensteina:

Migracje

„

Migracja oznacza życie i postęp,

ludność zasiedziała – stagnację.”



Migracjami (lub wędrówkami) ludności

nazywamy całokształt przesunięć

prowadzących do stałej lub okresowej

zmiany miejsca zamieszkania osób.



Najczęściej za akt migracji uważa się

zmianę miejsca zamieszkania osoby

trwającą dłużej niż jeden rok.

Migracje

Oczywistym jest, że przy tak

sformułowanej definicji migracji

zachodzi konieczność

wyodrębnienia różnych rodzajów

migracji.

Do najczęściej stosowanych

kryteriów klasyfikacji ruchów

migracyjnych zaliczamy:

Migracje



Czas trwania migracji – wyróżniamy tu:

–

Migracje stałe (polegające na zmianie miejsca

zamieszkania na czas nieokreślony),

–

Migracje czasowe (sezonowe lub okresowe),

które wiążą się ze zmianą miejsca

zamieszkania na czas określony np. na czas

pobierania nauki, oddelegowanie do pracy itp.

–

Migracje wahadłowe (codzienne), to

szczególny rodzaj ruchu naturalnego ludności,

polegający na codziennych dojazdach do

pracy, szkoły, urzędów itp.

Migracje



Obszar migracji – wyróżniamy tu:

–

Migracje wewnętrzne (wewnątrz kraju),

polegające na zmianie miejsca zamieszkania

w obrębie jednego kraju. Wyróżniamy przy

tym następujące kierunki tego typu migracji:

Migracje międzyregionalne (pomiędzy

województwami),

Wewnątrzregionalne (w obrębie województw),

Migracje ze wsi do miast,

Migracje z miast do wsi,

Migracje z miast do miast,

Migracje ze wsi na wieś.

Migracje

–

Migracje zewnętrzne (zagraniczne), związanie

z przekroczeniem granicy państwa – tutaj

możemy wyróżnić:

Emigrację (wyjazdy za granicę na pobyt stały),

Imigrację (przyjazdy do kraju z zagranicy na pobyt

stały),

Reemigrację (migracja powrotna) – to powrót

emigrantów do kraju po okresowym pobycie stałym

za granicą.

Repatriacja – jest to masowy, zorganizowany przez

władze państwowe powrót do kraju jeńców

wojennych, osób internowanych, i innych osób, które

opuściły kraj, najczęściej z przyczyn politycznych.

Migracje

Deportacja – to przymusowe wydalenie z

terytorium kraju (najczęściej dotyczą nielegalnych

imigrantów),

Ekspatriacja – to dobrowolne lub przymusowe

opuszczenie terytorium swego kraju (zerwanie z

krajem),

Ekstradycja – wydanie przez władze państwowe

władzom innego kraju osoby podejrzanej o

popełnienie przestępstwa lub skazanej za nie w

kraju żądającym wydania.

Persona non grata – członek personelu

dyplomatycznego, którego obecność na terytorium

państwa przyjmującego stała się niepożądana.

Migracje



Ze względu na motywy migracji – tu

wyróżniamy:

–

Migrację zarobkową,

–

Migrację rodzinną,

–

Migrację polityczną,

–

Migrację religijną,

–

Migrację osadniczą,

–

Migrację narodowościową,

–

Migrację wywołaną osobistymi

(psychosocjologicznymi) celami i cechami

osób przemieszczających się.

Migracje



Ze względu na sposób organizacji

migracji – tu wyróżniamy:

–

Migracje planowe,

–

Migracje żywiołowe,

–

Migracje nielegalne,

–

Migracje dobrowolne,

–

Migracje przymusowe,

–

Migracje indywidualne,

–

Migracje grupowe.

Migracje

Prawa migracji Ravensteina:

I. Migracja a odległość

Znaczna część migrantów przebywa

jedynie krótkie odległości. Im większa

będzie odległość od miejsca emisji

migrantów tym ich liczba będzie

mniejsza. Dodatkowo migranci

przybywający z dużej odległości będą

wybierać jako miejsce osiedlenia duże

centra przemysłu lub handlu.

Migracje

II. Migracja etapowa

Cechą właściwą dla każdego

społeczeństwa jest przemieszczanie się

ludności w kierunku centrów przemysłu

lub handlu. Mieszkańcy wsi sąsiadujących

bezpośrednio z gwałtownie rozwijającymi

się miastami gromadzą się w tych

miastach, a na ich miejsce przybywają

migranci z miejscowości bardziej

odległych od dużych centrów.

Migracje

III. Przepływ i przypływ powrotny

Każdy główny przypływ migracyjny

generuje przepływ powrotny.

IV. Skłonność do migracji

Mieszkańcy dużych aglomeracji są mniej

skłonni do migracji niż mieszkańcy terenów

słabiej zurbanizowanych.

V. Kobiety a migracja

Stwierdza się przewagę kobiet wśród

migrantów przemieszczających się na

krótkie odległości.

Migracje

VI. Wpływ postępu technicznego na

migrację

Rozwój przemysłu, doskonalenie i poprawa

dostępności środków komunikacji oraz

rozbudowa infrastruktury społecznej i

gospodarczej powodują wzrost migracji.

VII. Przewaga motywu ekonomicznego

Motywy o charakterze ekonomicznym,

skłonność do poprawy warunków życia są

najsilniejszymi determinantami procesów

migracyjnych.

Migracje

Podstawowymi miarami procesów

migracyjnych są:



Ln – liczba ludzi, którzy napłynęli na dane

terytorium w danym czasie,



Lo – liczba ludzi, którzy opuścili dane

terytorium w danym czasie



Ls – saldo migracji, jest to różnica między

liczbą osób, które napłynęły a liczbą osób,

które opuściły dane terytorium

Ls = Ln - Lo

Migracje

Obok wspomnianych miar w

analizie przepływu migrantów

wykorzystuje się:



Współczynnik napływu

wędrówkowego

–

jest to s

tosunek

liczby osób, które przybyły na stałe

do średniej liczby ludności lub

liczby ludności w połowie badanego

okresu





Migracje



Współczynnik odpływu
wędrówkowego – jest to stosunek
liczby osób, które wyjechały na
stałe do średniej liczby ludności
lub liczby ludności w połowie
badanego okresu.





Migracje



Przyrost wędrówkowy









Jeżeli wielkość odpływu ludności
przewyższa wielkość napływu to mamy do
czynienia z ujemnym przyrostem
wędrówkowym i mówimy o ubytku
wędrówkowym

Migracje



Współczynnik efektywności
migracji - pokazuje ile procent
ludności migrującej osiedla się na
danym terenie.









Mała wartość tego współczynnika świadczy o tym, że
mimo silnego ruchu wędrówkowego niewielka część
migrantów znajduje odpowiadające jej warunki
zamieszkania.

Teorie ludnościowe



Starożytne Chiny

–

Konfucjusz

(551 – 479 p.n.e.) - Filozof

chiński i jego

uczniowie zajmowali się

koncepcją

optimum

ludności

Postulowali zachowanie właściwej

proporcji między ziemią a zaludnieniem

Zalecali władzom przemieszczenie

ludności z regionów przeludnionych na

niedoludnione

Zwracali uwagę na czynniki kształtujące

przyrost ludności:

Teorie ludnościowe

Umieralność wzrasta przy niedostatku

żywności

Przedwczesne małżeństwa powodują

wyższą umieralność niemowląt

Wojny zmniejszają przyrost liczebny

ludności

Wysokie koszty ceremonii zaślubin

zmniejszają częstotliwość zawierania

związków małżeńskich

Teorie ludnościowe



Starożytna Grecja

–

Platon (427 – 347 p.n.e.) – Grecki filozof

–

Określił dokładnie, że aby osiągnąć

najwyższe dobro w greckim państwie-

mieście liczba obywateli powinna wynosić

5040. Ta liczba obejmuje wyłącznie ludzi

wolnych: jest optymalna, jeśli chodzi o

rządzenie państwem. Wraz z niewolnikami

liczba ludności wyniesie około 60 tys.

–

Metody proponowane przez Platona, aby

osiągnąć optymalną liczbę obywateli

Teorie ludnościowe

–

W przypadku

niedoludnienia

zaleca:

Nagrody

Porady

Nagany dla młodych małżeństw celem

zwiększenia liczby urodzeń

Imigracje

–

W przypadku

przeludnienia

proponuje:

Kontrolę urodzeń

Kolonizację innych obszarów

Teorie ludnościowe

–

Arystoteles

(384 – 322 p.n.e.)

–

Państwo powinno być tak ludne, aby

mieszkańcy mogli zażywać radości i

odpoczynku

–

Nadmierny wzrost ludności może

doprowadzić do zmniejszenia potęgi kraju

oraz do rozpowszechnienia się chorób

społecznych

–

Środki zapobiegawcze wzrostowi ludności:

Porzucanie dzieci

Aborcja

Teorie ludnościowe



Starożytny Rzym

–

Juliusz Cezar

(100 – 44 p.n.e.)

Prowadził politykę prorodzinną widząc w

dużej liczbie ludności siłę militarną

–

Octavian August

(63 p.n.e. – 14 n.e.)

Wydał prawo dyskryminujące finansowo

nieżonatych mężczyzn i bezdzietne

małżeństwa oraz przyznawał szczególne

przywileje rodzinom posiadającym dzieci

Teorie ludnościowe



Chrześcijańskie średniowiecze

–

Prowadzono politykę propopulacyjną

Potępiano rozwody, poligamię, aborcję,

porzucanie dzieci

Zalecano powstrzymywanie się od

powtórnych małżeństw

Gloryfikowano dziewictwo i celibat

–

Uważano, że nadmierny wzrost

ludności jest hamowany przez wojny,

epidemie, głód, itp.

Teorie ludnościowe



Muzułmańskie średniowiecze

–

Popierano szybki wzrost ludności

–

Twierdzono, że duża gęstość

zaludnienia umożliwia lepszy podział

pracy, większe militarne i polityczne

bezpieczeństwo

Teorie ludnościowe



Arytmetycy polityczni

Kierunek

powstał w Anglii w połowie XVII w.

–

W. Petty

(1623 – 1687)

Zajmował się ogólnymi problemami

demograficznymi

Podkreślał, że ludność jako kapitał ludzki

ma ogromne znaczenie

Podjął próbę oszacowania wartości

kapitału ludzkiego tak samo, jak

oszacował wartość dochodu

Teorie ludnościowe

–

J. Graunt

(1620 – 1674) – ojciec

statystyki i demografii

Prowadził obszerne badania

demograficzne, głównie w Londynie

Jako pierwszy ustalił prawidłowość

takich zjawisk jak:



Urodzenia wg płci



Stosunek liczby pogrzebów do liczby chrzcin



Stosunek liczby urodzeń do liczby ślubów



Współczynnik płodności



Migracje do miast



Wpływ wojen na migracje

Teorie ludnościowe

Głównym jego osiągnięciem było zbudowanie

tablic trwania życia

–

T.R. Malthus

1798 r. sformułował I teorię ludnościową

→ prawo Malthusa: stwierdził, że liczba

ludności wzrasta w postępie geometrycznym

i podwaja się co 25 lat, a produkcja środków

żywnościowych wzrasta w postępie

arytmetycznym

Istnieją dwa rodzaje oddziaływania

umożliwiające utrzymanie liczby ludności na

tym samym poziomie:

Teorie ludnościowe

Prewencyjne

– wynikające z rozumu ludzkiego,

tj. możliwości zrozumienia warunków

egzystencji i umiejętności przewidywania

skutków swego działania



Opóźnianie zawierania małżeństw



Dobrowolny celibat dla ubogich

Pozytywne przeszkody

– wynikające z nędzy

lub występku



Ciężka praca



Niekorzystne warunki klimatyczne i przyrodnicze



Skrajne ubóstwo, głód



Złe wychowanie dzieci



Wielkie miasta



Choroby, epidemie



Wojny

Teorie ludnościowe

Teoria ta jest oparta na

wyspecyfikowanych założeniach i

precyzyjnym toku wnioskowania. Oparta

jest na fikcyjnym założeniu, że działa

prawo zmniejszających się przychodów z

ziemi, które uniemożliwiają wzrost

produkcji artykułów żywnościowych.

Teorie ludnościowe



Teoria przejścia demograficznego

(1929-1945)

–

W 1929 w amerykańskim czasopiśmie

Population

ukazał się artykuł

Thompson

’a,

–

Francuz

A. Landry

wprowadza

pojęcie

rewolucji demograficznej

–

Amerykanin

F. Notestein

umieszcza w

„

Population

” swój artykuł

Teorie ludnościowe

–

W. Thompson

analizując zmiany surowych

współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu

naturalnego stworzył typologię ludności,

uwzględniając różne typy reprodukcji

–

Landry

wprowadził pojęcie

rewolucji

demograficznej

dla określenia zjawiska

polegającego na zerwaniu z odwieczną tradycją

niekontrolowanej reprodukcji ludności

–

Ostateczne ujęcie teorii jest dziełem

Notesteina

, który sformułował teorię przejścia

demograficznego, obejmując historyczną całość

tego procesu.

Teorie ludnościowe



Faza I –

tradycyjna

– charakteryzuje

się wysoką niekontrolowaną

płodnością i umieralnością



Faza II –

przejściowa

–

charakteryzuje się spadkiem

umieralności i rozrodczości



Faza III –

nowoczesna

– faza

kontrolowanej reprodukcji

Teorie ludnościowe



Faza I

– względna stabilność stanu

ludności, osiągana drogą wysokiej

rozrodczości i wysokiej umieralności

sprawiła, że przyrost naturalny w

niewielkim stopniu odbiega od zera

–

Współczynnik dzietności – 6 dzieci (na

1 kobietę w wieku rozrodczym)

–

Przeciętna długość trwania życia – nie

przekracza 45 lat

Teorie ludnościowe



Faza II

– osiągnięcia medycyny i

zasięg oddziaływania służby zdrowia

powodują obniżanie poziomu

umieralności i wydłużenie się

trwania życia ludzkiego. W fazie tej

zmniejszenie się umieralności

obserwowane jest przy nadal

wysokim poziomie rozrodczości

–

Współczynnik dzietności – 4,5 - 6 dzieci

–

Długość trwania życia – 45 – 65 lat

Teorie ludnościowe



Faza III

– faza ta charakteryzuje się

zwolnieniem tempa obniżania się

poziomu umieralności i początkowo

powolnym, a następnie szybkim

spadkiem płodności.

–

Współczynnik dzietności – 3 - 4,5 dzieci

–

Długość trwania życia – 55-65 lat

–

Na przełomie II i III fazy przyrost

naturalny osiąga najwyższy poziom

Teorie ludnościowe



Faza IV

– następuje nowa

stabilizacja ludności przy niskim

poziomie umieralności i

rozrodczości

–

Współczynnik dzietności - poniżej 3

dzieci

–

Długość trwania życia – przekracza

65 lat

Teorie ludnościowe

Hipoteza Easterlina



Hipoteza ta powstała pod koniec lat

-tych

ubiegłego wieku



Zakłada ona, że cykliczność w

procesie rozrodczym opiera się na

mechanizmie socjoekonomicznym,

którego działanie prowadzi do

określonych postaw i zachowań

prokreacyjnych

Teorie ludnościowe



miany w procesie rozrodczym mają

charakter cykliczny, a długość cyklu

wynosi od 20 do 25 lat



eneracje urodzone w okresie

wysokiej płodności, biorąc pod

uwagę trudne warunki startu i silną

konkurencję na rynku pracy,

decydują się na mniejszą liczbę

dzieci

Teorie ludnościowe



Z kolei ta mało liczna generacja,

dostrzegając niedogodności

wynikające z małej liczby

rówieśników, decyduje się na

powołanie do życia licznego

potomstwa.

Teorie ludnościowe

Drugie przejście demograficzne



Charakterystyczną cechą drugiego przejścia

demograficznego jest spadek płodności

poniżej poziomu gwarantującego ciągłą

zastępowalność pokoleń



W modelu drugiego przejścia

demograficznego zmniejszanie się dzietności,

przy bardzo niskim poziomie umieralności,

przypisywane jest dążeniu obojga rodziców

do osiągnięcia własnych źródeł dochodów z

pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i

zadowolenia z życia.



Doniosłą rolę zaczynają odgrywać motywacje

do stałego podnoszenia poziomu życia

rodzinnego.

Teorie ludnościowe

Procesy przejścia w Polsce



I Etap

obejmuje czasy od załamania

się wysokiej stopy zgonów do

przełomu w wysokiej stopie

urodzeń. I faza przypada więc na

lata 1870 –1900 (najwcześniej na

Pomorzu, Wielkopolsce, Śląsku,

znacznie później na pozostałych

terenach)

Teorie ludnościowe



II faza

charakteryzowała się szybkim

spadkiem liczby zgonów, aniżeli urodzeń -

zatem coraz większym przyrostem

naturalnym. Faza ta przypada na początek

XX wieku – do pierwszej wojny światowej



III fazę

charakteryzował szybszy spadek

liczby urodzeń niż zgonów, a w

konsekwencji zmniejszający się przyrost

naturalny. Takie zmiany obserwowano w

okresie międzywojennym i w początkowym

okresie Polski Ludowej.

Teorie ludnościowe



Faza III w Polsce uległa

wydłużeniu, ze względu na

nakładanie się dwóch procesów:

–

Modernizacji demograficznej

–

Powojennej kompensacji, zwanej

wyżem demograficznym



Obecnie Polska znajduje się w

fazie przejścia

, która zasługuje na

szczególną uwagę:

Teorie ludnościowe



Od połowy lat 80. (od 1984r.) pojawiły się

przesłanki radykalnego osłabienia

dynamiki demograficznej - spadek ten

odpowiada ogólnej tendencji fazy przejścia,

notuje się jednak wzrost umieralności -

szczególnie w wieku produkcyjnym, wzrost

zgonów kobiet - obserwuje się zjawiska

które są nieoczekiwane z punktu widzenia

teorii przejścia demograficznego w

końcowej fazie. Można to uznać za

fenomen światowy.

Teorie ludnościowe



W roku 1999 przyrost naturalny w Polsce

był zerowy, w roku 200

przyrost naturalny

oscyluje wokół 0. Można spodziewać się

dalszego spadku przyrostu naturalnego w

Polsce, co jest zjawiskiem niepokojącym nie

tylko z punktu widzenia demograficznego,

ale także gospodarczego, gdyż ujemny

przyrost naturalny ma swoje odbicie m.in.

w malejących zasobach siły roboczej w

przyszłości.

Teorie ludnościowe



Drugie przejście demograficzne

Demograf

holenderski

Dirk van de Kaa

uważa, że w krajach

wysoko rozwiniętych gospodarczo nastąpiło

drugie

przejście demograficzne

. Charakterystyczną cechą

drugiego przejścia demograficznego jest spadek

płodności poniżej poziomu gwarantującego ciągłą

zastępowalność pokoleń.



W modelu drugiego przejścia demograficznego

zmniejszanie się dzietności, przy bardzo niskim

poziomie umieralności, przypisywane jest dążeniu

obojga rodziców do osiągnięcia własnych źródeł

dochodów z pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i

zadowolenia z życia.



Doniosłą rolę zaczynają odgrywać motywacje do

stałego podnoszenia poziomu życia rodzinnego.

Teorie ludnościowe



Teoria ekonomicznej dzietności

sformułował

Becker

opierając się na

założeniach Leibensteina. Punktem wyjścia

było założenie, że w społeczeństwie

rozwiniętym ekonomicznie korzyści z

posiadania dzieci są równe zero. Pod

względem ekonomicznym dziecko stanowi

dla rodziców obciążenie a nie źródło

dochodów. Becker przyjął, że dzieci są

źródłem korzyści psychicznej dla rodziców i

nie przysparzają im dochodu pieniężnego

ani nie stanowią zabezpieczenia na starość.

Teorie ludnościowe

Dzieci spełniają taka samą rolę jak

dobra luksusowe

. Użyteczności dzieci

można porównywać z użytecznościami

innych dóbr za pomocą

krzywych

obojętności

. Kształt tych krzywych jest

określany przez gusty rodziców, które

mogą być zdeterminowane przez religię,

rasę, wiek rodziców, wykształcenie.

Rodzina musi decydować ile chce mieć

dzieci ile chce na nie wydać

Teorie ludnościowe

Dzieci, na które poniesiono większe

wydatki, nazywa Becker

dziećmi

wyższej jakości

(nie są moralnie lepsze).

Przy wyższych poziomach dochodu

rodziny powinny mieć więcej dzieci i

więcej na nie wydawać. Aktualna

dzietność zależy w ujęciu jakościowym i

ilościowym od dochodów rodziny,

kosztów wychowania dziecka, gustów,

wiedzy antykoncepcyjnej, niepewności.

Analiza procesu

reprodukcji ludności

Rodność



Jest

to natężenie urodzeń w badanej

zbiorowości w określonym czasie



Współczynnik rodności wyraża

stosunek liczby urodzeń żywych z

badanej zbiorowości w badanym

okresie do liczby ludności do niej

zaliczanej w połowie okresu lub do

średniej liczby ludności

Analiza procesu

reprodukcji ludności

Współczynnik rodności można

obliczyć według następującej

formuły:





gdzie:

Ut– liczba urodzeń w okresie t,
Lt– liczba ludności wg stanu w połowie badanego
okresu t lub średnia liczba ludności w okresie t,
C – stała (100 lub 1000).

Analiza procesu

reprodukcji ludności

powyższym

współczynniku liczba

urodzeń jest odnoszona do liczby całej

ludności bez względu na jej wiek, płeć i

stan cywilny. Ze względu na to, że

decydujący wpływ na wielkość liczby

urodzeń ma liczba kobiet, i to kobiet w

wieku rozrodczym, przy ocenie

natężenia urodzeń

częściej

posługujemy się współczynnikiem

płodności

Analiza procesu

reprodukcji ludności

Płodność



Jest

to natężenie urodzeń w badanej populacji

kobiet będących w wieku rozrodczym



Miernikiem

łodności jest współczynnik

płodności wyrażający stosunek liczby urodzeń

żywych w danym okresie do liczby kobiet w

badanej zbiorowości będących w wieku

rozrodczym



W praktyce statystycznej przyjmuje się, że

kobiety wchodzą w wiek rozrodczy po

ukończeniu 15 lat i trwa on do ukończenia 49

lat

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Ogólny współczynnik płodności





 49

gdzie:

Ut– liczba urodzeń w okresie t,
K..–stan liczebny kobiet w wieku 15-49 w połowie
badanego okresu lub średnia liczba kobiet w
wieku 15-49 w okresie t
C– stała (100 lub 1000)

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Numer kolejny urodzenia

oznacza,

którym z kolei dzieckiem urodzonym

przez matkę jest dany noworodek.

Bierze się pod uwagę wszystkie żywo

urodzone dzieci przez matkę



W Polsce systematycznie rośnie

liczba pierwszych i drugich urodzeń.

Obecnie udział pierwszych i drugich

urodzeń przekracza 75%.

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Odstęp protogenetyczny (pierwszy

odstęp urodzeniowy) – jest to okres czasu

jaki upłynął od zawarcia małżeństwa do

urodzenia pierwszego dziecka,



Okres intergenetyczny – to czas jaki

upłynął między kolejnymi urodzeniami.



Istnieje

wyraźna

tendencja do skracania

tych odstępów, co powoduje, że ostatnie

dziecko przychodzi na świat jeszcze

przed ukończeniem przez matkę

trzydziestego roku życia.

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Urodzenia charakteryzują się

sezonowością

; istnieją pewne maksima

urodzeń. Dokonano podziału na 5 grup:

Północna Europa

Maksimum urodzeń przypada na

kwiecień i maj

Zachodnia i środkowa

Europa

Maksimum urodzeń przypada na

luty i kwiecień

Południowa Europa

Maksimum urodzeń przypada na

styczeń i luty

Ameryka Łacińska

Maksimum urodzeń przypada na

grudzień i styczeń

Bliski i Daleki

Wschód oraz Azja

Maksimum urodzeń przypada na

październik i listopad

Polska

Maksimum urodzeń przypada na

lipiec

Analiza procesu

reprodukcji ludności

Zgony



Zgonem

jest trwałe, czyli

nieodwracalne ustanie czynności

narządów niezbędnych do życia,

konsekwencją czego jest

śmierć

całego ustroju



Umieralność – jest tożsamy z

pojęciem natężenia zgonów, czyli

stosunku liczby zgonów ogółem do

całkowitej liczby ludności,

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Śmiertelność

– oznacza natężenie zgonów

spowodowane określoną chorobą, czyli jest

stosunkiem liczby osób zmarłych do

ogólnej liczby osób, które zachorowały na

tę chorobę.



Roczny współczynnik zgonów

– stanowi

stosunek ogólnej liczby zgonów w danym

roku do średniej liczby ludności w tym roku

lub liczby ludności w połowie roku, można

go obliczyć przy pomocy następującej

formuły:

Analiza procesu

reprodukcji ludności

ogr







gdzie:

Suma zt– ogólna liczba zgonów w ciągu roku
Lt – liczba ludności w połowie badanego
okresu t lub średnia liczba ludności w okresie
t
C– stała (1000, 10000 lub 100000)

Analiza procesu

reprodukcji ludności



W Polsce współczynnik zgonów

kształtuje się w granicach 0,9 –1,3%



Przyczyny powodujące zmiany w

natężeniu i bezwzględnej liczbie

zgonów można podzielić na 2 grupy:

–

Przyczyny główne

Postęp medycyny

Zwiększenie zakresu działalności

oraz

sprawności

służby zdrowia

Analiza procesu

reprodukcji ludności

–

Przyczyny powodujące wahania sezonowe:

Zmiany pogodowe występujące corocznie w

określonych miesiącach a powodujące wzrost

natężenia zgonów.



Podstawowym dokumentem związanym

ze zgonem jest

karta zgonu

, która musi

być wypełniona w terminie 24 godzin od

momentu zgonu.



Obecnie karta bierze pod uwagę 3

przyczyny: wyjściowa, wtórna i

bezpośrednia.

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Przyczyną zgonów

jest stan lub proces

chorobowy, nieprawidłowości rozwojowe, uraz

albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub

pośrednio do śmierci. Największe natężenie

istnieje na skutek chorób układów krążenia,

nowotworowe, wypadki, zatrucia i inne.



Dzieci, które nie ukończyły 1 roku życia to

niemowlęta, te które nie ukończyły 28 dnia

życia to noworodki. W

2006

roku współczynnik

zgonów noworodków kształt

uje

się na

poziomie

0,85

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Syntetyczne miary reprodukcji ludności

–

Pozwalają

one

ocenić tempo wzrostu

ludności ogółem, liczby ludności

określonych grup

ach

oraz wielkość

potencjału demograficznego



Współczynnik przyrostu naturalnego







Gdzie – Ut – liczba urodzeń w badanym okresie, Zt
– liczba zgonów w badanym okresie, L – średnia
liczba ludności lub liczba ludności w połowie
badanego okresu, C –stała (1000)

Analiza procesu

reprodukcji ludności



W większości krajów gospodarczo

rozwiniętych wartość współczynnika

przyrostu naturalnego waha się od 0-

5‰, a w krajach rozwiniętych słabo

od 15-30‰



W Polsce w roku 2004 współczynnik

przyrostu demograficznego wynosił

(–0,4

‰

)

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Współczynnik dynamiki

demograficznej





Ut– liczba urodzeń w badanym okresie t,
Zt– liczba zgonów w badanym okresie t,
C– stała (1, 100 lub 1000)

gdzie:

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Współczynnik dynamiki demograficznej

może przyjmować wartości:

Roczna liczba urodzeń nie kompensuje

rocznej liczby zgonów (liczba ludności

badanej populacji maleje)

Gdy roczna liczba urodzeń = roczna

liczba zgonów (liczba ludności badanej

populacji nie ulega zmianie)

Gdy urodzenia nie tylko kompensują

roczną liczbę zgonów, lecz także daje

określoną nadwyżkę liczby urodzeń nad

liczbą zgonów (mamy do czynienia z

zamierzoną reprodukcją ludności)







Analiza procesu

reprodukcji ludności



Współczynniki dzietności



Dzietność

-rozumiemy przez nią ogólnie

liczbę dzieci w rodzinie. W demografii

wyróżnia się 3 kategorie dzietności:

–

Dzietność deklarowaną

Dzietność idealna-modelowa – jest to liczba

dzieci, którą zdaniem respondentki powinna

posiadać przeciętna rodzina

Dzietność planowana-jest to liczba dzieci

określana w okresie wstępowania w związek

małżeński, którą kobieta pragnęłaby urodzić

Analiza procesu

reprodukcji ludności

Dzietność pożądana-jest to liczba dzieci określana w

momencie badania, jaką małżeństwo jeszcze pragnie

Dzietność właściwa dla aktualnych warunków

życiowych(w Polsce jest obecnie znacznie niższa od

prawdziwej)

–

Dzietność rzeczywista

liczba dzieci żywo urodzonych, liczba dzieci żyjących i

liczba dzieci utrzymywanych(dzietność ekonomiczna)

–

Dzietność rzeczywisto–deklaratywna

Dzietność oczekiwana brutto-liczba dzieci żywo

urodzonych powiększona o liczbę dzieci jeszcze

pożądanych

Dzietność oczekiwana netto-liczba dzieci żyjących

powiększona o liczbę dzieci jeszcze pożądanych

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Współczynnik dzietności ogólnej

jest sumą

rocznych współczynników

płodności dla kolejnych roczników wieku

od 15 do 49 ukończonych lat

, wyraża on

przeciętną liczbę dzieci urodzoną przez

kobietę w ciągu całego okresu

rozrodczego, przy stałym poziomie

cząstkowych współczynników płodności

z danego roku kalendarzowego.

–

Ogólny współczynnik dzietności można

obliczyć za pomocą następującej formuły:

Analiza procesu

reprodukcji ludności

 





pł

gdzie:

 

pł

- cząstkowe współczynniki płodności
dla poszczególnych roczników

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Współczynnik reprodukcji brutto –

jest on miarą charakteryzującą aktualną

płodność za pomocą średniej liczby

żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej,

przypadających na jedną kobietę w

wieku rozrodczym. Jest on iloczynem

ogólnego współczynnika dzietności i

współczynnika wyrażającego częstość

rodzenia dziewcząt.

–

Obliczamy go za pomocą następującej

formuły:

Analiza procesu

reprodukcji ludności













)

(

pł

gdzie:

Uż – urodzenia żeńskie,
Uog – urodzenia ogółem

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Współczynnik reprodukcji netto

–

charakteryzuje on aktualną płodność i

umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo

urodzonych dzieci płci żeńskiej, które

dożyją wieku swych matek, przypadających

na jedną kobietę w wieku rozrodczym, przy

założeniu niezmiennego aktualnego

poziomu płodności i umieralności zgodnego

z tablicami płodności i umieralności.

–

Można go obliczyć przy pomocy następującej

formuły:

Analiza procesu

reprodukcji ludności

 

















gdzie:

Lx – liczba kobiet dożywająca wieku x,
Lo – liczba kobiet dożywająca wieku 0.

Analiza procesu

reprodukcji ludności



Jeżeli współczynnik reprodukcji netto jest większy od

1, oznacza to, że

przy

wzorcach umieralności i

płodności utrzymujących się w przyszłości na

poziomie wyjściowym, liczba ludności będzie

wzrastała



Jeżeli współczynnik reprodukcji netto jest mniejszy

od 1 przez dłuższy czas to liczba ludności w

przyszłości będzie malała



Gdy współczynnik równa się 1 wówczas liczba

ludności nie ulegnie zmianie.



Współczynnik reprodukcji netto informuje, w jakim

stopniu obecna generacja matek zostanie w

przyszłości zastąpiona przez nową generację matek

w warunkach niezmiennej płodności i umieralności.

Sytuacja demograficzna

Polski



Stan ludności oraz przyrost naturalny

–

Szacuje się, że w końcu 2004 roku liczba

ludności Polski wynosiła 38175 tys. osób

(tj. o 16 tys. mniej niż w końcu 2003 r.).

–

Bezpośrednią przyczyną zmniejszania

się liczby ludności jest znaczący spadek

liczby urodzeń. Od 1993 r. urodzenia

kształtują się na poziomie poniżej 500

tys., a od 1998r. – poniżej 400 tys.; z

kolei umieralność nie ulegała istotnym

zmianom.

Sytuacja demograficzna

Polski

Sytuacja demograficzna

Polski



Urodzenia

–

Liczba urodzeń w Polsce maleje

nieprzerwanie od 1984 roku. Szacuje

się, że w 2004 r.

urodziło się 356 tys.

dzieci, co oznacza wzrost o ponad 5

tys. w stosunku do 2003 r., ale jest to o

ok. 35% mniej niż w 1990 r. i o ponad

połowę mniej niż w 1983 r., który był

szczytowym rokiem ostatniego wyżu

demograficznego (urodziło się

wówczas 724 tys. dzieci).

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Od 1989 r. poziom reprodukcji nie

gwarantuje prostej zastępowalności

pokoleń. W 2003 r. współczynnik

dzietności wynosił 1,22 i był najniższy

od ponad 50 lat (najbardziej

korzystną sytuację demograficzną

określa współczynnik kształtujący się

na poziomie 2,1-2,15, tj. kiedy w

danym roku na jedną kobietę w wieku

15-49 lat przypada średnio 2 dzieci).

Sytuacja demograficzna

Polski

Współczynniki dzietności w latach 1990-2003

Sytuacja demograficzna

Polski



Małżeństwa

–

Szacuje się, że

w 2004 r. powstało

ponad 192 tys. nowych związków

małżeńskich

(o ponad 3,5 tys. mniej

niż w 2003 r.)

–

Około 75% prawnie zawieranych

związków stanowią małżeństwa

wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i

jednocześnie zarejestrowane w

urzędach stanu cywilnego.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Wśród nowozawartych związków ok.

87% stanowią małżeństwa pierwsze,

tj. panien z kawalerami. Średni wiek

kobiet wstępujących po raz pierwszy

w związek małżeński wynosił w 2003

r. 24,3 lat, wobec ok. 23 lat w połowie

lat 90-tych, z kolei wśród kawalerów

wzrósł o ponad 1 rok - do 26,6 lat.

Sytuacja demograficzna

Polski



Rozwody

–

Przyczyną ok. 22% przypadków ustania

małżeństwa jest rozwód. Według szacunków

w 2004 r. rozwiodło się ok. 51 tys. par

małżeńskich (w 2003 r. ponad 48 tys.).

Przeciętnie na 1000 istniejących małżeństw

5,4 zostało rozwiązanych na drodze sądowej.

Współczynnik rozwodów utrzymał się na

poziomie sprzed roku (1,3‰) i pozostaje

jednym z najniższych w Europie. W miastach

natężenie rozwodów jest trzy razy wyższe niż

na wsi.

Sytuacja demograficzna

Polski



Liczba rozwodów w latach 1998-2004

Sytuacja demograficzna

Polski



Umieralność

–

Z dostępnych danych wynika, że w 2004 r.

zmarło ok. 364 tys. osób (o ok. 1,5 tys. mniej

niż w 2003 r.). Współczynnik zgonów

kształtował się na poziomie 9,5‰ (w 2003 r.

- 9,6‰).

–

W ogólnej liczbie osób zmarłych 47%

stanowiły kobiety.

–

Od 1991 r. obserwowany jest systematyczny

spadek liczby zgonów - z wyjątkiem pewnego

załamania tendencji w 1999 r. oraz w 2003 r.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Polsce prawie 80% zgonów

spowodowanych jest chorobami określanymi

mianem cywilizacyjnych (choroby układu

krążenia, nowotwory złośliwe oraz wypadki,

urazy i zatrucia).

–

Głównymi

przyczynami

są choroby układu

krążenia, w przypadku których - w okresie

ostatnich lat - stwierdzono istotną poprawę.

–

W 2003 r. choroby układu krążenia stanowiły

niewiele ponad 47% zgonów, podczas gdy na

początku lat 90-tych były przyczyną ponad

52% ogółu zgonów.

Sytuacja demograficzna

Polski

Zgony według przyczyn w wybranych latach

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Obserwujemy

zmniejsza

jącą

się liczb

zgonów

niemowląt. Według szacunków - w 2004 r. zmarło

ok. 2,4 tys. dzieci w wieku poniżej 1 roku, czyli o

około 0,1 tys. mniej niż w 2003 r. i ponad 4-

krotnie mniej niż w 1990 r. Współczynnik

zgonów niemowląt ukształtował się na poziomie

6,8‰ (w 1990 r. wynosił 19,3‰).

–

Z ogólnej liczby zmarłych niemowląt ponad

połowa

dzieci (51%) umiera w

okresie

połowa

dzieci (51%) umiera w

okresie

pierwszego tygodnia, a kolejne 20% - przed

ukończeniem pierwszego miesiąca życia.

–

W dalszym ciągu najczęstszą przyczyną zgonów

niemowląt (51%) są stany chorobowe powstające

w okresie okołoporodowym, czyli w trakcie

trwania ciąży matki i w okresie pierwszych 6 dni

życia noworodka.

Sytuacja demograficzna

Polski

Współczynnik zgonów niemowląt na 1000

urodzeń żywych w latach 1950-2004

Sytuacja demograficzna

Polski



Trwanie życia

–

Obserwowana w latach 90-tych stała

poprawa sytuacji w zakresie umieralności

w pozytywny sposób wpływa na długość

trwania życia Polaków.

–

Przewiduje się, że przy niezmienionych

warunkach wymierania populacji -

zgodnych z obserwowanymi w 2003 r. –

urodzeni w 2003 r. chłopcy osiągną

średnio wiek 70,5 roku, dziewczynki zaś

78,9 roku.

Sytuacja demograficzna

Polski

Przeciętne trwanie życia w latach 1950-2003

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

Rok

ży

Mężczyźni

Kobiety

Sytuacja demograficzna

Polski



Struktura płci i wieku ludności

–

W ogólnej liczbie ludności 38175 tys. osób –

szacowanej na koniec 2004 r. - kobiety stanowią

ponad 51% ogółu ludności; na 100 mężczyzn

przypada ich 106 (wśród ludności miejskiej 110,

zaś na obszarach wiejskich 101).

–

Współczynnik ten zmienia się w zależności od

wieku.

–

Wśród osób w wieku 0-40 lat występuje liczebna

przewaga mężczyzn - 96 kobiet na 100

mężczyzn; dla wieku powyżej 40 lat

współczynnik feminizacji wynosi 121, przy czym

w najstarszych rocznikach wieku (65 lat i więcej)

na 100 mężczyzn przypada średnio 167 kobiet.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Rezultatem przemian demograficznych jest

gwałtowne zmniejszanie się liczby dzieci i

młodzieży (0‑17 lat),

–

ich udział w ogólnej liczbie ludności obniżył się

do prawie 22,0% (z prawie 30% w 1990 r.); dzieci

w wieku poniżej 15 lat stanowią obecnie niewiele

ponad 17% ogólnej populacji wobec prawie 25%

w 1990 r.

–

Szczególnie duże zmiany można zaobserwować w

grupie osób w wieku produkcyjnym (kobiety w

wieku 18-59 lat, mężczyźni - 18-6

lat

);

–

1990 r. odsetek osób w wieku zdolności do

pracy wzrósł o ponad 5 procent, tj. z

poziomu 57,5% do ok. 63%.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Obserwowany jest także dalszy wzrost liczby

osób w wieku nabywania praw emerytalnych i

starszych (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60

lat i więcej);

–

odsetek tej grupy ludności w ogólnej populacji

wynosi ponad 15% (w 1990 r. niespełna 13%).

–

Udział osób w wieku 65 lat i więcej (razem

mężczyzn i kobiet) stanowi ok. 13% wobec ok.

10% w 1990 r.

–

Obecnie na 100 osób w wieku produkcyjnym

przypada 60 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj.

36 osób w wieku do 17 lat oraz 24 osoby w wieku

poprodukcyjnym (w 1990 r. 74 osoby –

odpowiednio: 52 i 22).

Sytuacja demograficzna

Polski



Stan cywilny

–

Zgodnie z wynikami spisu z 2002 roku w

zakresie stanu cywilnego - wśród ludności w

wieku 15 lat i więcej dominowały osoby o stanie

cywilnym prawnym zamężna/żonaty (ponad

55% kobiet i 60% mężczyzn), spośród których

zdecydowana większość (ponad 97%) faktycznie

pozostawała w związku małżeńskim.

–

Spis wykazał, że 314 tys. osób (prawie 3%)

spośród żonatych mężczyzn i zamężnych kobiet

zrezygnowało z życia w prawnie zawartym

związku, przy czym około 17 tys. mężczyzn i 13

tys. kobiet stworzyło inne związki partnerskie, a

pozostali żyli w separacji faktycznej.

–

Jednocześnie wyniki spisu wykazały 197 tys.

związków partnerskich.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Kolejna grupa stanu cywilnego wśród kobiet to

panny (25% kobiet w wieku 15 lat i więcej), w

miastach także stanowiły ponad ¼ mieszkanek, na

wsi niespełna 23%. Wśród kawalerów jest odwrotnie

– więcej ich mieszkało na wsi (ponad 35% mężczyzn

w wieku 15 lat i więcej), w mieście niecałe 32%.

–

Dysproporcja między miastem a wsią jest bardziej

wyraźna wówczas, gdy odniesiemy do siebie liczby

kawalerów i panien;

–

na 100 kawalerów na wsi przypadało 66 panien,

podczas gdy w mieście - 89.

–

Szczególnie jest to widoczne w grupach wieku

charakteryzujących się największą intensywnością

zawierania małżeństw, np. jeszcze w grupie wieku

20-24 lata – na 100 kawalerów na wsi przypadało 70

panien, ale już dla starszych wskaźnik gwałtownie

się obniża.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Rozwiedzeni i separowani stanowią w

Polsce nieliczną grupę osób -

niespełna 4% populacji w wieku 15

lat i więcej, przy czym zdecydowanie

częściej rozwodzą się mieszkańcy

miast (4% mężczyzn i prawie 6%

kobiet to rozwiedzeni) niż wsi (po

niecałe 2%).

Sytuacja demograficzna

Polski

Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego w 2002 r.

Pozostajcy w związku

partnerskim

1,2%

Wdowcy, wdowy

9,2%

Rozwiedzeni,

rozwiedzione

3,3%

Nieustalony

0,8%

Separowani

1,0%

Kawalerowie/panny

27,9%

Pozostajcy w związku

małżeńskim

56,6%

Sytuacja demograficzna

Polski



Wykształcenie ludności

–

Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym od

kilkunastu lat jest stały wzrost liczby osób

legitymujących się wykształceniem

ponadpodstawowych.

–

W okresie prawie 14 lat dzielących spisy ludności

odsetek osób z wykształceniem

ponadpodstawowym wzrósł z prawie 55% w 1988

r. do około 67% w 2002 r.

–

Znacznie zmniejszyła się liczba osób z

wykształceniem podstawowym, niepełnym

podstawowym i bez wykształcenia szkolnego;

jednocześnie nastąpił ponad 1,5-krotny wzrost

liczby osób z wykształceniem wyższym.

–

W 2002 r. 10,2% ludności w wieku 15 lat i więcej

posiadało wyższe wykształcenie, w 1988 r. –

6,5%.

Sytuacja demograficzna

Polski

–

Stosunkowo wysoki wzrost poziomu

wykształcenia dotyczy kobiet. W 1988 r.

tylko połowa z nich miała wykształcenie

ponadpodstawowe, w 2002 r. już 62%.

–

Kobiety też częściej niż mężczyźni mają

ukończoną szkołę co najmniej średnią, a

prawie 11% skończyło studia; mężczyźni

natomiast częściej pozostają przy

wykształceniu zasadniczym zawodowym

(ponad 41%), a tylko niecałe 6% posiada

wykształcenie wyższe.

Sytuacja demograficzna

Polski



Prognoza ludności do 2030 roku

–

Prowadzone przez demografów badania i analizy

wskazują, że trwający od kilkunastu lat spadek

dzietności jeszcze nie jest procesem

zakończonym i dotyczy w coraz większym

stopniu kolejnych roczników młodzieży.

–

Wśród przyczyn tego zjawiska wymienia się:

zwiększone zainteresowanie zdobywaniem

wykształcenia, trudności na rynku pracy,

zmniejszenie świadczeń socjalnych na rzecz

rodziny, brak w polityce społecznej filozofii

umacniania rodziny i generalnie trudne warunki

społeczno-ekonomiczne, w jakich znalazło się

pokolenie w wieku prokreacyjnym.

Sytuacja demograficzna

Polski

Urodzenia i zgony w latach 1989-2003 oraz prognoza do 2030 r.

Sytuacja demograficzna

Polski

Ludność według płci i wieku w 2002 i 2030 r.

Polityka ludnościowa

• Przez politykę ludnościową należy

rozumieć oddziaływanie państwa za
pomocą odpowiednich bodźców na
kształtowanie się stosunków
ludnościowych w celu osiągnięcia
założonej liczby oraz (lub) struktury
ludności według płci i wieku, a także (lub)
założonego tempa wzrostu (dodatniego
lub ujemnego) i rozmieszczenia
terytorialnego.

(J.Z.Holzer)

Polityka Ludnościowa

Definicja przyjęta przez consensus na konferencji

ludnościowej zwołanej przez ONZ w 1994 r. w

Kairze, w której uczestniczyło ponad 180 krajów.

“C

elem programów planowania rodziny musi być

umożliwienie parom małżeńskim i poszczególnym

osobom decydowanie w sposób wolny i

odpowiedzialny o liczbie i czasie powoływania do

życia dzieci oraz umożliwienie dostępu do informacji

i środków dla uzyskania tego, jak i zapewnienia

świadomych wyborów i uczynienia dostępu do

pełnego zakresu bezpiecznych i efektywnych metod.”

Polityka ludnościowa



Wyróżniamy dwie kategorie polityki

ludnościowej

–

Polityka odpowiadająca

zapotrzebowaniu ludności

– chodzi

tu o skutki wynikające z istniejącej

struktury ludności według płci i wieku,

polityka ludnościowa tej kategorii jest

polityką społeczno-ekonomiczną

wymuszaną przez procesy i struktury

demograficzne.

Polityka Ludnościowa

–

Polityka kształtująca procesy

ludnościowe

– działania zmierzają

do kształtowania procesu płodności,

umieralności i ruchów migracyjnych.

Zakres tej polityki dotyczy działań

związanych ze

świadomym

planowaniem wielkości rodziny jak i

programów zmierzających do

obniżenia poziomu umieralności.

Polityka ludnościowa



W polityce ludnościowej można

wyróżnić dwa przeciwstawne

kierunki działania:

–

Polityk

pronatalistyczn

ą –

zmierza

ona

do zachowania lub podniesienia

istniejącego poziomu dzietności,

–

Politykę

antynatalistyczna zmierza

ona

do obniżenia

poziomu

dzietności.

Polityka ludnościowa

Cele polityki ludnościowej w Polsce:



Cel ogólny I

–

Poprawa

warunków powstawania i

funkcjonowania rodzin oraz podnoszenie

poziomu urodzeń, w obrębie tego celu

można wyróżnić następujące cele

szczegółowe:

Tworzenie warunków sprzyjających

powstawaniu rodzin, przede wszystkim

poprzez zawieranie małżeństw i realizację

planów prokreacyjnych

Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi

młodego pokolenia w rodzinie i w

środowiskach pozarodzinnych, jako czynnik

poprawy jakości kapitału ludzkiego

Pomoc rodzinom w trudnych sytuacjach

Polityka ludnościowa



Cel ogólny II

–

Tworzenie warunków sprzyjających

integracji w starzejącym się

społeczeństwie, w obrębie tego celu

możemy wyróżnić cele szczegółowe:

Tworzenie warunków sprzyjających godnej i

aktywnej starości (funkcjonowanie rodzin

osób starszych i z osobą starszą)

Pomoc rodzinom z osobą niepełnosprawną

(jako czynnik ograniczania skutków

starzenia się i pogarszania stanu zdrowia

społeczeństwa)

Polityka ludnościowa



Cel ogólny III

–

Poprawa stanu zdrowia ludności i ograniczanie

umieralności, w jego obrębie wyróżniamy cele

szczegółowe:

Poprawa opieki medycznej nad matką i

dzieckiem,

Ograniczanie zachorowań i umieralności z

powodu chorób układu krążenia,

Ograniczanie zachorowalności i

umieralności z powodu chorób

nowotworowych,

Promocja zdrowia jako czynnik poprawy

zdrowia ludności

i związanej z nim jakości życia

Polityka ludnościowa



Bezpośrednio z polityką ludnościową

wiąże się także pojęcie rodziny, jako

że jest ona w dużej mierze obiektem

tej polityki (tzw. polityka rodzinna).



Rodzina powszechnie uważana jest

za podstawową komórkę

społeczeństwa będącą najstarszą i

najbardziej trwałą formą współżycia

ludzi.

Polityka ludnościowa



Ze względu na liczbę pokoleń

tworzących rodzinę możemy wyróżnić:

–

Rodzinę nuklearną – składa się ona z

rodziców oraz dzieci,

–

Rodzinę wielopokoleniową



Dla nowoczesnych,wysoko

rozwiniętych społeczeństw

charakterystyczne jest występowanie

rodziny nuklearnej (ten rodzaj

zdecydowanie dominuje).

Polityka ludnościowa



Cykl życia rodziny – obejmuje okres

od zawarcia małżeństwa do zgonu

ostatniego z współmałżonków.



Możemy wyróżnić następujące fazy

życia rodziny:

–

Małżeństwo,

–

Urodzenie dzieci,

–

Opuszczenie domu przez dzieci,

–

Rozpad rodziny.

Polityka ludnościowa



Koncepcja WHO zakłada

sześciofazowy cykl życia rodziny:

–

Formowanie się rodziny,

–

Rozwój rodziny

–

Stabilizacja liczebności rodziny

–

Kurczenie rodziny

–

Puste gniazdo

–

Rozpad rodziny

Fazy

Zdarzenie charakteryzujące

Początek

Koniec

Fazy - podfazy

Formowanie się

rodziny

Zawarcie

małżeństwa

Narodzenie

pierwszego dziecka

Rozwój rodziny

2.1 rodzina z

dziećmi w wieku

przedszkolnym,

2.2

Rodzina z

dziećmi w wieku

szkolnym

2.3

Rodzina z

dziećmi w wieku

przysposobienia

zawodowego

Narodziny

pierwszego dziecka

Najstarsze dziecko

zaczyna naukę w

szkole podstawowej

Najstarsze dziecko

kończy szkołę

ponadpodstawową

Pierwsze dziecko

kończy wiek

przedszkolny

Najstarsze dziecko

kończy szkołę

podstawową

Narodziny ostatniego

dziecka

Stabilizacja rozwoju

rodziny

I. Stadium

. Stadium

Narodziny ostatniego

dziecka,

Rozpoczęcie pracy

przez jedno dziecko,

Rozpoczęcie

pracy przez jedno

dziecko,

Pierwsze dziecko

opuszcza dom

rodzinny

Kurczenie się rodziny

Pierwsze dziecko

opuszcza dom

rodzinny,

Ostatnie dziecko

opuszcza dom

rodzinny,

Puste gniazdo

Ostatnie dziecko

opuszcza dom

rodzinny,

Zgon pierwszego

współmałżonków,

Rozpad rodziny

Zgon pierwszego z

współmałżonków,

Zgon pozostałego

współmałżonka.

Prognozy demograficzne



Cechą charakterystyczną

procesów demograficznych jest ich

społeczno – biologiczne podłoże.



Stan ilościowy oraz struktura

ludności krajów należą do

głównych czynników

determinujących rozwój

społeczno-gospodarczy.

Prognozy demograficzne



Biorąc to pod uwagę należy stwierdzić, że

konstrukcja prognoz demograficznych jest

szczególnie ważna w świetle planowania

długofalowej polityki społeczno-

gospodarczej.



Każda prognoza jest swoistym sądem o

przyszłości, który może być prawdziwy bądź

błędny.



Prawdopodobieństwo prawdziwości takiego

sądu nazywamy wiarygodnością prognozy.

Prognozy demograficzne



Prognozowanie demograficzne

–

jest procesem konstrukcji prognoz

demograficznych,

uwzględniającym w swoim

przebiegu zarówno teorie

ludnościowe jak i wykorzystującym

obserwowane trendy w zmianach

struktur i stanów ludności.

Prognozy demograficzne



Horyzontem prognozy – nazywamy

najprościej mówiąc okres czasu na

jaki wybiegamy w przyszłość

stawiając prognozę.



Prognozy demograficzne pełnią

określone funkcje, do

najważniejszych należałoby

zaliczyć:

Prognozy demograficzne



Funkcj

preparacyjn

– polega

jącą

dostarczeniu podstaw do podejmowania

decyzji w innych dziedzinach niż

prognozowanie



Funkcj

kty

wizując

– polega

jącą

pobudzeniu działań mających na celu

zapewnienie realizacji prognozy, gdy

zapowiada ona

skutki

korzystne i

niedopuszczalne do jej realizacji w przeciwnym

wypadku



Funkcję ostrzegawczą – polegającą na

dostarczeniu odpowiednio wcześnie informacji

o możliwych niekorzystnych stanach bądź

strukturach ludności w przyszłości.

Prognozy demograficzne



Ostrzegawcza funkcja prognoz

zapewnia możliwość podjęcia

odpowiednich działań zaradczych

ze znacznym wyprzedzeniem, co

może zaowocować znaczącym

złagodzeniem społeczno-

gospodarczych skutków

niekorzystnych struktur

demograficznych w przyszłości.

Prognozy demograficzne



Prognozy demograficzne obejmują

swym zakresem zarówno prognozy

ludnościowe stanu i struktur ludności,

według płci, wieku i rozmieszczenia

terytorialnego, jak i

innych cech

charakterystycznych dla populacji

zamieszkującej dane terytorium



W zależności od przyjętych założeń

możemy konstruować:

Prognozy demograficzne



Prognozy demograficzne

, których

zadaniem jest przewidywanie

najbardziej prawdopodobnego

przebiegu zdarzeń,



Projekcje demograficzne

, które

będąc swoistymi symulacjami,

określają możliwy przebieg

procesów według z góry założonych

scenariuszy.

Prognozy demograficzne



Prognozy demograficzne konstruuje

się zwykle w dwóch wersjach:

–

Prognozę biologiczną – biorąc pod uwagę

jedynie zmiany w strukturach i stanach

ludności związane tylko z czynnikami

naturalnymi takimi jak umieralność i

rozrodczość,

–

Prognozę z uwzględnieniem migracji –

biorąc pod uwagę obok czynników

naturalnych także ruchy migracyjne

ludności.

Prognozy demograficzne



W demografii wykorzystujemy

następujące metody prognozowania:



Metody statystyczno-matematyczne:

–

Metody statystyczne:

Analityczne i adaptacyjne modele trendu,

Modele autoregresyjne i modele średniej

ruchomej,

Łańcuchy Markowa.

Prognozy demograficzne

–

Metody modelowania przyczynowo-

skutkowego:

Modele matematyczne,

Modele ekonometryczne,

Modele behawiorystyczne.



Metody niematematyczne:

–

Metody analogowe,

–

Metody heurystyczne.

Prognozy demograficzne



Metody statystyczne

– w przypadku

tych metod

podstawowe informacje

wykorzystywane do prognozowania mają

postać szeregów czasowych.



Prognozę wyznacza się poprzez

przenoszenie prawidłowości z

przeszłości w przyszłość.



Do prognozowania demograficznego

najczęściej wykorzystywane są modele

tendencji rozwojowej

(trendu)

Prognozy demograficzne



Metody modelowania przyczynowo-

skutkowego

– istotą tego typu metod jest

określenie modelu wyjaśniającego

mechanizm zmian zmiennych

endogenicznych, które są jednocześnie

zmiennymi prognozowanymi poprzez

zmiany zmiennych objaśniających.



Modele przyczynowo-skutkowe mogą być

otrzymywane w różny sposób. Należą tu

modele: matematyczne, ekonometryczne,

behawiorystyczne.

Prognozy demograficzne



Model matematyczny

- jest

formalny

zapis

teorii dotyczącej

opisywanego

procesu.



harakterystyczn

ym dla

modeli

ekonometrycznych

jest to, że ich

parametry są szacowane na podstawie

próby

będącej

szeregi

czasow

zawierającej dane przekrojowe

lub

czasowo-przekrojowe

dotyczące

zmiennych występujących w model

Prognozy demograficzne



Modele behawiorystyczne

–

to takie,

które

odzwierciedlają

zachowanie

jednostki bądź populacji w badanym

systemie.



Metody analogowe

–

polegają na

wnioskowaniu o przyszłości obiektu

prognozowanego na podstawie

informacji o innych obiektach

podobnych

(za pomocą analogii)

Prognozy demograficzne



Metody

heurystyczne

polegają na

wykorzystaniu opartej na intuicji i

doświadczeniu opinii ekspertów.



Do metod

heurystycznych

należy

metoda delficka i burza mózgów.



Za pomocą tych metod można

wyznaczyć scenariusze, czyli opisy

pewnych

możliwych stanów

rozważanego procesu.

Prognozy demograficzne



Prognozy stanu i struktury

ludności

–

przewidywanie

stanu i struktury ludności

według płci i wieku sporządza się

metodą składnikową

–

Składnikami rozwoju ludności są

urodzenia, zgony i migracje

prognoza sprowadza się do

przewidywania rozwoju tych składników

oraz agregowaniu wyników cząstkowych.

Prognozy demograficzne



Przyszła liczba urodzeń

zależy od

–

Liczby kobiet w wieku rozrodczym

–

Struktury wieku rozrodczego kobiet

–

Poziomu współczynników płodności



Poziom płodności

jest determinowany

wpływem bardzo wielu czynników

występujących równocześnie i wyodrębnienie

każdego z nich jest wręcz niemożliwe.



Zależy od warunków społeczno-

gospodarczych kraju, stopnia rozwoju

cywilizacyjnego ludności, wpływu polityki

populacyjnej, wierzeń religijnych, warunków

mieszkaniowych

Prognozy demograficzne



Siła i kierunek oddziaływania tych

czynników mogą zmieniać się w

czasie w sposób trudny do

przewidzenia.



Do prognozowania

liczby urodzeń

używa się metod statystycznych,

metod modelowania przyczynowo-

skutkowych i heurystycznych.

Prognozy demograficzne



Drugim składnikiem prognoz ludności

według płci i wieku jest prognoza

zgonów.



Prognozowanie zgonów opiera się na

przewidywaniu stopniowego obniżania

się umieralności do poziomu

założone

go w

hipotetyczn

ych

tablic

ach

trwania życia

dla

końcow

ego

okres

prognozy

Prognozy demograficzne



Hipotetyczne tablice eliminujące

zgony

spowodowane określonymi

przyczyn

ami

pozwalają określić,

jaką stratę w postaci skrócenia

przeciętnego dalszego trwania życia

ludności przynoszą dane

czynniki

zewnętrzne (np.

choroby

)

lub

odwrotnie: jaki zysk w postaci

zwiększonego potencjału ludzkiego

przyniosłoby ich wyeliminowanie

Prognozy demograficzne



konstrukcji prognoz liczby

zgonów wykorzystuje się metody

modeli przyczynowo-skutkowych,

w których zmiennymi

objaśnianymi są współczynniki

zgonu według płci i wiek

zmiennymi objaśniającymi

czynniki ekonomiczne i społeczne

Prognozy demograficzne



Prognozy migracji

–

Podstawowymi czynnikami

wpływającymi na wielkość ruchów

wędrówkowych są podaż i popyt na siłę

roboczą

–

Wielkość podaży

siły roboczej

określa

się na podstawie prognozy

liczby

ludności wg. Płci i wieku,

–

Wielkość popytu na siłę roboczą na

podstawie prognoz rozwoju

poszczególnych działów gospodarki.

Prognozy demograficzne

–

Do prognozowania ruchów

migracyjnych wykorzystuje się modele

demograficzno – ekonomiczne,

łańcuchy Markowa, modele

wzajemnych oddziaływań (modele

grawitacji lub potencjału).



Prognozy liczby małżeństw

–

Do prognozowania liczby małżeństw

stosowane

są modele demograficzno-

ekonomiczne,

niekiedy stosuje się także

modele trendu (tendencji rozwojowej),

Prognozy demograficzne

–

Przewidywanie przyszłej liczby i

struktury nowo zawieranych

związków małżeńskich oparte jest

najczęściej

prognozie liczby i struktury ludności

według płci i wieku

hipotetycznych współczynnikach

częstości zawierania związków

małżeńskich w poszczególnych grupach

wiekowych.

Prognozy demograficzne



Prognozowanie liczby

gospodarstw domowych

–

Do prognozowania liczby

gospodarstw domowych stosuje się

najczęściej:

Metod

prost

ą,

Metodę tablic biometrycznych,

Metodę współczynników częstości

tworzenia się gospodarstw domowych.

Prognozy demograficzne

–

Metoda prosta

oparta jest na relacji

ogólnej liczby gospodarstw domowych do

liczby ludności w wieku 20-64 lat

wyznaczonej w prognozie biologicznej

–

Przy zastosowaniu tej metody zakłada

się, że przeciętna wielkość gospodarstwa

domowego jest stała dla całego okresu

objętego prognozą

–

Dzięki tej metodzie uzyskuje się

prognozę

ogóln

liczb

gospodarstw domowych

Prognozy demograficzne



Metoda tablic biometrycznych

–

jest bardziej

precyzyjna,

pozwala na określenie przyszłej

liczby rodzin i gospodarstw domowych

według wieku głowy gospodarstwa

domowego.



Metoda

współczynników częstości

tworzenia się gospodarstw domowych -

blicza się

współczynniki częstości

tworzenia gospodarstw domowych. Określają

one stosunek liczby osób danej płci, wieku i

stanu cywilnego będących głowami

gospodarstw domowych do liczby ludności

ogółem, według płci, wieku i stanu cywilnego

Prognozy demograficzne



Prognozowanie zasobów siły roboczej

–

Prognozy konstruuje się biorąc za podstawę

prognoz

demograficzn

wybranych grup

ludności oraz przewidywane współczynniki

aktywności zawodowej w tych grupach.

–

Cząstkową prognozę liczby ludności aktywnej

zawodowo w wybranych grupach wyznacza się

mnożąc prognozowaną liczbę ludności przez

prognozowany współczynnik aktywności

zawodowej.

–

Prognozę całkowitą otrzymuje się sumując

prognozy cząstkowe.

Prognozy demograficzne



Ocena trafności prognoz

–

Trafność prognozy ocenia się po

upływie czasu na który prognoza

została sporządzona,

–

Do oceny trafności prognoz stosuje się

błędy prognozy ex post – czyli

najogólniej błędy, które informują nas o

tym „o ile pomyliliśmy się” stawiając

prognozę na pomocą zastosowanej

metody.

Prognozy demograficzne



Systematyczna ocena trafności prognoz

umożliwia:

–

ocenę stopnia niepewności prognozowania

poszczególnych zmiennych czy procesów,

–

Ustalenie optymalnego horyzontu prognozy -

określenie, na jak daleki horyzont mogą być

sporządzane prognozy z zastosowaniem danej

metody,

–

sformułowanie wniosku na temat dalszego użycia

danej metody przy sporządzaniu prognoz,

–

dokonanie wyboru takiej metody prognozowania,

dla której błędy prognozy ex post są najmniejsze.

Prognozy demograficzne



Na trafność stawianych prognoz

decydujący wpływ mają

następujące czynniki:

–

Jakości danych wyjściowych

–

Właściwe

określeni

przyszłych

kierunków zmian w podstawowych

procesach demograficznych

–

Wyb

ór

metod

prognozowania

–

Wielkości badanej populacji

Projekcja liczby ludności

Projekcja liczby ludności w krajach UE do 2050 roku

350000000

400000000

450000000

500000000

550000000

2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

lata

lic

śc

wariant optymistyczny

wariant pesymistyczny

bez migracji

Projekcja liczby ludności

Projekcja liczby ludności w Niemczech do roku 2050

50000000

55000000

60000000

65000000

70000000

75000000

80000000

85000000

90000000

95000000

2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

lata

lic

śc

wariant optymistyczny

wariant pesymistyczny

bez migracji

Projekcja liczby ludności

Projekcja liczby ludności dla Polski do roku 2050

25000000

27000000

29000000

31000000

33000000

35000000

37000000

39000000

41000000

43000000

45000000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

lata

lic

śc

wariant optymistyczny

wariant pesymistyczny

bez migracji

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113
Slide 114
Slide 115
Slide 116
Slide 117
Slide 118
Slide 119
Slide 120
Slide 121
Slide 122
Slide 123
Slide 124
Slide 125
Slide 126
Slide 127
Slide 128
Slide 129
Slide 130
Slide 131
Slide 132
Slide 133
Slide 134
Slide 135
Slide 136
Slide 137
Slide 138
Slide 139
Slide 140
Slide 141
Slide 142
Slide 143
Slide 144
Slide 145
Slide 146
Slide 147
Slide 148
Slide 149
Slide 150
Slide 151
Slide 152
Slide 153
Slide 154
Slide 155
Slide 156
Slide 157
Slide 158
Slide 159
Slide 160
Slide 161
Slide 162
Slide 163
Slide 164
Slide 165
Slide 166
Slide 167
Slide 168
Slide 169
Slide 170
Slide 171
Slide 172
Slide 173
Slide 174
Slide 175
Slide 176
Slide 177
Slide 178
Slide 179
Slide 180
Slide 181
Slide 182
Slide 183
Slide 184
Slide 185
Slide 186
Slide 187
Slide 188
Slide 189
Slide 190
Slide 191
Slide 192
Slide 193
Slide 194
Slide 195
Slide 196
Slide 197
Slide 198
Slide 199
Slide 200
Slide 201
Slide 202
Slide 203
Slide 204
Slide 205
Slide 206
Slide 207
Slide 208
Slide 209
Slide 210
Slide 211
Slide 212
Slide 213
Slide 214
Slide 215
Slide 216

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
(10971) Demografia
(10971) Demografia
Demograficzne uwarunkowania rynku pracy i gospodarki publicznej
demografia spoleczna 9
demografia spoleczna 7
całość materiału test przemiany demograficzne
Zagadnienia na Egzamin z Demografii, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Demografia spoleczn
demogr5, I semestr, DiSKUGP
rozwj demograficzny ludnoci wiata, Ratownictwo Medyczne
demografia społeczna 7 rozdział J Holzer część 1 (do kolokwium na 12 2013
Demografia Podstawowe zjawiska
Demografia i epidemiologia pyt epidemiologia
Demografia społeczna wykład 2 10 2013, wykład 3 $ 10 2013
Demografia Polityka ludnościowa i jej instrumenty
Demografia i epidemiologia W 02 10
Demografia Społeczna Ćwiczenia, ćwiczenie 2 10 2013
DEMOGRAFIA

więcej podobnych podstron