Kompetencja kulturowa
Katarzyna Stemplewska-Żakowicz
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Kompetencja kulturowa
Katarzyna Stemplewska-Żakowicz
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Nie tylko w psychologii...
Od dawna pojęcie kompetencji kulturowej jest
obecne w naukach humanistycznych, gdzie
oznacza:
„całokształt zdolności określających zachowania
kulturowe człowieka” (Korporowicz, 1983, s. 35),
„reguły interpretacji kulturowej” (Kmita, 1981, s. 37)
Jednak nie do tej tradycji obecnie nawiązujemy...
Pojęcie kompetencji kulturowej nabrało w
ostatnich latach dużego znaczenia w medycynie,
opiece zdrowotnej, edukacji, biznesie i szeroko
rozumianych naukach społecznych.
Nie tylko w psychologii...
W związku z dostrzeżeniem i docenieniem
różnorodności kulturowej współczesnego świata...
Pojęcie kompetencji kulturowej nabrało w ostatnich
latach dużego znaczenia w wielu dziedzinach
nauki i praktyki społecznej, w tym zwłaszcza w
biznesie, edukacji, medycynie, opiece
zdrowotnej...
Na przykład
Trening kompetencji kulturowej w
praktyce lekarskiej
Trening kompetencji kulturowej w
biznesie
„Standardem staje się
współpraca w międzynarodowych
zespołach oraz konieczność
nawiązywania niezliczonych
kontaktów handlowych z
przedstawicielami rozmaitych
kultur”
„Kluczem do podnoszenia
efektywności personelu
działającego na międzynarodowej
arenie staje się rozwijanie
inteligencji kulturowej”
http://manager.money.pl/strategie/psychologia_bizn
esu/artykul/kompetencja;kulturowa;czyli;co;po
winien;umiec;menedzer;xxi;wieku,153,1,14940
1.html
Earley P. C., Ang S., Tan J-
S. (2006),
CQ
Developing Cultural
Intelligence at Work.
Stanford: Stanford
Univ. Press.
A w psychologii...
Pojęcie kompetencji kulturowej zostało
włączone do kanonu profesjonalnych
kompetencji psychologa
Przypomnijmy sobie...
Poziomy profesjonalnych kompetencji
psychologa (Kaslow, 2004):
Kompetencje
fundamentalne
Kompetencje trzonowe
Kompetencje specjalistyczne
Kompetencje
f
undamentalne
Umiejętność stosowania standardów
etycznych w praktyce - kompetencja
etyczna
Świadomość różnorodności -
kompetencja kulturowa
Przypomnijmy sobie... c.d.
Jedna z kompetencji diagnostycznych,
określonych na konferencji
Kompetencje 2002 :
5. Umiejętność krytycznej oceny
wielorakich ról, kontekstów i relacji,
wewnątrz których funkcjonują klient i
psycholog oraz umiejętność rozpoznania
wpływu tych ról, kontekstów i relacji na
czynności, podejmowane w ramach
diagnozy
kompetencja kulturowa
(por. Krishnamurthy, VandeCreek, Kaslow, Tazeau i in., 2004)
Profesjonalna kompetencja kulturowa
psychologa - dwa znaczenia pojęcia
ZNACZENIE TRADYCYJNE (wąskie):
wiedza,
umiejętności i postawy, niezbędne do
psychologicznej pracy z osobami odmiennej
„rasy” lub o odmiennym pochodzeniu
etnicznym
ZNACZENIE WSPÓŁCZESNE (szerokie):
wiedza,
umiejętności i postawy, niezbędne do pracy
psychologicznej w świecie różnorodnym
kulturowo, w którym każdy jest Inny
Kompetencja kulturowa w szerszym
znaczeniu
Dotyczy odmienności w dowolnym aspekcie, w
tym w szczególności tych będących podstawą
stereotypów i dyskryminacji mniejszości:
płeć i gender,
status socjoekonomiczny,
wyznanie,
niepełnosprawność,
orientacja seksualna,
wiek,
różne wartości osobiste
Sprawiedliwe praktyki diagnostyczne
Wiele klasycznych standardów praktyki
psychologicznej opracowano przy domyślnym
założeniu, że zarówno psycholog, jak i klient są
przedstawicielami Białej większości w jednym ze
społeczeństw Europy lub Ameryki
Okazało się jednak, że w odniesieniu do
reprezentantów innych grup społecznych wiele
klasycznych standardów i procedur wymaga
modyfikacji
przykłady:
MMPI --> MMPI2
TAT - „segregacja płciowa”
Rozumienie Innego
Kompetencja kulturowa w
działaniu
Wyobraź sobie, że pracujesz
w poradni psychologicznej i
właśnie masz przyjąć
klienta – Adama K. - który
kilka dni wcześniej zgłosił
się w celu uzyskania
pomocy. Wstępne spotkanie
prowadził inny psycholog,
dostarczono ci jednak dane,
uzyskane podczas tej
wstępnej rozmowy
:
Przypadek Adama
Adam ma 32 lata, pracuje jako makler, jest gejem.
Odkąd odkrył łemkowskie korzenie swojej rodziny,
czuje się Łemkiem i mocno angażuje się w działalność
stowarzyszenia, pielęgnującego kulturę łemkowską.
Prócz tego Adam działa w organizacji obrony praw
człowieka, w której zajmuje się prawami osób
homoseksualnych. W pracy zawsze radził sobie
dobrze, jednak teraz martwi się o przyszłość,
ponieważ bez konsultacji podjął kilka ryzykownych
decyzji, które mogą niekorzystnie odbić się na
kondycji firmy. Również w życiu osobistym sytuacja
stała się ostatnio napięta.
Na podst. Constantine (2001),
Przypadek Adama
Od 2 lat Adam żyje w szczęśliwym związku, ale ostatnio
partner naciska, aby wreszcie zamieszkali razem jako
para. Tymczasem Adam nie ujawnił się jeszcze jako gej
wobec swoich rodziców i wie, że nie będzie to łatwe. Jest
jedynakiem, a rodzice z utęsknieniem czekają na wnuki,
które “przedłużą ród” i będą nosiły ojcowskie nazwisko.
Aby choć na chwilę oderwać się od problemów, Adam
zaczął podczas weekendów używać “rekreacyjnych”
narkotyków. Ostatnio zauważył, że nie potrafi już dobrze
się bawić bez nich. W ostatnich tygodniach źle sypiał,
czuł się zmęczony i przytłoczony problemami. Chciałby
odzyskać energię i “chęć do życia”.
Na podst. Constantine (2001),
Ocena kompetencji kulturowej
zerowa: diagnosta ma tylko jeden pomysł na etiologię
problemu i pomysł ten nie uwzględnia w ogóle
czynników społeczno-kulturowych (np. w odniesieniu do
Adama diagnosta dostrzega jedynie rozwijające się
powoli uzależnienie lub same tylko niedokończone
procesy separacyjne w rodzinie).
Ocena kompetencji kulturowej
niska: pojawia się choćby jeden
pomysł alternatywny i choćby jedno
odniesienie do możliwych
uwarunkowań społeczno-kulturowych
(np. do sytuacji osób
homoseksualnych w społeczeństwie)
Ocena kompetencji kulturowej
umiarkowana: odniesień do kultury musi być
co najmniej trzy (w przypadku Adama mogą to
być – prócz wspomnianej wcześniej - kwestie
dotyczące jego tożsamości jako Łemka i jako
syna w paternalistycznej rodzinie), a do
alternatywnych hipotez wyjaśniających
powinien być dodany komentarz, ukazujący ich
możliwe wzajemne powiązania (np. możliwy
wpływ paternalistycznych relacji w rodzinie na
proces akceptacji i ujawniania własnej
tożsamości seksualnej Adama jako geja)
Ocena kompetencji kulturowej
wysoka:
diagnosta dostrzega pięć lub
więcej możliwych związków problemu
klienta z kwestiami społeczno-
kulturowymi i buduje alternatywne,
ale wzajemnie zintegrowane hipotezy
wyjaśniające
Literatura cytowana (spoza ogolnej
listy):
Kmita, J. (1981). Z metodologicznych
problemów interpretacji
humanistycznej, Warszawa: PWN.
Korporowicz,L. (1983). Kompetencja
kulturowa jako problem badawczy,
Kultura i społeczeństwo, 27 (1).