Kompetencja kulturowa

Katarzyna Stemplewska-Żakowicz
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Nie tylko w psychologii...



Od dawna pojęcie kompetencji kulturowej jest

obecne w naukach humanistycznych, gdzie

oznacza:



„całokształt zdolności określających zachowania

kulturowe człowieka” (Korporowicz, 1983, s. 35),



„reguły interpretacji kulturowej” (Kmita, 1981, s. 37)



Jednak nie do tej tradycji obecnie nawiązujemy...

Pojęcie kompetencji kulturowej nabrało w

ostatnich latach dużego znaczenia w medycynie,

opiece zdrowotnej, edukacji, biznesie i szeroko

rozumianych naukach społecznych.

Nie tylko w psychologii...



W związku z dostrzeżeniem i docenieniem
różnorodności kulturowej współczesnego świata...



Pojęcie kompetencji kulturowej nabrało w ostatnich
latach dużego znaczenia w wielu dziedzinach
nauki i praktyki społecznej, w tym zwłaszcza w
biznesie, edukacji, medycynie, opiece
zdrowotnej...

Na przykład

Trening kompetencji kulturowej w
praktyce lekarskiej

Trening kompetencji kulturowej w
biznesie



„Standardem staje się

współpraca w międzynarodowych

zespołach oraz konieczność

nawiązywania niezliczonych

kontaktów handlowych z

przedstawicielami rozmaitych

kultur”



„Kluczem do podnoszenia

efektywności personelu

działającego na międzynarodowej

arenie staje się rozwijanie

inteligencji kulturowej”

http://manager.money.pl/strategie/psychologia_bizn

esu/artykul/kompetencja;kulturowa;czyli;co;po

winien;umiec;menedzer;xxi;wieku,153,1,14940

1.html

Earley P. C., Ang S., Tan J-

S. (2006),

CQ

Developing Cultural

Intelligence at Work.

Stanford: Stanford

Univ. Press.

A w psychologii...



Pojęcie kompetencji kulturowej zostało
włączone do kanonu profesjonalnych
kompetencji psychologa

Przypomnijmy sobie...

Poziomy profesjonalnych kompetencji

psychologa (Kaslow, 2004):



Kompetencje

fundamentalne



Kompetencje trzonowe



Kompetencje specjalistyczne



Kompetencje

f

undamentalne



Umiejętność stosowania standardów

etycznych w praktyce - kompetencja

etyczna



Świadomość różnorodności -

kompetencja kulturowa

Przypomnijmy sobie... c.d.

Jedna z kompetencji diagnostycznych,

określonych na konferencji
Kompetencje 2002 :

5. Umiejętność krytycznej oceny

wielorakich ról, kontekstów i relacji,

wewnątrz których funkcjonują klient i

psycholog oraz umiejętność rozpoznania

wpływu tych ról, kontekstów i relacji na

czynności, podejmowane w ramach

diagnozy



kompetencja kulturowa

(por. Krishnamurthy, VandeCreek, Kaslow, Tazeau i in., 2004)

Profesjonalna kompetencja kulturowa
psychologa - dwa znaczenia pojęcia

ZNACZENIE TRADYCYJNE (wąskie):

wiedza,

umiejętności i postawy, niezbędne do

psychologicznej pracy z osobami odmiennej

„rasy” lub o odmiennym pochodzeniu

etnicznym

ZNACZENIE WSPÓŁCZESNE (szerokie):

wiedza,

umiejętności i postawy, niezbędne do pracy

psychologicznej w świecie różnorodnym

kulturowo, w którym każdy jest Inny

Kompetencja kulturowa w szerszym
znaczeniu

Dotyczy odmienności w dowolnym aspekcie, w

tym w szczególności tych będących podstawą
stereotypów i dyskryminacji mniejszości:



płeć i gender,



status socjoekonomiczny,



wyznanie,



niepełnosprawność,



orientacja seksualna,



wiek,



różne wartości osobiste

Sprawiedliwe praktyki diagnostyczne



Wiele klasycznych standardów praktyki
psychologicznej opracowano przy domyślnym
założeniu, że zarówno psycholog, jak i klient są
przedstawicielami Białej większości w jednym ze
społeczeństw Europy lub Ameryki



Okazało się jednak, że w odniesieniu do
reprezentantów innych grup społecznych wiele
klasycznych standardów i procedur wymaga
modyfikacji



przykłady:



MMPI --> MMPI2



TAT - „segregacja płciowa”

Rozumienie Innego

Kompetencja kulturowa w
działaniu



Wyobraź sobie, że pracujesz
w poradni psychologicznej i
właśnie masz przyjąć
klienta – Adama K. - który
kilka dni wcześniej zgłosił
się w celu uzyskania
pomocy. Wstępne spotkanie
prowadził inny psycholog,
dostarczono ci jednak dane,
uzyskane podczas tej
wstępnej rozmowy

:

Przypadek Adama



Adam ma 32 lata, pracuje jako makler, jest gejem.
Odkąd odkrył łemkowskie korzenie swojej rodziny,
czuje się Łemkiem i mocno angażuje się w działalność
stowarzyszenia, pielęgnującego kulturę łemkowską.
Prócz tego Adam działa w organizacji obrony praw
człowieka, w której zajmuje się prawami osób
homoseksualnych. W pracy zawsze radził sobie
dobrze, jednak teraz martwi się o przyszłość,
ponieważ bez konsultacji podjął kilka ryzykownych
decyzji, które mogą niekorzystnie odbić się na
kondycji firmy. Również w życiu osobistym sytuacja
stała się ostatnio napięta.

Na podst. Constantine (2001),

Przypadek Adama

Od 2 lat Adam żyje w szczęśliwym związku, ale ostatnio
partner naciska, aby wreszcie zamieszkali razem jako
para. Tymczasem Adam nie ujawnił się jeszcze jako gej
wobec swoich rodziców i wie, że nie będzie to łatwe. Jest
jedynakiem, a rodzice z utęsknieniem czekają na wnuki,
które “przedłużą ród” i będą nosiły ojcowskie nazwisko.
Aby choć na chwilę oderwać się od problemów, Adam
zaczął podczas weekendów używać “rekreacyjnych”
narkotyków. Ostatnio zauważył, że nie potrafi już dobrze
się bawić bez nich. W ostatnich tygodniach źle sypiał,
czuł się zmęczony i przytłoczony problemami. Chciałby
odzyskać energię i “chęć do życia”.

Na podst. Constantine (2001),

Ocena kompetencji kulturowej



zerowa: diagnosta ma tylko jeden pomysł na etiologię
problemu i pomysł ten nie uwzględnia w ogóle
czynników społeczno-kulturowych (np. w odniesieniu do
Adama diagnosta dostrzega jedynie rozwijające się
powoli uzależnienie lub same tylko niedokończone
procesy separacyjne w rodzinie).

Ocena kompetencji kulturowej



niska: pojawia się choćby jeden
pomysł alternatywny i choćby jedno
odniesienie do możliwych
uwarunkowań społeczno-kulturowych
(np. do sytuacji osób
homoseksualnych w społeczeństwie)

Ocena kompetencji kulturowej



umiarkowana: odniesień do kultury musi być
co najmniej trzy (w przypadku Adama mogą to
być – prócz wspomnianej wcześniej - kwestie
dotyczące jego tożsamości jako Łemka i jako
syna w paternalistycznej rodzinie), a do
alternatywnych hipotez wyjaśniających
powinien być dodany komentarz, ukazujący ich
możliwe wzajemne powiązania (np. możliwy
wpływ paternalistycznych relacji w rodzinie na
proces akceptacji i ujawniania własnej
tożsamości seksualnej Adama jako geja)

Ocena kompetencji kulturowej



wysoka:

diagnosta dostrzega pięć lub

więcej możliwych związków problemu
klienta z kwestiami społeczno-
kulturowymi i buduje alternatywne,
ale wzajemnie zintegrowane hipotezy
wyjaśniające

Literatura cytowana (spoza ogolnej
listy):



Kmita, J. (1981). Z metodologicznych
problemów interpretacji
humanistycznej, Warszawa: PWN.



Korporowicz,L. (1983). Kompetencja
kulturowa jako problem badawczy,
Kultura i społeczeństwo, 27 (1).