Konstruowanie

indywidualnych programów

edukacyjnych dla uczniów

upośledzonych umysłowo w

stopniu lekkim,

umiarkowanym lub

znacznym.

Podstawa prawna:

► Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty

(Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz. 2703, Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr

17,

poz.141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz.1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400, Nr

249, poz.

2104; z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532, Nr 227, poz.1658; z 2007 r. Nr 42,

poz.273,

Nr 80, poz. 542)

art. 1 pkt 1, 4, 5a
zapewnienie dzieciom i młodzieży realizacji prawa do kształcenia, wychowania i opieki
odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju; dostosowanie treści, metod i organizacji
nauczania do możliwości psychofizycznych dziecka i korzystania z pomocy

psychologiczno-

pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej; zapewnienie możliwości

realizowania

zindywidualizowanego procesu kształcenia, form, programów, zajęć rewalidacyjnych;

art. 22a ust. 1 i 2
przyznanie nauczycielowi prawa wyboru programów i podręczników spośród

programów

i podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego, a także prawa do opracowania

własnego

programu wychowania przedszkolnego lub programu nauczania;

► Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z  dnia 23 grudnia

2008 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

kształcenia

ogólnego w poszczególnych typach szkół.

► Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 stycznia 2005 r.

w sprawie

warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci

i młodzieży

niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych

przedszkolach, z

szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (Dz. U. Nr 19, poz. 166).

§ 4 ust. 4

obowiązek opracowywania - na podstawie wielospecjalistycznej oceny poziomu

funkcjonowania ucznia - oraz modyfikowania indywidualnego programu

edukacyjnego

określającego zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów, rodzaj zajęć

rewalidacyjnych lub socjoterapeutycznych, zgodnie z jego potrzebami edukacyjnymi

i możliwościami psychofizycznymi;

Podstawa prawna

► Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 stycznia 2005 r. w

sprawie

warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży

Niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach

i

oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych.

(Dz. U. Nr 19, poz. 167)

§ 5 ust. 2 pkt 2b i c

obowiązek dostosowania programów nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i

możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży niepełnosprawnych… oraz opracowania dla

każdego ucznia i realizowania indywidualnego programu edukacyjnego określającego zakres

zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów, rodzaj zajęć rewalidacyjnych lub

socjoterapeutycznych z nim prowadzonych;

► Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w

sprawie

warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy

oraz

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych.

(Dz. U. Nr 83, poz. 562)

§ 6 ust. 3

obowiązek nauczyciela dostosowania, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia

specjalnego wydanego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, wymagań

edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego

stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe.

§ 11 ust. 2 i 7

uwzględnienie indywidualnego programu edukacyjnego w  klasyfikacji śródrocznej i rocznej

ucznia z upośledzeniem umysłowym w  stopniu umiarkowanym lub znacznym, począwszy od

klasy IV szkoły podstawowej;

Podstawa prawna

• Indywidualny program edukacyjno – terapeutyczny

tworzymy, opierając się na gruntownie

przygotowanej diagnozie umiejętności

funkcjonalnych dziecka.

• Ma ona formę opisową i zawiera zestawienie tych

umiejętności, które przejawiają się w codziennym

życiu ucznia i które w sposób bezpośredni wpływają

na zwiększenie jego niezależności i jakości życia.

Diagnoza funkcjonalna

Diagnoza funkcjonalna powinna być:

- kompleksowa,

- profilowa,

- rozwojowa (określająca dynamikę i kierunek rozwoju),

- ukierunkowana na proces rehabilitacji (wyniki diagnozy powinny

stanowić podstawę do konstruowania programu rehabilitacji,

edukacji i być źródłem wiedzy o metodach, technikach

możliwych do wykorzystania w procesie indywidualnego

oddziaływania),

- prognostyczna (umożliwiająca przewidywanie osiągnięć dziecka),

- nieinwazyjna (proces poznania powinien przebiegać w naturalnych

warunkach).

Indywidualny program edukacyjny.

► Indywidualny program nauczania dla uczniów

posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia

specjalnego (wydawane przez poradnie

psychologiczno-pedagogiczne) tworzony jest wtedy,

gdy uczeń wymaga:

• modyfikacji treści programowych,

• specjalnej organizacji metod i form pracy,

•dodatkowego wsparcia nauczycieli, specjalistów,

rówieśników.

►

Konstruując indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny

należy pamiętać o dostosowaniu go do indywidualnych potrzeb

rozwojowych i edukacyjnych oraz do predyspozycji ucznia. Z

uwagi na fakt, że w przypadku uczniów ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi nie należy rozdzielać edukacji od

terapii,

w

indywidualnym

programie

edukacyjno-

terapeutycznym powinny być uwidocznione takie działania,

które

odpowiadają

poziomowi

rozwoju

ucznia,

jego

możliwościom

psychofizycznym,

w

tym

rozpoznanym

potrzebom edukacyjno – rewalidacyjnym.

Indywidualny program edukacyjny.

► Indywidualny program edukacyjny dla uczniów

niepełnosprawnych – niezależnie od typu szkoły, w której ten

uczeń spełnia roczne przygotowanie przedszkolne, obowiązek

szkolny i obowiązek nauki – powinien mieć charakter edukacyjno

- terapeutyczny, z aktywnym uczestnictwem rodziców.

► Dla każdego ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia

specjalnego nauczyciele prowadzący zajęcia edukacyjne wraz ze

specjalistami opracowują indywidualny program, który z

założenia powinien spełniać co najmniej dwie podstawowe

funkcje: edukacyjną i terapeutyczną.

Indywidualny program edukacyjny.

W zakresie funkcji edukacyjnej program powinien być:

1. adaptacją podstawy programowej do możliwości uczniów niepełnosprawnych

a) w minimalnym zakresie, ograniczoną do uwag związanych z dysfunkcją

ucznia, która nie wiąże się z obniżeniem wymagań (szczególnie na I etapie

edukacyjnym);

b) w znacznym zakresie, kiedy stopień dysfunkcji ucznia uniemożliwia

realizowanie treści programowych i wymaga większych modyfikacji, zarówno

w zakresie treści, jak i sposobu realizacji, a także konieczności dodatkowych

działań wspomagających;

2. całkowicie autorskim programem zawierającym treści nauczania, metody i

formy pracy na poszczególnych, bądź wszystkich przedmiotach lub

obszarach edukacyjnych, dostosowany do indywidualnych potrzeb i

możliwości ucznia.

Funkcja edukacyjna programów

indywidualnych :

W zakresie funkcji terapeutycznej program edukacji powinien zawierać

działania

mające na celu:

- nawiązanie z uczniem pozytywnego kontaktu emocjonalnego (np. poprzez

pozytywne wzmacnianie nawet niewielkich jego postępów),

- usprawnianie zaburzonych funkcji,

- kompensowanie braków,

- wspieranie rozwoju umysłowego i społecznego ucznia poprzez rewalidację

w formie m.in. gimnastyki korekcyjnej, rehabilitacji ruchowej, logopedii,

nauki alternatywnych metod komunikacji, stymulacji polisensorycznej,

- rozwijanie procesów poznawczych,

- eliminowanie zachowań niepożądanych.

Powinien zawierać również inne formy terapii, takie jak np. hydroterapię,

hipoterapię, muzykoterapię itp.

Funkcja terapeutyczna programów

indywidualnych:

Kto powinien opracować

indywidualny program edukacyjno-

terapeutyczny

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny dla każdego ucznia

niepełnosprawnego opracowuje zespół nauczycieli i specjalistów pracujących

w

szkole, we współpracy z rodzicami.

Zespół stanowią:

• nauczyciel-wychowawca,

• pozostali (wszyscy) nauczyciele realizujący tygodniowy wymiar godzin

zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów nauczania (o wyróżnionych

celach, stanowiących całość dydaktyczną, wynikającą z podstaw

programowych i ramowych planów nauczania dla poszczególnych typów

szkół),

• specjaliści: psycholog, logopeda, terapeuci (np. mowy), rehabilitant, inni.

Zindywidualizowany program edukacji należy budować w oparciu

o :

► Informacje o dziecku i jego specjalnych potrzebach, które pochodzą:

1. z wywiadów i rozmów z rodzicami,

2. z orzeczeń wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne

zawierających diagnozę pedagogiczną i psychologiczną,

3. od lekarzy i specjalistów i dotyczą niepełnosprawności dziecka,

4. z obserwacji nauczyciela dot. funkcjonowania ucznia w klasie,

a) jak się porusza - czy samodzielnie przejdzie do tablicy, czy wymaga pomocy

w czasie szkolnych wycieczek, na lekcjach wychowania fizycznego,

b) jak się komunikuje - słownie, wypowiedzi rozbudowane, czy wymaga

alternatywnych metod (piktogramy, symbole Blissa), bądź specjalistycznych

metod komunikacji (alfabet Braille'a, język migowy),

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

c) jak pisze - czy mieści się w liniaturze, czy przepisuje, czy pisze z pamięci itp.,

d) jak czyta - czy głoskuje, czyta globalnie, czyta ze zrozumieniem, jakie ma tempo

czytania,

czy uczy się Braille'a),

e) jak wyraża swoje emocje i funkcjonuje w relacjach z innymi.

Można również skorzystać z gotowych narzędzi diagnostycznych (szczególnie w

odniesieniu

do dzieci z upośledzeniem umysłowym i autystycznych), np.:

- Inwentarz H. C. Gunzburga do Oceny Postępu Rozwoju Społecznego,

- Program TEACCH,

- skala I. Uzgiris, C. Hunt do badania rozwoju inteligencji dzieci upośledzonych umysłowo

w

stopniu znacznym i głębokim.

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

Ponadto w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym

powinny

znaleźć się następujące informacje:

1) dane personalne ucznia,

2) krótka charakterystyka ucznia (mocne strony dziecka, dominujące nastroje, ulubione

formy aktywności, zachowania nietypowe oraz specyficzne zalecenia itp. ),

3) opis grupy szkolnej, do której uczeń należy,

4) tygodniowy rozkład zajęć ucznia,

5) zgoda rodziców na realizację programu,

6) podpis osoby odpowiedzialnej za przygotowanie programu,

7) informacja o zatwierdzeniu programu przez dyrektora szkoły oraz numer w szkolnym

zestawie programów.

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny powinien

zawierać:

► Cele edukacyjne (główne i szczegółowe) – konkretne umiejętności, w które

zamierzamy wyposażyć ucznia;

Cele te, to przede wszystkim wspieranie rozwoju każdego dziecka w różnych

sferach. Będą się one różniły w zależności od możliwości i potrzeb ucznia (wpływ

na to zróżnicowanie może także mieć specyfika ograniczeń związanych z

niepełnosprawnością). Nie zawsze cele poznawcze będą w programie

indywidualnym pierwszoplanowe. Ustalenie hierarchii celów ma zasadnicze

znaczenie dla pomyślności programu. Należy zacząć od tego, co jest

najistotniejsze dla dziecka, aby mogło w ogóle się uczyć (jeżeli dziecko ma np.

fobię szkolną, to zasadniczym elementem programu będzie obniżenie poziomu

lęku i konieczne działania podjęte w tym zakresie, np. u dzieci z cechami

autyzmu - budowanie tożsamości, itp.). Cele powinny być krótkoterminowe (1 - 3

miesiące);

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

►Treści nauczania – zagadnienia (wiedza), dzięki którym uczeń osiągnie założone przez

nauczyciela cele edukacyjne;

Kryterium doboru treści nauczania powinna być korzyść dla rozwoju ucznia. Program

nauczania należy modyfikować w takim zakresie, jak to jest konieczne, biorąc pod uwagę

trudności związane z funkcjonowaniem dziecka oraz uwzględniając te treści, które są i

mogą być przez ucznia przyswajane (ilość, jakość treści, zróżnicowanie prac domowych).

W odniesieniu do dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, należy w każdym

temacie wychodzić od treści podstawowych, konkretno-obrazowych.

To, czego dziecko może nauczyć się na zajęciach edukacyjnych będzie również zależało od

jakości pracy nauczyciela i będzie wymagało zmian w jego stylu pracy, w

dotychczasowym sposobie prowadzenia lekcji, w organizacji klasy (np. w ustawieniu

ławek), w ocenianiu i stosowaniu różnorodnych pomocy dydaktycznych. Wymagana jest

zatem rozumiejąca, refleksyjna i twórcza postawa nauczyciela, która sprzyja

powodzeniom ucznia.

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

Konstruowanie

indywidualnych

programów nauczania

► Procedury osiągania celów - metody, formy (bardzo konkretne), środki dydaktyczne,

którymi posłuży się nauczyciel, aby uczeń osiągał nawet minimalny sukces;

► Przewidywane osiągnięcia – a właściwie kierunki, w jakich prawdopodobnie uczeń

będzie się rozwijał; Nie możemy przewidzieć, ile czasu zajmie uczniowi opanowanie danej

umiejętności (a więc zrealizowanie celu).

► Ocenę osiągnięć ucznia – ocena opisowa będąca diagnozą pedagogiczną

Ważną rolę stanowią arkusze lub zeszyty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy

zachowania i postępy ucznia.

Ocena postępów dziecka zawsze dokonywana jest w płaszczyźnie indywidualnej - co dziecko

osiągnęło w stosunku do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji dokonują również

rodzice, uwzględnianie od nich informacji zwrotnych jest bardzo istotne, bo warunkuje

powodzenie w edukacji dziecka.

Konstruowanie

indywidualnych

programów nauczania

► Rodzaje pomocy i wsparcia:

a) ze strony rówieśników (współpraca w grupach, w parach, kontakty indywidualne...),

b) ze strony nauczyciela (stawianie wymagań adekwatnie do możliwości ucznia i podobne

go ocenianie- uczeń w centrum uwagi nauczyciela, a nie program nauczania),

c) ze strony pedagoga wspierającego pomoc powinna być tylko taka, jaka jest absolutnie

konieczna (na wybranych godzinach lub na wszystkich lekcjach w zależności od potrzeb

uczniów), pozwalająca na maksymalną samodzielność dziecka. Pomoc należy

ograniczać poprzez wycofywanie jej jak najszybciej jest to wykonalne,

d) ze strony specjalistów,

e) ze strony rodziców, tzn. uzgadnianie wszystkich działań, stały dwustronny kontakt,

f) ze strony innych osób odpowiedzialnych, zatrudnianych w przypadku innych potrzeb

wynikających z niepełnosprawności dziecka (wyprowadzanie do toalety, cewnikowanie,

itp.),

g) wsparcie techniczne (komputer, kalkulator, dodatkowe oświetlenie, itp.).

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

► Ewaluację programu - sposób, w jaki dowiemy się, czy program jest

prawidłowo skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty;

Tak więc ewaluacja powinna zawierać:

- rejestrację zmian i postępów (dokumentacja tego, co dziecko osiągnęło),

- ocenę skuteczności podjętych priorytetowych działań (wygaszanie pewnych

zachowań,

Budowanie pozytywnych wzorców),

- wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach na okres następny.

Ewaluacji dokonują wszystkie strony zaangażowane w tworzenie i realizację

programu .

Konstruowanie indywidualnych

programów edukacyjnych.

Nauczyciel – wychowawca jest odpowiedzialny za program i jego

realizację. Swoją

rolę przy konstruowaniu i realizacji indywidualnego programu edukacyjno-

terapeutycznego powinni mieć również rodzice, jako:

• współtwórcy indywidualnych programów (udział w posiedzeniu zespołu

ustalającego program),

• realizatorzy elementów programu edukacji w warunkach domowych,

• pełnoprawni uczestnicy procesu kształcenia i rewalidacji.

Gdyby wszyscy mieli po cztery jabłka

gdyby wszyscy byli silni jak konie

gdyby wszyscy byli jednakowo bezbronni w miłości

gdyby każdy miał to samo

nikt nikomu nie byłby potrzebny (...)

to co mam i to czego nie mam

nawet to czego nie mam komu dać

zawsze jest komuś potrzebne

ks. Jan Twardowski