Psychologia

.

Rys historyczny i metody

badawcze

Jarosław Piotrowski

Przedmiot badań psychologii

• Nauka zajmująca się powstawaniem i

przebiegiem procesów psychicznych,
cechami psychicznymi człowieka i
regulacją jego stosunków z otoczeniem

• Nauka zajmująca się czynnościami

(zachowaniem zorganizowanym
nakierowanym na cel)

Funkcje i zadania psychologii

• Wyjaśnianie zjawisk i mechanizmów

funkcjonowania psychiki

• Tworzenie metod badania psychiki w celu

diagnozy zaburzeń i dysfunkcji

mechanizmów regulujących zachowanie

człowieka

• Dostarczanie wiedzy na temat metod

korekcyjnych w terapii, resocjalizacji,

rehabilitacji

• Dostarczanie wiedzy przydatnej w

zapobieganiu niepożądanych zjawisk

związanych z funkcjonowaniem psychiki

człowieka

Początki nowożytnej psychologii

Wundt – 1879: powstanie Laboratorium

Psychologicznego w Wiedniu

Założenia:

• Koncentracja na analizie struktury procesu

psychicznego: połączenie obiektywnych wrażeń

zmysłowych, odczuć subiektywnych (wola i

emocje) i obrazów umysłowych (wyobrażenia i

pamięć)

• Wprowadzenie metody eksperymentalnej (w tym

samoobserwacji eksperymentalnej – metoda

introspekcyjna)

Funkcjonalizm

Główni przedstawiciele: William James, Granville

Hall, Hugo Münsternberg (psychologia stosowana)

Założenia:
• Koncentracja na badaniu świadomości z punktu

widzenia znaczenia biologicznego

(przystosowania)

• Uwzględnienie kontekstu rozwojowego
• Odrzucenie metody introspekcyjnej,

wykorzystywanie eksperymentów na zwierzętach

• Psychologia jako nauka zdolna do przewidywania

ludzkiego działania

• Wykorzystanie wiedzy psychologicznej w praktyce

(oświacie, psychoterapii)

Psychoanaliza - główne założenia (punkty

widzenia)

•

Topograficzny – procesy psychiczne:

świadome, przedświadome i nieświadome

•

Genetyczny – determinizm biologiczny i

kulturowy

•

Dynamiczny – zachowane człowieka rozumiane

jako wynik interakcji impulsów popędowych

(popędy: seksualny i agresywny) i sił

przeciwpopędowych (będących głównie

skutkiem pragnienia bezpieczeństwa i

samoposzanowania)

•

Ekonomiczny – organizm dysponuje pewną

ilością energii psychicznej, pochodzącej głównie

z popędu seksualnego (libido) oraz z popędu

agresji (destrudo)

•

Strukturalny – psychikę można podzielić na

trzy oddzielne struktury – id, ego i superego

Fazy rozwoju

• Stadium oralne (do 18 m. ż.)
• Stadium analne (1 do 3 r. ż.)
• Stadium falliczne (3 do 5-6 r. ż.)
• Stadium latencji
• Stadium genitalne (od dojrzewania

płciowego)

Behawioryzm

Główni przedstawiciele: Iwan Pawłow, John Watson,

Burrhus Skinner, Edward Tolman, Clark Hull

Założenia:

•

Psychologia jako nauka o zachowaniu

•

Nacisk na obiektywizm i metody

eksperymentalne przy odrzuceniu introspekcji

•

Pomijanie wewnętrznych procesów

psychicznych kojarzonych tradycyjnie z

osobowością (koncepcja „czarnej skrzynki”)

•

Zachowanie człowieka jako wynik reakcji na

bodźce z otoczenia (mechanistyczna wizja

natury ludzkiej)

•

Umysł jako tabula rasa, wszystkie reakcje są

wyuczone, co najwyżej powstają one na bazie

wrodzonych popędów i odruchów

bezwarunkowych

Warunkowanie klasyczne

Bodziec
bezwarunkowy

Reakcja
bezwarunkowa

Bodziec
warunkowy

Bodziec
bezwarunkowy

Reakcja
warunkowa

Odruch

bezwarunkowy

Odruch
warunkowy

Warunkowanie sprawcze (instrumentalne)

reakcja

Wzmocnienie

pozytywne

nagroda

brak kary

Reakcja po której następuje wzmocnienie ulega
utrwaleniu a jej częstotliwość ulega zwiększeniu

reakcja

Wzmocnienie

negatywne

kara

brak
nagrody

Reakcja po której następuje wzmocnienie ulega
wygaszeniu, a jej częstotliwość ulega zmniejszeniu

Prawidłowości warunkowania

1. Wzmocnienia regularne są mniej skuteczne niż

nieregularne.

2. Metoda kolejnych przybliżeń – nagradzanie za

kolejne etapy na drodze do opanowania nowej

czynności.

3. Odroczenie wzmocnienia nie powinno być zbyt

długie.

4. Kara na ogół powoduje stłumienie reakcji

niepożądanej a nie jej usunięcie.

5. Kara powoduje wyeliminowanie niepożądanej

reakcji, kiedy istnieje inna alternatywna droga do

uzyskania pożądanego celu.

6. Kara jest skuteczna, kiedy osoba karana ma

pozytywny stosunek do karzącego i kiedy uznaje

ona normy, którymi kieruje się karzący

.

Psychologia humanistyczno-egzystencjalna

Główni przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl

Rogers, Victor Frankl

Postulaty (Paszkiewicz, 1983):
1) Upodmiotowienie relacji badacz-badany
2) Dialog między badaczem a badanym
3) Komunikacja z badanymi i odbiorcami badań
4) Łączenie psychologii naukowej z praktyką
5) Uwzględnienie perspektywy badanego
6) Empatia jako najlepszy kanał komunikacji

Psychologia poznawcza

Główni przedstawiciele: Leon Festinger, George

Kelly, Fritz Heider

Założenia:
• Człowiek jako układ aktywny i gromadzący

informacje (koncepcja naiwnego badacza -

Heider)

• Doświadczenia nie mają konstrukcji w pełni

logicznej

• Dążenie do utrzymania zgodności w systemie

poznawczym służy jako mechanizm motywacyjny

(Festinger: teoria dysonansu poznawczego)

• Racjonalność ludzkiego działania

Psychologia ewolucyjna i socjobiologia

• Główni przedstawiciele: David Buss, Tooby, Lena

Cosmides, Edward Wilson (socjobiologia)

Założenia:
- Zachowania zależą od genów i wpływów

środowiskowych,

- Zachowania i geny je determinujące ulegają

utrwaleniu pod warunkiem, że zapewniają sukces
reprodukcyjny (dobór naturalny)

- Poznanie ewolucyjnego sensu zachowania

rozpoznajemy przez obserwację korzyści dla
reprodukcji i przetrwania organizmów je
przejawiających

Podejście społeczno-kulturowe

Założenia:
- Badanie wpływu przynależności etnicznej, płci,

kultury i pozycji społeczno-ekonomicznej na
zachowanie i procesy psychiczne

- rola socjalizacji (przekazywanie norm, wartości,

określonej wizji świata) w kształtowaniu
ludzkiego zachowania i doświadczenia;

- uwzględnianie kontekstu kulturowego i różnic

międzykulturowych w badaniu ludzkich
zachowań

Eksperyment klasyczny

Grupa

kontrolna

Grupa

eksperymentaln

a

Manipulacja

eksperymentalna

Pomiar

zmiennej

zależnej