Leczenie

Leczenie

uzależnień

uzależnień

Anna Kowacka

Anna Kowacka

Aneta Marszałek

Aneta Marszałek

Podstawowym problemem, w obliczu
którego stają osoby uzależnione jest
konsekwentne, wytrwałe dążenie do
odstawienie substancji
psychoaktywnych. Konsekwencje
somatyczne oraz psychiczne
używania tych substancji, presja
rodziny, konflikty z prawem są
nierzadko pierwszym motywem
podjęcia próby uwolnienia się od
nałogu. Osoby takie wielokrotnie
podejmują próby zerwania z
nałogiem- często samodzielnie,
niekiedy na oddziałach
detoksykacyjnych.

Leczenie uzależnień jest procesem
długotrwałym, wymagającym
współpracy osoby uzależnionej z
terapeutą. Obserwacje kliniczne
wskazują na niską skuteczność
leczenia, w którym brakuje aktywnego
udziału osoby leczonej. Niestety,
wielokrotnie zdarza się się, że
oczekiwania osób uzależnionych wobec
procesu leczenia pozostają w
sprzeczności z oferowanymi metodami
postępowania leczniczego. Leczenie
uzależnień obejmuje następujące etapy:

detoksykacja,
rehabilitacja,
oddziaływania postrehabilitacyjne

Leczenie osób uzależnionych od

Leczenie osób uzależnionych od

narkotyków przyjmuje różne

narkotyków przyjmuje różne

postaci w zależności od

postaci w zależności od

substancji, która to uzależnienie

substancji, która to uzależnienie

wywołała. Istnieją trzy główne

wywołała. Istnieją trzy główne

podejścia do problemu leczenia

podejścia do problemu leczenia

osób uzależnionych:

osób uzależnionych:

terapia substytucyjna, zwana

terapia substytucyjna, zwana

metadonową

metadonową

terapia ukierunkowana na

terapia ukierunkowana na

abstynencję

abstynencję

terapia poznawczo-

terapia poznawczo-

behawioralna

behawioralna

Żadna z tych terapii nie prowadzi do

Żadna z tych terapii nie prowadzi do

rzeczywistego uzdrowienia, tzn. wyzwolenia z

rzeczywistego uzdrowienia, tzn. wyzwolenia z

uzależnienia, żadna nawet nie stawia sobie

uzależnienia, żadna nawet nie stawia sobie

tego za cel. Mówi się wręcz, że choć

tego za cel. Mówi się wręcz, że choć

uzależnienie jest chorobą, i dysponujemy

uzależnienie jest chorobą, i dysponujemy

środkami i metodami jej leczenia, to jednak

środkami i metodami jej leczenia, to jednak

chorobę tę można jedynie zaleczyć.

chorobę tę można jedynie zaleczyć.

Uzależnienie nie mija, narkomanem,

Uzależnienie nie mija, narkomanem,

alkoholikiem, jest się do końca życia, można

alkoholikiem, jest się do końca życia, można

jedynie (lub aż) nauczyć się życia z

jedynie (lub aż) nauczyć się życia z

uzależnieniem, bez ulegania mu, nauczyć się

uzależnieniem, bez ulegania mu, nauczyć się

panowania nad sobą i życia zgodnego z normą.

panowania nad sobą i życia zgodnego z normą.

Celem nadrzędnym niestety jest uzyskanie

Celem nadrzędnym niestety jest uzyskanie

zewnętrznej poprawności, nie wewnętrznego

zewnętrznej poprawności, nie wewnętrznego

zdrowia, utrzymanie niezakłóconego

zdrowia, utrzymanie niezakłóconego

funkcjonowania w ramach społecznej machiny.

funkcjonowania w ramach społecznej machiny.

Terapia substytucyjna

Terapia substytucyjna

Ten rodzaj terapii polega na zastępowaniu dożylnych narkotyków
doustnymi preparatami przepisywanymi przez lekarza, które
dają te same efekty farmakologiczne. Odbywa się to zazwyczaj w
specjalnie do tego celu powołanym ośrodku ambulatoryjnym
gdzie pacjentom podawany jest preparat o długotrwałym
działaniu, np metadon. Usuwa on skutecznie objawy
abstynenckie. W przeciwieństwie np. do heroiny pobieranej
dożylnie, farmakologiczne działanie doustnego preparatu
utrzymuje się ponad dobę. Pozwala to tym samym wyeliminować
sekwencyjnie powtarzające się zmiany nastroju- pojawianie się
stanu euforii i następującego później "głodu"- które są
immanentną cechą przyjmowania narkotyku drogą dożylną.
Osoba uzależniona uwalnia się od przykrych doznań
absynenckich ("głodu") i dzięki temu osłabia się jej motywacja do
zażywania narkotyków dożylnych.Wraz ze zmniejszonym
używaniem narkotyków dożylnych, ograniczeniu ulegają
zagrożenia związane ze stosowaniem brudnych igieł.
Niewątpliwą wadą tego typu terapii jest to, że pacjent pozostaje
uzależniony od narkotyku.

Terapia metadonowa stosowana bywa także

Terapia metadonowa stosowana bywa także

w formie polegającej na stopniowym

w formie polegającej na stopniowym

zmniejszaniu dawek, zmierzającym do

zmniejszaniu dawek, zmierzającym do

całkowitego zaprzestania przyjmowania

całkowitego zaprzestania przyjmowania

tego środka. Przy pomocy metadonu

tego środka. Przy pomocy metadonu

przeprowadza się także detoksykację, w

przeprowadza się także detoksykację, w

trakcie której zmniejszanie dawek środka

trakcie której zmniejszanie dawek środka

zmierzające do całkowitego wyzerowania

zmierzające do całkowitego wyzerowania

metadonu następuje w znacznie skróconym

metadonu następuje w znacznie skróconym

czasie. Stosowanie metadonu jako

czasie. Stosowanie metadonu jako

legalnego środka zastępującego np. heroinę

legalnego środka zastępującego np. heroinę

to działanie podejmowane w ramach opcji

to działanie podejmowane w ramach opcji

radzenia sobie z uzależnieniami nazywanej

radzenia sobie z uzależnieniami nazywanej

„zmniejszaniem szkodliwości”.

„zmniejszaniem szkodliwości”.

Terapia ukierunkowana na abstynencję

Terapia ukierunkowana na abstynencję

Wymogiem stawianym przez społeczności terapeutyczne

Wymogiem stawianym przez społeczności terapeutyczne

jest całkowite odstawienie wszelkich środków

jest całkowite odstawienie wszelkich środków

psychotropowych. Opiera się ona na założeniu

psychotropowych. Opiera się ona na założeniu

mówiącym o trudnościach osoby, która sięga po

mówiącym o trudnościach osoby, która sięga po

nakotyki w nawiązywaniu kontaktów

nakotyki w nawiązywaniu kontaktów

interpersonalnych. Zmierza ona do budowania

interpersonalnych. Zmierza ona do budowania

uczciwej, otwartej relacji pomiędzy terapeutą i

uczciwej, otwartej relacji pomiędzy terapeutą i

poszczególnymi osobami w grupie. Dobrze

poszczególnymi osobami w grupie. Dobrze

prowadzona terapia pozwala nabyć kompetencję

prowadzona terapia pozwala nabyć kompetencję

społeczną, tzn. umiejętność radzenia sobie w życiu

społeczną, tzn. umiejętność radzenia sobie w życiu

społecznym i poczucie samowystarczalności.

społecznym i poczucie samowystarczalności.

Główną wadą tego typu terapii jest wysoki wskaźnik

Główną wadą tego typu terapii jest wysoki wskaźnik

przerywania leczenia. Szacuje się, że ok. 75%

przerywania leczenia. Szacuje się, że ok. 75%

pacjentów przerywa leczenie w ciągu pierwszego

pacjentów przerywa leczenie w ciągu pierwszego

miesiąca- wynika to w głównej mierze z niskiej

miesiąca- wynika to w głównej mierze z niskiej

motywacji do zerwania z uzależnieniem.

motywacji do zerwania z uzależnieniem.

Terapia poznawczo- behawioralna

Terapia poznawczo- behawioralna

Innym rodzajem leczenia osób uzależnionych

Innym rodzajem leczenia osób uzależnionych

jest terapia poznawczo- behawioralna. Głównym

jest terapia poznawczo- behawioralna. Głównym

założeniem leżącym u jej podstaw jest rola

założeniem leżącym u jej podstaw jest rola

procesu uczenia w tworzeniu mechanizmu

procesu uczenia w tworzeniu mechanizmu

uzależnienia. Przyjęto, że mechanizm uczenia

uzależnienia. Przyjęto, że mechanizm uczenia

można również wykorzystać w celu zerwania z

można również wykorzystać w celu zerwania z

nałogiem. Terapia uczy jak rozpoznawać, unikać,

nałogiem. Terapia uczy jak rozpoznawać, unikać,

radzić sobie. Dotyczy to rozpoznawania sytuacji

radzić sobie. Dotyczy to rozpoznawania sytuacji

w których prawdopodobieństwo sięgnięcia po

w których prawdopodobieństwo sięgnięcia po

narkotyk jest bardzo wysokie. Kolejny etap

narkotyk jest bardzo wysokie. Kolejny etap

terapii uczy jak unikać takich sytuacji, zaś

terapii uczy jak unikać takich sytuacji, zaś

ostatni etap- jak efektywnie radzić sobie w

ostatni etap- jak efektywnie radzić sobie w

takich sytuacjach

takich sytuacjach

Główne zalety:

Główne zalety:

posiada dobre podstawy teoretyczne;

posiada dobre podstawy teoretyczne;

jest terapią krótkoterminową;

jest terapią krótkoterminową;

wykazuje wysoką efektywność;

wykazuje wysoką efektywność;

jest ustrukturalizowana, nakierowana na

jest ustrukturalizowana, nakierowana na

określony cel poprzez niezwłoczne

określony cel poprzez niezwłoczne

nauczenie kontroli własnego zachowania;

nauczenie kontroli własnego zachowania;

może być łatwo adaptowana do

może być łatwo adaptowana do

indywidualnych/ grupowych potrzeb;

indywidualnych/ grupowych potrzeb;

może być z łatwością łączona z

może być z łatwością łączona z

farmakoterapią;

farmakoterapią;

łatwo ją łączyć z innymi programami

łatwo ją łączyć z innymi programami

terapeutycznymi;

terapeutycznymi;

Główne etapy poznawczo-

Główne etapy poznawczo-

behawioralnej terapii:

behawioralnej terapii:

Analiza funkcyjna

Analiza funkcyjna

Nauczanie określonych

Nauczanie określonych

umiejętności

umiejętności

Analiza funkcyjna

Analiza funkcyjna

Nakierowana jest na zidentyfikowanie myśli,

Nakierowana jest na zidentyfikowanie myśli,

uczuć i okoliczności towarzyszących

uczuć i okoliczności towarzyszących

sięganiu po narkotyki. Analiza funkcyjna

sięganiu po narkotyki. Analiza funkcyjna

we wczesnym okresie terapii ułatwia

we wczesnym okresie terapii ułatwia

pacjentowi oraz terapeucie określić

pacjentowi oraz terapeucie określić

wyznaczniki, sytuacje wysokiego ryzyka-

wyznaczniki, sytuacje wysokiego ryzyka-

prowadzącego do zażywania narkotyku,

prowadzącego do zażywania narkotyku,

zwiększają wgląd w przyczyny

zwiększają wgląd w przyczyny

uzależnienia. W późniejszym okresie terapii

uzależnienia. W późniejszym okresie terapii

analiza służy identyfikacji tych sytuacji,

analiza służy identyfikacji tych sytuacji,

które pomimo postępów w leczeniu nadal

które pomimo postępów w leczeniu nadal

stanowią problem dla pacjenta.

stanowią problem dla pacjenta.

Nauczanie określonych umiejętności

Nauczanie określonych umiejętności

Poznawczo- behawioralna terapia jest

Poznawczo- behawioralna terapia jest

wysoko zindywidualizowanym

wysoko zindywidualizowanym

programem leczenia uzależnień poprzez

programem leczenia uzależnień poprzez

zmianę starych nawyków związanych z

zmianę starych nawyków związanych z

zażywaniem narkotyków. Często zdarza

zażywaniem narkotyków. Często zdarza

się, że u podstaw uzależnienia leżą inter-

się, że u podstaw uzależnienia leżą inter-

lub intraindywidualne problemy, którym

lub intraindywidualne problemy, którym

pacjent nie potrafi sprostać. Może być

pacjent nie potrafi sprostać. Może być

kilka powodów braku umiejętności

kilka powodów braku umiejętności

radzenia sobie z problemami:

radzenia sobie z problemami:



Osoba nigdy nie nauczyła się efektywnych

Osoba nigdy nie nauczyła się efektywnych

strategii radzenia sobie z problemami

strategii radzenia sobie z problemami

okresu adolescencji.

okresu adolescencji.



Osoba posiada określony repertuar

Osoba posiada określony repertuar

działań zaradczych, ale zanim je uruchomi

działań zaradczych, ale zanim je uruchomi

sięga po narkotyki. Inne sposoby radzenia

sięga po narkotyki. Inne sposoby radzenia

ustępują miejsca narkotykom.

ustępują miejsca narkotykom.



Indywidualna zdolność do radzenia sobie z

Indywidualna zdolność do radzenia sobie z

problemami mogła ulec osłabieniu w

problemami mogła ulec osłabieniu w

wyniku zaburzeń o podłożu psychicznym

wyniku zaburzeń o podłożu psychicznym

Z uwagi na fakt, iż osoby uzależnione od

Z uwagi na fakt, iż osoby uzależnione od

narkotyków stanowią heterogeniczną grupę-

narkotyków stanowią heterogeniczną grupę-

cechującą się dużą różnorodnością problemów,

cechującą się dużą różnorodnością problemów,

celem terapii jest zapoznanie pacjentów z

celem terapii jest zapoznanie pacjentów z

możliwie najszerszym wachlarzem sposobów

możliwie najszerszym wachlarzem sposobów

radzenia sobie. Pacjenci poznają kolejne sposoby,

radzenia sobie. Pacjenci poznają kolejne sposoby,

ćwiczą je aż do momentu włączenia ich do

ćwiczą je aż do momentu włączenia ich do

własnego repertuaru działań. Dodatkowym

własnego repertuaru działań. Dodatkowym

atutem terapii jest dostosowanie programu do

atutem terapii jest dostosowanie programu do

indywidualnych inter- i intrapersonalnych

indywidualnych inter- i intrapersonalnych

problemów. Pacjenci poznają zatem specyficzne

problemów. Pacjenci poznają zatem specyficzne

(stosowane w określonych sytuacjach) oraz

(stosowane w określonych sytuacjach) oraz

ogólne (o szerokim zastosowaniu) strategie

ogólne (o szerokim zastosowaniu) strategie

radzenia sobie. Poznawczo- behawioralna terapia

radzenia sobie. Poznawczo- behawioralna terapia

wyposaża w umiejętności, które nie tylko

wyposaża w umiejętności, które nie tylko

pozwalają na zerwanie z uzależnieniem od

pozwalają na zerwanie z uzależnieniem od

narkotyków, ale również mogą być użyteczne po

narkotyków, ale również mogą być użyteczne po

zakończeniu terapii.

zakończeniu terapii.

Kluczowe zadania

Kluczowe zadania

Terapia obejmuje kilka zadań, które mają

Terapia obejmuje kilka zadań, które mają

kluczowe znaczenie dla powodzenia terapii.

kluczowe znaczenie dla powodzenia terapii.



Podtrzymuj motywację zerwania z

Podtrzymuj motywację zerwania z

uzależnieniem. W tym celu należy dokonać

uzależnieniem. W tym celu należy dokonać

wnikliwej analizy własnej decyzji- ustalić

wnikliwej analizy własnej decyzji- ustalić

listę zysków i strat związych z decyzją o

listę zysków i strat związych z decyzją o

zaprzestaniu zażywania narkotyków.

zaprzestaniu zażywania narkotyków.



Naucz się sposobów radzienia sobie.

Naucz się sposobów radzienia sobie.

Nauczenie pacjenta jak rozpoznawać

Nauczenie pacjenta jak rozpoznawać

niebezpieczne sytuacje I efektywnie radzić

niebezpieczne sytuacje I efektywnie radzić

sobie- stanowi istotę terapii.

sobie- stanowi istotę terapii.



Zmień swoje nawyki. Terapia skupia się na

Zmień swoje nawyki. Terapia skupia się na

zmianie nawyków, które są odpowiedzialne

zmianie nawyków, które są odpowiedzialne

za mechanizm uzależnień. Naucz się

za mechanizm uzależnień. Naucz się

kontrolować nieprzyjemne impulsy. Trening

kontrolować nieprzyjemne impulsy. Trening

dotyczy również technik rozpoznawania I

dotyczy również technik rozpoznawania I

radzenia sobie w sytuacjach wzrastającego

radzenia sobie w sytuacjach wzrastającego

"głodu" narkotykowego.

"głodu" narkotykowego.



Podnieś swoje zdolności interpersonalne.

Podnieś swoje zdolności interpersonalne.

Terapia obejmuje doskonalenie umiejętności

Terapia obejmuje doskonalenie umiejętności

interpersonalnych I poznawania strategii

interpersonalnych I poznawania strategii

budowania więzi I wsparcia społecznego

budowania więzi I wsparcia społecznego

Metoda dwunastu kroków

Metoda dwunastu kroków

Metoda

Metoda

dwunastu kroków

dwunastu kroków

była

była

początkowo metodą leczenia

początkowo metodą leczenia

alkoholizmu stosowaną we wspólnocie

alkoholizmu stosowaną we wspólnocie

Anonimowych Alkoholików, obecnie

Anonimowych Alkoholików, obecnie

stosuje się ją do leczenia wszelkich

stosuje się ją do leczenia wszelkich

uzależnień. Członkowie wspólnoty

uzależnień. Członkowie wspólnoty

spotykają się regularnie w swoich

spotykają się regularnie w swoich

grupach. Metoda polega na

grupach. Metoda polega na

realizowaniu kolejnych stopni -

realizowaniu kolejnych stopni -

kroków

kroków

programu.

programu.

 

 

DWANAŚCIE KROKÓW:

DWANAŚCIE KROKÓW:



„

„

1. Uznaliśmy że byliśmy bezsilni wobec naszego nałogu i że

1. Uznaliśmy że byliśmy bezsilni wobec naszego nałogu i że

trudno nam było poradzić sobie w życiu.

trudno nam było poradzić sobie w życiu.



2. Doszliśmy do przekonania, że siła większa niż nasza może nam

2. Doszliśmy do przekonania, że siła większa niż nasza może nam

przywrócić zdrowie.

przywrócić zdrowie.



3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie trosce Boga,

3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie trosce Boga,

opierając się na naszym rozumieniu Jego Osoby.

opierając się na naszym rozumieniu Jego Osoby.



4. Sporządziliśmy dokładny moralny bilans swojej osobowości.

4. Sporządziliśmy dokładny moralny bilans swojej osobowości.



5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i bliźniemu dokładny charakter naszych

5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i bliźniemu dokładny charakter naszych

win.

win.



6. Przygotowaliśmy się na to, że Bóg usunie te wszystkie wady

6. Przygotowaliśmy się na to, że Bóg usunie te wszystkie wady

charakteru

charakteru



7. Prosiliśmy Boga o usunięcie naszych zaniedbań.

7. Prosiliśmy Boga o usunięcie naszych zaniedbań.



8. Sporządziliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy w celu

8. Sporządziliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy w celu

zadośćuczynienia im.

zadośćuczynienia im.



9. Daliśmy bezpośrednie zadośćuczynienie tym ludziom, gdy to było

9. Daliśmy bezpośrednie zadośćuczynienie tym ludziom, gdy to było

możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, w których łączyłoby się to z

możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, w których łączyłoby się to z

urażeniem kogoś.

urażeniem kogoś.



10. Sporządziliśmy osobisty kodeks moralny. Gdy nie byliśmy w

10. Sporządziliśmy osobisty kodeks moralny. Gdy nie byliśmy w

porządku przyznawaliśmy się do tego.

porządku przyznawaliśmy się do tego.



11. Staraliśmy się - przez modlitwę i rozmyślania - nawiązać kontakt

11. Staraliśmy się - przez modlitwę i rozmyślania - nawiązać kontakt

z Bogiem.

z Bogiem.



12. Wreszcie na końcu - po przebudzeniu duchowym - próbowaliśmy

12. Wreszcie na końcu - po przebudzeniu duchowym - próbowaliśmy

zanieść to przesłanie narkomanom i realizować te zasady we

zanieść to przesłanie narkomanom i realizować te zasady we

wszystkich sprawach” (Cz. Cekiera 1993

wszystkich sprawach” (Cz. Cekiera 1993

s. 176).

s. 176).