1

PSYCHOLOGIA ROZWOJU

CZŁOWIEKA

ROZWÓJ MORALNY W TEORII

PIAGETA I KOHLBERGA

2

SPOSOBY POJMOWANIA

ROZWOJU MORALNEGO

3

METAFORA ORGANICZNEGO
WZROSTU-

została przyjęta przez przedstawicieli teorii

pojmujących rozwój jako dojrzewanie. W
ujęciu takim utrzymuje się, że w rozwoju
dziecka ujawnia się wrodzony wzorzec, a
środowisko tworzy jedynie warunki
dojrzewania jednostki. Dbając o rozwój
moralny dziecka należy stworzyć odpowiednie
warunki dla rozwoju wewnętrznego
dobra, zalet społeczno-
-moralnych jednostki, równocześnie
kontrolując wewnętrzne zło.

4

METAFORA MASZYNY-

Została przyjęta przez teorię poznawczo
rozwojową. W tym ujęciu rozwój jest
wynikiem uczenia się i nauczania, a
zasadniczą rolę odgrywa tu
środowisko.Wiedza i wartości ulokowane są
w kulturze, a następnie internalizowane
przez dzieci poprzez naśladownictwo modeli
(zachowanie dorosłych) lub bezpośrednie
kształcenie z zastosowaniem nagród i kar.
Rozwój moralny oznacza stopniowe
wchodzenie w świat wartości zasad
i norm moralnych
będących wytworem określonej
kultury

.

5

METAFORA POSTĘPU W
DYSKURSIE I KONWERSACJI-

Została przyjęta przez teorię poznawczo
rozwojową. W tym ujęciu dziecko nie jest
rośliną ani maszyną, ale filozofem aktywnie
poznającym otaczający go świat. Istotą
procesu jest reorganizacja struktur
psychicznych będących wynikiem
wzajemnych oddziaływań organizmu i
środowiska. Moralność w tym ujęciu jest
funkcją zrozumienia zasad
i charakteru związków
jednostki z
innymi osobami w jej środowisku
społecznym.

6

MECHANIZMY ROZWOJU

MORALNEGO

7

PSYCHOANALITYCZNA KONCEPCJA
ROZWOJU MORALNEO-

Jedną z pierwszych psychologicznych
koncepcji rozwoju moralnego jest koncepcja
Freuda, przyjmująca metaforę organicznego
wzrostu. W jej ramach możemy wyodrębnić
trzy podstawowe warstwy:id, ego i superego.

Id czyli „ono” zdeterminowane biologicznie i
reprezen-tujące wszystkie instynktowne
popędy.

Ego (około 2 r życia) umożliwia planowanie i
realizację pragnień w sposób dostosowany
do właściwości i wymagań świata
zewnętrznego.

8

Superego czyli „nad-Ja

Superego czyli „nad-Ja” (około 4-6 r życia) jest
zbiorem przyswojonych przez jednostkę reguł
moralnych tworzących reprezentację wymagań
rodzicielskich. Główne funkcje superego to
krytyka i cenzura. Superego jest przede
wszystkim efektem identyfikacji dziecka z
rodzicami.

IDENTYFIKACJA- jest w teorii Freuda
podstawowym mechanizmem rozwoju
moralnego. Ukazuje to w „konflikcie Edypa”,
którego rozwiązanie polega na stłumieniu
wrogości wobec ojca i tendencji do identyfikacji
z nim. Na skutek identyfikacji z ojcem (córka z
matką) dziecko przejmuje od rodziców ich
postawy i standardy moralne.

9

ROZWÓJ MORALNY JAKO WYNIK UCZENIA
SIĘ:

Warunkowanie zachowań moralnych- zdaniem
EYSNECKA sumienie jest „...uwarunkowaną
lękiem reakcją na określone typy sytuacji i
czynności”. Sądził on, że dzięki procesom
generalizacji reakcję lęku wywołują również
bodźce podobne do tego, który stał się
warunkowy. Proces generalizacji jest
ułatwiony dzięki „etykietowaniu”czynów
karanych przez dorosłych jako „złe”. Słowo
„złe” uogólnia podobieństwa między różnymi
czynami aspołecznymi.
Nabyte przez jednostkę zasady moralne dają
się do wyuczonych reakcji unikania kar i
dążenia do nagród.

10

Uczenie się obserwacyjne- Bandura i Walters
zwrócili uwagę na naśladownictwo jako
mechanizm nabywania zachowań poprzez
obserwowanie innych.

*równie skutecznie jak zachowania „żywych
ludzi”, naśladowanie np. agresji wywołują
zachowania modela oglądanego na filmie.

Według teorii uczenia się zmiany w
zachowaniach moralnych powstają pod
wpływem gromadzonego doświadczenia i nie
są związane z wiekiem,zaś procesom
poznawczym przypisuje się drugorzędną
rolę.

11

Teoria uczenia się nie uwzględnia istoty
rozwoju moralnego, rozpatrywanego z punktu
widzenia własnej aktywności jednostki, jaką
przejawia ona w relacjach z innymi osobami.

Na ten aspekt rozwoju moralnego zwracają
uwagę badacze reprezentujący POZNAWCZO-
ROZWOJOWĄ KONCEPCJĘ MORALNOŚCI: J.
Piaget i L. Kohlberg.

12

J.PIAGET

J.PIAGET

13

L.KOHLBERG

L.KOHLBERG

14

POZNAWCZO-ROZWOJOWA

KONCEPCJA ROZWOJU

MORALNEGO

15

I

Model rozwoju moralnego PIAGETA wyrósł z

wczesnych prac badacza prowadzonych w Genewie
w Szwajcarii. Do zbadania jak rozwija się u dziecka
pojęcie moralności, Piaget wykorzystał dwie
całkowicie odmienne metody.

Jedną z nich była metoda badań naturalnych, która
polegała na obserwowaniu dzieci uczestniczących w
grach podwórkowych. Piaget przyglądał się
uważnie, jak dzieci tworzyły reguły w tych grach i
jak ich przestrzegały, a także pytał uczestników w
jakich warunkach przyjęte reguły mogły by być
modyfikowane lub ignorowane.

16

Druga metoda badań-eksperymentalna-polegała na
rozwiązywaniu przez dziecko postawionych
dylematów moralnych. Miały one formę krótkich
historyjek opisujących pary różnych zachowań. Badane
dziecko miało wybrać z każdej pary zachowanie
„bardziej niegrzeczne”.

17

PIAGET UWAŻAŁ ŻE:

* Rozumowanie moralne podobnie jak rozwój poznawczy
jest sterowane zarówno przez czynnik wrodzony jak i
środowiskowy,
* Uzależnione od natury zaawansowanie
poznawczych zdolności dzieci, w tym odejście od myślenia
egocentrycznego, umożliwia branie im pod uwagę większej
ilości informacji i przyjmowanie przy ocenie moralnej
sytuacji kilku punktów widzenia,
* Doświadczenia społeczne
odgrywają ważną rolę w przechodzeniu dziecka z jednego
stadium do drugiego,
* We wczesnym dzieciństwie dzieci przestrzegają zasad
narzuconych przez rodziców z chęci podobania się im,
przyswajają sobie przekonanie że reguły muszą być
przestrzegane,
* W czasie interakcji z rówieśnikami dzieci uczą
się, że może być kilka poglądów na daną sprawę i że reguły
są często efektem negocjacji, kompromisu i respektowania
punktów widzenia innych ludzi.

18

ROZWÓJ MORALNY-TEORIA PIAGETA

Równoległość między rozwojem moralnym a poznawczym-paralelizm

moralno poznawczy.
1 stadium pierwsze (2-4 lata)
* brak rzeczywistego pojęcia moralności

* postępowanie nie jest zgodne z czyimiś

regułami
Heteronomia: (narzucone z zewnątrz)
2 realizm moralny (5-7 lat)
* reguły społeczne jak prawa fizyczne
* realizm moralny- niedojrzałość intelektualna nie pozwala dziecku

oddzielić tego co jest obiektywne od tego co jest subiektywne
* odpowiedzialność obiektywna- ocena sytuacji moralnej ze względu na

fizyczne i obiektywne konsekwencje
* immanentna sprawiedliwość- kara po każdym naruszeniu reguł, nawet

nie wykrytym, nieuchronność kary.
Autonomia:
3 relatywizm moralny(8-11 lat)
* reguły społeczne jako ustalenia, umowy międzyludzkie, możliwe do

zmiany;
* ocena sytuacji moralnej również ze względu na motywy i intencje

ludzi;
* przestrzeganie reguł jest współdziałaniem z innymi a nie

podporządkowaniem;
4 stadium końcowe
* tworzenie nowych reguł
* rozszerzanie rozumowania moralnego poza poziom osobisty

19

Przykład że w piagetowskim stadium realizmu
moralnego dzieci charakteryzuje wiara w sprawiedliwość
immanentną(kara musi nastąpić po każdym naruszeniu
reguł, nawet gdy nie zostało ono wykryte):

20

21

22

23

24

25

26

II

Model Kohlberga psychologa z uniwersytetu

w Harwardzie pojawił się w 1958r w rozprawie
doktorskiej, w której autor podjął próbę
sprawdzenia teorii Piageta za pomocą nowszych
metod badawczych.
Metoda Kohlberga podobnie jak Piageta polegała
na prezentowaniu dylematów moralnych
badanym w celu oszacowania ich poziomu
rozwoju moralnego. Historyjki te wymagały
dokonania wyboru np. między podporządkowaniu
się prawu(lub regule), a złamaniem prawa dla
czyjegoś dobra. Przy każdym takim dylemacie
prosi się osobę badaną o powiedzenie co bohater
historyjki powinien zrobić i dlaczego.to drugie
pytanie przypuszczalnie ujawnia poziom
myślenia osoby badanej o sytuacji problemowej.

27

ROZWÓJ MORALNY-TEORIA KOHLBERGA

Fazy rozwoju:

Fazy rozwoju:
I Przedkonwencjonalna (większość
dzieci dorosłych przestępców) 1 Orientacja
na karę i posłuszeństwo-moralność wywodzi się z władzy i
autorytetu;
2 Orientacja instrumentalna, naiwny
hedonizm –moralność to troszczenie się o siebie samego,
II
Konwencjonalna (poziom większości dorastających i
dorosłych) 3 Orientacja „dobry chłopiec\dobra
dziewczynka”-moralność oznacza robienie tego za co się jest
lubianym,
4 Orientacja na prawo i porządek- dozwolone jest to, co jest
zgodne z prawem; III Pokonwencjonalna (nieliczni około 20-
25 r życia) 5 Moralność
kontaktu społecznego, indywidualne racje i demokratycznie
akceptowane prawa; utylitaryzm postaw-prawa człowieka są
ważniejsze od innych praw;
6 Ukierunkowanie na
zgodność postępowania z uniwersalnymi zasadami etycznymi-
moralność jest sprawą własnego sumienia.

28

PODOBIEŃSTWA W TEORIACH

KOHLBERGA I PIAGETA:

Teoria Kohlberga przypomina teorię Piageta w tym, że rozwój
moralny stanowi rezultat połączenia doskonalących się zdolności
poznawczych i powtarzających się kontaktów z problemami
moralnymi.
Przechodzenie ze stadium do stadium w modelu Kohlberga
ściśle odpowiada piagetowskiemu procesowi akomodacji.
Przejście takie następuje, kiedy dziecko nie może dłużej
dopasować nowej informacji do swojej wizji świata, w
terminologii Piageta kiedy nie może dłużej asymilować nowych
informacji do posiadanych schematów poznawczych.
 Każde stadium to zintegrowana całość, a dzieci reagują za
zwyczaj podobnie w różnych sytuacjach i dylematach.
 Stadia następują po sobie w niezmienionej sekwencji.
Przechodzenie przez stadia jest uniwersalne dla ludzi ze
wszystkich kultur.
Metodą badawczą są „dylematy moralne”

29

OCENA MODELU PIAGETA

OCENA MODELU PIAGETA

•Badacze znajdują potwierdzenie poglądów Piageta
dotyczących charakterystycznej dla dzieci immanentnej
sprawiedliwości. Model Piageta jest w zasadzie
poprawny.Jednak w wielu pracach zwrócono uwagę na metody
badawcze, które w pewnym stopniu mogły zniekształcać
wnioski.

•Wyniki innych eksperymentów pokazują, że Piaget trochę nie
docenił zdolności rozumowania moralnego młodszych dzieci.
Nawet bardzo małe dzieci, kiedy dokonują oceny moralnej, są
zdolne do brania pod uwagę wielu czynników. By tak się stało
muszą one być zrozumiałe i łatwo dostrzegalne(umieszczanie
informacji na końcu historyjek, dołączanie obrazków,
trenowanie uważnej analizy, proszenie dzieci o opisanie
intencji bohatera).

•Badania zmierzające do ulepszenia metod Piageta dostarczyły
bardziej całościowego obrazu typowego rozwoju rozumowania
moralnego np.: obok motywów i wielkości
szkody(rozpatrywanych przez Piageta) dzieci przy ocenie
moralności bohatera biorą pod uwagę inne czynniki. Np.
szkodliwość zachowań oceniają mniej surowo, jeśli mają one
charakter odwetu, są bardziej tolerancyjne dla zachowań nie
możliwych do przewidzenia i zachowań po których następują
przeprosiny.

30

OCENA MODELU KOHLBERGA:

*Oryginalna metoda pomiaru, dzięki której określono stadium
rozumowania moralnego poszczególnych osób, była
krytyko- wana ze względu na subiektywizm
interpretacji. Dlatego stwo- rzono nową technikę,
która jest znacznie bardzie precyzyjna i
obiektywna.

*Krytykowano także to, że nie wykazano istnienia 6 stadium
rozwoju moralnego.

*Pozostałe wątpliwości dotyczą pięciu cech modelu:

-podstawowe zdolności(podstawę dla postępów w rozumowaniu
moralnym tworzy rozwój zdolności poznawczych i umiejętności
przyjmowania perspektywy). Dane nie pozwalają na
stwierdzenie, że robienie postępów w w zakresie zdolności
poznawczych i przyjmowania perspektywy jest przyczyną
wzrastania zdolności rozumowania moralnego.Wszystkie te
zdolności mogą się po prostu rozwijać w tym samym czasie.

-zgodność(każde stadium tworzy zintegrowaną całość, w której
dziecko stosuje ten sam poziom rozumowania w odniesieniu do
większości problemów i sytuacji). Dopiero wyniki późniejszych
badań, z zastosowaniem nowszej metody oceny sugerują, że
rozumowanie dzieci jest zgodne z modelem.

31

-stałość kolejności(stadia następują w nie zmienionym
porządku, przebiegają u wszystkich dzieci w tej samej
kolejności i nigdy nie ma się cofania do wcześniejszego
stadium). W badaniach podłużnych, w których wykorzystano
wcześniejszy system oceny Kohlberga, często notowano u
badanych dzieci przypadki omijania stadiów i cofania się do
stadium wcześniejszego.Późniejsze badania z nowszą metodą
wykazały że są to zakłócenia rzadkie.

-uniwersalność stadiów(czy model odnosi się w równym
stopniu do wszystkich kultur i obu płci)
*w wielu
społeczeństwach nieuprzemysłowionych jednostki rzadko
dochodzą do stadium 5, a dużo ludzi z bardziej technologicznie
zaawansowanych kultur osiąga to stadium.
*dylematy
moralne stosowane przez Kohlberga nie są adekwatne do
pewnych moralnych problemów i pojęć spotykanych w
niektórych kulturach. Np.. W kulturze chińskiej konflikt między
robieniem tego,co jest korzystne dla społeczności a dla
jednostki nie może skończyć się wyborem, a musi
kompromisem, czego nie uwzględnia badacz.
*krytycy twierdzili, że w tym modelu nie
docenia się rozumowania moralnego dziewcząt ze względu na
odmienność ich nastawienia moralnego: mniej interesuje ich
sprawiedliwość a bardziej odpowiedzialność i troska o innych.
W nowszych badaniach weryfikowano ten zarzut. Większe
nastawienie na troszczenie się o innych wzrasta z wiekiem u
obu płci.

32

-przechodzenie ze stadium do stadium(każde stadium
stanowi reorganizację wcześniejszego rozumowania
moralnego dziecka, reorganizacja ta dokonuje się,kiedy
dziecko przeżywa związany z dylematem moralnym
konflikt poznawczy i nie może go rozwiązać za pomocą
rozumowania właściwego dla aktualnego dla danego
stadium). Stosuje się technikę następnego
stadium(dzieciom przedstawia się rozumowanie z jednego
stadium powyżej ich własnego,aby doprowadzić do
konfliktu poznawczego i w ten sposób doprowadzić do
wyższego stadium). Choć wyniki badań wykorzystujących
tę technikę nie były całkowicie zgodne, to w większości
potwierdziły powyższe przewidywania.

33

INNE ASPEKTY ROZUMOWANIA
MORALNEGO:

*SPRAWIEDLIWOŚĆ DYSTRYBUTYWNA
(dzielenia): Rozumowanie dzieci w zakresie
sprawiedliwości dystrybutywnej rozwija się po
przez kilka stadiów: własna korzyść do około 4 r.ż.;
zasada równości 5-6 lat; zasada sprawiedliwości
około 7 r.

*SPRAWIEDLIWOŚĆ RETRYBUTYWNA(karania):
charakterystyczna jest trzy etapowa droga
rozumowania: Krzywda? Odpowiedzialność? Kara?

34

WPŁYW ODDZIAŁYWAŃ SPOŁECZNYCH NA

ROZUMOWANIE MORALNE:

Interakcje z rówieśnikami:
Jeśli dzieci muszą zmagać się z wieloma konfliktami
moralnymi napotykanymi w codziennych kontaktach z przyjaciółmi i
kolegami, to stopniowo przechodzą na nowe stadia rozwoju
poznawczego, na których mogą wobec powstałych dylematów
zastosować bardziej złożony i efektywny styl rozumowania.

Modelowanie:
Dzieci wiele się uczą dzięki
obserwowaniu innych. Np.. Rodzice przejawiający tendencje do
rozumowania na wyższym poziomie niż ten, na którym znajduje się
ich dziecko, mogą wpływać na zmiany form rozumowania dzieci.

Metody utrzymywania dyscypliny:
Dzieci w których wychowaniu stosowano wiele
indukcji(poszukiwanie wraz z dzieckiem wyjaśnienia dlaczego
niektóre zachowania są niedozwolone), przejawiają najbardziej
zaawansowany poziom rozumowania moralnego. Przy cofaniu
miłości(dezaprobata, ośmieszanie, nieokazywanie uczuć) poziom
rozumowania jest nieco niższy, a efektem przejawiania siły są
najmniej dojrzałe formy rozumowania.

35

ROZUMOWANIE MORALNE
A POSTĘPOWANIE MOR
ALNE:

Czy dziecko, które rozumie na wyższym
poziomie zachowuje się w sposób
bardziej właściwy niż dziecko, które
rozumie na niższym
poziomie?

*Kohlberg uważa, że myśl moralna i czyn
moralny powinny być zgodne.

*Teorytycy społecznego uczenia się dowodzą,
że jeśli nawet występuje pewien związek
między postępowaniem moralnym a
rozumowaniem moralnym, to nie jest on zbyt
silny, ponieważ to co dzieci mówią, i to, co
robią odzwierciedla w pewnym sensie
niezależne procesy.

36

ROZWÓJ MORALNY

W CIĄGU ŻYCIA

37

I

I

ZWIĄZEK ROZWOJU

MORALNEGO
Z
ROZWOJEM POZNAWCZYM

Piaget w swojej koncepcji rozwoju moralnego
zakładał, że koordynacje działań na
przedmiotach oraz koordynacje działań
społecznych podlegają tym samym prawom
grupowania logicznego. Na tej podstawie
twierdził, że rozwój rozumowania moralnego
przebiega paralelnie w stosunku do rozwoju
rozumowania logicznego, tj. każde nowe
stadium rozwoju sądów moralnych wymaga
nowych operacji logicznych, które są bardziej
zrównoważone wewnętrznie niż w stadiach
poprzednich.

38

1 Poziom rozwoju rozumowania

logicznego

* Na związek stadiów rozwoju moralnego z

poziomem rozwoju poznawczego wskazywano już
dawniej. Nie negując korelacji, podkreślano jednak
słabość korelacji między liczbą punktów
uzyskiwanych w testach inteligencji testach
rozwoju moralnego.

* Rezultaty wielu badań pozwalają sądzić, że

związek rozumowania moralnego z rozumowaniem
logicznym nie jest oparty na prostym zastosowaniu
operacji umysłowych do problemów moralnych.
Wydaje się że koordynacje logiczne w dziedzinie
moralnej przysparzają ludziom więcej trudności,
lub jak też sugeruje Kuhn wymagają dodatkowych
doświadczeń nie związanych z rozwojem operacji
logicznych. Wyniki badań doprowadziły Kohlberga
do wniosku, że poziom rozwoju rozumowania
logicznego jest warunkiem koniecznym, lecz
nie wystarczającym do rozwoju rozumowania
logicznego.

39

2 Poziom mądrości

Przyjmuje się, że stadia Kohlberga w

pewnym zakresie reprezentuje wzrost mądrości, bowiem
rozwój i „dojrzałość” w sensie jego teorii stadiów,
wyraża coraz większą złożoność poznawczą sądów oraz
podejmowanej perspektywy społecznej, a także coraz
większą moralną „adaptacyjność” kolejnych stadiów
moralnych.
Na podstawie wyników badań Prata stwierdzono,
że w rozwoju człowieka w ciągu życia rozumowanie
moralne, zdolność do przyjmowania perspektywy
społecznej oraz do integrowania w myśleniu złożoności
problemów problemów społecznych są w dużym stopniu
nie zależne od siebie.
W grupie badanych w wieku od 20 do 87 lat
Pasupathi i Standinger stwierdziły, że wraz z wiekiem
wzrasta poziom mądrości, wiedzy i sądów jedynie w
grupie osób przejawiających wyższy poziom
rozumowania moralnego. Na podstawie analizy danych
badaczki te doszły do wniosku że poziom rozumowania
moralnego pośredniczy w relacji między wiekiem i
rozwojem mądrości człowieka.

40

II

II

MYŚLENIE A DZIAŁANIE

MORALNE

O tym, że jakieś działanie jest

moralne decydujemy najczęściej biorąc pod uwagę:
1)
zgodność danego zachowania z normami społecznymi,
2) konsekwencje działania, będące
wynikiem znajomości potrzeb i uczuć innych osób
oraz przewidywanych wyników tego działania, 3)
intencję, sąd czy zasadę leżącą u podłoża tego
działania.

Możemy wyodrębnić dwa podstawowe nurty,
przyjmujące zdecydowanie różne założenia na temat
roli procesów poznawczych w postępowaniu
moralnym człowieka:

1 zachowanie jest traktowane jako efekt różnych,
współoddziałujących na siebie dążeń lub tendencji do
działania uaktywnianych w danej sytuacji. Każda
jednostka posiada określone cechy, nawyki czy
uoglnione tendencje kulturowe, które prowadzą do
specyficznych zachowań, określonych w danej
kulturze jako moralne. Zachowania moralne są
irracjonalne.

41

2 poznawczych: moralnej wiedzy, przekonań lub

rozumowania moralnego. Postępowanie moralne jest
racjonalne. Zachowanie jest funkcją zrozumienia
sytuacji przez jednostkę oraz relacji uzasadniających
podstawowe cele, do jakich dąży człowiek, a także
stosowania określonych środków osiągania tych celów.
Stanowisko to jest
charakterystyczne dla teorii poznawczo rozwojowej,
reprezentowanej przez Piageta i Kohlberga. W tym
ujęciu człowiek moralny to coś więcej niż tylko ego
usiłujące zaspokoić nieuświadamiane id w sposób
akcentowany społecznie. Człowiek moralny nie jest
wyłącznie konformistą, który ulega oczekiwaniom i
presjom społecznym dotyczącym takiego, a nie innego
zachowania się. Każdy człowiek jest bowiem źródłem
inteligentnego działania i myślenia:nie tyle biorcą, ile
twórcą moralnych idei oraz sądów. Zachowanie jest
moralne nie dlatego,

że jest zgodne z wymaganymi
normami, ale dlatego, że jest zgodne z poziomem
akceptacji i zrozumienia przez podmiot celów oraz
środków podjętych działań lub wartości i zasad
postępowania.

3 Decyzje i zachowania moralne pojmowane są jako

rezultat procesów

42

Zgodnie z takim pojmowaniem moralności w teorii
poznawczo- rozwojowej problem związku między
rozwojem sądów moralnych a działaniem moralnym
jednostki staje się zagadnieniem centralnym.

W ujęciu piagetowskim myślenie i działanie dają się
sprowadzić nawzajem do siebie, myślenie jest bowiem
uwewnętrznionym działaniem. Można ponadto
powiedzieć, że moralne rozumowanie i zachowanie
niczym się nie różnią strukturalnie: są zorganizowane
wedle tych samych zasad logicznych.

Kohlberg przedstawił dane empiryczne, które dowodzą,
że wraz ze wzrostem poziomu rozumowania moralnego
wzrasta wewnętrzna spójność formułowanych przez
jednostkę sądów moralnych, zgodność kierunku sądów z
kierunkiem wyborów moralnych oraz kierunkiem
podejmowanego działania.

Badania potwierdzają związek między moralnym
rozumowaniem i działaniem zarówno dzieci, młodzieży
jak i dorosłych.