Rozwój współczesnej teorii i praktyki pedagogicznej dot. Ludzi zagrożonych zdrowotnie przewlekle chorych lub dotkniętych względnie trwałym uszkodzeniem narządów ruchu spowodował wyodrębnienie się w pedagogice specjalnej szczegółowej jej dyscypliny, którą określamy mianem pedagogiki leczniczej lub terapeutycznej. Jest to dyscyplina która wspólnie z innymi naukami społecznymi włącza się w nurt pracy nad pomyślnym przebiegiem walki tych jednostek z choroba i jej skutkami, jak również w nurt szeroko zakrojonej akcji profilaktycznej.

Twórczyni teoretycznych podstaw pracy pedagogicznej z dziećmi i młodzieżą przewlekle chorą lub dotkniętą różnymi kalectwami – J. Doroszewska – analizując zadania ich rewalidacji wskazała na cel leczniczy jako cel swoisty dla tego typu działalności pedagogicznej. „Swoistym celem pracy pedagogicznej w zakładzie leczniczym – jest stwarzanie dzieciom chorym korzystnych warunków dla możliwie prawidłowej, różnorodnej i zharmonizowanej czynności procesów nerwowych (na właściwym poziomie wydolnościowym) ponieważ dobry (możliwie dobry) stan układu nerwowego wyrażający się u dziecka dobrym samopoczuciem stanowi korzystne podłoże dla adziałań ściśle leczniczych”

Cele terapeutyczne pracy pedagoga oraz służące jej osiągnięciu środki i metody wyznaczają w sposób zasadniczy kierunek i wartość jego działalności zawodowej w odniesieniu do chorego i jego środowiska. W miarę polepszania się stanu zdrowia i likwidowania ewentualnych zaburzeń osobowości u chorego oraz różnych dewiacji środowiskowych, dotychczasowy charakter pracy pedagogicznej ulegnie zmianie nie tylko pod względem stopnia i zakresu obciążeń wysiłkowych, lecz również z powodu konieczności optymalnego przygotowania go do życia w jego środowisku: rodzinie szkole zakładzie pracy i szerszych kręgach społecznych.

Podstawowy cel terapeutyczno-rewalidacyjny pracy pedagoga specjalnego z osobami zagrożonymi zdrowotnie, dotkniętymi chorobą, prowadziliśmy z pozycji zasadniczego przedmiotu badań pedagogiki leczniczej i jej metodologicznych założeń. Pedagogika lecznicza, nauka, jest systemem twierdzeń dotyczących zależności sprawczych wychowawczo-terapeutycznych, korektywnych, kompensacyjnych, usprawniających i zależności ogólnowychowawczych. Są one relatywizm do założonych celów wychowania tych jednostek, grup i środowisk które wskutek istniejących bądź zagrażających im różnych dewiacji psychicznych i społecznych spowodowanych zagrożeniem zdrowotnym chorobą lub kalectwem nie mogą w aktualnych dla nich warunkach regulować w sposób optymalny swych stosunków z otoczeniem i bez dodatkowej koordynacji własnych czynności rozwijać się zgodnie z wami normalnego człowieka, jak i oczekiwaniami społeczeństwa.

Powyższa definicja pozwala w sposób dość jednoznaczny określić cele, treść i zakres pedagogiki leczniczej oraz ukazać charakterystyczne dla pedagoga obszary praktycznej działalności. Jednocześnie wyż ona zakresy efektywnej współpracy z przedstawicielami innych dyscyplin pedagogicznych i pozapedagogicznych. Określenie „zależności sprawcze" zostało tu użyte w znaczeniu teorii H. Muszyńskiego ( przy czym wyróżniliśmy szereg innych zależności znanych w pedagogice specjalnej.

Ze względu na kryterium wieku rozwoju osób objętych przedmiotem pedagogiki leczniczej wyróżniamy pedagogikę leczniczą małego dziecka, pedagogikę leczniczą wieku przedszkolnego i wieku szkolnego (dzieci i młodzieży) oraz pedagogikę leczniczą osób wieku dorosłego — andragogikę leczniczą. W tym ostatnim wypadku mamy do czynienia z osobami pracującymi zawodowo i będącymi w wieku starszym. W obrębie każdego z wymienionych tu rodzajów pedagogiki leczniczej spotykamy się z ludźmi zagrożonymi zdrowotnie, z osobami chorymi, w tym i zwłaszcza bardzo często z przewlekle chorymi oraz z osobami dotkniętymi kalectwem narządu ruchu.

Jeżeli chodzi o osoby przewlekle chore, pedagog w pracy swej będzie miał do czynienia m.in. z chorymi na przewlekłe schorzenia pulmonologiczne i pozapulmologiczne układu oddechowego, z chorymi na przewlekłe choroby układu krążenia, trawienia i narządu ruchu, a także z osobami chorymi na schorzenia neurologiczne i psychiatryczne. Niewątpliwie zachodzi konieczność orientowania się przez niego nie tylko w szczegółowym profilu danych grup schorzeń, ich patogenezie i leczeniu lecz również w zakłóceniach życia psychicznego i społecznego, jakie dana choroba może powodować dla człowieka i jego .,środowiska. Najogólniej osoby te można scharakteryzować w ten sposób że rozwój ich przebiega w sytuacjach ciągłego przeciążenia nerwowo – psychicznego oraz w zależności od dynamiki danej choroby, mniejszego lub większego dodatkowego zużytkowania sił witalnych.