ZWIERZĘTA NIE

TYLKO LEŚNE

Zwierzęta w lesie

W lesie żyje dużo różnych zwierząt.

Jest on dla nich dobrym
środowiskiem życia
z powodu charakterystycznego
mikroklimatu, piętrowej budowy oraz
obfitości rozmaitych pokarmów.

Bardzo trudno jest obserwować w lesie

dzikie zwierzęta. Dużo łatwiej zauważyć
ślady przez nie pozostawione. Są one
świadectwem rozmaitych form aktywności
zwierząt, np. poruszania się, zdobywania
pokarmu lub odpoczynku.

Jakie ślady zwierząt można znaleźć w lesie?

Trop

– odbicie kończyny na ziemi lub śniegu.

Trop dzika

Trop zająca

Trop sarny

Jak utrwalić tropy

zwierząt?

Łatwym sposobem badania śladów zwierząt jest

wykonywanie gipsowych odlewów. Najlepsze
miejsca do tropienia śladów to błoto, glina lub
mokry piasek.

Przygotowanie:
- Spinacze,
- Woda,
- Gips,
- Cienki karton o długości 30 cm i szerokości 5

cm.

Wykonanie:

Znajdź ślady w mokrej glinie lub piasku. Zwiń pasek z
kartonu w krążek tak, żeby otaczał ślad. Wciśnij
karton w ziemię.

Wymieszaj gips w misce i uważnie wlej do
kartonowego krążka równo z jego brzegiem.
Zostaw na 15 minut, aby zastygł.

Wykop gipsowy odlew wraz z otaczającą go
ziemią. Owiń w gazety i zanieś do domu.
Pozostaw na 1 dzień do zastygnięcia.

Ślady żerowania

– czyli zdobywania

pożywienia (np. zgryziona kora, ziemia

zryta przez dziki, pogryzione gałązki,

szyszki, orzechy;

Odchody

– składają się z niestrawionych

resztek pokarmu, fragmentów roślin,

owadów, włosów, piór, kawałków kości;

Wypluwki

– niestrawione resztki pokarmu

wypluwane przez ptaki;

Schronienia

– nory, dziuple, gniazda;

Inne

– pióra, włosy, poroża, miejsca

kąpieli błotnych i piaskowych, ślady

ostrzenia pazurów, ślady ścierania

poroży.

Bezkręgowce:

- owady;
- pajęczaki;
- mięczaki.

Kręgowce :

- płazy;
- gady;
- ptaki;
- ssaki.

OWADY

ŻUKI:

Należą do chrząszczy, tak jak

biedronki, stonki, chrabąszcze,
jelonki. Najczęściej spotykamy je
w lesie. Są pożyteczne ponieważ
pomagają utrzymać naszą
planetę w czystości. Odżywiają
się zbutwiałymi liśćmi, padliną i
odchodami zwierząt.

Ciało mają szerokie i wypukłe,

ciemne
z metalicznym błękitnym lub
zielonym, połyskiem. Najmniejsze
żuki zwane plugami, są
ciemnoczerwone.

Żuk wiosenny drąży

podziemny tunel. Jego boczne

odgałęzienia są zakończone

komorami, w których samica

gromadzi odchody i przegniłe

liście, a następnie składa po

jednym jaju. Larwy mają

zapewniony pokarm.

Samice niektórych żuków
składają jaja w kulce
utoczonej
z odchodów. Tak robi

skarabeusz

żuk

występujący w Afryce,
czczony przez starożytnych
Egipcjan.

Żuki latają niezbyt chętnie i tylko wieczorem,

głośno brzęcząc. Najpierw wspinają się na
niewielkie wzniesienie i rozpościerają
pierwszą, twardą parę skrzydeł. Pod tymi
pokrywami znajdują się cieniutkie,
przezroczyste skrzydła służące do lotu.

Nazwa „chrząszcz” jest wyrazem

dźwiękonaśladowczym. Nawiązuje do
odgłosu, jaki wydaje pancerz tych owadów.

Powiedzenie:

„

W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie”

Jelonek rogacz

–

największy chrząszcz

spotykany w Polsce. Może

mieć nawet ponad 8 cm

długości. Mieszka pod

zwalonymi pniami drzew .

Larwy żywią się

butwiejącym drewnem i

korzonkami. Pokarmem

dorosłych jelonków jest

fermentujący sok

wyciekający ze zranionych

dębów. Podczas ciepłych

wieczorów na takich

drzewach można spotkać

nawet kilka drobnych

osobników.

Jelonki w Polsce spotyka się bardzo rzadko i z

tego powodu są objęte ścisłą ochroną

gatunkową.

Samce i samice jelonka rogacza:

samica

samiec

Samce jelonka mają potężne żuwaczki, które

przypominają poroże jelenia. Używają ich w

walce

z innymi samcami, gdy starają się o względy

samic.

Nie robią sobie nawzajem krzywdy, chodzi

tylko

o zepchnięcie przeciwnika z gałęzi lub drzewa.

Rozwój jelonka:

Na początku lata samice składają w

obumierających dębach jajeczka, z których po 1,5
miesiąca wylęgają się larwy, nazwane pędrakami.
Początkowo są niewielkie, ale z czasem mogą
dorosnąć nawet do 14 centymetrów. Pędraki
rosną przez 4 do 6 lat. W tym czasie żerują
wewnątrz starych pni, jedząc spróchniałe drewno.
Po tym czasie wychodzą z pni i zagrzebują się w
glebie. Tam przepoczwarzają się i na wiosnę
wychodzą już jako dorosłe jelonki.

Pływak żółtobrzeżek

Owady pożyteczne i szkodliwe dla

człowieka

Osy

Trzmiel

Biedronki

Stonka ziemniaczana

Pchła

Mucha

Mucha tse-tse

Komar

MRÓWKI

Na świecie istnieją tysiące gatunków mrówek. Są to

owady społeczne, to znaczy, że pracują wspólnie na
rzecz całej kolonii. Najmniejsze kolonie składają się z
kilkudziesięciu mrówek, największe zaś mogą liczyć
nawet ponad 300 milionów osobników. Najczęściej
spotykana w polskich lasach mrówka rudnica tworzy
kolonie osiągające kilkaset tysięcy owadów.

Mrowiska:

Większość mrówek żyje

w mrowiskach i tworzy
społeczeństwa
zróżnicowane na grupy
osobników o podobnej
budowie i pełnionych
funkcjach, tzw. kasty.
Rozróżnia się trzy kasty:

1. Uskrzydlone samce;

2. Samice – królowe, które

tracą skrzydła po okresie
rójki;

3. Bezskrzydłe robotnice.

samica

samiec

robotnica

Podział pracy w mrowisku:
Robotnice:

Wszystkie robotnice są bezpłodnymi samicami.

Mogą mieć różne zadania.

- Największe żołnierze bronią gniazda.
- Średnie budują gniazdo i poszukują pokarmu.
- Najmniejsze zwykle pozostają w mrowisku, zajęte,

sprzątaniem i opieką nad jajami oraz larwami.

- Robotnice żyją od kilku tygodni do kilku miesięcy

Królowe i samce:

Mają skrzydła. Po locie godowym królowe

odcinają sobie skrzydła ostrymi żuwaczkami.
Samce zaś po zapłodnieniu samic giną. Królowe
niektórych gatunków mrówek mogą żyć nawet 25
lat.

Co jedzą mrówki?

Pożywienie mrówek jest dość różnorodne. Zjadają np.

drobne owady i ich larwy, w ten sposób ograniczając
ilość szkodliwych owadów głównie w lasach. Bardzo
lubią także nektar i spadź, czyli słodką wydzielinę
mszyc, dlatego mrówki żyją
z mszycami w przyjaźni. Mszyce w zamian za ochronę
oddają mrówkom spadź.

Typy mrowisk:

U naszych mrówek można wyróżnić dwa typy mrowisk:

ziemne
i drzewne. Pierwsze znajdują się w ziemi lub na jej
powierzchni. Mrówki formują w niej skomplikowane,
wielopiętrowe sieci tuneli i komór.

Mrowiska drzewne zakładane są w pniach drzew. Tu

system komór i chodników wiąże się z naturalnym
układem słojów drewna, a niekiedy wykorzystywane są
korytarze owadów odżywiających się drewnem np.
korników.

Patyczaki

Pułapki na owady –

ćwiczenia dla ucznia

Dookoła ciebie jest pełno różnych małych stworzeń, np.

pełzających owadów. Spotkasz je w lesie, parku lub
ogrodzie. Żeby dowiedzieć się co to za stworzenia,
wystarczy zastawić na nie kilka prostych pułapek. Pułapki
sprawdzaj często i zapisuj, co w nich znalazłeś.

Do każdej pułapki przygotuj:

- 4 kamienie średniej wielkości;
- Kubek po jogurcie lub słoik;
- Na przynętę: żółty ser, okruchy ciasta, kawałek mięsa,

kawałek jabłka;

- Kawałek drewna lub dykty.

Zastawianie pułapki:

Wykop dołek w ogrodzie. Włóż do
niego kubek po jogurcie, tak aby
brzeg kubka był równo z ziemią.
Obsyp go dookoła ziemią

Wrzuć mały kawałek sera lub inną przynętę
do środka. Zapach przynęty przyciągnie do
pułapki małe owady.

Wokół kubka ułóż cztery kamienie. Połóż na
nich kawałek drewna, tak aby tworzyło
osłonę nad pułapką.

Kubek po
jogurcie

kamień

Osłona pułapki chroni
owady znajdujące się
wewnątrz przed światłem
słonecznym, deszczem i
drapieżnikami, które na
nie polują.

Do tej pułapki możesz zajrzeć i
zobaczyć, co znajduje się w jej wnętrzu.
Wpadły do niej małe owady i nie mogą
wspiąć się po śliskich ściankach.
Sprawdzaj pułapki co kilka godzin, żeby
zobaczyć, czy coś nich wpadło.

Wypuść owady z pułapki na talerz. Zanotuj w
swoim dzienniku przyrodnika, co znalazłeś, potem
je uwolnij.

Zastaw kilka pułapek używając różnej przynęty:
mięsa, ryb czy owoców. Czy różne rodzaje przynęty
przyciągają inne owady?

Zastaw pułapki na klombie kwiatów i na grządce
warzywnej. Zobacz, czy złapały się takie same
owady.
A może różne?

Domek gąsienicy – ćwiczenia do

wykonania z uczniami

Znajdź kilka gąsienic (włochatych liszek). Szukaj ich na

liściach roślin i krzewów, wiosną i latem. Roślina, na której je

znajdziesz , top ich pożywienie. Nazrywaj z tej roślinki dużo

liści, żeby twoje gąsienice miały co jeść.

Przybory:

- Deska do krojenia;

- Nożyczki;

- spryskiwacz;

- Pędzelek;

- Gąsienice;

- Liście, na których były gąsienice;

- Duży plastikowy pojemnik;

- Papierowy ręcznik lub lignina;

- Duży kawałek gazy;

- Małe gałązki.

Wytnij duży otwór w pokrywie plastikowego
pojemnika, zostawiając trochę przy
brzegach.

Utnij kawałek gazy, taki, aby zakrywał
pojemnik i jeszcze wystawał na zewnątrz
z każdego boku.

Wyłóż pojemnik kawałkami
papierowego ręcznika lub ligniny.
Muszą wystawać na zewnątrz.
Spryskaj je wodą, żeby były
wilgotne.

Ułóż liście, pożywienie dla gąsienic, w
pojemniku. Mają to być liście tej rośliny, na
której je znalazłeś. Na nich połóż gałązki.

Po jednej, delikatnie, przenoś gąsienice na
pędzelku do pojemnika i układaj je ostrożnie
na liściach.

Przykryj pojemnik gazą. Następnie
ramką wyciętą z pokrywy pojemnika,
przyciśnij gazę

W domku gąsienic możesz

obserwować jak gąsienice
przeobrażają się w poczwarki, a
później kiedy już całkiem dorosną, w
motyle. Domek gąsienic trzymaj z
daleka od bezpośredniego działania
promieni słonecznych, w spokojnym
miejscu. Gąsienice mają apetyt, dużo
jedzą. Codziennie sprzątaj ich domek
i przynoś świeże liście.

Owady polne i ogrodowe

Płazy:

Żaba trawna – osiąga 10 cm

długości. Żyje w lasach, parkach,
na łąkach
i polach. Ma długie nogi i
świetnie skacze. Do wody
wchodzi tylko na czas rozrodu i
zimowego spoczynku. Zimuje w
mule, na dnie strumieni.

Żaba trawna ma wielu
naturalnych wrogów. Jest
zjadana przez jeże,
zaskrońce, żmije, borsuki,
sowy i ludzi.

Rzekotka drzewna-

jedyny w Polsce płaz

nadrzewny. Osiąga 5 cm

długości. Ma palce

zakończone kulistymi

przylgami, które

pozwalają jej utrzymywać

się na liściach i innych

gładkich powierzchniach.

Rzekotka, siedząc
nieruchomo na
powierzchni liścia, czatuje
na owady. Kiedy w pobliżu
jakiś przysiądzie,
błyskawicznie wyrzuca
ona z pyska długi, lepki
język, do którego
przykleja się zdobycz.
Może też chwytać owady
w locie, prawie nigdy nie
chybiając.

Salamandra plamista:

Należy do największych polskich płazów ogoniastych

i osiąga 23 cm długości. W ciepłe deszczowe dni
salamandry wychodzą z kryjówek w poszukiwaniu
pokarmu. Żyją w wilgotnych górskich lasach, ale do
wody wchodzą tylko po to, aby wydać na świat larwy.
Słabo pływają i często toną.