ŚREDNIA I
PÓŹNA
DOROSŁOŚĆ

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ. WIEK
ŚREDNI (40 -65)

O rozwoju w tym okresie decydują:



Czynniki indywidualne,



Czynniki społeczne,



W mniejszym stopniu czynniki biologiczne,

Rozwój ma charakter potencjalny i plastyczny,

trudne do wyznaczenia są daty graniczne.

ZMIANY FIZYCZNE I FIZJOLOGICZNE

FUNKCJE CZUCIOWE:

Zmysł wzroku:



Wzrok ulega pogorszeniu. Obniża się jego
ostrość oraz zdolności akomodacyjne gałki
ocznej. Zmniejsza się tolerancja na słabe
oświetlenie.

Często

pojawia

się

dalekowzroczność.

Zmysł słuchu:



Powolne, ale systematyczne obniżanie się
sprawności wydolności aparatu słuchowego.
Występuje

spadek

zdolności

słyszenia

dźwięków o wysokiej częstotliwości. Zmiany
te często są niedostrzegalne.

Zmysł węchu i smaku:



Od 50 r. ż. Obniża się wrażliwość smakowa.
Jest to związane z systematycznym
zmniejszaniem się ilości kubków smakowych
w ciągu życia.



Nie obserwuje się natomiast istotnych zmian
rozwojowych w zmyśle węchu.

FUNKCJE PSYCHOMOTORYCZNE:



Spadek siły mięśni i koordynacji ruchowej
pogłębia się, chociaż zmiany te w nie mają
poważniejszych konsekwencji dla funkcji
psychomotorycznych człowieka.



Ważne jest zachowanie odpowiedniej
sprawności fizycznej .

OGÓLNY STAN ZDROWIA:



Jest na ogół dobry, chociaż obserwuje się
takie niekorzystne zmiany fizyczne jak:
spadek ilości pompowanej krwi, obniżona
sprawność nerek, zmniejszone wydzielanie
hormonów

czy

spadek

aktywności

seksualnej.



Typowe dla średniej dorosłości są choroby
układu krążenia, układu oddechowego,
trawiennego, a czasem reumatyzm.



Kobiety częściej od mężczyzn dostrzegają
u siebie symptomy choroby, przez co
częściej korzystają z usług służby zdrowia.



Każda kobieta ok. 50 r. ż. przechodzi
przekwitanie.

Okres

poprzedzający

przekwitanie (2-5 lat) określa się mianem
klimakterium. Typowymi objawami są:
fale

gorąca,

dysfunkcje

układu

moczowego. Ponadto może pojawić się
osteoporoza.

ROZWÓJ ZAANGAŻOWANIA W PRACĘ

ZAWODOWA



Zazwyczaj pozycja zawodowa w tym
okresie jest optymalna.



Wiek średni może oznaczać istotny kryzys
w rozwoju kariery zawodowej, który może
wyrażać się decyzją zmiany pracy, zawodu
albo syndromem wypalenia zawodowego.



Syndrom wypalenia zawodowego-
cechuje go wyczerpanie emocjonalne oraz
poczucie utraty możliwości wykonywania
zawodu w sposób efektywny. Objawy to:
bóle

głowy,

bezsenność,

apatia,

przemęczenie.

Praca zawodowa



Jednym

z

najważniejszych

czynników

powodujących stres w tym okresie jest utrata
pracy. Ważna jest wtedy umiejętność
radzenia sobie z sytuacją bycia bezrobotnym.



W okresie średniej dorosłości często można
zaobserwować potrzebę przekwalifikowania
zawodowego.



W tym okresie ludzie dochodzą w danym
zawodzie

do

osiągania

mistrzostwa

zawodowego, co często ma na celu
kompensację spadku wydolności pracownika.

AKTYWNOŚĆ W SPOŁECZNYCH ROLACH

RODZINNYCH



Następuje zmiana w rolach rodziców wobec
dorastających dzieci - autorytet rodziców
przestają być niepodważalny, rodzice muszą
zaakceptować autonomię dzieci.



Kolejną fazą w rozwoju rodziny jest faza
„opuszczonego gniazda”- rodzice muszą
pogodzić się z opuszczeniem domu przez ich
dzieci.



Osoby w tym okresie muszą także stanąć przed
zadaniem opieki nad własnymi rodzicami.

Zadania rodziców znajdujących się w

średniej dorosłości



Zaakceptowanie dorastania własnych dzieci,

podejmowanych przez nie decyzji, coraz

większego stopnia niezależności od

rodziców.



Ustalenie nowej jakości relacji rodzic –

dziecko, zmiana na układy bardziej

partnerskie.



Wspieranie dzieci debiutujących w nowych

rolach dorosłych, pomaganie im w stawaniu

się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi

dorosłymi.



Akceptacja związków partnerskich swoich

dzieci.



Próba oparcia pomocy udzielanej dzieciom

na autentycznym autorytecie, a nie na

narzucaniu własnej woli.

Korzyści dla rodziców

wypływające z usamodzielnienia

się dzieci



Zmniejszenie obowiązków domowych.



Więcej wolnego czasu, który można przeznaczyć na
dbanie o własny rozwój, większą troskę o zdrowie,
rozwijanie zainteresowań.



Podjęcie działań, na które wcześniej nie było czasu.



Wzrost poczucia samoakceptacji, jeśli dzieci dobrze
sobie radzą w dorosłym życiu.



Poczucie wypełnienia jednego z bardzo ważnych celów
życiowych – wprowadzenia w dorosłe życie kolejnego
pokolenia.



Dzieci mogą być źródłem wsparcia.



Szansa na nowy początek – rozpoczęcie nowego etapu
życia małżeńskiego, rodzinnego w fazie porodzicielskiej,
zawodowego, towarzyskiego, wewnętrznego.

Korzyści dla związku małżeńskiego



Możliwość poświecenia większej
ilości czasu, uwagi, zaangażowania
partnerowi życiowemu.



Szansa na odnowienie więzi,
możliwość bycia tylko we dwoje.



Spadek liczby problemów we
wzajemnej relacji, związanych z
wychowywaniem dzieci, skutkuje
wzrostem zadowolenia z
wzajemnego pożycia.

Dla relacji z innymi ludźmi:

o

Więcej czasu na relacje ze znajomymi,

przyjaciółmi, rozwój życia towarzyskiego.

o

Możliwość odnowienia, umocnienia

zaniedbanych relacji z innymi ludźmi.

o

Zmiana profilu znajomości, które w

mniejszym stopniu koncentrują się na

sprawach związanych z wychowaniem i

edukacją dzieci.

o

Możliwość rozwinięcia szerszego

wymiaru działania np. podjęcie

działalności charytatywnej, społecznej,

zadbania o potrzebujących.

Opieka nad starzejącymi się rodzicami



Zaakceptowanie pogarszającego się stanu

zdrowia rodziców.



Opiekowanie się rodzicami i pielęgnacja ich.



Radzenie sobie ze stratą rodziców.



Opiekujący się niedołężnymi rodzicami

częściej cierpią na depresję i obniża się ich

zadowolenie z pożycia małżeńskiego



Opieka wiąże się z ograniczeniem osobistej

wolności i brakiem czasu na aktywność

społeczną.



Często po raz pierwszy spostrzega się

własnych rodziców w sposób bardziej

realistyczny, z większą tolerancją dla ich wad

i słabości;

ZMIANY W CZYNNOŚCIACH

POZNAWCZYCH



Wraz z wiekiem stopniowo obniża się
szybkość, wydajność oraz zakres
przetwarzania informacji.



Badania nad uwagą wykazały, najważniejsze
ubytki pojawiają się w warunkach utrudnienia
przetwarzania informacji.



Naturę

inteligencji

człowieka

dorosłego

najlepiej wyraża mądrość życiową, którą on
posiada.



Mądrość ta wyraża się takimi zdolnościami jak:

•

Doświadczenie życiowe;

•

Wrażliwość na innych;

•

Wiedza o wartościach;

•

Zdolność dobrego osądzenia, w sytuacjach
ważnych,

niepewnych,

trudnych

do

zdefiniowana;

•

Wzrost refleksyjności.

ZMIANA NASTAWIENIA WOBEC SWIATA I SIEBIE



W tym okresie poważnym problemem
może stać się

kryzys wieku średniego

.

Oznacza on moment, w którym ludzie
uświadamiają sobie przemijalność czasu,
urody, możliwości, realność własnej śmierci
oraz następujące zmiany w perspektywie
czasu. Może on przejawiać się obawą o
przyszłość, negatywną oceną pożycia
małżeńskiego i pracy, przekonaniem o
pogarszającym się stanie zdrowia.

Kryzys wieku średniego
obejmuje:



Głęboka refleksja nad swoim

dotychczasowym życiem



Bilans sukcesów i porażek

oraz wyciąganie z nich
wniosków



Weryfikacja młodzieńczych

marzeń i snucie nowych

Kryzys wieku średniego

Wg Levinsona jest wynikiem:

 uświadomienia sobie własnej

śmiertelności;
 uznaniem fizycznych ograniczeń;
 zmianami w większości

pełnionych ról społecznych.

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ.
WIEK STARZENIA SIĘ

Kryteria okresu:

Powyżej 65 roku życia

Późna dorosłość jest okresem specyficznym,
w którym wyróżnić można charakterystyczne
prawidłowości

w

przebiegu

zmian

rozwojowych. Okres ten wieńczy całość
wcześniejszych zmian i pozwala dostrzec
nadrzędny cel rozwoju.

BIOLOGICZNY WYMIAR

STARZENIA SIĘ I STAROŚCI



Ograniczenie
zdolności do wysiłku



Zwiększona
męczliwość



Słabnięcie wszystkich
narządów ciała



Obniżenie sprawności
fizycznej jest
następstwem chorób,
a nie samego procesu
starzenia się



Występowanie kilku
dolegliwości
równocześnie u tej
samej osoby



80-85% po 60 r.ż. co
najmniej jedna
choroba

30% pogorszenie

słuchu

20% upośledzenie

wzroku

Obniżenie sprawności
fizycznej

Mnoga patologia

PSYCHOSPOŁECZNY WYMIAR

STAROŚCI

ZDARZENIA KRYTYCZNE W STAROŚCI



Utrata zdrowia, kondycji i atrakcyjności
fizycznej

Deformacja kształtów ciała, bruzdowatość, pomarszczenie skóry,

wyostrzenie rysów twarzy, rozwodnienie oczu, sztywność ruchów.



Utrata bliskich osób

Osamotnienie, pozbawienie wsparcia



Utrata statusu społecznego i ekonomicznego

Przejście na emeryturę, zmiana stylu życia, zagospodarowania

wolnego czasu, ograniczenie kontaktów z ludźmi, wzrost poczucia
bezużyteczności.



Utrata poczucia przydatności i prestiżu



Zbliżająca się perspektywa śmierci

Reakcje na krytyczne zdarzenia starości zależą od zakresu

fizycznego

samopoczucia

oraz

stopnia

obniżenia

statusu

ekonomicznego.

TEORIE ADAPTACJI DO STAROŚCI



Teoria aktywności

Normalny proces starzenia się pozwala jednostce na

utrzymanie dotychczasowego zaangażowania życiowego.

Osoby starzejące się optymalnie – pozostają aktywne,

obecne w życiu społecznym.



Teoria wycofania się

Wyłączenie się z życia

społecznego stanowi naturalną i funkcjonalnie ważną
potrzebę rozwojową człowieka w późnej dorosłości.

Wycofanie się i i pewnego rodzaju pasywność są

potrzebne do osiągnięcia równowagi psychicznej i
dalszego rozwoju osobowości.

Styl życia „bujanego fotela”

– introspekcyjna analiza

wspomnień, nierozwiązanych konfliktów, reinterpretacja
przeżyć.

MĄDROŚĆ LUDZI STARYCH



Poczucie
bezpieczeństwa, pewność
siebie



Aktywność, uczestnictwo
w życiu społecznym



Osobiste, podmiotowe
ustosunkowanie do
świata



Naturalna konsekwencja
doświadczenia życiowego



Poczucie sensu życia,
spokój wewnętrzny



Pasywność, wycofanie
się



Ustosunkowanie wolne
od osobistego
zaangażowania



Wymaga
wspomagających
warunków

Mądrość pragmatyczna

Mądrość transcendentalna



Mądrość transcendentalna

Ujawnia się w sytuacjach niepewnych,

wymaga wrażliwości na kontekst, intuicji.
Staje się to wtedy gdy uczucia i myśli
podmiotu integrują się tworząc harmonijną
całość z działaniem.

Cechy osoby, która osiągnęła mądrość

transcendentalną:

pogoda ducha, wyrozumiałość, pokora, łatwo

rozstrzyga dylematy, przewiduje zdarzenia,
ogromna siła woli.



Mądrość pragmatyczna

Wiąże się z ukierunkowaniem uwagi

podmiotu na zewnątrz, na praktyczne
aspekty życia.

OSTATNI ETAP ŻYCIA – PROBLEM
UMIERANIA I ŚMIERCI

Należy odróżnić śmierć jako przerwanie życia

od śmierci, która jest niejako naturalnym jego
końcem, następuje w wyniku starości.

Zjawiska krytyczne

– powrót do przeszłości,

reinterpretacja doświadczenia, lęk przed
śmiercią

Powrót do przeszłości – rewizja całego

doświadczenia, potrzeba odczuwania sensu
mijającego życia – jest równoznaczna z
osiąganiem stanu psychologicznej pełni.
Wtedy człowiek jest gotowy do rozstania z
życiem bez żalu i lęku.

ETAPY PRZEŻYWANIA ŻAŁOBY

I.

Faza szoku

– Wtedy doświadcza się

najsilniejszych emocji. Może się zdarzyć zjawisko
przemijające, ale czasem uciążliwe dla innych,
zwane potocznie „pomieszaniem zmysłów”. Taka
osoba może mówić i robić rzeczy zupełnie
absurdalne i nie być tego świadoma. Informacja o
utracie nie dociera jeszcze do jej świadomości, jest
całościowo blokowana przez psychiczne
mechanizmy obronne. Taka sytuacja może trwać od
kilku minut, godzin do 2, 3 dni.

II. Faza zaprzeczania

– Wciąż niedowierza się

stracie. Poszukuje się informacji potwierdzających
lub raczej zaprzeczających. Duża koncentracja
wokół przedmiotu straty. Czas trwania jest różny, w
zależności od wielkości utraty.

ETAPY PRZEŻYWANIA ŻAŁOBY

III. Rozpacz

–dochodzi do świadomości człowieka

utrata bliskiej osoby. Wywołuje to wiele emocji,
poczucia krzywdy, żalu np. do lekarzy, innych ludzi i
też do Boga. Na tym etapie należy poddać się
emocjom, nie hamować łez.

W przypadku żałoby przeżywanej bez zakłóceń po tej
fazie następuje mobilizacja.

IV. Mobilizacja

– Pogodzenie się ze stratą i

nauczenie się zycia bez osoby, która „odeszła”

ETAPY PRZEŻYWANIA ŻAŁOBY

V. Całkowite pogodzenie się z utratą

– Faza

ostatnia prawidłowo przebiegającej żałoby. Osoba
zdaje sobie sprawę z utraty i zna jej rzeczywiste
rozmiary. Odczuwa smutek, ale powraca do
swojego systemu wartości oraz codziennych
czynności. Czasem odczuwa ulgę (np. w
przypadku śmierci osoby po chronicznej i
uciążliwej chorobie). Osoba taka nabywa
umiejętności doświadczania i radzenia sobie z
żałobą. Nie znaczy też to, ze osoba już nigdy nie
przeżywa smutku lub braku tej osoby.

Okres żałoby to bardzo dynamiczny proces. Im
bardziej znacząca utrata tym silniej doświadczane są
emocje z nią związane. Śmierć dziecka, małżonka,
albo któregoś rodzica jest jedną z najbardziej
traumatycznych sytuacji w życiu rodziny. Rodzice,
dzieci i pozostali członkowie rodziny doświadczają
indywidualnie procesu żałoby.

W przypadku śmierci dziecka od tego jak sobie z tym
poradzą rodzice zależy dalsze funkcjonowanie
rodziny jako całości. Bywa, że rodzice zaprzeczają
powodując wzajemne oddalanie się od siebie i w
efekcie rozpad rodziny. A może być tak, że
małżonkowie uznają stratę, zbliżając się do siebie,
budując solidne podstawy dla przetrwania rodziny.