Grupowa
Grupowa
natura świata
natura świata
społecznego
społecznego
Sytuacje
Sytuacje
społeczne
społeczne
Współczesny człowiek niemal zawsze znajduje się w
sytuacjach społecznych.
Są to takie sytuacje, w których inni ludzie przez
swoją obecność w zasadniczy sposób modyfikują
zachowania poszczególnych jednostek.
Każda jednostka uczestniczy w życiu grupowym. To,
jak się zachowuje, nie zależy jedynie od tego, kim
jest, ale też od tego, do jakiej grupy należy, jaką ma
w niej pozycję.
Działania jednostek są więc wyznaczone przez
szeroki kontekst społeczny.
Możemy mówić o kontekście społecznym:
1. Bezpośrednim
2. Pośrednim
– obecnym za sprawą materialnych i
niematerialnych produktów ludzkich działań
Kilka pojęć socjologicznych
Kilka pojęć socjologicznych
á propos
á propos
kontekstu społecznego
kontekstu społecznego
Kategoria statystyczna:
zbiór jednostek
podobnych pod względem jakiejś wybranej cechy i
różniących się pod tym względem od innych.
Kategoria socjologiczna:
zbiór ludzi podobnych
pod względem istotnej społecznie cechy, która implikuje
realne podobieństwo sytuacji życiowej, interesów,
szans.
Kategoria społeczna:
zbiór ludzi podobnych pod
względem jakiejś istotnej społecznie cechy, którzy są
świadomi tego podobieństwa (ta cecha ma dla nich
znaczenie, jest wartością) i swojej odrębności od
innych.
Czym jest grupa?
Co to takiego?
Definicja grupy
Grupa społeczna:
zbiór jednostek, w
którym wspólnota pewnych istotnych
społecznie cech wyraża się w
tożsamości zbiorowej i towarzyszą
temu kontakty, interakcje i stosunki
społeczne w jej obrębie częstsze i
bardziej intensywne niż z osobami z
zewnątrz.
Inaczej:
to zbiorowość ludzi, pomiędzy
którymi występuje
więź obiektywna,
subiektywna i behawioralna
Społeczeństwo
= kompleks grup
społecznych podporządkowanych
określonej grupie nadrzędnej
Założenia dotyczące grup społecznych
Założenia dotyczące grup społecznych
Dorwin Cartwright i Alvin Zander:
• Grupy są zjawiskiem powszechnym,
istnieją zawsze i
wszędzie, są wszechobecne. Liczba grup, w których
uczestniczymy, jest wskaźnikiem naszej aktywności
społecznej.
• Wszechobecne grupy wywierają bardzo silny wpływ
na swoich
członów, głównie na procesy poznawcze, zachowania,
postawy jednostek.
• Istnieją grupy odniesienia
, tzn. takie, do których odnosimy
swój status (pozycję społeczną), z których czerpiemy wzory
postępowania, wartości (bądź je odrzucamy); to grupy
odniesienia porównawczego bądź normatywnego
• Wpływ grupy na jednostkę, ze względu na interes społeczny,
może być bądź pozytywny, bądź negatywny.
• Zrozumienie procesów grupowych
może pozwolić danej grupie
na zwiększenie jej pozytywnych wpływów na jednostkę i
zmniejszenie wpływów negatywnych.
Typy grup i kryteria ich wyodrębnienia
Typy grup i kryteria ich wyodrębnienia
1. Kryteria obiektywne
a. liczebności
(małe – duże);
b. trwałości
(grupy przelotne i trwałe);
c. sposobu rekrutacji
/przypisania, zapisania się
(ekskluzywne, inkluzywne);
d. intensywności uczestnictwa
(jednofunkcyjne, wielofunkcyjne; żarłoczne,
totalitarne – o rozbudowanym rygoryzmie,
zakresie kontroli);
e. korzyści
(autoteliczność-instrumentalność-
heteroteliczność);
f. zorganizowania
(zorganizowane–
niezorganizowane);
2. Kryteria subiektywne (związane z
identyfikacją, solidaryzowaniem się, zaufaniem
lub brakiem tego typu odniesień
Typy grup – ujęcia syntetyczne
Typy grup – ujęcia syntetyczne
Charles Cooley:
Grupy pierwotne: niewielkie, nieformalne,
spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i
interakcjach (face to face) członków
rozpoznających się nawzajem, podejmujących
zróżnicowane działania, częściowo z pobudek
autotelicznych (rodzina, wspólnota sąsiedzka)
Grupy wtórne: liczą wielu członków, w
większości wzajemnie anonimowych, pomiędzy
którymi zachodzą sformalizowane i pośrednie
stosunki realizujące się w wysoce
wyspecjalizowanych działaniach
Ferdinand Toennies
: wspólnoty, stowarzyszenia
Cechy konstytuujące grupę społeczną
Cechy konstytuujące grupę społeczną
1. Zbiór osób
2. Identyczność wskazująca na
odrębność grupy
3. Wartości wspólnogrupowe
4. Więź społeczna
5. Struktura (struktury)/organizacja
(pojęcia roli społecznej, pozycji
społecznej)
Grupa społeczna a liczebność
Grupa społeczna a liczebność
• Już dwie osoby tworzą grupę, ale trzy lepiej –
• bo generują 3 stosunki interpersonalne, a nie
jeden
• WZÓR liczby stosunków interpersonalnych: N (n-1)
• 2
• im większa l. członków, tym mniej aktywny udział w
działaniach grupy
• im większa liczba, tym mniejsza jednolitość, większe
różnice poglądów
• im więcej członków, tym potrzebne jest większe
zorganizowanie
Georg Simmel mówił o: diadzie, triadzie,
kwadracie, pięciokącie...
Identyczność
Identyczność
Identyczność
- zapewnia
zadośćuczynienie zasadzie
odrębności - przez pewne wartości
materialne, duchowe i symbole.
Grupa ustala pewne wzory
zachowania, a czasem nawet
wzory fizyczne /np. wygląd, strój/.
Ważność wzoru (szczególnie
fizycznego) polega na tym, że pełni
on rolę środka identyfikacji
jednostki jako członka grupy. Jest
więc środkiem utożsamiania się i
wyodrębniania.
Wartości
Wartości
1.Często stwierdza się, że grupa społeczna polega
na skupianiu się zbioru ludzi wokół wspólnych
wartości (celów, zadań, wspólnego dobra).
CEL
- to punkt o wartości pozytywnej, do którego
prowadzi określony ciąg działań zmierzających do
jego osiągnięcia, np. otrzymanie stypendium.
Cele:
wyznaczają organizację wewnątrz grupy,
wynikają z wzajemnych interakcji pomiędzy
członkami, motywują członków grupy do działania.
Szczególnie pożądane są cele, które są
wartościowane przez członków pozytywnie,
wynikają z osobistych motywów, są podobne u
większości członków grupy.
2. W ujęciu funkcjonalno-strukturalnym (Robert
Merton) mówi się, że ośrodkiem grupy są
funkcje.
Funkcje mogą być jawne i ukryte, świadome i
niezamierzone, przypisane i rzeczywiste.
Więź społeczna
Więź społeczna
Wg Jana Turowskiego:
Więź społeczna (grupowa)
to ogół stosunków
społecznych wiążących członków w danym zbiorze
ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy
jako całości.
Etapy kształtowania się więzi:
- styczność przestrzenna
– jednostki spostrzegają
innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni i
uświadamiają sobie ich obecność. Spoiwem jest
wspólnie użytkowana przestrzeń (np. stołówka, sala
wykładowa)
- styczność psychiczna
– zaczynamy czuć
zainteresowanie innymi, ponieważ dostrzegamy, że
inni mogą zaspokoić nasze potrzeby.
- styczność społeczna
– kiedy wystąpi wspólne
przebywanie i zainteresowanie, osoby zaczynają na
siebie oddziaływać, komunikować się, podejmować
wspólne działania.
Więź społeczna
Więź społeczna
Więź społeczna może mieć charakter
asymetryczny, gdy jej aspekt obiektywny
(strukturalny) będzie miał znak inny niż aspekt
subiektywny (świadomościowy)
Więź społeczna występuje tu w rozumieniu:
- psychospołecznym
– świadomość grupowa i zbiorowa,
poczucie
łączności, solidarności, identyfikacja, utożsamianie się
- strukturalnym
– wynika z podziału ról w grupie
- dwuaspektowym
- strukturalno-psychospołecznym
(obiektywno-subiektywnym)
Wg Pawła Rybickiego można wyróżnić więzi:
• naturalną – wynikającą z pochodzenia,
pokrewieństwa
• zrzeszeniową – z dobrowolnych związków
• stanowioną – więzi narzucone
Więź społeczna
Stosunek społeczny to, wg Jana
Szczepańskiego:
Układ zawierający następujące elementy: dwóch
partnerów (jednostki lub grupy), jakiś łącznik, czyli
przedmiot, postawę, interes, sytuację, która stanowi
„platformę” tego stosunku, dalej pewien układ
powinności i obowiązków, czyli unormowanych
czynności, które partnerzy powinni wobec siebie
wykonywać;
W każdym stosunku występuje określona...
podstawa zależności (stosunek służbowy wynika
ze stanowiska w strukturze hierarchicznej, stosunek
pokrewieństwa z pochodzenia – biologicznego lub
społecznego, stosunki sąsiedzkie – z bliskości
zamieszkania); wynikający z niej...
układ wzajemnych uprawnień i obowiązków
(oczekiwań)
system wzajemnych czynności
regulowanych
(oczekiwanych) przez partnerów...
Wewnętrzna organizacja grupy
To system pozycji i ról społecznych oraz
instytucji grupowych podporządkowanych
instytucji władzy grupowej (lub stanowisku),
realizujący jakieś istotne społecznie funkcje.
Pozycja (Ralph Linton)
– wiązka uprawnień i obowiązków
(oczekiwań) / trzeba ją odróżnić od prestiżowej pozycji
społecznej
Rola społeczna
– rodzaj, zakres i wzory czynności, jakie
jednostka wykonuje czy powinna wykonywać w imieniu i na
rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycji
społecznej (źródła ról: charakter grupy, jej funkcje)
Instytucje (grupowe, społeczne)
- (pierwsze rozumienie) trwały sposób postępowania
- (drugie rozumienie, powszechniejsze) zespoły ról i stanowisk,
obejmujące czynności określone publicznie, a skierowane do
realizacji funkcji grupy, oraz zespoły osób czynności te
sprawujących za pomocą urządzeń i środków rzeczowych
Organizacja wewnątrz grupy
Organizacja wewnątrz grupy
Pozycja może być
• przypisana
- jest to pozycja w środowisku pracy,
miejscem hierarchicznym w układzie stanowisk
wraz z przypadającym zakresem władzy, praw i
obowiązków
• osiągnięta
- wiąże się z autorytetem osobistym
jednostki pełniącej określoną role
Jednostka zajmuje tyle pozycji, ile pełni ról.
• organizacja umożliwia współdziałanie,
funkcjonowanie grupy tu i teraz
• więź społeczna – trwanie i rozwój grupy
Organizacja wewnątrz grupy
Organizacja wewnątrz grupy
Jądrem organizacji jest struktura, tj. forma
wielokierunkowych stosunków społecznych. W
zależności od tych „kierunków” można wyróżnić...
...cztery rodzaje struktur:
1. władzy
2. socjometryczną (wzajemnej atrakcyjności)
3. komunikowania się
4. awansu – powiązania uwarunkowane są
możliwością obejmowania wyższych pozycji w
strukturze grupy
Struktura może być nadawana lub powstawać w
wyniku interakcji. Może być formalna (ujęta w
przepisach) lub nieformalna (socjometryczna).
Struktura władzy
Struktura władzy
Władza
to możliwość podejmowania decyzji o zachowaniu
innych ludzi i stosowanie względem nich systemu nagród i
kar, to możliwość narzucenia innym własnej woli.
Typy panowania wg Maksa Webera z uwagi na źródło
władzy:
a. Legalne (oparte na ustanowieniach prawnych)
b. Tradycjonalistyczne (oparte na tradycji uznającej daną
warstwę, ród jako uprawnione do sprawowania władzy)
c. Charyzmatyczne (władza przyznawana jednostce ze względu
na jej szczególne przymioty, talenty itp.)
Władza może być również oparta na: wiedzy (władza eksperta),
na możliwości nagradzania i karania, na identyfikacji.
Kurt Lewin wyróżnił trzy modele sprawowania władzy:
• autorytarny
• demokratyczny
• liberalny
Komunikacja
Komunikacja
Komunikacja polega na przekazywaniu informacji
pomiędzy uczestnikami życia społecznego, które
dokonuje się za pomocą rożnego rodzaju znaków,
symboli, a głównie za pomocą języka.
W systemie łączności występują elementy:
nadawca, środki, drogi (tzw. kanały
komunikacyjne), odbiorca.
Komunikacji i łączności przypisuje się funkcje:
- informacyjno-organizatorską
- motywacyjno-inspirującą
Modele łączności w grupie
Modele łączności w grupie
Interakcje wewnątrzgrupowe
Interakcje wewnątrzgrupowe
Robert Bales obserwując grupy społeczne wykonujące zadania,
stwierdził, że posługują się systemem 12 kategorii interakcji:
• solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie jej pozycji, pomoc,
nagradzanie
• rozładowywanie napięcia emocjonalnego, śmianie się, żartowanie,
zadowolenie
• wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii,
uleganie
• dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawienie innym
autonomii
• wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie życzeń i uczuć
• orientowanie się, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie
• pytania i prośby o zorientowanie, o informacje, powtarzanie,
potwierdzanie
• pytanie o ocenę, analizę, opinię, wyrażanie uczuć
• prośby o sugestię, o pokierowanie, o możliwe sposoby działania
• niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii, wstrzymywanie
pomocy
• ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośba o pomoc, usuwanie się
z pola
• ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie
się, domaganie się uznania
Interakcje wewnątrzgrupowe
Interakcje wewnątrzgrupowe
Bales stwierdził, że
• jeśli przed grupą postawimy zadanie do wykonania, to w
pierwszej fazie dominować będą reakcje skierowane na
orientacje, w drugiej fazie na ocenę, w trzeciej na kontrolę. W
każdej fazie pojawiają się reakcje pozytywne i negatywne.
• 56 proc. reakcji członków grupy jest nakierowanych na
rozwiązanie problemu, natomiast 44 proc. reakcji na emocje.
Na tej podstawie stworzył koncepcję dwóch typów uzupełniających
się kierowników grup
:
-kierownika zorientowanego na działania, zadania
-kierownika zorientowanego na stosunki społ.-emocjon.
W grupie można wyróżnić również:
Aktywnego dewianta
– to człowiek tylko aktywny, który nie
przyjmuje interakcji z zewnątrz.
Mało aktywnego dewianta
– nie spełnia żadnych funkcji
Funkcje interakcji
• pobudzają aktywność grupy
• pomagają grupie w osiągnięciu celu
• prowadzą do pojawienia się takich działań społecznych, które
przyczyniają się do utworzenia pozytywnych, serdecznych
stosunków wewnątrzgrupowych.
Komunikacja interpersonalna
Komunikacja interpersonalna
Komunikacja interpersonalna (z łaciny
communicatio - rozmowa, wymiana, łączność),
proces, podczas którego ludzie dążą do dzielenia
się znaczeniami za pośrednictwem symbolicznych
(dźwięki, litery, słowa) informacji (komunikatów).
Komunikowanie się może być realizowane
przez wypowiedzi ustne, pisemne i rożne formy
wizualne oraz tzw. mowy ciała, np. rożnego
rodzaju gesty, barwę i ton głosu, mimikę twarzy.
Komunikowanie się może być:
- jednokierunkowe - nadawca przekazuje
informacje bez oczekiwania ich potwierdzania
przez odbiorcę
- dwukierunkowe - nadawca uzyskuje
potwierdzenie przekazanej informacji, np. w
formie pytań zadawanych przez odbiorcę.
Komunikacja interpersonalna
Komunikacja interpersonalna
Należy pamiętać, że
(psycholog Albert Mehrabian,
specjalista od komunikacji niewerbalnej)
:
• 55 proc. informacji przekazujemy za pomocą gestów (układ
ciała, spojrzenia, mimika itd.),
• 38 proc. za pomocą akcentu,
• 7 proc. słowami
Szum
- jest to każdy czynnik, który zakłóca, powoduje
zamieszanie lub w inny sposób przeszkadza w komunikacji.
Mamy dwa rodzaje szumów:
- szum wewnętrzny - związany jest z tzw. „wyłączeniem się”,
z zamyśleniem, z brakiem uwagi i koncentracji; jest to tzw.
strata kontaktu z rzeczywistością;
- szum zewnętrzny - proces komunikacji jest zniekształcony
przez rożne dźwięki dochodzące z zewnątrz.
Sprzężenie zwrotne
- jest to odwrócenie procesu
komunikowania się; wyraża się w nim reakcja na komunikat
nadawcy; odbiorca staje się więc nadawcą, a nadawca staje
się odbiorcą.
Interakcje społeczne
Interakcje społeczne
Interakcja społeczna
to wzajemne oddziaływanie
na siebie dwóch lub więcej jednostek,
oddziaływanie grup albo jednostki i grupy,
polegające na obustronnym wpływaniu na swoje
zachowania.
Rodzaje interakcji:
- niezogniskowana
- zogniskowana
- symboliczna
- transakcyjna
- face to face
- wirtualna
Zbiorowości oparte
Zbiorowości oparte
na podobieństwie zachowań
na podobieństwie zachowań
Publiczność
– w tym samym lub zbliżonym czasie
grupa ludzi odbiera identyczny przekaz.
Publiczność może być zebrana (audytorium), lub
rozproszona (np. przed TV)
Zbiegowisko
- przelotne skupienie kilku, kilkunastu
osób, wywołane jakimś zdarzeniem (np.
wypadkiem)
Tłum
– zgromadzenie większej liczby osób, raczej
przelotne, spontaniczne, bezpośrednie. Nie jest
zorganizowane, brak w nim kontroli, często
towarzyszy mu gniew.
Rodzaje tłumu: agresywny, terroryzujący,
uciekający, demonstrujący