POJĘCIE, NABYCIE I OCHRONA 

SPADKU

 

 

Pojęcie spadku



G. 2.14

„Rzeczami niematerialnymi są te, których nie 

można dotknąć, jak to jest z rzeczami, które 

polegają na uprawnieniu jak np. spadek 

[hereditas] …”



Spadek – rzecz złożona (universitas rerum), 

chroniona actiones in rem, a także zarazem 

uprawnienie (res incorporalis)



Dziedziczenie (hereditas) – sukcesja uniwersalna



Hereditas i bonorum possessio 

(bonorum possessor 

– osoba wprowadzona przez pretora w posiadanie 

spadku znajdująca się „w pozycji spadkobiercy”)

 

 

Dziedziczenie jako sukcesja 
uniwersalna

 



Iulian D. 50.17.62:

Hereditas nihil aliud est, quam successio in 

universum ius quod defunctus habuerit

„Dziedziczenie jest niczym innym jak wejściem w 

ogół praw jakie przysługiwały zmarłemu”



Paulus D. 50.17.120:

Nemo plus commodi heredi suo relinquit, quam ipse 

habuit 

„Nikt nie może pozostawić swemu spadkobiercy 

więcej praw niż sam posiada”



Celsus D. 50.17.193: 

„Wszystkie prawa przysługują tak spadkobiercy, 

jakby wstąpił w nie w chwili śmierci spadkodawcy”



Papinian D 5.3.50 pr.:

„Spadek w myśl prawa istnieje choćby nie było w nim 

żadnych rzeczy materialnych”

 

 

Nabycie spadku



Sui heredes nabywali spadek z mocy 
prawa (byli heredes suus et 
necessarius)



Wszystkie inne osoby musiały 
wyrazić wolę przyjęcia spadku 
(acquisitio hereditatis)



Możliwość odstąpienia spadku przed 
pretorem – in iure cessio hereditatis

 

 

Sposoby nabycia spadku



Cretio (formalne oświadczenie o przyjęciu 
spadku)



Pro herede gestio (działanie za spadkobiercę 
np. spłata długów spadkowych)



Nuda voluntate (nieformalne oświadczenie woli 
o przyjęciu spadku)



Florentinus D. 29.2.54: 
„Uznaje się, że spadkobierca niezależnie od chwili 
przyjęcia spadku wstąpił w prawa zmarłego już w chwili 
jego śmierci”

 

 

Odpowiedzialność za długi 
spadkowe



Generalnie: za długi spadkowe spadkobierca odpowiada 

całym swoim majątkiem (efekt sukcesji uniwersalnej)



Beneficium abstinendi (dla sui heredes – możliwość 

powstrzymania się od nabycia spadku po swoim pater 

familias)



Separatio bonorum (dla niewolnika – oddzielenie jego 

majątku od majątku przekazanego mu w spadku i 

ograniczenie odpowiedzialności jedynie do tego drugiego)



Beneficium separationis bonorum (dla wierzycieli spadku 

– oddzielenie spadku od majątku zadłużonego 

spadkobiercy)



Beneficium inventarii (dla dziedziców – od Justyniana, 

sporządzenie w obecności urzędnika inwentarza spadku 

do którego wysokości była ograniczona odpowiedzialność)

 

 

Transmisja (transmissio)



Początkowo oświadczenie o nabyciu spadku 

miało charakter osobisty i nie przechodziło na 

spadkobierców uprawnionego



W prawie klasycznym: prawo spadkobierców 

osoby, która nie zdążyła się wypowiedzieć co do 

nabycia spadku (np. zmarła przed tą chwilą), 

do przyjęcia spadku w jej imieniu, lecz ze 

skutkami dla siebie



Od Justyniana zasada – prawo do przyjęcia 

spadku przez transmitariuszy w ciągu roku od 

śmierci transmitenta, który zmarł nie 

zdążywszy złożyć oświadczenia o przyjęciu 

spadku

 

 

Ochrona spadku



Hereditatis petitio



Przeciwko possessor pro herede (posiadaczowi 

uważającemu się za dziedzica)



Przeciwko possessor pro possessore (osobie 

uważającej się za posiadacza spadku)



Ulpian D. 5.3.9:

„Określa się, że ten może być pozwany skargą o 

wydanie spadku, który posiada go uznając się za 

spadkobiercę lub posiada go (bez powołania się na 

tytuł posiadania) lub posiada rzeczy należące do 

spadku”



Dziedzic pretorski: intedictum quorum 

bonorum 

 

 

Next time

Z Podręcznika 



Rozdział VIII § 27; § 28-30, § 32

Źródła: 



G.2.97-99; G.3.1-76; I. 3.1-3.9

Z 565 Zagadek...



Kazusy: kazus 115 (do 
przeanalizowania), 116-123 oraz 85 
(do szczegółowego przeanalizowania) 
89, 90, 91, 93, 94, 97, 98, 101, 105, 
107

 

 

Next time – warto zajrzeć



M. Kuryłowicz, Krąg spadkobierców 
ustawowych w ujęciu 
prawnohistorycznym, Rejent nr 
11/2003, s. 15-33. 



A. Stępkowska, Dziedziczenie 
beztestamentowe krewnych 
kognacyjnych w świetle nowel 118 i 
127 Justyniana, Czasopismo Prawno-
Historyczne 54/2002, nr 1, s. 57-81.