Szczepieni
a
ochronne
Szczepieni
a
ochronne
Dlaczego szczepienia?
W 1784 roku Edward Jenner wprowadził
szczepionkę skutecznie chroniącą przed
ospą prawdziwą. Była to pierwsza na świecie
szczepionka, która z pewnymi
modyfikacjami stosowana była aż do 1980
roku, a jej wysoka skuteczność,
doprowadziła do pełnej likwidacji ospy
prawdziwej na całym świecie w roku 1980.
Szczepienie ochronne polega na
sztucznym wprowadzeniu określonych
antygenów w postaci szczepionki do
organizmu, w celu uodpornienia go na
naturalne zakażenie drobnoustrojem
chorobotwórczym lub niekiedy
kilkoma drobnoustrojami.
Szczepionki wprowadzane są
najczęściej do organizmu drogą
pozajelitową (zastrzyk), rzadziej
podawane są doustnie, jak np.
przeciw poliomyelitis, jeszcze rzadziej
— metodą rozpylania donosowego
Zależnie od sposobu
przygotowania antygenu:
żywe (naturalne szczepy, rzadko
stosowane),
żywe — niepatogenne, np. BCG,
poliowirusy szczepionkowe,
zabite — pełnokomórkowe,
względnie zabite wiriony,
Zależnie od drobnoustroju:
bakteryjne,
wirusowe,
mieszane.
Zależnie od zakresu działania
uodparniającego:
swoiste (skierowane przeciw
określonemu zarazkowi, toksynie),
nieswoiste (skierowane przeciw
różnym drobnoustrojom).
Podział szczepień
ochronnych
Szczepienia obowiązkowe( według
obowiązującego kalendarza
szczepień)
Szczepienia zalecane przez
Głównego Inspektora Sanitarnego,
np. dla wyjeżdżających za granicę.
Podział szczepień
ochronnych
Szczepienia nieobowiązkowe:
ze wskazań lekarskich, np. przeciw
wirusowi opryszczki,
na życzenie zainteresowanych, np.
przeciw grypie u personelu medyczni
Kalendarz szczepień
O rodzaju i zasięgu szczepień decydują
wyniki analizy sytuacji
epidemiologicznej w kraju, spostrzegane
sezonowe lub lokalne zwyżki
zapadalności, przewidywane narażenie
określonych grup osób na zakażenie, a
także realna możliwość przywleczenia
niektórych chorób do kraju
Kalendarz szczepień
Po analizie wszystkich parametrów, Główny
Inspektor Sanitarny ustala (na każdy rok)
program szczepień, zwany kalendarzem
szczepień obowiązkowych. Podana jest w
nim ilość, kolejność i jakość szczepień. Za
uchylanie się lub niepoddawanie przez
rodziców dzieci tym szczepieniom,
przewidziane są kary administracyjne.
Kalendarz szczepień
W razie sytuacji nadzwyczajnych, jak
powódź, pojawienie się nowej
odmiany zarazka, obowiązek
poddania się szczepieniom może być
rozszerzony na całą lub określoną
część populacji, która znajduje się w
strefie zagrożenia epidemicznego
.
Organizacja szczepień
W Polsce szczepienia
obowiązkowe są bezpłatne.
Organizacja szczepień
Szczepienia realizowane są w zakładach
opieki zdrowotnej oraz zakładach
nauczania i wychowania. Wyznaczeni
pracownicy odpowiedzialni są za
wezwanie we właściwych terminach oraz
szczepienie odpowiednich osób i po
uprzednim wykluczeniu przeciwwskazań
na podstawie badania lekarskiego.
Organizacja szczepień
Niektóre szczepienia wykonywane są
poza punktem szczepień, np.
szczepienia BCG wykonywane są na
oddziałach położniczo-noworodkowych,
szczepienia i doszczepienia przeciwko
tężcowi wykonywane są w poradniach
chirurgicznych.
Program Szczepień Ochronnych
(PSO) składa się z następujących
części:
Kalendarz szczepień
Szczepienia dzieci i młodzieży według wieku
Szczepienia osób narażonych w sposób
szczególny na zakażenie
Szczepienia zalecane
Finansowane ze środków znajdujących się w
budżecie Ministra Zdrowia
Nie finansowane ze środków znajdujących
się w budżecie Ministra Zdrowia
Kalendarz
szczepień
SZCZEPIENIA DZIECI I
MŁODZIEŻY WEDŁUG
WIEKU
Wiek
Szczepienie przeciw
Uwagi
1 rok życia
w ciągu 24 godzin po
urodzeniu
WZW
typu
B
-
domięśniowo
Szczepienie
noworodków
przeciw gruźlicy powinno być
wykonane jednocześnie lub nie
później niż w 24 godz. od
szczenienia przeciw WZW typu
B.
GRUŹLICY
-
śródskórnie
szczepionką BCG
2 miesiąc życia (po 6
tygodniach
od
szczepienia
przeciw
gruźlicy i WZW typu
B)
WZW
typu
B
-
domięśniowo
Dwie kolejne dawki szczepienia
pierwotnego
przeciw
WZW
typu B podawane są w
odstępach
sześciotygodniowych, trzecia
dawka
uzupełniająca
szczepienie podstawowe po 6
miesiącach od pierwszej dawki
(cykl 0; 1; 6).
BŁONICY,
TĘŻCOWI,
KRZTUŚCOWI
-
podskórnie
szczepionką DTP
Dawkę drugą szczepionki WZW
typu
B
należy
podać
jednocześnie z pierwszą dawką
szczepionki DTP, a dawkę
trzecią - jednocześnie z trzecią
dawką POLIO.
przełom
3
i
4
miesiąca życia (po 6
tygodniach
od
poprzedniego
szczepienia)
BŁONICY,
TĘŻCOWI,
KRZTUŚCOWI
-
podskórnie
szczepionką DTP
Jako
pierwszą
dawkę
szczepienia
przeciw
POLIOMYELITIS
stosuje
się
szczepionkę zabitą IPV. Podaje
się ją na przełomie 3 i 4
miesiąca życia jednocześnie z
drugą dawką szczepionki DTP.
Pozostałe dawki szczepienia
POLIO
prowadzi
się
szczepionką żywą.
przełom 3 i 4 miesiąca
życia (po 6 tygodniach
od
poprzedniego
szczepienia)
BŁONICY,
TĘŻCOWI,
KRZTUŚCOWI
-
podskórnie szczepionką
DTP
Jako pierwszą dawkę szczepienia przeciw
POLIOMYELITIS stosuje się szczepionkę zabitą
IPV. Podaje się ją na przełomie 3 i 4 miesiąca
życia jednocześnie z drugą dawką szczepionki
DTP. Pozostałe dawki szczepienia POLIO prowadzi
się szczepionką żywą.
POLIOMYELITIS
-
podskórnie
lub
domięśniowo
szczepionką zabitą - IPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
pierwsza dawka
Dzieciom z przeciwwskazaniami do szczepienia
żywą szczepionką przeciw poliomyelitis (OPV)
należy wykonać również pozostałe dawki
podskórnie szczepionką inaktywowaną (IPV) w
cyklu jak szczepionką żywą.
5 miesiąc życia (po 6
tygodniach
od
poprzedniego
szczepienia)
BŁONICY,
TĘŻCOWI,
KRZTUŚCOWI
-
podskórnie szczepionką
DTP
POLIOMYELITIS
-
doustnie
szczepionką
żywą poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
druga dawka
Trzy kolejne dawki szczepienia podstawowego
DTP
podawane
są
w
odstępach
sześciotygodniowych.
przełom 6 i 7 miesiąca życia
(po
6
tygodniach
od
poprzedniego szczepienia)
WZW typu B - domięśniowo
U dzieci z przeciwwskazaniami do
szczepienia przeciw krztuścowi można:
POLIOMYELITIS - doustnie
szczepionką
żywą
poliwalentną OPV (1, 2 i 3
typ wirusa) trzecia dawka
a) zastosować szczepionkę DT - według
zaleceń producenta. Wówczas w 2
miesiącu
życia
trzeba
podać
domięśniowo szczepionkę przeciw WZW
typu B, a po 6 tygodniach jednocześnie
zaszczepić
pierwszą
dawką
DT
(podskórnie)
i
pierwszą
dawką
szczepionki POLIO (IPV - podskórnie). Po
następnych 6 tygodniach podać: drugą
dawkę szczepionki DT (podskórnie) i
jednocześnie - drugą dawkę szczepionki
POLIO (OPV - doustnie);
b) rozważyć zastosowanie szczepionki
DTaP (z bezkomórkową komponentną
krztuścową) w cyklu jak DTP.
Patrz
również
-
"Informacje
uzupełniające" - część III PSO
12 miesiąc życia
GRUŹLICY
-
śródskórnie
szczepionką BCG
Szczepienie tylko u dzieci, które w
wyniku pierwszego szczepienia BCG nie
mają blizny bądź mają bliznę o średnicy
mniejszej niż 3 mm.
U dzieci ze styczności z chorym na
gruźlicę
należy
wykonać
próbę
tuberkulinową; należy szczepić dzieci
tuberkulinoujemne w dniu odczytania
próby.
2 rok życia
13-14
miesiąc
życia
ODRZE
-
podskórnie
szczepionką żywą
Szczepienie podstawowe.
Podawane w wywiadzie
przebycie zachorowania na
odrę
nie
jest
przeciwwskazaniem
do
szczepienia;
szczepionkę
należy podać po upływie
dwóch
miesięcy
od
wyzdrowienia.
Zamiast
szczepionki
pojedynczej przeciw odrze
można podać w 13-15
miesiącu życia szczepionkę
potrójną przeciw odrze,
śwince i różyczce zalecaną
w części IIB PSO.
16-18
miesiąc
życia
BŁONICY,
TĘŻCOWI,
KRZTUŚCOWI
-
podskórnie
szczepionką DTP
Czwarta
dawka,
uzupełniająca szczepienie
podstawowe DTP i POLIO.
Dzieci, które w pierwszym
roku życia otrzymały dwie
dawki
DT,
należy
zaszczepić
podskórnie
trzecią dawką DT.
POLIOMYELITIS
-
doustnie
szczepionką żywą
poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
czwarta dawka
Dzieciom
z
przeciwwskazaniami
do
szczepienia
żywą
szczepionką
przeciw
poliomyelitis (OPV) należy
podać
podskórnie
szczepionkę inaktywowaną
(IPV).
okres przedszkolny
6 rok życia
BŁONICY, TĘŻCOWI
-
podskórnie
szczepionką DT
Pierwsza
dawka
przypominająca
POLIOMYELITIS
-
doustnie
szczepionką żywą
poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
7 rok życia
ODRZE
-
podskórnie
szczepionką żywą
Dawka
przypominająca.
Podawane w wywiadzie
przebycie zachorowania na
odrę
nie
jest
przeciwwskazaniem
do
szczepienia;
szczepionkę
należy podać po upływie
dwóch
miesięcy
od
wyzdrowienia.
Zamiast
szczepionki
pojedynczej
przeciw
odrze
można
podać
szczepionkę
potrójną przeciw odrze,
śwince i różyczce zalecaną
w części IIB PSO.
po 6 tygodniach od
szczepienia
przeciw ODRZE
GRUŹLICY
-
śródskórnie
szczepionką BCG
Szczepienie
bez
próby
tuberkulinowej. U dzieci ze
styczności z chorym na
gruźlicę należy wykonać
próbę
tuberkulinową;
należy
szczepić
dzieci
tuberkulinoujemne w dniu
odczytania próby.
szkoła podstawowa
i gimnazjum
11 rok życia
POLIOMYELITIS
-
doustnie
szczepionką żywą
poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
Druga
dawka
przypominająca
12 rok życia
GRUŹLICY
-
śródskórnie
szczepionką BCG
Tylko dzieci z ujemnym
wynikiem
próby
tuberkulinowej Mantoux.
Szczepienie
należy
wykonać w dniu odczytania
próby.
13 rok życia
RÓŻYCZCE
-
podskórnie
Tylko dziewczęta
14 rok życia
WZW typu B -
domięśniowo
3-
krotnie w cyklu 0;
1; 6 miesięcy
Szczepienie należy podać
młodzieży rozpoczynającej
naukę w gimnazjum (I lub
II
klasa).
Nie
należy
szczepić
osób
szczepionych podstawowo
w
ramach
szczepień
zalecanych.
BŁONICY, TĘŻCOWI
-
podskórnie
szczepionką Td
Druga
dawka
przypominająca.
Szczepienie można podać
jednocześnie (tzn. w tym
samym
dniu)
ze
szczepieniem
przeciwko
WZW typu B.
szkoła
ponadpodstawo
wa
18 rok życia
GRUŹLICY
-
śródskórnie
szczepionką
BCG
Tylko osoby z ujemnym
wynikiem
próby
tuberkulinowej
Mantoux.
Szczepienie
należy
wykonać
w
dniu
odczytania próby.
19 rok życia lub
ostatni rok nauki
w szkole
BŁONICY,
TĘŻCOWI
-
podskórnie
szczepionką Td
Trzecia
dawka
przypominająca;
nie
powinna być podana
wcześniej
niż
po
upływie
3
lat
od
ostatniej
dawki
szczepionki DT lub Td.
SZCZEPIENIA OSÓB
NARAŻONYCH W SPOSÓB
SZCZEGÓLNY NA
ZAKAŻENIE
Szczepieni
e przeciw
Osoby podlegające szczepieniu
Uwagi
GRUŹLICY -
śródskórnie
szczepionk
ą BCG
- tuberkulinoujemni studenci akademii medycznych i
uczniowie
policealnych
szkół
medycznych
(w
pierwszym miesiącu nauki) nie zbadani próbami
tuberkulinowymi w ciągu ostatnich 12 miesięcy
Szczepienie
należy
wykonać
w
dniu
odczytania
próby
tuberkulinowej
Mantoux
WZW typu
B
-
domięśnio
wo
- pracownicy wykonujący zawody medyczne o
wysokim ryzyku zakażenia
Szczepienia
podstawowe
wg
schematu:
0; 1; 6 miesięcy
- osoby z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B
i nosicieli HBV (domownicy oraz osoby przebywające
w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i
zakładach zamkniętych);
- uczniowie średnich i policealnych szkół medycznych
oraz studenci akademii medycznych w ciągu
pierwszego roku szkolnego lub akademickiego
Pojedyncze
dawki
przypominające:
BŁONICY - podskórnie
szczepionką
monowalentną (d, D)
lub
skojarzoną
ze
szczepionką przeciw
TĘŻCOWI (Td, DT)
- osoby ze styczności z chorymi na
błonicę,
W szczepieniach
przypominającyc
h należy podać:
- pracownicy służby zdrowia, personel
zatrudniony
w
ośrodkach
dla
uchodźców,
wytypowani
funkcjonariusze
policji,
osoby
zatrudnione
na
przejściach
granicznych
oraz
przy
obsłudze
pasażerów w komunikacji lotniczej,
kolejowej i autobusowej na trasach
międzynarodowych
w
kierunku
wschodnim,
-
osobom
w
wieku do 30 lat -
jedną dawkę d
(Td),
- osoby wyjeżdżające do państw, w
których występują zachorowania na
błonicę,
-
osobom
w
wieku 30 lat i
starszym - jedną
dawkę d (Td), a
po
miesiącu
drugą dawkę d
(Td),
- osoby w wieku 20-29 lat ze
wschodnich
województw
przygranicznych.
-
dzieciom
-
jedną dawkę DT
lub D, zależnie
od wskazań.
TĘŻCOWI
-
podskórnie
szczepionką
zabitą
ze wskazań indywidualnych osoby,
które uległy zranieniu.
Liczba dawek zależna od daty i cyklu
poprzedniego szczepienia;
w
uodpornieniu
czynno-biernym
podaje
się
także
antytoksynę
tężcową.
WŚCIEKLIŹNI
E
-
domięśniowo
szczepionką
zabitą
ze wskazań indywidualnych osoby
podejrzane o zakażenie wirusem
wścieklizny
(pokąsane
przez
zwierzęta
podejrzane
o
wściekliznę, dzikie lub nieznane).
Cykl
szczepień
według
zaleceń
producenta. W przypadku ciężkich
pokąsań należy zastosować swoistą
immunoglobulinę
jednocześnie
z
pierwszą dawką szczepionki.
Szczepienie
w
wytypowanych
punktach szczepień przy szpitalach
zakaźnych
lub
wojewódzkich
stacjach
sanitarno-
epidemiologicznych.
DUROWI
BRZUSZNEM
U
-
podskórnie
szczepionką
Ty lub TyTe
decyzję podejmuje wojewódzki
inspektor sanitarny zależnie od
lokalnej
sytuacji
epidemiologicznej.
Szczepienie
podstawowe
według
schematu
0;
1;
12
miesięcy.
Pojedyncze dawki przypominające: w
odstępach co 3-5 lat.
Zasady przechowywania
szczepionek
Wszystkie szczepionki powinny być
przechowywane w lodówce w temp.
4-10°C..
Zamrożenie tych szczepionek
powoduje pozbawienie ich mocy
antygenowej.
Każda szczepionka ma określony
termin ważności.
Zadania personelu punktu
szczepień
Lekarz, któremu podlega punkt
szczepień, odpowiedzialny jest za
przeprowadzenie szczepień. Do jego
zadań należy: badanie osób przed
szczepieniem, ocena odczynów i
powikłań poszczepiennych, ogólna
ocena pracy punktu szczepień.
Odczyny poszczepienne
Odczyny miejscowe:
zaczerwienienie, obrzęk, naciek,
bolesność w miejscu wstrzyknięcia,
powiększenie okolicznych węzłów
chłonnych, mogą wystąpić jaku
reakcje typu wczesnego, od 2 do 8
godzin po szczepieniu
Odczyny poszczepienne
Największe odczyny występują po
szczepieniach zawierających żywe
drobnoustroje, najmniejsze po
anatoksynach.
Powikłania poszczepienne
spowodowane niewłaściwym
szczepieniem:
reakcje alergiczne, do wstrząsu
anafilaktycznego włącznie, oraz nasilone
odczyny miejscowe i ogólne,
zakażenia bakteryjne w miejscu
szczepienia albo przeniesienie wirusa
zapalenia wątroby typu B lub C.
Powikłania poszczepienne
Powikłania spowodowane patologiczną
reakcją ustroju na szczepie nią
prowadzone prawidłowo:
pokrzywka atopowa,
astma atopowa,
wstrząs anafilaktyczny,
poszczepienne zapalenie mózgu lub
rdzenia .
Powikłania poszczepienne
drgawki lub encefalopatia,
zapalenie mięśnia serca,
zapalenie stawów i kości,
zapalenie rogówki i siatkówki,
skaza krwotoczna,
nefropatie poszczepienne.
Ustawa o
chorobach
zakaźnych
Ustawa o chorobach zakaźnych określa
zasady postępowania w zakresie
zapobiegania i zwalczania chorób
zakaźnych i zakażeń ludzi, a w
szczególności śledzenie sytuacji
epidemiologicznej oraz podejmowanie
działań zapobiegawczych celem
unieszkodliwienia źródła zakażenia i
przecięcia dróg szerzenia
Choroba zakaźna zostaje wywołana
przez drobnoustroje, ich toksyczne
produkty, a także przez pasożyty lub
inne biologiczne czynniki
chorobotwórcze, które ze względu na
charakter i sposób szerzenia się
stanowią zagrożenie dla zdrowia i
życia ludzi
.
Osoby przebywające na
obszarze RP są obowiązane na
zasadach określonych w
ustawie do:
poddawania się badaniom mającym na
celu wykrywanie zakażeń i chorób
zakaźnych
poddawania się obowiązkowym
szczepieniom ochronnym
poddawania się obowiązkowemu leczeniu,
obowiązkowej hospitalizacji, izolacji,
kwarantannie i nadzorowi
epidemiologicznemu,
udzielania wyjaśnień istotnych dla
zapobiegania chorobom zakaźnym
.
W przypadku osoby małoletniej lub
nieposiadającej zdolności do
czynności prawnych
odpowiedzialność za wypełnienie
obowiązków spoczywa na osobie,
która sprawuje nad nią prawną lub
faktyczną opiekę.
Osoby chore na gruźlicę płuc w okresie
prątkowania oraz osoby zakażone
pałeczkami duru brzusznego, durów
rzekomych A, B, C, innymi pałeczkami z
rodzaju Salmonella i Shigella nie mogą
wykonywać prac, przy wykonywaniu
których istnieje możliwość
przeniesienia zakażenia na inne osoby.
Ustawa o chorobach zakaźnych
dotyczy:
-zapobiegania chorobom zakaźnym i
zakażeniom
- postępowania w przypadku
podejrzenia lub rozpoznania choroby
zakaźnej lub zakażenia oraz w
przypadku stwierdzenia zgonu z
powodu choroby zakaźnej
-zasad postępowania w razie stanu
zagrożenia epidemicznego i epidemii.
Ustawa o chorobach zakaźnych
zawiera również wykaz chorób
zakaźnych i zakażeń oraz wykaz
biologicznych czynników
chorobotwórczości
