Szczepienia
ochronne (obowiązkowe), jak i szczepienia zalecane (nieobowiązkowe),
oparte są na poznanych mechanizmach przeciwzakaźnej odporności
organizmu człowieka. Najnowsze badania immunologiczne nie zmieniły
zasad stosowania szczepionek lub ściślej — antygenów
powodujących syntezę swoistych przeciwciał i wzmacniających
odporność komórkową.
Szczepienie
ochronne polega na sztucznym wprowadzeniu określonych antygenów w
postaci szczepionki do organizmu, w celu uodpornienia go na naturalne
zakażenie drobnoustrojem chorobotwórczym lub niekiedy — kilkoma
drobnoustrojami.
Szczepionki
wprowadzane są najczęściej do organizmu drogą pozajelitową
(zastrzyk), rzadziej podawane są doustnie, jak np. przeciw
poliomyelitis, jeszcze rzadziej — metodą rozpylania donosowego
Zależnie
od sposobu przygotowania antygenu:
żywe
(naturalne szczepy, rzadko stosowane),
żywe
— atenuowane, niepatogenne, np. BCG, poliowirusy szczepionkowe,
kombinowane,
zawierające anatoksyny i zabite komórki, np. DiTePer.
Podział
szczepień ochronnych
Szczepienia
obowiązkowe( według obowiązującego kalendarza szczepień)
Szczepienia
zalecane przez Głównego Inspektora Sanitarnego, np. dla
wyjeżdżających za granicę.
Podział
szczepień ochronnych
Szczepienia
nieobowiązkowe:
ze wskazań
lekarskich, np. przeciw wirusowi opryszczki,
na
życzenie zainteresowanych, np. przeciw grypie u personelu medyczni
Kalendarz
szczepień
O
rodzaju i zasięgu szczepień decydują wyniki analizy sytuacji
epidemiologicznej w kraju, spostrzegane sezonowe lub lokalne zwyżki
zapadalności, przewidywane narażenie określonych grup osób na
zakażenie, a także realna możliwość przywleczenia niektórych
(wysoko zakaźnych) chorób do kraju
Kalendarz
szczepień
Po
analizie wszystkich parametrów, Główny Inspektor Sanitarny ustala
(na każdy rok) program szczepień, zwany v kalendarzem szczepień
obowiązkowych. Podana jest w nim ilość, kolejność i jakość
szczepień. Za uchylanie się lub niepoddawanie przez rodziców
dzieci tym szczepieniom, mogą oni ponieść kary administracyjne.
Kalendarz
szczepień
Poza
kalendarzem szczepień, o wprowadzeniu niektórych szczepień
lokalnych, np przeciw durowi brzusznemu, przeciw tężcowi, przeciw
hepadnawirusowi nr l, mogą decydować wojewódzcy inspektorzy
sanitarni.
Kalendarz
szczepień
W
razie sytuacji nadzwyczajnych, jak powódź, pojawienie się nowej
odmiany zarazka, obowiązek poddania się szczepieniom może być
rozszerzony na całą lub określoną część populacji, która
znajduje się w strefie zagrożenia epidemicznego.
Organizacja
szczepień
Na
terenie kraju obrotem szczepionek zajmują się wojewódzkie stacje
sanitarno-epidemiologiczne (zamówienie, odbiór, transport,
przechowywanie i rozprowadzanie). Ze stacji wojewódzkich
szczepionki są pobierane przez stacje terenowe, k lorę
rozprowadzają je do punktów szczepień.
W
Polsce szczepienia obowiązkowe są bezpłatne.
Organizacja
szczepień
Szczepienia
realizowane są w zakładach opieki zdrowotnej oraz zakładach
nauczania i wychowania. Wyznaczeni pracownicy odpowiedzialni są za
wezwanie we właściwych terminach oraz szczepienie odpowiednich
osób (dzieci) i po uprzednim wykluczeniu przeciwwskazań na
podstawie badania lekarskiego.
Organizacja
szczepień
W
placówkach tych powinno być osobne pomieszczenie, zwane punktem
szczepień, gdzie zależnie od przewidywanej liczby szczepionych
pracuje jedna lub kilka pielęgniarek przeszkolonych w zakresie
wszystkich rodzajów szczepień. Punkt jest czynny tylko podczas
pracy lekarza (konieczne badanie lekarskie przed szczepieniem).
Organizacja
szczepień
Niektóre
szczepienia wykonywane są poza punktem szczepień, np. szczepi enia
BCG wykonywane są na oddziałach położniczo-noworodkowych,
szczepienia i doszczepienia przeciwko tężcowi wykonywane są w
poradniach chirurgicznych, chirurgicznych izbach przyjęć,
ambulatoriach
chirurgicznych pogotowia ratunkowego.
Organizacja
szczepień
Przeciwko
żółtej gorączce prowadzone są szczepienia w wojewódzkich
stacjach sanitarno-epidemiologicznych w Warszawie i Katowicach oraz
w stacji w Gdyni i w portowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych
w Gdańsku, Świnoujściu i Szczecinie.
Organizacja
szczepień
W
razie konieczności punkty szczepień można organizować w
zakładach pracy, w szkołach, w domach prywatnych oraz w
specjalnych samochodach, jako tzw. ruchome punkty szczepień.
Program
Szczepień Ochronnych (PSO) składa się z następujących części:
Kalendarz
szczepień
Szczepienia
dzieci i młodzieży według wieku
Szczepienia osób narażonych
w sposób szczególny na zakażenie
Szczepienia zalecane
Finansowane
ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia
Nie
finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra
Zdrowia
KALENDARZ
SZCZEPIEŃ (część
A i B)
I.
B. SZCZEPIENIA OSÓB NARAŻONYCH W SPOSÓB SZCZEGÓLNY NA ZAKAŻENIE
Organizacja
szczepień
Przeprowadzanie
szczepień dzieci w wieku szkolnym na jesieni, tj. u
rozpoczynających naukę jest uzasadnione względami merytorycznymi:
wyprzedza
sezonową zwyżkę zachorowań (styczeń - maj następnego roku
kalendarzowego),
chroni
dzieci w nowym środowisku przed zakażeniami kontaktowymi,
dopiero
na jesieni większość dzieci urodzonych w tym samym roku osiąga
wiek wskazany w programie szczepień ochronnych.
ODSTĘPY
MIĘDZY SZCZEPIENIAMI
Zasady
przechowywania szczepionek
Wszystkie
szczepionki powinny być przechowywane w lodówce w temp. 4-10°C.
Wyższa temperatura niekorzystnie wpływa na aktywność niektórych
szczepionek zabitych i anatoksycznych.
Zamrożenie
tych szczepionek powoduje pozbawienie ich mocy antygenowej i
powoduje jej skłaczenie.
Każda
szczepionka ma określony termin ważności, który powinnien być
ściśle kontrolowany
Sprzęt
i zestawy szczepień
W
punkcie szczepień powinny być oddzielne zestawy do każdego
rodzaju wykonywanych szczepień: np. zestaw do szczepienia
Di-Te-Per, itd. Podczas szczepienia dzieci powinien być zawsze
przygotowany zestaw przeciwwstrząsowy.
Zadania
personelu punktu szczepień
Lekarz, któremu podlega
punkt szczepień,
odpowiedzialny jest za przeprowadzenie szczepień. Do jego zadań
należy: badanie osób przed szczepieniem, ocena odczynów i
powikłań poszczepiennych, ogólna ocena pracy punktu szczepień.
Zadania
personelu punktu szczepień
Pielęgniarka
pracująca w punkcie szczepień odpowiedzialna jest za: terminowe
wzywanie dzieci do punktu szczepień, wykonanie zabiegów,
prowadzenie dokumentacji, zaopatrzenie punktu w sprzęt i
szczepionki, dbałość o prawidłowe przechowywanie szczepionek
oraz sprzętu jednorazowego użytku do wykonywania szczepień.
Dokumentacja
szczepień
Każda
placówka prowadząca szczepienia powinna posiadać materiały na
temat szczepień, jak: aktualny kalendarz szczepień ochronnych,
instrukcje i bieżące zalecenia dotyczące szczepień.
Każdy
wykonywany zabieg odnotowuje się w dwu dokumentach: indywidualnym
szczepionego dziecka i własnej dokumentacji placówki szczepiącej.
Jedynym
obowiązującym dokumentem indywidualnym jest Książeczka Zdrowia
Dziecka, przeznaczona dla wszystkich dzieci od urodzenia do
ukończenia 18 roku życia
Najczęstsze
powikłania szczepień
W
organizacji szczepień:
nieodpowiednie
planowanie szczepień i brak współpracy pomiędzy jednostkami
służby zdrowia odpowiedzialnymi za ich realizację,
brak
zrozumienia celowości szczepień u osób szczepionych,
nieprzestrzeganie
kalendarza szczepień przez pracowników służby zdrów i, i
nieprawidłowy
układ kartotek i nieczytelne wpisy w kartach szczepień o wykonaniu
szczepień:
Najczęstsze
powikłania szczepień
nieprawidłowe
przechowywanie szczepionki i nieprzestrzeganie terminów ważności,
niewłaściwe
dawkowanie szczepionki,
nieużywanie
sprzętu jednorazowego użytku,
brak
badań lekarskich przed szczepieniem,
nieprzestrzeganie
przeciwwskazań do szczepień,
nieprawidłowa
droga podania szczepionki.
Odczyny
poszczepienne
Odczyny
miejscowe: zaczerwienienie, obrzęk, naciek, bolesność w miejscu
wstrzyknięcia, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, mogą
wystąpić jaku reakcje typu wczesnego, od 2 do 8 godzin
po szczepieniu
Odczyny
poszczepienne
Największe
odczyny występują po szczepieniach zawierających żywe
drobnoustroje, najmniejsze po anatoksynach. Przyczyną pojawienia
się odczynu może być namnażanie się drobnoustrojów w miejscu
podania lub uczulenie na białko i składniki szczepionki.
Odczyny
poszczepienne
Odczyny
ogólne występują rzadziej niż miejscowe, polegają na niewielkim
wzroście temperatury lub wysokiej gorączce, złym samopoczuciu,
bólach głowy i mięśni; może objawiać się świąd, obrzęk
powiek, wysypki uczuleniowe, poroń i objawy chorobowe. .
Powikłania
poszczepienne
spowodowane
niewłaściwym szczepieniem:
reakcje
alergiczne, do wstrząsu anafilaktycznego włącznie, oraz nasilone
odczyny miejscowe i ogólne,
zakażenia
bakteryjne w miejscu szczepienia albo przeniesienie wirusa zapalenia
wątroby typu B lub C.
Powikłania
poszczepienne
Powikłania
spowodowane patologiczną reakcją ustroju na szczepie nią
prowadzone prawidłowo:
pokrzywka atopowa,
astma atopowa,
wstrząs
anafilaktyczny,
poszczepienne zapalenie mózgu
lub rdzenia .
Powikłania
poszczepienne
drgawki lub encefalopatia,
zapalenie
mięśnia serca,
zapalenie
stawów i kości,
zapalenie rogówki i
siatkówki,
skaza krwotoczna,
nefropatie poszczepienne.
Należy
zaznaczyć, że wyżej wymienione powikłania należą do zjawisk
niezwykle rzadkich. Jednak ze względu na zmienność osobniczą
pacjentów, lekarz powinien być świadomy możliwości ich
wystąpienia w przypadkach indywidualnych
Ze
wszystkich czynności profilaktycznych najlepiej zdały egzamin
szczepienia ochronne. Są one najpewniejszym, najtańszym, i
najłatwiejszym sposobem ochrony populacji ludzkiej przed
niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi. Dobrym przykładem jest
wykorzenienie ospy prawdziwej i znaczne zmniejszenie zagrożenia
innymi chorobami
Szczepienia
jako narzędzie eradykacji lub eliminacji chorób
Termin
„eliminacja choroby" odnosi się do sytuacji, kiedy notuje
się wyłącznie pojedyncze, sporadyczne zachorowania lub zakażenia
bezobjawowe, między którymi nie można prześledzić łańcucha
zakażeń: choroba nie występuje w postaci epidemii, a nawet
endemii.
Szczepienia
jako narzędzie eradykacji lub eliminacji chorób
Termin „eradykacja
choroby", czyli „wykorzenienie",
odnosi się do sytuacji, kiedy nastąpiła całkowita likwidacja
zachorowań i nie stwierdza się zarazka w materiale od ludzi i w
środowisku.
Dlaczego
szczepienia?
W
1784 roku Edward Jenner wprowadził szczepionkę skutecznie
chroniącą przed ospą prawdziwą. Była to pierwsza na świecie
szczepionka, która z pewnymi modyfikacjami stosowana była aż do
1980 roku, a jej wysoka skuteczność, doprowadziła do pełnej
likwidacji ospy prawdziwej na
całym świecie
w roku 1980.
Eradykacja-
czy na pewno?
Było
to pierwsze w historii świata całkowite zlikwidowanie -
wykorzenienie (ang. eradication) choroby zakaźnej człowieka. Wirus
pozostał jedynie w kilku laboratoriach badawczych.
W
ostatnich latach pojawiła się groźba że został użyty do
produkcji broni biologicznej i w związku z tym ponownie pojawiła
się groźba nieistniejącej od 23 lat choroby.