SZCZEPIENIA

OCHRONNE

Szerzenie się choroby zakaźnej

Szerzenie się choroby zakaźnej

uzależnione jest od trzech

uzależnione jest od trzech

elementów:

elementów:

•

Źródła zakażenia

Źródła zakażenia

•

Dróg i mechanizmów szerzenia się

Dróg i mechanizmów szerzenia się

zakażenia

zakażenia

•

Populacji wrażliwej na zakażenie

Populacji wrażliwej na zakażenie

Zapobieganie i zwalczanie chorób

Zapobieganie i zwalczanie chorób

zakaźnych polega na wyeliminowaniu

zakaźnych polega na wyeliminowaniu

przynajmniej jednego z w/w

przynajmniej jednego z w/w

elementów. Polega więc na:

elementów. Polega więc na:

•

Unieczynnieniu źródła zakażenia

Unieczynnieniu źródła zakażenia

i/lub

i/lub

•

Przecięciu dróg szerzenia się

Przecięciu dróg szerzenia się

zakażeń i/lub

zakażeń i/lub

•

Uodpornieniu osób wrażliwych na

Uodpornieniu osób wrażliwych na

zakażenie

zakażenie

Odporność przeciwzakaźna

Odporność przeciwzakaźna



Podstawowym zadaniem układu

Podstawowym zadaniem układu

odpornościowego w zakresie

odpornościowego w zakresie

ochrony przed zakażeniem

ochrony przed zakażeniem

drobnoustrojami patogennymi jest

drobnoustrojami patogennymi jest

zapewnienie szybkiej i skutecznej

zapewnienie szybkiej i skutecznej

reakcji obronnej.

reakcji obronnej.



Odporność obejmuje dwie grupy

Odporność obejmuje dwie grupy

mechanizmów: odporność

mechanizmów: odporność

nieswoistą (wrodzoną) oraz

nieswoistą (wrodzoną) oraz

odporność swoistą (nabytą)

odporność swoistą (nabytą)

Odporność wrodzona

Odporność wrodzona

Obejmuje mechanizmy nieswoiste:

Obejmuje mechanizmy nieswoiste:

naturalne bariery anatomiczne (skóra,

naturalne bariery anatomiczne (skóra,

błony śluzowe, skład płynów

błony śluzowe, skład płynów

ustrojowych) i mechanizmy funkcjonalne

ustrojowych) i mechanizmy funkcjonalne

(perystaltyka jelit, działanie rzęsek dróg

(perystaltyka jelit, działanie rzęsek dróg

oddechowych), nieswoiste działanie

oddechowych), nieswoiste działanie

komórek immunokompetentnych i ich

komórek immunokompetentnych i ich

produktów (granulocyty, makrofagi,

produktów (granulocyty, makrofagi,

fibroblasty, interferony, cytokiny) oraz

fibroblasty, interferony, cytokiny) oraz

układów białek aktywnych (układ

układów białek aktywnych (układ

dopełniacza, lizozym, laktoferyna).

dopełniacza, lizozym, laktoferyna).

Odporność nabyta

Odporność nabyta

Procesy immunologiczne prowadzące do

Procesy immunologiczne prowadzące do

powstania odporności nabytej nazywane są

powstania odporności nabytej nazywane są

uodpornieniem. Uodpornienie obejmuje

uodpornieniem. Uodpornienie obejmuje

wykształcenie skutecznych mechanizmów

wykształcenie skutecznych mechanizmów

ochrony organizmu przed zakażeniem oraz

ochrony organizmu przed zakażeniem oraz

utrwalenie informacji w postaci pamięci

utrwalenie informacji w postaci pamięci

immunologicznej. Odporność nabyta

immunologicznej. Odporność nabyta

obejmuje przede wszystkim mechanizmy

obejmuje przede wszystkim mechanizmy

swoiste, eliminujące antygeny

swoiste, eliminujące antygeny

charakterystyczne dla poszczególnych

charakterystyczne dla poszczególnych

gatunków drobnoustrojów. Do

gatunków drobnoustrojów. Do

najistotniejszych elementów odporności

najistotniejszych elementów odporności

swoistej należą limfocyty B i T.

swoistej należą limfocyty B i T.

Odporność swoista

Odporność swoista

Odporność swoista może powstać jako

Odporność swoista może powstać jako

proces pierwotny lub wtórny. Pierwotna

proces pierwotny lub wtórny. Pierwotna

odpowiedź immunologiczna obejmuje

odpowiedź immunologiczna obejmuje

procesy związane z pobudzeniem

procesy związane z pobudzeniem

układu odpornościowego, który nie

układu odpornościowego, który nie

miał wcześniej kontaktu z konkretnym

miał wcześniej kontaktu z konkretnym

antygenem. Wtórna odpowiedź

antygenem. Wtórna odpowiedź

immunologiczna przebiega natomiast z

immunologiczna przebiega natomiast z

udziałem komórek posiadających

udziałem komórek posiadających

wcześniej zgromadzoną informację o

wcześniej zgromadzoną informację o

antygenie wnikającym do organizmu.

antygenie wnikającym do organizmu.

Uodpornienie naturalne

Uodpornienie naturalne

Mechanizmy uodpornienia

Mechanizmy uodpornienia

naturalnego obejmują dwie główne

naturalnego obejmują dwie główne

grupy procesów:

grupy procesów:

-

Uodpornienie czynne – rozwijające

Uodpornienie czynne – rozwijające

się w wyniku zakażenia

się w wyniku zakażenia

-

Uodpornienie bierne – rozwijające

Uodpornienie bierne – rozwijające

się w wyniku przekazania drogą

się w wyniku przekazania drogą

przezłożyskową lub podczas

przezłożyskową lub podczas

karmienia piersią

karmienia piersią

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie sztuczne



Oznacza działania mające na celu

Oznacza działania mające na celu

wytworzenie odporności przez

wytworzenie odporności przez

organizm w wyniku procesów

organizm w wyniku procesów

wynikających z interwencji medycznej

wynikających z interwencji medycznej

o charakterze profilaktycznym lub

o charakterze profilaktycznym lub

leczniczym.

leczniczym.



Może rozwinąć się w wyniku reakcji na

Może rozwinąć się w wyniku reakcji na

podany antygen lub w wyniku podania

podany antygen lub w wyniku podania

bezpośrednio do organizmu przeciwciał

bezpośrednio do organizmu przeciwciał

lub aktywowanych komórek

lub aktywowanych komórek

odpornościowych.

odpornościowych.

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie sztuczne



Uodpornienie czynne – szczepienie, które

Uodpornienie czynne – szczepienie, które

polega na wprowadzeniu do organizmu

polega na wprowadzeniu do organizmu

antygenów patogennych drobnoustrojów

antygenów patogennych drobnoustrojów

zmodyfikowanych w ten sposób, że

zmodyfikowanych w ten sposób, że

pozbawione są one w znacznym stopniu

pozbawione są one w znacznym stopniu

właściwości chorobotwórczych lub mają

właściwości chorobotwórczych lub mają

te właściwości znacznie osłabione lub

te właściwości znacznie osłabione lub

zmienione. Uodpornienie czynne

zmienione. Uodpornienie czynne

wytwarza się po kilku tygodniach od

wytwarza się po kilku tygodniach od

zaszczepienia. Odporność utrzymuje się

zaszczepienia. Odporność utrzymuje się

długi czas, najczęściej kilka lat.

długi czas, najczęściej kilka lat.

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie sztuczne

Idealna szczepionka zawiera antygen,

Idealna szczepionka zawiera antygen,

który po podaniu indukuje trwałą i

który po podaniu indukuje trwałą i

swoistą odporność u wszystkich

swoistą odporność u wszystkich

zaszczepionych bez istotnych działań

zaszczepionych bez istotnych działań

niepożądanych. Skuteczna szczepionka

niepożądanych. Skuteczna szczepionka

pobudza przede wszystkim odpowiedź

pobudza przede wszystkim odpowiedź

humoralną – w przypadku patogenów

humoralną – w przypadku patogenów

zewnątrzkomórkowych i toksyn oraz

zewnątrzkomórkowych i toksyn oraz

odpowiedź komórkową – w przypadku

odpowiedź komórkową – w przypadku

drobnoustrojów

drobnoustrojów

wewnątrzkomórkowych.

wewnątrzkomórkowych.

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie czynne obejmuje

Uodpornienie czynne obejmuje

podanie szczepionki w określonym

podanie szczepionki w określonym

schemacie. Najczęściej cykl

schemacie. Najczęściej cykl

podstawowy obejmuje uodpornienie

podstawowy obejmuje uodpornienie

pierwotne (zwykle 1-3 dawki),

pierwotne (zwykle 1-3 dawki),

uzupełniające (zwykle 1 dawka w

uzupełniające (zwykle 1 dawka w

odstępie kilku lub kilkunastu

odstępie kilku lub kilkunastu

miesięcy) oraz przypominające

miesięcy) oraz przypominające

(zwykle 1 dawka powtarzana co

(zwykle 1 dawka powtarzana co

kilka lat).

kilka lat).

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek

Szczepionki można podzielić na grupy w

Szczepionki można podzielić na grupy w

zależności od:

zależności od:

-

formy antygenu (żywe – zabite)

formy antygenu (żywe – zabite)

-

rodzaju antygenów (bakteryjne –

rodzaju antygenów (bakteryjne –

wirusowe)

wirusowe)

-

zakresu działania uodparniajacego

zakresu działania uodparniajacego

(swoiste – nieswoiste)

(swoiste – nieswoiste)

-

pochodzenia antygenu (autoszczepionki –

pochodzenia antygenu (autoszczepionki –

heteroszczepionki)

heteroszczepionki)

-

postaci szczepionki (płynne –

postaci szczepionki (płynne –

liofilizowane)

liofilizowane)

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Żywe szczepionki są przygotowywane z

Żywe szczepionki są przygotowywane z

żywych drobnoustrojów, których

żywych drobnoustrojów, których

właściwości chorobotwórcze osłabiono

właściwości chorobotwórcze osłabiono

za pomocą odpowiednich zabiegów –

za pomocą odpowiednich zabiegów –

pasaży na systemach hodowli

pasaży na systemach hodowli

komórkowych lub na zwierzętach

komórkowych lub na zwierzętach

(atenuacja)

(atenuacja)

Atenuacja powoduje zniesienie wirulencji

Atenuacja powoduje zniesienie wirulencji

drobnoustrojów – nie mogą one

drobnoustrojów – nie mogą one

infekować docelowych komórek

infekować docelowych komórek

gospodarza, lecz zachowują

gospodarza, lecz zachowują

immunogenność – mogą aktywować

immunogenność – mogą aktywować

limfocyty T i B.

limfocyty T i B.

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek

•

Zabite szczepionki są przygotowywane z

Zabite szczepionki są przygotowywane z

drobnoustrojów zabitych środkami

drobnoustrojów zabitych środkami

fizycznymi lub chemicznymi

fizycznymi lub chemicznymi

(inaktywacja). Mogą one składać się z

(inaktywacja). Mogą one składać się z

całych drobnoustrojów (np.

całych drobnoustrojów (np.

pełnokomórkowy składnik krztuśca w

pełnokomórkowy składnik krztuśca w

szczepionce DTP) lub z izolowanych z

szczepionce DTP) lub z izolowanych z

nich frakcji (np. izolowane i oczyszczone

nich frakcji (np. izolowane i oczyszczone

antygeny w bezkomórkowej szczepionce

antygeny w bezkomórkowej szczepionce

krztuścowej). Niekiedy izolowany

krztuścowej). Niekiedy izolowany

składnik drobnoustroju zwiększa swą

składnik drobnoustroju zwiększa swą

immunogenność po skojarzeniu go z

immunogenność po skojarzeniu go z

białkiem nośnika.

białkiem nośnika.

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Szczepionki zawierające produkty

Szczepionki zawierające produkty

metabolizmu komórek bakteryjnych –

metabolizmu komórek bakteryjnych –

szczepionki zawierające przetworzone

szczepionki zawierające przetworzone

metabolity noszą nazwę toksoidów

metabolity noszą nazwę toksoidów

(dawniej anatoksyn). Do przygotowania

(dawniej anatoksyn). Do przygotowania

takich preparatów stosuje się silnie

takich preparatów stosuje się silnie

toksynogenne szczepy bakteryjne.

toksynogenne szczepy bakteryjne.

Szczepionki w formie toksoidu mają

Szczepionki w formie toksoidu mają

dobre właściwości immunogenne i

dobre właściwości immunogenne i

wzbudzają długotrwałą odporność.

wzbudzają długotrwałą odporność.

Przykładem tego typu szczepionki jest

Przykładem tego typu szczepionki jest

toksoid tężcowy i błoniczy.

toksoid tężcowy i błoniczy.

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Szczepionki podjednostkowe – zawierają

Szczepionki podjednostkowe – zawierają

rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty. Do

rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty. Do

tego rodzaju preparatów należą szczepionki

tego rodzaju preparatów należą szczepionki

przeciwko Haemophilus influenzae typu b.

przeciwko Haemophilus influenzae typu b.



Szczepionki rekombinowane otrzymane

Szczepionki rekombinowane otrzymane

metodami inżynierii genetycznej – ich

metodami inżynierii genetycznej – ich

wytwarzanie polega na izolacji z

wytwarzanie polega na izolacji z

drobnoustroju fragmentu jego genomu

drobnoustroju fragmentu jego genomu

kodującego białko stanowiące antygen, który

kodującego białko stanowiące antygen, który

wzbudza odpowiedź odpornościową.

wzbudza odpowiedź odpornościową.

Odpowiednia sekwencja genomu zostaje

Odpowiednia sekwencja genomu zostaje

następnie wbudowana do komórek ssaków lub

następnie wbudowana do komórek ssaków lub

drożdży. Rekombinowane komórki zaczynają

drożdży. Rekombinowane komórki zaczynają

produkcję nowego białka, które po izolacji i

produkcję nowego białka, które po izolacji i

oczyszczeniu jest antygenem szczepionkowym

oczyszczeniu jest antygenem szczepionkowym

(szczepionki przeciwko wzw typu B)

(szczepionki przeciwko wzw typu B)

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Szczepionki polisacharydowe – liczne

Szczepionki polisacharydowe – liczne

bakterie posiadają zewnętrzną

bakterie posiadają zewnętrzną

polisacharydową otoczkę, a

polisacharydową otoczkę, a

przeciwciała wytworzone w

przeciwciała wytworzone w

odpowiedzi na polisacharydy otoczki

odpowiedzi na polisacharydy otoczki

spełniają rolę ochronną przed

spełniają rolę ochronną przed

zakażeniem. Obserwacje te zostały

zakażeniem. Obserwacje te zostały

wykorzystane do produkcji

wykorzystane do produkcji

szczepionek zawierających

szczepionek zawierających

polisacharydy otoczkowe jako

polisacharydy otoczkowe jako

antygeny szczepionkowe.

antygeny szczepionkowe.

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Szczepionki płynne – produkowane są

Szczepionki płynne – produkowane są

w postaci gotowej do użycia.

w postaci gotowej do użycia.



Szczepionki liofilizowane –

Szczepionki liofilizowane –

produkowane są w postaci proszku,

produkowane są w postaci proszku,

który przed szczepieniem należy

który przed szczepieniem należy

rozpuścić w rozpuszczalniku. W

rozpuścić w rozpuszczalniku. W

porównaniu ze szczepionkami płynnymi

porównaniu ze szczepionkami płynnymi

szczepionki liofilizowane

szczepionki liofilizowane

charakteryzują się większą

charakteryzują się większą

stabilnością, są mniej wrażliwe na

stabilnością, są mniej wrażliwe na

wahania temperatury.

wahania temperatury.

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Szczepionki monowalentne (pojedyncze,

Szczepionki monowalentne (pojedyncze,

jednoważne) – są to szczepionki

jednoważne) – są to szczepionki

zawierające jeden rodzaj drobnoustroju

zawierające jeden rodzaj drobnoustroju

lub antygeny pochodzące z

lub antygeny pochodzące z

drobnoustroju jednego rodzaju, jeżeli

drobnoustroju jednego rodzaju, jeżeli

drobnoustrój ten nie dzieli się na typy.

drobnoustrój ten nie dzieli się na typy.



Szczepionki poliwalentne (wieloważne) –

Szczepionki poliwalentne (wieloważne) –

preparaty zawierają wszystkie lub kilka

preparaty zawierają wszystkie lub kilka

typów tego samego drobnoustroju lub

typów tego samego drobnoustroju lub

antygenów pochodzących z kilku typów

antygenów pochodzących z kilku typów

tego drobnoustroju.

tego drobnoustroju.

Rodzaje szczepionek

Rodzaje szczepionek



Szczepionki skojarzone – zawierają

Szczepionki skojarzone – zawierają

drobnoustroje lub antygeny

drobnoustroje lub antygeny

pochodzące z różnych

pochodzące z różnych

drobnoustrojów, które uodparniają

drobnoustrojów, które uodparniają

przeciwko kilku chorobom

przeciwko kilku chorobom

jednocześnie. Przykładami takich

jednocześnie. Przykładami takich

szczepionek są szczepionka DTP

szczepionek są szczepionka DTP

(błonica, tężec, krztusiec), MMR

(błonica, tężec, krztusiec), MMR

(odra, świnka, różyczka).

(odra, świnka, różyczka).

Zalety szczepionek

skojarzonych:



uodpornienie przeciw wielu chorobom

zakaźnym podczas małej liczby iniekcji



lepsza akceptacja szczepień przez

rodziców i dzieci



mniejsze ryzyko błędów



mniejsze i rzadsze NOP (mniej

adsorbentów, konserwantów)



oszczędność czasu personelu medycznego



większa skuteczność programu szczepień



niezbędne przy realizacji indywidualnego

kalendarza szczepień

Szczepionki skojarzone

Skład antygenowy

szczepionki skojarzonej

Nazwa handlowa

szczepionki

Producent

Uwagi

DTPw

DTP

BK

DTPw IPV

TETRACOQ

Av. P.

DTPw HB

TRITANRIX

GSK

DTPw IPV Hib

PENTRACT Hib

Av. P.

DTPw Hib

TETRACT Hib

Av. P.

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny

DTPw

DTPa

INFANRIX – DTP-a

GSK

DTPa

DTaP

SSI

DTPa

TRIPACEL

GSK

DTPa IPV

DTaP IPV

GSK

DTPa HB

INFANRIX Hep B

GSK

DTPa Hib

INFANRIX Hib

GSK

DTPa Hib IPV

INFANRIX IPV Hib

GSK

DTPa IPV HBV

INFANRIX penta

GSK

DTPa IPV HB Hib

INFANRIX hexa

GSK

DTPa IPV HB Hib

HEXAVAC

Av. P

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny

DTPa

DT

DT

BK

Td

Td

BK

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny T,

D, lub d

Szczepionki skojarzone

Skład antygenowy

szczepionki skojarzonej

Nazwa handlowa

szczepionki

Producent

Uwagi

MMR

MMR II

MSD

MMR

PRIORIX

GSK

MMR

TRIMOVAX

Av. P.

Skojarzone szczepionki

zawierające antygeny odry,

świnki, różyczki

HA HB

TWINRIX ADULT

GSK

HA HB

TWINRIX JUNIOR

GSK

Hib HB

PROCOMVAX

MSD

Skojarzone szczepionki

zawierające różne antygeny

Nazwy antygenów:



D – błonica (dla dzieci)



d – błonica (dla dorosłych)



T – tężec



P – krztusiec

w - komponenta

pełnokomórkowa

a - komponenta acelularna



IPV – inaktywowana

szczepionka przeciwko polio



Hib – Haemophilus influenzae

typ b



HA – wzw A



HB – wzw B



M – odra (measles)



M –świnka (mumps)



R – różyczka

Nazwy producentów:



BK – Biomed Kraków



GSK – GalaxoSmithKline



Av. P. Aventis Pasteur



MSD – Merck Sharp and

Dhome



SSI – Serum Statens

Institute

Skład szczepionek

Skład szczepionek



Oprócz immunogenu w skład

Oprócz immunogenu w skład

szczepionek wchodzą również

szczepionek wchodzą również

substancje zapewniające stabilność

substancje zapewniające stabilność

preparatu, zwiększające jego

preparatu, zwiększające jego

immunogenność oraz chroniące

immunogenność oraz chroniące

przed zanieczyszczeniem

przed zanieczyszczeniem

drobnoustrojami:

drobnoustrojami:

-

Substancje pomocnicze

Substancje pomocnicze

-

Adiuwanty

Adiuwanty

-

Środki konserwujące

Środki konserwujące

Skład szczepionek

Skład szczepionek



Substancje pomocnicze – ich użycie

Substancje pomocnicze – ich użycie

ma na celu zapobieganie wpływom

ma na celu zapobieganie wpływom

zbyt niskiej lub wysokiej temperatury

zbyt niskiej lub wysokiej temperatury

na preparat lub adhezji antygenu do

na preparat lub adhezji antygenu do

ścianek fiolki. W szczepionkach

ścianek fiolki. W szczepionkach

stosowane są trzy grupy substancji

stosowane są trzy grupy substancji

stabilizujących: cukry (laktoza,

stabilizujących: cukry (laktoza,

sacharoza), aminokwasy (glicyna,

sacharoza), aminokwasy (glicyna,

kwas glutaminowy), białka (żelatyna,

kwas glutaminowy), białka (żelatyna,

ludzka albumina).

ludzka albumina).

Skład szczepionek

Skład szczepionek



Adiuwanty – mają na celu przyspieszenie

Adiuwanty – mają na celu przyspieszenie

i zwiększenie dynamiki odpowiedzi

i zwiększenie dynamiki odpowiedzi

immunologicznej. Obecnie jako

immunologicznej. Obecnie jako

adiuwanty stosowane są: wodorotlenek

adiuwanty stosowane są: wodorotlenek

glinu, siarczan glinu, fosforan glinu,

glinu, siarczan glinu, fosforan glinu,

fosforan wapnia. Adiuwanty aktywują

fosforan wapnia. Adiuwanty aktywują

komórki prezentujące antygen,

komórki prezentujące antygen,

zwłaszcza komórki dendryczne i

zwłaszcza komórki dendryczne i

makrofagi tkankowe, zwiększając w ten

makrofagi tkankowe, zwiększając w ten

sposób ich zdolność do prezentacji

sposób ich zdolność do prezentacji

antygenu limfocytom T.

antygenu limfocytom T.

Skład szczepionek

Skład szczepionek



Środki konserwujące – substancje

Środki konserwujące – substancje

posiadające zdolność zabijania

posiadające zdolność zabijania

drobnoustrojów lub zapobiegające

drobnoustrojów lub zapobiegające

ich namnażaniu. Najczęściej

ich namnażaniu. Najczęściej

stosowany jest tiomersal. Inne to

stosowany jest tiomersal. Inne to

fenol, 2-fenoksyetanol.

fenol, 2-fenoksyetanol.

Kolejność wprowadzania

Kolejność wprowadzania

szczepionek

szczepionek



Ospa prawdziwa – 1796

Ospa prawdziwa – 1796



Wąglik - 1881

Wąglik - 1881



Wścieklizna – 1885

Wścieklizna – 1885



Dżuma - 1895

Dżuma - 1895



Cholera – 1896

Cholera – 1896



Dur brzuszny – 1896

Dur brzuszny – 1896



Gruźlica (BCG) - 1921

Gruźlica (BCG) - 1921



Błonica – 1923

Błonica – 1923



Krztusiec – 1926

Krztusiec – 1926



Tężec – 1927

Tężec – 1927



Grypa – 1941

Grypa – 1941



Polio IPV- 1954, OPV - 1959

Polio IPV- 1954, OPV - 1959



Odra – 1959

Odra – 1959



Świnka - 1967

Świnka - 1967



MMR – 1971

MMR – 1971



Wzw typu B – 1981

Wzw typu B – 1981



Hib – 1988

Hib – 1988



Wzw typu A – 1991

Wzw typu A – 1991



Rotawirus - 1998

Rotawirus - 1998

Uodpornienie sztuczne bierne

Uodpornienie sztuczne bierne



Uodpornienie bierne polega na

Uodpornienie bierne polega na

wprowadzeniu do organizmu przeciwciał,

wprowadzeniu do organizmu przeciwciał,

wytworzonych bądź przez uodpornionego

wytworzonych bądź przez uodpornionego

człowieka (immunoglobuliny ludzkie),

człowieka (immunoglobuliny ludzkie),

bądź przez uodpornione zwierzęta

bądź przez uodpornione zwierzęta

(immunoglobuliny zwierzęce).

(immunoglobuliny zwierzęce).

Uodpornienie bierne cechuje się szybkim

Uodpornienie bierne cechuje się szybkim

wzrostem odporności po podaniu

wzrostem odporności po podaniu

preparatu. Odporność utrzymuje się na

preparatu. Odporność utrzymuje się na

ogół tylko kilka tygodni.

ogół tylko kilka tygodni.

Uodpornienie bierne

Uodpornienie bierne

Wskazania do zastosowania uodpornienia

Wskazania do zastosowania uodpornienia

biernego:

biernego:

- Profilaktyka przed lub po ekspozycji na znany

- Profilaktyka przed lub po ekspozycji na znany

patogen u osób, u których brak swoistej

patogen u osób, u których brak swoistej

odporności lub istnieje istotne zagrożenie

odporności lub istnieje istotne zagrożenie

poważnymi powikłaniami. Najczęściej dotyczy

poważnymi powikłaniami. Najczęściej dotyczy

to postępowania w sytuacjach nagłych.

to postępowania w sytuacjach nagłych.

-

Wyrównanie niedoborów odporności u osób z

Wyrównanie niedoborów odporności u osób z

ostrymi lub przewlekłymi zespołami

ostrymi lub przewlekłymi zespołami

chorobowymi

chorobowymi

-

Leczenie chorób zakaźnych, w których

Leczenie chorób zakaźnych, w których

podanie swoistych przeciwciał zmniejsza lub

podanie swoistych przeciwciał zmniejsza lub

eliminuje działanie drobnoustroju (zakażenia

eliminuje działanie drobnoustroju (zakażenia

szczepami toksynotwórczymi)

szczepami toksynotwórczymi)

Uodpornienie sztuczne

Uodpornienie sztuczne



Uodpornienie bierno-czynne polega

Uodpornienie bierno-czynne polega

na jednoczesnym podaniu

na jednoczesnym podaniu

immunoglobuliny oraz szczepionki

immunoglobuliny oraz szczepionki

Szczepienia akcyjne

Szczepienia akcyjne

Szczepienia te podejmowane są ze wskazań

Szczepienia te podejmowane są ze wskazań

przeciwepidemicznych, w sytuacjach

przeciwepidemicznych, w sytuacjach

stwarzających zagrożenie wzmożeniem

stwarzających zagrożenie wzmożeniem

liczby zachorowań lub wybuchem epidemii

liczby zachorowań lub wybuchem epidemii

w związku z:

w związku z:



Pogorszeniem stanu sanitarnego w wyniku

Pogorszeniem stanu sanitarnego w wyniku

np. klęski żywiołowej

np. klęski żywiołowej



Przemieszczeniem dużych grup ludności i

Przemieszczeniem dużych grup ludności i

ich okresowym pobytem w złych warunkach

ich okresowym pobytem w złych warunkach

sanitarnych i życiowych

sanitarnych i życiowych



Zawleczeniem lub groźbą zawleczenia

Zawleczeniem lub groźbą zawleczenia

choroby nie występującej na danym terenie

choroby nie występującej na danym terenie

Szczepienia wykonywane w ramach

Szczepienia wykonywane w ramach

realizacji kalendarza szczepień

realizacji kalendarza szczepień

Celem tych szczepień jest uzyskanie trwałej

Celem tych szczepień jest uzyskanie trwałej

poprawy sytuacji epidemiologicznej,

poprawy sytuacji epidemiologicznej,

eliminacja, a nawet eradykacja choroby.

eliminacja, a nawet eradykacja choroby.

Kalendarz szczepień uwzględnia szczepienia

Kalendarz szczepień uwzględnia szczepienia

obowiązkowe i zalecane.

obowiązkowe i zalecane.

W celu sprawnej realizacji szczepień

W celu sprawnej realizacji szczepień

ochronnych niezbędne jest dokumentowanie

ochronnych niezbędne jest dokumentowanie

szczepień w dwóch miejscach:

szczepień w dwóch miejscach:



W dokumencie znajdującym się w rękach

W dokumencie znajdującym się w rękach

szczepionego – książeczka zdrowia

szczepionego – książeczka zdrowia



W dokumencie znajdującym się w rękach

W dokumencie znajdującym się w rękach

szczepiącego – karta uodpornienia

szczepiącego – karta uodpornienia

Kalendarz szczepień

Kalendarz szczepień

Kalendarz szczepień :

Kalendarz szczepień :



określa wiek osób, w jakim

określa wiek osób, w jakim

przewiduje się podanie

przewiduje się podanie

poszczególnych dawek szczepionki,

poszczególnych dawek szczepionki,



rodzaj stosowanej szczepionki, jej

rodzaj stosowanej szczepionki, jej

dawkę, sposób i warunki podania

dawkę, sposób i warunki podania



Zawiera informacje na temat

Zawiera informacje na temat

przeciwwskazań i zasad szczepienia

przeciwwskazań i zasad szczepienia

osób z tymi przeciwwskazaniami

osób z tymi przeciwwskazaniami

Kalendarz szczepień

Kalendarz szczepień

Na układ kalendarza szczepień wpływa wiele

Na układ kalendarza szczepień wpływa wiele

ulegających zmianie czynników:

ulegających zmianie czynników:



Kształtowanie się sytuacji epidemiologicznej

Kształtowanie się sytuacji epidemiologicznej

chorób zakaźnych

chorób zakaźnych



Ocena stopnia uodpornienia ludności

Ocena stopnia uodpornienia ludności



Zagrożenie zdrowotne związane ze

Zagrożenie zdrowotne związane ze

zwiększonym ryzykiem

zwiększonym ryzykiem



Właściwości będącej w dyspozycji szczepionki

Właściwości będącej w dyspozycji szczepionki

(jej odczynowość, powikłania po jej podaniu,

(jej odczynowość, powikłania po jej podaniu,

skuteczność)

skuteczność)



Informacje natury organizacyjnej

Informacje natury organizacyjnej



Uświadomienie ludności i akceptacja

Uświadomienie ludności i akceptacja

szczepień ze strony społeczeństwa

szczepień ze strony społeczeństwa

Przykłady szczepionek

Przykłady szczepionek

Szczepionka przeciw gruźlicy – BCG

Szczepionka przeciw gruźlicy – BCG



Należy do szczepionek żywych,

Należy do szczepionek żywych,

atenuowanych. Wszystkie szczepionki

atenuowanych. Wszystkie szczepionki

przeciwgruźlicze przygotowywane są z

przeciwgruźlicze przygotowywane są z

żywego, atenuowanego szczepu BCG prątka

żywego, atenuowanego szczepu BCG prątka

bydlęcego o znacznie osłabionej zjadliwości

bydlęcego o znacznie osłabionej zjadliwości



Choroba, której szczepionka zapobiega –

Choroba, której szczepionka zapobiega –

gruźlica

gruźlica



Wskazania do szczepień – wynikają z sytuacji

Wskazania do szczepień – wynikają z sytuacji

epidemiologicznej . Polska należy do 64

epidemiologicznej . Polska należy do 64

krajów, w których szczepienia te są

krajów, w których szczepienia te są

obowiązkowe

obowiązkowe



Przeciwwskazania do szczepień :

Przeciwwskazania do szczepień :

stałe: - pierwotne zaburzenie odporności

stałe: - pierwotne zaburzenie odporności

- stan po splenektomii

- stan po splenektomii

- przebyta gruźlica

- przebyta gruźlica

- objawy AIDS

- objawy AIDS

Okresowe: - u noworodków ciężkie schorzenie,

Okresowe: - u noworodków ciężkie schorzenie,

takie jak

takie jak

ciężkie urazy okołoporodowe,

ciężkie urazy okołoporodowe,

objawy

objawy

konfliktu serologicznego, ciężkie wady

konfliktu serologicznego, ciężkie wady

rozwojowe

rozwojowe

- w wieku późniejszym – ostre choroby zakaźne

- w wieku późniejszym – ostre choroby zakaźne

np. odra, krztusiec, ospa, choroby układowe

np. odra, krztusiec, ospa, choroby układowe

krwi,

krwi,

leczenie immunosupresyjne

leczenie immunosupresyjne

Szczepionka przeciw błonicy, tężcowi

Szczepionka przeciw błonicy, tężcowi

i krztuścowi - DTP

i krztuścowi - DTP



Skojarzona szczepionka przeciw błonicy (D),

Skojarzona szczepionka przeciw błonicy (D),

tężcowi (T) i krztuścowi (P) zawiera dwa

tężcowi (T) i krztuścowi (P) zawiera dwa

toksoidy – błoniczy i tężcowy, adsorbowane na

toksoidy – błoniczy i tężcowy, adsorbowane na

wodorotlenku glinu oraz antygen krztuścowy.

wodorotlenku glinu oraz antygen krztuścowy.

Składnik krztuścowy może zawierać zawiesinę

Składnik krztuścowy może zawierać zawiesinę

pełnych zabitych komórek

pełnych zabitych komórek

Bordetella Pertusis

Bordetella Pertusis

lub izolowane, oczyszczone i inaktywowane

lub izolowane, oczyszczone i inaktywowane

antygeny krztuścowe.

antygeny krztuścowe.



Choroba, której zapobiega – błonica, tężec,

Choroba, której zapobiega – błonica, tężec,

krztusiec

krztusiec



Wskazania do szczepień – szczepienie przeciw

Wskazania do szczepień – szczepienie przeciw

w/w chorobom jest jedynym najskuteczniejszym

w/w chorobom jest jedynym najskuteczniejszym

sposobem zapobiegania

sposobem zapobiegania



Przeciwwskazania do szczepień – ostre

Przeciwwskazania do szczepień – ostre

choroby zakaźne, reakcja anafilaktyczna o

choroby zakaźne, reakcja anafilaktyczna o

ciężkim przebiegu na poprzednią dawkę

ciężkim przebiegu na poprzednią dawkę

szczepionki

szczepionki



Niepożądane odczyny poszczepienne – bardzo

Niepożądane odczyny poszczepienne – bardzo

rzadko występują poważniejsze reakcje

rzadko występują poważniejsze reakcje

poszczepienne w postaci drgawek

poszczepienne w postaci drgawek

gorączkowych, długotrwałego płaczu i

gorączkowych, długotrwałego płaczu i

epizodów hipotonicznych (stan

epizodów hipotonicznych (stan

szokopodobny, zapaść). Reakcje

szokopodobny, zapaść). Reakcje

neurologiczne w postaci ostrej encefalopatii

neurologiczne w postaci ostrej encefalopatii

mogą pojawiać się z częstotliwością od 1 na

mogą pojawiać się z częstotliwością od 1 na

100000 do 1 na 1000 000 iniekcji

100000 do 1 na 1000 000 iniekcji

Szczepionka przeciw Poliomielitis

Szczepionka przeciw Poliomielitis



Rodzaje szczepionek:

Rodzaje szczepionek:

- żywa, doustna (OPV)

- żywa, doustna (OPV)

- zabita (IPV)

- zabita (IPV)

W obu tych formach szczepionka może

W obu tych formach szczepionka może

mieć postać:

mieć postać:

-

Monowalentną (zawierającą jeden typ

Monowalentną (zawierającą jeden typ

wirusa)

wirusa)

-

Biwalentną (zawierającą 2 typy wirusa)

Biwalentną (zawierającą 2 typy wirusa)

-

Poliwalentną (zawierającą 3 typy

Poliwalentną (zawierającą 3 typy

wirusa)

wirusa)



Choroba, której szczepionka zapobiega –

Choroba, której szczepionka zapobiega –

Poliomielitis

Poliomielitis

(zapalenie rogów przednich

(zapalenie rogów przednich

rdzenia) – zakażenie może przebiegać

rdzenia) – zakażenie może przebiegać

bezobjawowo, jako zapalenie opon

bezobjawowo, jako zapalenie opon

mózgowo-rdzeniowych lub z porażeniami

mózgowo-rdzeniowych lub z porażeniami



Wskazania do szczepień – zgodnie z

Wskazania do szczepień – zgodnie z

kalendarzem szczepień

kalendarzem szczepień



Przeciwwskazania – upośledzenie układu

Przeciwwskazania – upośledzenie układu

odpornościowego, leczenie lekami

odpornościowego, leczenie lekami

immunosupresyjnymi, ostra choroba

immunosupresyjnymi, ostra choroba

zakaźna

zakaźna



Niepożądane odczyny poszczepienne – przy

Niepożądane odczyny poszczepienne – przy

zastosowaniu szczepionki doustnej mogą

zastosowaniu szczepionki doustnej mogą

wystąpić zachorowania towarzyszące

wystąpić zachorowania towarzyszące

szczepieniom

szczepieniom

Szczepionka przeciw WZW typu B

Szczepionka przeciw WZW typu B



W skład tej szczepionki wchodzi

W skład tej szczepionki wchodzi

powierzchniowy antygen HBs

powierzchniowy antygen HBs



Obecnie stosowana jest szczepionka

Obecnie stosowana jest szczepionka

rekombinowana, w której antygen

rekombinowana, w której antygen

HBs pochodzi z komórek drożdży,

HBs pochodzi z komórek drożdży,

gdzie jest produkowany metodą

gdzie jest produkowany metodą

rekombinacji genetycznej

rekombinacji genetycznej



Choroba, której szczepienie

Choroba, której szczepienie

zapobiega – wirusowe zapalenie

zapobiega – wirusowe zapalenie

wątroby typu B

wątroby typu B



Przeciwwskazania – są ograniczone do

Przeciwwskazania – są ograniczone do

przeciwwskazań ogólnych, takich jak,

przeciwwskazań ogólnych, takich jak,

choroba, zwłaszcza przebiegająca z

choroba, zwłaszcza przebiegająca z

gorączką, nadwrażliwość na składniki

gorączką, nadwrażliwość na składniki

szczepionki, nasilone odczyny

szczepionki, nasilone odczyny

poszczepienne po poprzednich

poszczepienne po poprzednich

dawkach szczepionki

dawkach szczepionki



Niepożądane odczyny poszczepienne –

Niepożądane odczyny poszczepienne –

u kilkunastu procent stwierdza się

u kilkunastu procent stwierdza się

odczyny miejscowe w postaci obrzęku,

odczyny miejscowe w postaci obrzęku,

zaczerwienienia, bolesności w miejscu

zaczerwienienia, bolesności w miejscu

wstrzyknięcia.

wstrzyknięcia.

Programy szczepień ochronnych

Programy szczepień ochronnych

na świecie

na świecie

W większości krajów Unii Europejskiej

W większości krajów Unii Europejskiej

dokonują się zmiany programów

dokonują się zmiany programów

szczepień w kierunku:

szczepień w kierunku:



Przechodzenia na stosowanie zamiast

Przechodzenia na stosowanie zamiast

szczepionki OPV szczepionki IPV

szczepionki OPV szczepionki IPV



Wdrożenia masowych szczepień

Wdrożenia masowych szczepień

przeciwko Hib u niemowląt w schemacie

przeciwko Hib u niemowląt w schemacie

4 dawek

4 dawek



Rutynowego szczepienia DTPa w

Rutynowego szczepienia DTPa w

schemacie 5 dawek

schemacie 5 dawek



Masowego szczepienia przeciwko odrze,

Masowego szczepienia przeciwko odrze,

śwince i różyczce

śwince i różyczce



W zależności od lokalnej sytuacji

W zależności od lokalnej sytuacji

epidemiologicznej, w niektórych

epidemiologicznej, w niektórych

krajach wprowadzane są szczepienia

krajach wprowadzane są szczepienia

przeciwko meningokokom (Wielka

przeciwko meningokokom (Wielka

Brytania, Belgia, Islandia,

Brytania, Belgia, Islandia,

Holandia) lub przeciwko

Holandia) lub przeciwko

pneumokokom (Austria)

pneumokokom (Austria)



Wprowadzenie szczepień przeciwko

Wprowadzenie szczepień przeciwko

ospie wietrznej (Niemcy)

ospie wietrznej (Niemcy)



Szczepienia BCG w Europie –

Szczepienia BCG w Europie –

szczepienia te prowadzą: Bułgaria,

szczepienia te prowadzą: Bułgaria,

Czechy, Estonia, Finlandia, Francja,

Czechy, Estonia, Finlandia, Francja,

Grecja, Węgry, Irlandia, Łotwa,

Grecja, Węgry, Irlandia, Łotwa,

Litwa, Malta, Norwegia, Polska,

Litwa, Malta, Norwegia, Polska,

Portugalia, Rumunia, Słowacja,

Portugalia, Rumunia, Słowacja,

Słowenia, Szwecja (tylko w grupach

Słowenia, Szwecja (tylko w grupach

wysokiego ryzyka), Wielka Brytania

wysokiego ryzyka), Wielka Brytania



Szczepienia przeciwko błonicy,

Szczepienia przeciwko błonicy,

tężcowi i krztuścowi – prowadzą

tężcowi i krztuścowi – prowadzą

wszystkie kraje europejskie

wszystkie kraje europejskie

Program szczepień w USA

Program szczepień w USA



Szczepionka przeciwko WZW typu B –

Szczepionka przeciwko WZW typu B –

należy szczepić wszystkie dzieci

należy szczepić wszystkie dzieci

pomiędzy 0 a 18 r.ż.

pomiędzy 0 a 18 r.ż.



Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi,

Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi,

krztuścowi – należy szczepić dzieci w

krztuścowi – należy szczepić dzieci w

wieku 2,4,6,15-18 m.ż., w wieku 4-6 lat

wieku 2,4,6,15-18 m.ż., w wieku 4-6 lat



Szczepionka przeciwko odrze, śwince i

Szczepionka przeciwko odrze, śwince i

różyczce – należy szczepić dzieci w

różyczce – należy szczepić dzieci w

wieku 12-15 m.ż. I 4-6 lat

wieku 12-15 m.ż. I 4-6 lat



Szczepionka przeciwko ospie wietrznej –

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej –

należy szczepić dzieci w wieku 12-18

należy szczepić dzieci w wieku 12-18

m.ż.

m.ż.



Szczepionka przeciwko

Szczepionka przeciwko

poliomyelitis

poliomyelitis

–

–

należy szczepić dzieci w wieku 2,4,6-

należy szczepić dzieci w wieku 2,4,6-

18 m.ż., 4-6 lat

18 m.ż., 4-6 lat



Szczepionka przeciwko

Szczepionka przeciwko

Haemophilus

Haemophilus

influenzae

influenzae

typu b – należy szczepić

typu b – należy szczepić

dzieci w wieku 2,4,6,12-15 m.ż.

dzieci w wieku 2,4,6,12-15 m.ż.



Szczepionka przeciwko grypie – należy

Szczepionka przeciwko grypie – należy

szczepić dzieci w wieku 6-23 m.ż.

szczepić dzieci w wieku 6-23 m.ż.



Szczepionka przeciwko

Szczepionka przeciwko

Streptococcus

Streptococcus

pneumoniae

pneumoniae

– należy szczepić dzieci w

– należy szczepić dzieci w

wieku 2,4,6,12-15 m.ż.

wieku 2,4,6,12-15 m.ż.



Szczepionka przeciwko wzw typu A –

Szczepionka przeciwko wzw typu A –

należy szczepić dzieci powyżej 2 r.ż.,

należy szczepić dzieci powyżej 2 r.ż.,

które zamieszkują tereny o

które zamieszkują tereny o

zwiększonej zapadalności na wzw

zwiększonej zapadalności na wzw

typu A

typu A



Szczepionka przeciwko

Szczepionka przeciwko

meningokokom – należy szczepić

meningokokom – należy szczepić

dzieci od 2 r.ż. Z czynnikami ryzyka

dzieci od 2 r.ż. Z czynnikami ryzyka

oraz uwzględnić ryzyko zakażenia

oraz uwzględnić ryzyko zakażenia

wśród młodzieży szkół średnich

wśród młodzieży szkół średnich

Niepożądane odczyny

poszczepienne

To zdarzenia lub reakcje następujące

po szczepieniu. Reakcje te mają
szeroki zakres:

-

Łagodne – niewysoka gorączka,
gorsze samopoczucie, miejscowy
obrzęk lub zaczerwienie

-

Poważne – wymagają hospitalizacji,
prowadzą do trwałego ubytku
sprawności fizycznej lub umysłowej,
zagrażają życiu.

Typy NOP



Koincydentalne – zdarzenia po
szczepieniu, które mogły wystąpić
niezależnie od tego, że dana osoba
została zaszczepiona. Przykładem są
choroby wieku dziecięcego.



Reakcje wywołane błędnym
wykonaniem szczepienia – wadliwe
wykonanie szczepienia, niewłaściwe
przechowywanie transport szczepionki.



Odczyny zależne od szczepionki

Najczęstsze przyczyny NOP

związane z błędami w

wykonywaniu szczepień



Zbyt dużo szczepionki podanej w jednej
dawce



Niewłaściwe miejsce lub droga podania



Użycie nieodpowiedniego rozpuszczalnika



Szczepionka niewłaściwie przygotowana
do użycia



Rozpuszczalnik szczepionki
zanieczyszczony



Zignorowanie przeciwwskazań do
szczepień