W-VI.

(17/18. XI. 2010)

• POPĘDY a AFEKTY

PIERWOTNE

• Cechy emocji

pierwotnych,
wobec których
jesteśmy bezradni

Potrzeby biologiczne: popędy

wrodzone i nabyte

• Homeostaza biologiczna pierwotna vs

„zaprogramowana” przez doświadczenie

• Anomalie pierwotne i wtórne, prowadzące do

zagrożeń organizmu (np. anoreksja czy bulimia)

• Procesy powstawania UZALEŻNIEŃ

biologicznych od określonych stymulacji

zewnętrznych, które wyznaczają

POCZUCIE

RÓWNOWAGI

• Uwaga:

- rozróżnić pomiędzy „równowagą” a

„poczuciem równowagi”;

Kilka słów O NATURZE POPĘDÓW

Kilka słów O NATURZE POPĘDÓW

(nie tylko pierwotnych, ale i wtórnych)

(nie tylko pierwotnych, ale i wtórnych)

 Mają postać nacisku, pod którego naporem pozostaje pierwotnie
organizm, a wtórnie zarówno organizm, jak i umysł oraz podmiot
Im bardziej pierwotny popęd (wrodzony czy wczesny

w ontogenezie), tym większa siła nacisku i
tym mniejsza subiektywna chęć przeciwstawienia się
naciskowi!



Ale: W przypadku popędów wtórnych, w tym popędów

psycho-biologicznych, ich siła zależy od stanów świadomości
i woli, która może doprowadzać do uniezależnienia się od
popędu.



Ludzie różnią się stopniem w jakim potrafią uwalniać się od wpływu

nabytych UZALEŻNIEŃ. [NB. W przypadku niektórych definicji wolność
definiowana jest jako niezależność od nacisków wewnętrznych –
organizmalnych i psychicznych]

POPĘDY jako źródło aktywności

• Płacz i krzyk noworodka powstają automatycznie (jako

reakcja na stan organizmu) - bez czucia i woli, ale są

skutecznym sposobem wezwania pomocy otoczenia

• Zbliżanie się i unikanie może zachodzić całkowicie

bezwiednie (czasem przejawia się

w sposób nie możliwy do dostrzeżenia – por.

eksperymenty Pochwatko).

• Gdy popęd jest odczuwany, ma postać nacisku, który

„domaga się” redukcji: MUSI być zredukowany.

• POPĘDY to procesy ukierunkowania aktywności,

związane z

KONIECZNOŚCIĄ redukcji powstałego

napięcia

HOMEOSTAZA

- omówimy

3 kategorie zjawisk

motywacyjnych

• Homeostaza to system procesów

samoczynnego podtrzymywania
równowagi

• (1) BIOLOGICZNEJ
• (2) AFEKTYWNEJ
• (3) ORIENTACYJNEJ

• Możliwości adaptacyjne organizmu i umysłu!

Por. przykład dotyczący organizmu

Jesień 2007 – przelot rekordzistki SZLAMNIKA z Alaski na
Nową Zelandię: 11 680 km w 8,5 doby!

AFEKTY - POPĘDY -

AFEKTY

• Popęd to proces motywacyjny, którego wzbudzenie

wiąże się z negatywnym napięciem (jako reakcją
na niezaspokojenie – „deprywację” - potrzeb)

• Po zaspokojeniu – „gratyfikacji” – dochodzi do

redukcji negatywnego napięcia

• Gratyfikacja może prowadzić do emocji

pozytywnych: przywrócenia poczucia spokoju,
bezpieczeństwa czy poczucia ULGI i zadowolenia

•

SYSTEM WARTOŚCIOWANIA NEGATYWNEGO

I SYSTEM WARTOŚCIOWANIA

POZYTYWNEGO

UWAGA NA ROZRÓŻNIENIA!

• Od negatywnego napięcia do równowagi i

spokoju

• Od równowagi (spokoju) do radości

• ASYMETRIA NEGATYWNO-POZYTYWNA,

to ważne pojęcie
Oznacza odmienność źródeł oraz funkcji emocji
negatywnych i pozytywnych w regulacji funkcjonowania

DWIE DROGI powstawania EMOCJI

DWIE DROGI powstawania EMOCJI

wg. Wiliama JAMESA (1890)

wg. Wiliama JAMESA (1890)

1) BODZIEC ODCZUCIE POBUDZENIE

NIEDŹWIEDŹ STRACH UCIECZKA

----------------------------------------------------------------------------------------

2) BODZIEC POBUDZENIE ODCZUCIE

NIEDŹWIEDŹ UCIECZKA STRACH
-----------------------------------------------------------------------

James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga 1 trafnie opisuje
powstawanie emocji:
najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem
pobudzenie organizmu.

Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga 2: bodziec
wywołuje pobudzenie organizmu (NARZĄDÓW WEWNĘTRNYCH) i ono
odczuwane jest jako emocja.

Koncepcja ta - znana jako TEORIA JAMESA-LANGEGO - została
zmodyfikowana przez fizjologów

Już w XIX wieku poszukiwano fizjologicznego podłoża
powstawania odczuć emocjonalnych....

HIPOTEZA PSYCHOLOGA

William JAMES (1884, 1890)

Główna teza – znana jako Teoria Jamesa-Langego
Odbierany ze świata zewnętrznego bodziec wywołuje zmiany w
mięśniach
i narządach wewnętrznych, a “nasze odczucie tych zmian to
emocja”.
“Nie płaczę dlatego, że jest mi smutno – jest mi smutno,
ponieważ lecą
mi łzy” “Na widok niedźwiedzia drżą mi kolana, dlatego
odczuwam strach”

USTALENIA FIZJOLOGA

Walter CANNON (1929)

Główna teza – znana jako Teoria Cannona-Barda:
Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do wzgórza,
skąd rozchodzą się pobudzenia do narządów wewnętrznych
(sensacje cielesne) i do kory (gdzie powstają odczucia).

ODCZUCIE

KORA MÓZGOWA

Podwzgórze

REAKCJA FIZJOLOGICZNA

BODZIEC

EMOCJONALNY

Wzgórze

Teoria mózgu emocjonalnego CANNONA-BARDA

Cannon i Bard uważali, że przetworzone przez wzgórze bodźce zewnętrzne
kierowane są do kory mózgowej (droga 2b) i do podwzgórza (droga 2a).
Podwzgórze z kolei wysyła impulsy zarówno do mięśni i narządów (droga 3a),
jak i do kory (droga 3b).
Wzajemne oddziaływanie impulsów docierających do kory - informujących
o tym, czym jest dany bodziec (droga 2b) i o jego znaczeniu emocjonalnym
droga 3b) - daje w wyniku świadome przeżycie emocji. ( LeDoux 2000, s. 97)

2b

2a

3a

3b

4

Joseph LeDOUX (1989)

Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do ciała

migdałowatego,
mającego połączenia z innymi ośrodkami centralnego i obwodowego
układu
nerwowego.
Jeśli impuls nie dociera do kory, mogą pojawić się reakcje obwodowe
– ekspresyjne, behawioralne – pomimo braku odczucia.

Robert ZAJONC (1980, 1994)

Reakcje afektywne mogą powstawać bez udziału procesów

poznawczych, bądź
w następstwie poznania.
Innymi słowy, reakcje emocjonalne mogą
wyprzedzać świadome rozpoznanie bodźca bądź być wobec
rozpoznania
wtórne.

SŁOWEM: Część emocji powstaje „drogą górną”, określoną
przez nas jako „trzecia doga” (por. W-III).

ALE:

dziś mówimy o afektach pierwotnych!

AFEKT

-

według przyjętej definicji - to atrybut (składowa) każdej emocji,

powstająca automatycznie pod warunkiem dotarcia impulsów do ciała
migdałowatego (amygdala).

Warunkiem powstania afektu jest pobudzenie ośrodków położonych poza

korą.
Oznacza to, że jeśli impuls nie dociera do ośrodków korowych (gdy
pobudzona jest tylko “droga dolna” - por. Wykład 2), to reakcja afektywna
przebiega bez jej odczuwania. Dochodzi do reakcji wegetatywnych,
ekspresyjnych i behawioralnych, a podmiot nie ma świadomości źródeł
swoich reakcji.

Warunkiem podstawowym powstania ODCZUCIA jest dotarcie impulsu do

kory czuciowej. Ponieważ impuls nie zawsze tam dociera (por. badania z
zastosowaniem bodźców podprogowych), mamy do czynienia z
nieświadomymi procesami emocjonalnymi.

UWAGA: Chodzi tu o nieświadomość PIERWOTNĄ
Nieświadome są także emocje wyparte lub zmienione co do znaku i

treści pod wpływem innych mechanizmów obronnych (por. dalej:
pojęcie nieświadomości WTÓRNEJ).

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:

AFEKTY

AFEKTY

• Jakie emocje uznać za afekty

pierwotne – wrodzone, uniwersalne?

• Spośród tworzonych od starożytności

list, wskażemy tylko jedną: zawartą w
kołowym modelu emocji R.
Plutchika (1980)

c

A

cc

e

p

ta

n

ce

Lu

b

ie

n

ie

Jo

y

Rad

ość

Anticipation

Oczekiwanie

An

ge

r

Zł

oś

ć

D

is

g

u

st

W

st

rę

t

Fe

ar

St

ra

ch

Surprise

Zaskoczenie

S

ad

ne

ss

Sm

ut

ek

FIGURE 11.4

A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY AFEKTÓW

PIERWOTNYCH

wg. Psychoewolucyjnej teorii emocji

PLUTCHIKA (1980)

Diady przeciwstawnych afektów:

ZASKOCZENIE - OSWOJENIE

WSTRĘT - LUBIENIE

STRACH - ZŁOŚĆ

SMUTEK - RADOŚĆ

DIADY AFEKTÓW

PIERWOTNYCH

• Afekty pierwotne to bezpośrednie reakcje na

stymulację: powstają bez pośrednictwa procesów
jawnego wartościowania poznawczego.

• DIADY wg. Plutchika to pary takich afektów

pierwotnych, które nie mogą być wzbudzane
równocześnie (w modelu na pozycjach
przeciwstawnych).

• Afekty pierwotne są bowiem z natury holistyczne

(całościowe, dyfuzyjne, „rozlane”):
całe funkcjonowanie pozostaje pod ich wpływem –
wzbudzenie jednego uniemożliwia wzbudzenie
innego

SKUTKI WZBUDZENIA

AFEKTÓW PIERWOTNYCH

• Afekty pierwotne sprawiają, że całe

wartościowanie wyznaczone jest przez dany
afekt – A ZATEM:

• (1) bez możliwości dostrzeżenia dobrych i

złych „stron” określonego obiektu czy
danego stanu rzeczy (

HOLISTYCZNOŚĆ

)

• (2) tak samo wartościowane są inne atrybuty

czy obiekty, nie związane ze źródłem emocji
- np. niechęć do kogoś obejmuje także jego
dzieci czy wytwory (

DYFUZYJNOŚĆ

)

• CECHY AFEKTÓW PIERWOTNYCH

(wg. Roberta Zajonca, 1980/1985)

• Spontaniczność

: automatyczne

wzbudzanie

• Holistyczność

: dominacja nad całym

funkcjonowaniem

• Dyfuzyjność

: rozpraszanie się, wiązanie

z różnymi obiektami

• Nieświadomość

(źródła i/lub obecności)

• a gdy wykrystalizują się w świadomości -

subiektywna pewność

wartościowań