PSYCHOLOGIA ZDROWIA:
WYKŁAD 2
• 2. Stres: jak zlikwidować
swoje zasoby
• Koncepcja Selyego
• Psychoneuroimmunologia
stresu
• Seks i rozmnażanie się a
stres
• Stres, starzenie sie i śmierć
• Stres, metabolizm i
likwidacja własnych zasobów
(jedzenie a stres)
“
“
Fight or Flight
Fight or Flight
Response”
Response”
Walter
Cannon, 1932
Stres to gotowość
Organizmu do
Ucieczki
Lub
Ataku
• Hans Selye (około
1930)
– Kanadyjski
(Austriacki)
endokrynolog który
jak pierwszy opisał
zależności między
stresem a chorobą
– General Adaptation
Syndrome (GAS)
• Alarm-resistance-
exhaustion--
Stres:
Historia
General Adaptation
Syndrome GAS – ogólny
syndrom adaptacyjny
Normaly
Poziom
Odporności
organizmu
Fazy: Alarm Odporność Wyczerpanie
Stres jako odpowiedź
organizmu
“fizjologiczna
odpowiedź organizmu
na zagrożenie ze
strony środowiska”
+
wszystkie stresory
wywołują taką samą reakcję
fizjologiczną
Stres: definicje i badania
Stres: definicje i badania
(koncepcja Selye’go)
(koncepcja Selye’go)
Stres – nieswoista (niespecyficzna) reakcja organizmu
na wszelkie stawiane mu żądania;
Żądanie nieswoiste (stresory): Wymaga przystosowania się
do zakłócenia
niezależnie od jego charakteru
Skutki bodźców:Specyficzne i niespecyficzne
Stres nie jest tylko reakcją na nieprzyjemne bodźce:
Eustres i dystres
Oś HPA
Przysadka –
Podwzgórze
Nadnercza
Kora identyfikuje
Podwzgórze
CRF czynnik stymulujący
Wydzielanie
kortykotropiny
Przysadka
Kora nadnerczy
Rdzeń nadnerczy
Glikokortykoidy
Wyższe instancje
CUN
Tkanki
inne niż CUN
Katecholami
ny
(adrenalina,
nor-
adrenalina)
Sympatycz
ny UN
ACTH
ACTH- hormon adrenokortykotropowy
“Trawienie i
odpoczynek”
“Fight or
Flight”
Stres
Stres
s
s
Hormony stresu
Epine
Epine
f
f
r
r
y
y
n
n
a
a
& Norepine
& Norepine
f
f
r
r
y
y
n
n
a
a
(Adrenalina i
(Adrenalina i
norad
norad
renalina
renalina
)
)
-
wzrost cisnienia krwi, rytmu serca
wzrost cisnienia krwi, rytmu serca
;
;
podwyższanie
podwyższanie
zapamiętywania, poprawa uwagi
zapamiętywania, poprawa uwagi
(czas od percepcji stresu do wzrostu
(czas od percepcji stresu do wzrostu
wydzielania :2-3 sek)
wydzielania :2-3 sek)
K
K
ort
ort
yz
yz
ol
ol
- obniżanie aktywności limfocytów
- obniżanie aktywności limfocytów
(na
(na
początku mniej sprawnych )
początku mniej sprawnych )
-
uszkadzanie neuronó
uszkadzanie neuronó
w
w
podwzgórza
podwzgórza
-powstrzymują formowanie się nowych limfocytów
-zabija starsze limfocyty (wchodzi do limfocytu i
produkuje białko
które zalepia DNA)
(wydzielanie od percepcji stresu– minuty,
(wydzielanie od percepcji stresu– minuty,
godziny, doby)
godziny, doby)
Stres i obciążenie pracą u kobiet i
mężczyzn na wysokich stanowiskach
(w pracy)
Lundberg & Frankenhaeuser (1999)
Poziom norepinefryny
u kobiet i mężczyzn
Mocne strony
1. Ogólna teoria uwzględniająca różne stresory.
2. Interakcja fizjologii i środowiska.
3. Wskazuje na mechanizmy fizjologiczne między
stresem a chorobą.
Słabości
1. Czynniki psychologiczne?.
2. Zakłada jednolitość reakcji.
3. Stres zdefiniowany jako wynik.
Mocne i słabe strony teorii
Selyego?
Czy stres sprzyja czemuś?
wykonanie
Poziomy stresu
niski
wysoki
wysoki
Psychoneuroimmunologia
• Badania nad
połączeniami między
stanami
psychologicznymi i
stanem układu
immunologicznego
CUN (centralny układ
nerwowy), UI (układ
immunologiczny) i
endokrynny
• CUN i UI wchodzą w bezpośrednie relacje
• CUN aktywuje układ enokrynny poprzez
stymulowanie przysadki
• CUN wpływa na UI przez aktywowanie produkcji
limfocytów w szpiku, grasicy
• stymulowane przysadka i nadnercza (wydzielane
glikokortykoidy) wpływają na aktywność komórek UI
• UI wydziela cytokiny i chemokiny które wpływają na
CUN (liczne receptory dla rozpuszczalnych
mediatorów UI znajdują się w mózgu)
Układ Immunologiczny
• FUNKCJE:
• Monitorowanie inwazji
miroorganizmów
• Zabezpieczanie przed ich wzrostem i
rozprzestrzenianiem się obcych
mikroorganizmów
• Ocenianie stanu mutacji komórek
własnych
Typy Leukocytów
• Makrofagi (big eaters)
pożeracze mikroorganizmów.
• Komórki B: przyczepiają się
do obcych ciał i produkują
przeciwciała które ułatwiają
ich rozpoznawanie jako obcych
• Komórki NK (Natural killer
cells; naturalni zabójcy)
niszczą pewne rodzaje wirusów
i komórki nowotworowe
Komórka NK
atakuje komórkę rakową
makrofag
LIMFOCYTY T
• Niszczą wirusy i nowotwory
• Tworzą dziury w ścianie komórki
zainfekowanej lub nowotworowej
• Woda i sole wchodzą do komórki obcej
• Komórka puchnie i pęka
• PRODUKUJĄ INTERLEUKINY
(SUBSTANCJE KTÓRE M.IN. SĄ
ODPOWIEDZIALNE ZA REAKCJE
ZAPALNE)
Myszy ze wszczepioną gąbką
Zdjęcie u góry (NS)– myszy
nie zestresowane - wzrost
liczby limfocytów (widoczne
jako czarne kropki) koło
gąbki (ale mały)
Koło gąbki u myszy po stresie
(STR)
Mnóstwo rozgniewanych
limfocytów !!
(200-300%)
Viswanathan & Dhabhar, 2005; in:
Proceedings in National Academy of Science)
Korzyści z mobilizacji ukł.
immuologicznego
Poprawia ochronę immunologiczną
Podczas infekcji
Ale: zwiększa ryzyko chorób
O podłożu immunologicznym
(reumatoidalne zapalenie stawów,
choroby układu krążenia,
Lupus)
Stres: poprawa czy pogorszenie
reakcji UI (układu immunologicznego)?
glikokortykoidy - na początku zabijają tylko stare, słabe limfocyty;
limfocyty są głównie aktywne w miejscach inwazji obcych ciał;
“przesuwanie limfocytów na linię frontu”
W KRÓTKIM CZASIE
długotrwały stres - dużo glikokortykoidów- silna immunosupresja
masywne zabijanie limfocytów
W DŁUGIM CZASIE
wielokrotne wzbudzanie i wygaszanie UI (wielokrotny stres)
prowadzi do “zepsucia wyłącznika”- pojawiają się np. reakcje
autoimmunologiczne (np. rozwój alergii)
CZĘSTY (NAWET KRÓTKI) STRES
Przerzuty raka płuc u
szczurów poddanych
stresowi i tych bez
dodatkowego stresu
Psychoneuroimmunologia
• Stany psychologiczne- wpływ na CUN
(centralny układ nerwowy)- wpływ na
stan układu immunologicznego: w
depresji
wzrasta poziom rozpuszczalnych
we krwi mediatorów (interleukin,
IL-6) odpowiedzialnych za stany
zapalne
• Jedna z głównych hipotez o
depresji: jest to zaburzenie
immunologiczne
• Stres -> wzrost interleukin
prozapalnych (IL6) -> są dla nich
receptory w mózgu -> IL6 wzrost
wiąże się ze zw wzrostem
symptomów depresji
• Silny związek między depresją a
aktywnością układu
immunologicznego
• (Schaefer i in, 2002)
IL6
Stan
zapalny
depresja
Uwarunkowana Immunosupresja:
ADER I COHEN
szczury - badania nad sacharyną (słodzik)
i cyklofosfamidem (stymulująca dla ukł.
Immunoligicznego substancja)
myszy - przeszczepy skóry z królika
C S
C
C
S
S
S
immunologiczna
odpowiedź
C= cyklofosfamid
(stymuluje układ immunologiczny)
S= sacharyna
(neutralna dla układu immunologicznego)
Układ immunologiczny podlega
warunkowaninu (tak jak u Pawłowa)....
Cohen N, Ader R, Green N, Bovbjerg D: Conditioned suppression of a thymus-independent
antibody response. Psychosom Med. 1979 Oct;41(6):487-91.
Stres,
starzenie
się i
umieranie
(przegląd badań
za: Sapolsky,
2004)
Stres->zmiany hormonalne
związane ze stresem (po
pobudzeniu układu
sympatycznego) trwają
dłużej u osób starszych
Jak starsze organizmy radzą
sobie ze stresem?
1) Braku stresu - młodzi i starzy
reagują podobnie.
Obecność stresorów - starzy
reagują gorzej.
Przykład: zmiany temperatury
ciała, tempo bicia serca (trwają
dłużej u starszych)
(za: Sapolsky, 2004)
Ilość skurczów jakie serce
może wykonać w ciągu życia
jest mniej więcej określona
Max Rubner
• - zależność długości życia
organizmu od ilości
wykonanych oddechów, bić
serca itp. (stres powoduje
podwyższenie częstotliwości
uderzeń serca, itd)
• - szybszy metabolizm (a w
stresie jest szybszy)
powoduje szybsze zużycie
się organizmu
Stres, starzenie
się i stały „wyciek”
• 1) wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny w
organizmie podczas stresu: starszemu
organizmowi trudniej jest „wyłączyć
wydzielanie” niż młodszemu, gdy stresor przestał
działać
• 2) przedłużone wysokie wydzielanie
glukokortykoidów (np. kortyzolu) hamuje
prawidłową pracę mózgu (gospodarka neuro-
hormonalna) jak i wpływa na przewlekłe obniżenie
wydolności układu immunologicznego
Nazywa się to TEORIĄ SPŁUCZKI
KLOZETOWEJ
(za: Sapolsky, 2004)
Stres, starzenie
się i mózg
Zmniejszanie dopływu tlenu do mózgu (efekt stresu)
powoduje spadek poziomu energii w mózgach
szczurów - tempo tego spadku jest większe u
starszych jednostek
przedłużone wysokie wydzielanie glukokortykoidów
(np. kortyzolu) hamuje prawidłową pracę mózgu
(gospodarka neuro-hormonalna)
nadmierne występowanie glukokortykoidów
uszkadza hipokamp, powoduje to umieranie
neuronów.
Mózg 28 letni mózg 71
letni
Kolor Czerwony
- substancja
szara
(za: Sapolsky, 2004)
Stres i umieranie
• Hipoteza: Stres
powoduje szybsze
namnażanie się
komórek, w tym
więcej uszkodzeń i
więcej działań
naprawczych DNA
• (Forlenza i in.,
2000)
Niski stres
Wysoki stres
Czy stres jest korzystny dla reprodukcji i seksu???
Stres, seks i reprodukcja
•
Profesjonalni biegacze długodystansowni, zawodowi
piłkarze mają niższy czy wyższy poziom testosteronu we
krwi niż przeciętny zdrowy widz??
•
Niższy!!!
•
Intensywny stres (w tym ten związany z bardzo ostrymi i
długimi treningami)-> wydzielenie endorfin-> blokują
wydzielanie w mózgu LHRH (czynnik wydzielający hormon
luteotropowy) ->spadek poziomu LH-> mniejszy poziom
testosteronu, mniejsze jądra i mniejsza ilość spermy
(za: Sapolsky, 2004)
Stres, seks
i reprodukcja
•
Czy bardzo szczupłe panie są bardziej płodne?
•
Kobiety - profesjonalne biegaczki długodystansowe,
przeżywają dużą ilość stresu prowadzącą do obniżenia
poziomu tkanki tłuszczowej (poniżej 15%)
•
Niski poziom tłuszczu w ciele – brak eliminacji
androgenów z ciała (do przetwarzania androgenów na
estrogeny potrzebna jest tkanka tłuszczowa; w sumie,
kobiety produkują androgeny - 5% tego co u
mężczyzn)-> dużo androgenów -> hamowanie syntezy
estrogenów, przerwanie miesiączkowania, itd...
•
Niskie libido – kobiety mają najwyższe libido przy
wysokim poziomie estrogenów
(za: Sapolsky, 2004)
Stres, seks i erekcja...
• Silne pobudzenie układu
sympatycznego (w stresie)
hamuje pobudzenie układu
parasympatycznego
• Tylko przy silnym
pobudzeniu
parasympatycznego możliwa
jest erekcja... Jeśli już się
erekcja zdarza, to niestety
po erekcji następuje
przedwczesny wytrysk
(za: Sapolsky, 2004)
Stres a apetyt –
jemy mniej czy
więcej
SAM-
Route
“Trawienie i
odpoczynek”
“Fight or
Flight”
Stres
Stres
s
s
Wpływ hormonów na
apetyt
• Hormon CRF (wydzielany w
podwzgórzu – zmniejsza apetyt;
wydzielany podczas stresu bardzo
szybko szybko (sekundy od
zadziałania stresora) i szybko
jest usuwany z krwiobiegu.
• Glikokortykoidy (wydzielane
podczas stresu) – zwiększają
apetyt; wydzielane powoli (np
po kilkudziesięciu minutach),
usuniecie z krwiobiegu zajmuje
dziesiątki minut, godziny.
(za: Sapolsky, 2004)
Jedzenie a stres
• Wpływ CRF (szybko wydzielane) na
apetyt jest silniejszy niż
glikokorykoidów (później i dłużej
wydzielane) – podczas stresu
zmniejszony apetyt.
• Po stresie i oczyszczeniu krwi z CRF
mogą zadziałać obecne we krwi
glikokortykoidy - zwiększają apetyt.
Jedzenie a stres
• Podczas stresu nie chce nam się jeść,
bo układ pokarmowy jest zatrzymany
(działanie układu sympatycznego), a
poza tym nie ma czasu jeść....
• Po sytuacji stresującej, gdy układ
pokarmowy wznawia pracę, trzeba
jakoś odzyskać energię zużytą w
sytuacji stresowej – mamy apetyt.
Chroniczny stres a cukrzyca
typu 2
1. Stres to stałe mobilizowanie zasobów
glukozy -> komórki zaczynają słabiej
reagować na insulinę („nie interesuje
mnie czy jesteś insulina czy nie, jestem
już pełna”) - > trzustka przestaje
produkować insulinę
2. Wcale nie musisz być osobą z nadwagą;
stałym stresem można się doprowadzić
do odporności komórek na insulinę i
cukrzycy typu 2
3. Możesz się stałym stresem i
wynikającym z tego objadaniem
doprowadzić do otyłości i cukrzycy
(za: Sapolsky, 2004)
Stres: poprawa czy pogorszenie
reakcji UI (układu
immunologicznego)?
• Czy możemy wpłynąć
działaniami psychologicznymi
na to co się dzieje z układem
immunologicznym????
Praktyka relaksacji a
odpowiedź
immunologiczna na
stres
Ron Glaser i Janice Kiecolt-Glaser i
współpracownicy (2001, 2002, 2004, 2006)
• studenci medycyny przed pierwszym
głównym egzaminem
• trening relaksacyjny
Tylko w grupie kontrolnej odpowiedź układu
immunologicznego
jest obniżona
W grupie z relaksacją układ immunologiczny
przed stresem
I po stresie zachowuje się tak samo (odpowiada
na stymulację)
(por. Czerwone ramki)
• Right palm and forearm (tighten fist)
• right arm and shoulder (elbow pressing back of the chair)
• left palm and forearm
(tighten fist)
• left arm and shoulder
(elbow pressing back of the chair)
• forehead
(wrinkle forehead, eyebrows up)
• nose and upper parts of cheeks (clench teeth, wrinkle your nose)
• jaws and lower parts of cheeks (clench teeth; ends of lips drawn towards ears)
• neck
(press your neck to the beck of the chair)
• shoulder blades, upper part of beck and chest (“pray”; press your shoulder blades together)
• abdomen (stick out your abdomen)
• right thigh (press your right foot to the floor)
• right calf (press the floor with right heel, toes up)
• right foot (point your toes to the sole of your foot)
• left thigh (press your left foot to the floor)
• left calf
(press the floor with right heel, toes up)
• left foot
(press your left foot to the floor)