SPOSTRZEGANIE
Główne kontrowersje:
1. Atomizm vs holizm
2. Konstruktywizm vs
percepcja bezpośrednia
•
Dynamika spostrzegania
Dużą część materiałów do tego wykładu zebrała
i opracowała dr Joanna Rączaszek-Leonardi
SPOSTRZEGANIE
Główne kontrowersje:
1. Atomizm vs holizm
2. Konstruktywizm vs
percepcja bezpośrednia
•
Dynamika spostrzegania
Dużą część materiałów do tego wykładu zebrała
i opracowała dr Joanna Rączaszek-Leonardi
Oko
Obiekt emituje lub odbija fale
elektromagnetyczne w zakresie widzialnym
Fale padają na siatkówkę oka
dwa rodzaje komórek receptorowych:
•
pręciki (duża światłoczułość, brak różnicowania
reakcji w zależności od długości fali/koloru)
•
czopki (mała światłoczułość, reakcja tylko na
określony zakres długości fali: czerwony, zielony,
niebieski)
Komórki receptorowe nierównomiernie
rozłożone (duże zagęszczenie czopków w
centrum pola widzenia, na peryferiach prawie
wyłącznie pręciki; duża liczba pręcików
przekazująca pobudzenie do jednej komórki
zwojowej)
Co stanowi wyjściowy materiał dla
reprezentacji percepcyjnej?
- coś w rodzaju pejzażu
impresjonistycznego: płaski układ
kolorowych plam istotnie
zmieniający się wraz ze zmianą
oświetlenia, ruchem oczu, ruchem
obserwatora lub ruchem obiektów w
polu widzenia
Bodziec dystalny, bodziec
proksymalny
Bodziec dystalny – powierzchnia/obiekt
emitujący lub odbijający światło
Bodziec proksymalny – rozkład
pobudzenia komórek siatkówki
Bodziec dystalny=/=bodziec proksymalny, a
zalezność pomiędzy nimi jest tajemnicą
(której fragmenty postaramy się odkryć)
Przykładowe problemy
percepcji
Ten sam obiekt w różnych warunkach
oświetlenia odbija światło o różnym
natężeniu i barwie, a jednak śnieg
pozostaje biały, a węgiel czarny
Projekcja na siatkówce w zależności od
kąta widzenia i perspektywy przybiera
rózne kształty, a jednak ściana budynku
pozostaje prostokątna
Atomizm vs Holizm
Atomizm – pierwsze badania nad
percepcją (Wundt, Titchener). Cel:
wyróżnienie składników percepcji.
Gestalt: Początek – 1910, badania
Wertheimera nad spostrzeganiem
ruchu pozornego – zjawisko phi
Jak to wyjaśnić odwołując się do
elementarnych wrażeń wzrokowych?
Całość to coś więcej niż suma części
Spostrzeganiem rządzą prawa
wyodrębniania całości
TrUdNoJeStPrZeCzYtAćToZdAnIe
Figura tło
Zasada podobieństwa: trudno jest połączyć niepodobne
litery w jedną całość
Zasada bliskości: nie widzimy poszczególnych
elementów zdania
Ciągłość
Domknięcie
Symetria
Wyodrębnianie figury z tła =
osiągnięcie spójnej percepcji =
stabilny stan systemu (stan
równowagi)
T
K
Efekt histerezy
Dynamika spostrzegania
Wyodrębnione spostrzeżenie
charakteryzuje się stabilnością
System poznawczy „trzyma się” raz
osiągniętej interpretacji...
Dynamika spostrzegania
Wyodrębnione spostrzeżenie
charakteryzuje się stabilnością
System poznawczy „trzyma się” raz
osiągniętej interpretacji...
... ale nie za długo
Konstruktywizm
Stymulacja z otoczenia: niepełna,
wieloznaczna. Do powstania
sensownego spostrzeżenia
potrzebna jest uprzednia wiedza.
Spostrzeżenie powstaje w wyniku
interakcji bodźca i wiedzy oraz
oczekiwań podmiotu (ZAWSZE)
Boring, Bruner, Neisser (’70), Rock
Przetwarzanie
góra-dół; oparte
na pojęciach
A
A
A
A
Konstruktywizm dobrze
wyjaśnia:
Wpływ doświadczenia na
spostrzeganie
•
Wpływ oczekiwań (znajomości bodźca) na
spostrzeganie (e.g., Bruner i Postman,
1949)
•
Używanie (i nadużywanie) kontekstu w
zubożonych sytuacjach bodźcowych
•
Złudzenia
Krytyka konstruktywizmu
Percepcja jest przeważnie dokładna
Skąd się biorą hipotezy i
oczekiwania?
Badania przeprowadzane w
zubożonych sytuacjach bodźcowych
(krótkie prezentacje, ograniczona
widoczność, unieruchomiony
obserwator)
Percepcja bezpośrednia
James Gibson (1966, 1979), Eleanor
Gibson
Zbliżone określenia: psychologia
ekologiczna; percepcja „dół – góra”,
oparta na bodźcach.
„Ask not what’s in your head but
what your head is inside of.”
JAK? -> CO?
Cel: wyjaśnić sukces codziennego
funkcjonowania w środowisku
Informacja docierająca do organizmu jest
wystarczająco bogata by bezpośrednio
określić możliwe reakcje:
•
niepotrzebne przetwarzanie, wpływ doświadczenia
•
informacja o afordancjach, możliwościach obiektów
(nierozerwalność percepcji i działania)
•
zawarta w tzw. „szyku optycznym”, odbieranym
przez aktywny podmiot, „ustrukturyzowane światło”
Efekt ewolucji organizmu w danym
środowisku (dostrojenie się, nie uczenie)
Percepcja
bezpośrednia
Z czym teoria ekologiczna
dobrze sobie radzi...
+: Wyjaśnia dokładność percepcji
+: Zwrócenie uwagi na:
•
bogactwo informacji dostępnej w
środowisku
•
wagę wrodzonych ograniczeń percepcji
•
dynamiczny charakter percepcji (ruch,
aktywność podmiotu)
•
istotność badania percepcji w normalnych
warunkach (trafność ekologiczna badań)
... a z czym nie?
-: Nie radzi sobie z wyjaśnianiem:
•
Błędów spostrzegania
•
Możliwości spostrzegania w warunkach
niedostatecznych danych (kontekst,
wiedza)
•
Rozpoznawania, możliwości „spojrzenia” na
ten sam przedmiot na wiele sposobów
-: Afordancje wytworów człowieka?
Synteza: Neisser 1976
Cykl percepcyjny, relatywna
ważność zależy od sytuacji
Informacja ze
środowiska
Wiedza, pamięć
Eksploracja
Kontrowersja wciąż żywa
Obóz konstruktywistów: Irvin Rock
„Indirect Perception” 1997
Teoria ekologiczna
Eleanor Gibson - badania nad percepcją
u niemowląt
psychologia ekologiczna (Turvey,
Carello) – wychodzi poza zagadnienia
percepcji m. in. w kierunku psychologii
społecznej
Teoria dwóch systemów
wzrokowych (Norman, 2001)
Wcześniejsze podobne teorie
•
system „gdzie?” i system „co?”
(wskazywanie vs identyfikacja)
•
System obwodowy i ogniskowy
•
Neisser 1994: oddzielne systemy: percepcji
bezpośredniej, rozpoznawania/reprezentacji
Norman: „gibsonowski” system
grzbietowy (dorsal) i „konstruktywi-
styczny” system brzuszny (ventral)
DOWODY
Neurofizjologiczne
Neuropsychologiczne (uszkodzenia
mózgu)
Dysocjacja
: Osoba X, może wykonywać
czynność A, ale nie może B.
Podwójna dysocjacja
: Osoba X może
wykonywać czynność A, ale nie może B; zaś
osoba Y może wykonywać czynność B, ale
nie może A (A i B mają różne podłoże)
Eksperymenty psychologiczne
Dowody neurofizjologiczne
Ungerleider i Mishkin: 2 oddzielne szlaki w
korze wzrokowej u małp. Z płata
potylicznego:
•
grzbietowy – do tylnej części płata ciemieniowego,
•
brzuszny – do dolnej części płata skroniowego
Sygnały z kory wzrokowej(uproszczenie):
•
grzbietowy – dotyczące analizy ruchu i przestrzeni, z
obszarów reprezentujących peryferyczne części
siatkówki; także sygnały z ośrodków podkorowych
•
brzuszny – dotyczące analizy kształtu i koloru, z
obszarów reprezentujących centralne części
siatkówki
Przetwarzanie podobnych informacji,
ale w innym celu:
•
grzbietowy – wzrokowa kontrola ruchu,
„egocentryczny”
•
brzuszny – rozpoznawanie obiektów,
allocentryczny.
Potwierdzenie danych w badaniach z
użyciem PET (emisyjna tomografia
pozytronowa).
Dowody neuropsychologiczne
Uszkodzenie w części ciemieniowej: ataksja
optyczna (trudności ze wskazywaniem lub
sięganiem po obiekty) ale
poprawna
identyfikacja
Uszkodzenie w korze skroniowej: agnozja
wzrokowa. Pacjentka DF – wzrokowa agnozja
kształtu:
•
nie rozpoznaje twarzy ani przedmiotów,
•
nie potrafi odróżnić trójkąta od kwadratu,
•
może narysować coś z pamięci, ale nie przerysować
•
Nie ma problemów z zadaniami wzrokowo-
ruchowymi, poruszaniem się w przestrzeni
Eksperymenty psychologiczne
Porównanie reakcji ruchowych i
werbalnych (oceniających) na te
same bodźce u osób zdrowych
•
Np. sięgnięcie po vs. oszacowanie wielkości
krążka w złudzeniu Ebbinghausa
•
oszacowanie nachylenia powierzchni w
stopniach vs. przez nachylenie zasłoniętej
ręki
•
Ogólnie: błędy ruchowe są mniejsze i nie
korelują z błędami odpowiedzi werbalnych
Porównanie dwóch systemów
grzbietowy
brzuszny
Funkcja
Wzrokowa
kontrola ruchów
Rozpoznawanie,
identyfikacja
Charakterystyka
rozdzielczości
Większa czasowa
(ruch)
Większa prze-
strzenna (kształt)
Pamięć
Pamięć potrzebna
do wykonania
ruchu (krótka)
Wykorzystuje
informacje z
pamięci
Świadomość
Większość
przetwarzania
nieświadoma
Większość
przetwarzania
świadoma
Układ odniesienia egocentryczny
allocentryczny
Dwa równoległe systemy
odpowiadające dwóm teoriom
spostrzegania?
Pojęcia i metody używane w teoriach
percepcji bezpośredniej odpowiadają
funkcjom systemu grzbietowego
Pojęcia i metody używane przez
konstruktywistów - funkcjom systemu
brzusznego
Dwa równoległe systemy o różnych
funkcjach lecz współdziałające i
wspomagające się nawzajem