Teoria przedsiębiorstwa i
przedsiębiorczości

Dr Adam Sadowski

1. Przedmiot i ewolucja nauki o przedsiębiorstwie
2. Istota przedsiębiorstwa i jego działalności
3. Cykl życia przedsiębiorstwa
4. Formy prawno – organizacyjne przedsiębiorstw i ich
przekształcenia
5. Konceptualne podstawy strategii przedsiębiorstwa
6. Przedsiębiorstwo jako podmiot procesu
transformacji gospodarczej

Ogólny program przedmiotu

7. Potencjał i działalność gospodarcza
przedsiębiorstwa.
8. Organizacja i zarządzanie w przedsiębiorstwie.
9. Prezentacja wybranych ujęć przekrojowego
zarządzania przedsiębiors
10. Przedsiębiorstwo a rynek
11. Współpraca przedsiębiorstwa z innymi
podmiotami gospodarczymi
12. Przedsiębiorstwo a państwo, samorząd i
organizacje społeczne
13.  Internacjonalizacja i globalizacja
przedsiębiorstwa

1.  

Przedmiot i ewolucja nauki o

przedsiębiorstwie

1.1   Przedmiot nauki,

1.2   Podejścia badawcze i oceny wartościujące,

1.3   Powstanie nauki o przedsiębiorstwie,

1.4   Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie i
zarządzaniu nim,
1.4.1  Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie,
1.4.2. Rozwój wiedzy o zarządzaniu
przedsiębiorstwem.

Nauki ekonomiczne – gospodarka

Nauka o przedsiębiorstwie – jednostki
gospodarcze

Zarys nauki o przedsiębiorstwie

Za prekursora uważa się J. Savary’ego, który w
1675 r. opisał w formie życiorysu ówczesna
praktykę handlowa na poszczególnych szczeblach.

Generalnie do końca XIX w. rozwijano wiedzę z
zakresu ekonomiki i zarządzania
przedsiębiorstwem handlowym.
W roku 1920 nauka o przedsiębiorstwie
wykształciła się jako odrębna dziedzina.

Praktycznie do końca XX w. w Polsce nauczano
ekonomiki i organizacji przedsiębiorstwa (głównie
przemysłowego) i dopiero w ostatnich latach
ukonstytuowała się nowa dyscyplina nauka o
przedsiębiorstwie.

Przedmiot nauki o przedsiębiorstwie

W wąskim ujęciu – wyłącznie problemy
gospodarowania w przedsiębiorstwie, decyzje
dotyczące celów, środków i metod działania

W szerokim ujęciu – przedsiębiorstwo jako układ
socjotechniczny – podkreślanie znaczenia człowieka
w procesach gospodarowania

Nauka o przedsiębiorstwie zajmuje się wnętrzem
przedsiębiorstwa ale również jego otoczeniem

Nauka o przedsiębiorstwie jest nauką stosowaną, a
jej wyniki mają znaczenie praktyczne

Nauka o przedsiębiorstwie nie jest wiedzą potoczną

Nauka o przedsiębiorstwie dzieli się na ogólną i
specjalne (działowo-gałęziowe, funkcjonalne)

Układ działowo–gałęziowy - nauka o
przedsiębiorstwach przemysłowych,
budowlanych, handlowych, transportowych,
usługowych, bankowych itp.

Układ funkcjonalny – nauka o zaopatrzeniu,
produkcji, zbycie, finansach, inwestycjach
itp.

Nauka o przedsiębiorstwie interesuje się
gospodarstwami wytwarzającymi dobra i
usługi
(nie obejmuje gospodarstw domowych)

Gospodarstwo rolne jest specyficznym
podmiotem gospodarczym, który łączy
konsumpcję z produkcją

Współczesne przedsiębiorstwa działają w
warunkach rynkowych co tworzy ich
postawy konkurencyjne ale również
kooperacyjne

Konkurencja zmusza do innowacyjności i
zdobywania klientów poprzez zaspokajanie
ich potrzeb

Przedsiębiorstwa kreują rynek

Typy kapitalizmu wg R. Boyer’a



Kapitalizm rynkowy –

USA, Nowa Zelandia,

Australia, Kanada – mechanizm rynkowy, prawa
własności, podtrzymanie konkurencyjności,
ograniczenie roli państwa, słaba ochrona państwa



Kapitalizm mezokorporacyjny –

Japonia –

koordynacja działania sił rynkowych dokonywana przez
instytucje rządowe i pararządowe



Kapitalizm socjaldemokratyczny –

Szwecja –

przestrzeganie równości, konkurencyjność
długookresowa jest efektem rokowań pomiędzy
pracodawcami, związkami zawodowymi i państwem



Kapitalizm etatystyczny –

kraje romańskie

(Francja) – państwo w sposób bezpośredni lub pośredni
steruje procesami w gospodarce i finansach

Przedsiębiorczość – podejmowanie
inicjatyw we wszystkich sferach
przedsiębiorstwa

W miarę wzrostu przedsiębiorstwa (często
następuje wtedy rozdzielenie zarządzania i
własności) zasada przedsiębiorczości ulega
osłabieniu

Innowacyjność – sprzyja istnieniu
przedsiębiorstwa na rynku

Cele przedsiębiorstwa



Zysk



Trwanie



Zdobycie pozycji na rynku



Przodowanie w niektórych dziedzinach



Zwiększenie wartości przedsiębiorstwa



Budowanie pozytywnego wizerunku



Utrzymanie załogi



Świadczenia dla pracowników



Inne......

Podmioty/organizacje zaspokajające
potrzeby o charakterze społecznym (non
profit) – muzea, szpitale, szkoły,
uniwersytety, fundacje, związki religijne,
partie polityczne, zrzeszenia, towarzystwa
itp.

Funkcjonowanie takich podmiotów w
gospodarce rynkowej upodabnia je do
klasycznych przedsiębiorstw

Podejścia badawcze w nauce o
przedsiębiorstwie



Czynnikowe – wprowadzone przez E. Gutenberga,

największe znaczenie maja czynniki produktywne

(czynniki produkcji, kierownictwo, planowanie

organizacja),



Decyzyjne – ujmuje przedsiębiorstwo jako system

społeczno-ekonomiczny, szczególną uwagę

zwraca się na funkcję sterowania i regulacji,

pokazuje jak należy podchodzić do rozwiązywania

problemów ekonomicznych,



Systemowe – stosowany jest szereg modeli

przydatnych do planowania i analizy,



Sytuacyjne – analiza zjawisk poprzez uwzględnianie
zjawisk wewnętrznych i zewnętrznych, nie ma
charakteru ogólnego pozwala natomiast wyjaśnić
poszczególne przypadki,



Zorientowane na pracę – uwzględnia się potrzeby
pracownika w zakresie: warunków pracy,
samorealizacji, satysfakcji, sprawiedliwego
wynagradzania, udziału w zarządzaniu,



Marketingowe – orientacja na konsumenta,
służenie cudzym interesom, nie są uwzględniane
elementy techniczno-produkcyjne,



Ekologiczne – zwracanie uwagi na utrzymanie
równowagi środowiskowej

Podejścia badawcze w nauce o
przedsiębiorstwie cd.

Podejście neoklasyczne

Przedsiębiorstwo jako „czarna skrzynka”

Zainteresowanie czynnikami na wejściu i na

wyjściu

Maksymalizacja zysku lub minimalizacja

kosztów

Łatwość stosowania technik analizy ilościowej

Trudności z optymalizacją działań (Galbraith)

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie

Koncepcja menedżerska

Oparta na doświadczeniach korporacji

amerykańskich

Rozwinęła się w latach 60-tych

Rozproszenie własności

Menedżerowie są skłonni dążyć do realizacji

własnych celów niekoniecznie zgodnych z

celami właścicieli

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

Podejście behawiorystyczne

Próba realistycznego opisu i analizy

procesów podejmowania decyzji w

przedsiębiorstwach

Zajmowanie się tylko warunkami i efektami

wyboru optymalnego prowadzi do

zaniedbania analizy rzeczywistych

procesów

Ograniczona racjonalność

Rozpiętość pomiędzy poziomami aspiracji i

osiągnięć

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

Przedsiębiorstwo jako mechanizm alokacji

zasobów

Przedsiębiorstwo jest mechanizmem

alternatywnym dla alokacji rynkowych

Mechanizm rynkowy działa bezosobowo –

„niewidzialna ręka”

Decyzje w przedsiębiorstwie mają charakter

osobowy – „ręka widzialna”

Koszty transakcyjne jako wyznacznik decyzji o

tworzeniu przedsiębiorstw

Trudności z wycenieniem pracy zespołowej

Specyfika majątku produkcyjnego

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

Teoria agencji

Relacja pryncypał – agent (właściciel

przedsiębiorstwa-menedżer, menedżer-

pracownik)

Efekt działania jest funkcją starań agenta i

zmiennej losowej, która od jego działań nie

zależy

Asymetria informacji

Każdy z uczestników relacji pryncypał agent

realizuje własne korzyści

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

Rodzaje kontraktu a ryzyko i asymetria
informacji

1. Jeżeli kontrakt między pryncypałem i agentem jest
oparty na wyniku, to bardziej prawdopodobne jest, że
agent będzie zachowywał się zgodnie z interesem
zwierzchnika
2. Jeżeli pryncypał potrafi zweryfikować zachowania
agenta, to jest prawdopodobne, iż agent będzie
postępował zgodnie z interesem zwierzchnika
3. Zawieranie kontraktów opartych na zachowaniu
wymaga relatywnie większego rozbudowania systemów
informacyjnych niż w przypadku kontraktów opartych
na wyniku
4. Niepewność osiągnięcia wyniku skłania do zawierania
kontraktu opartego na zachowaniu

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

5. Niechęć agenta do ryzyka skłania do zawierania
kontraktów opartych na zachowaniu
6. Niechęć zwierzchnika do ryzyka skłania do
zawierania kontraktów opartych na wynikach
7. Potencjalny lub też realny konflikt celów agenta i
zwierzchnika skłania do zawierania kontraktów
opartych na wyniku
8. Możliwość zaplanowania działań zwiększa
prawdopodobieństwo zaistnienia kontraktu
opartego na zachowaniu
9. Możliwość łatwego pomiaru wyniku przesądza na
rzecz kontraktu wynikowego
10. Długi czas trwania kontraktu sprzyja kontraktom
opartym na zachowaniu

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

Teoria zasobowa firmy

Zasoby i umiejętności determinują

skuteczność i efektywność

przedsiębiorstwa

Im rzadsze zasoby lub umiejętności tym

większa przewaga strategiczna

przedsiębiorstwa

Rozwój wiedzy o przedsiębiorstwie cd.

Okres przednaukowy

Starożytny Babilon i Persja, Stary

Testament

Oparcie wiedzy o zarządzaniu na podstawie

obserwacji państwa, kościoła, wojska

Rozwój wiedzy o zarządzaniu
przedsiębiorstwem

Okres klasyczny
F.W. Taylor (1856-1915) - zasady naukowego
zarządzania

Rozwój wiedzy o zarządzaniu przeds. cd.



rozdział planowania od wykonania, naukowe

opracowanie każdego elementu pracy ludzkiej,
szczegółowy podział pracy



„naukowy” dobór, szkolenie i doskonalenie

robotników



kontrola wykonania zadań przez zarządzającego



zróżnicowanie bodźców finansowych i powiązanie ich

z wynikami pracy



oparcie organizacji przedsiębiorstwa na

funkcjonalnej strukturze organizacyjnej

H. Fayol (1841-1925) – pierwsza koncepcja
nauki zarządzania w ujęciu funkcjonalnym

Funkcje zarządzania
1. Planowanie
2. Organizacja jako przygotowanie działania
3. Rozkazywanie
4. Koordynacja
5. Kontrola

Rozwój wiedzy o zarządzaniu przeds. cd.

M. Weber (1864-1920) – biurokratyczny
model zarządzania

Podkreślanie formalno-organizacyjnych i
mechanistycznych aspektów
funkcjonowania przedsiębiorstwa

Pomijanie aspektów natury społeczno-
psychologicznej

Rozwój wiedzy o zarządzaniu przeds. cd.

Szkoła zachowań

Trwanie i funkcjonowanie organizacji jest

efektem oczekiwań jednostek działających

na rzecz osiągnięcia wspólnego celu

Podstawa wydajności jest zadowolenie z

pracy

Potrzeba rozwoju osobowości jest

immanentną cechą każdego człowieka

Rozwój wiedzy o zarządzaniu przeds. cd.

Szkoła matematyczna

Rozwinęła się głównie na bazie rozwoju

techniki elektronicznego przetwarzania

danych

Szerokie zastosowanie modeli ilościowych i

modeli decyzyjnych budowanych na

podstawie założeń upraszczających

Rozwój wiedzy o zarządzaniu przeds. cd.

Podejście systemowe

Całościowe postrzeganie obiektów

Usprawnienie podsystemów nie zawsze

będzie prowadziło do poprawy

funkcjonowania całego przedsiębiorstwa

Całość wywiera większy wpływ na

funkcjonowanie elementów niż odwrotnie

Rozwój wiedzy o zarządzaniu przeds. cd.